Slagter: religieuze overtuiging is niets anders dan een mening

‘Ons rest niets anders dan de geprivilegieerde status die godsdienstige opvattingen ook in de westerse wereld nog steeds hebben, ter discussie te stellen. In het debat met moslims moet het Westen zich consequent op het standpunt stellen dat een religieuze overtuiging niets anders dan een mening is.’ Aldus de conclusie van filosoof Martin Slagter in een artikel in NRC. Hoe gelijk heeft Slagter en hoe slecht wordt dat begrepen.

De samenleving kent een verschil in benadering van gelovigen en andersdenkenden. Want: ‘Ook volledig geseculariseerde mensen denken vaak nog dat religieuze overtuigingen meer respect verdienen dan ‘wereldse’ opvattingen. Zo zijn bijvoorbeeld op vrijwel alle middelbare scholen petjes verboden, maar mogen moslimmeisjes wel een hoofddoek dragen.’ Dit valt niet met redelijke argumenten te verklaren, alleen door de macht en invloed die religies in onze samenleving hebben. Want: ‘Zolang door een van beide partijen aan een willekeurige verzameling oude geschriften meer autoriteit wordt toegekend dan aan empirie en rationele gevolgtrekkingen, is redelijke overeenstemming uitgesloten.‘

De eindredactie van NRC begrijpt evenmin wat een seculiere samenleving is. Secularisme is een politiek idee dat kerk en staat gescheiden zijn. Secularisme spreekt zich er niet over uit of er een God bestaat. Het doet er welbeschouwd niet toe. Omdat secularisme geen vijand van religie is, kunnen uiteenlopende religies er naast elkaar bestaan. Juist daar bescherming vinden. Maar NRC voegt door een  ondertitel een schijntegenstelling toe: ‘Behandel gelovigen en ongelovigen als gelijken, betoogt Martin Slagter’. Los van het feit dat Slagter het adjectief ongelovig slechts eenmaal onder voorbehoud (‘  ‘) gebruikt betoogt hij wat anders. Hij stelt dat in een seculiere samenleving een religieuze overtuiging evenveel respect verdient als een wereldse opvatting.

Slagter geeft het voorbeeld van islamitische docenten die begrip krijgen omdat ze het tijdens de Ramadan lieten afweten, terwijl docenten die het laten afweten tijdens het WK Voetbal geen begrip van hun collega’s krijgen. Dit is krom. Met de term ‘werelds’ introduceert Slagter overigens ruis. Dat suggereert dat het secularisme tegenover religie staat, maar dat is niet zo. Religie schuilt onder de paraplu van het secularisme en is even ‘werelds‘ als welke willekeurige opvatting. Begripsverwarring typeert de overgangssituatie waarin religies aan macht en invloed inboeten en hun voorkeurspositie verliezen. Maar in het openbare debat is dat nog niet goed doorgedrongen. Er zijn nog geen algemeen aanvaarde woorden die dat einddoel van het secularisme passend omschrijven. Nu is het nog behelpen met de aan religies ontleende termen.

Foto: Sarkis, ‘Landscape Forever‘ in Museum Boijmans Van Beuningen, 2008.

Over pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme

Hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme samen? En hoe dan? Het onderwerp is hier vaak besproken, maar het blijkt een onderwerp te zijn dat misverstanden oproept. De bemiddelaar die op hetzelfde aambeeld blijft slaan kan als rigide worden bestempeld. Eerder vanwege de herhaling, dan de inhoud.

Het idee om te pleiten voor secularisme is dat het de individuele vrijheid vergroot. Voor meer religies biedt het meer mogelijkheden dan religie zelf doet. Deze pluriformiteit gaat ten koste van iets. Namelijk van homogene religies zoals deze als vanouds bestaan. Bijvoorbeeld als staatsgodsdienst. Daarom doen orthodoxe gelovigen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. Dat beweren ze om hun machtspositie die een voorkeurspositie met zich meebrengt te beschermen. Secularisme streeft de scheiding van kerk en staat na.

Secularisme is per definitie kleurloos. Niet atheïstisch of anti-religieus. In de tijdelijke overgangssituatie wil secularisme de voorrechten van machtsblokken afbreken en herverdelen over nieuwe toetreders. Het komt in het geweer tegen voorrechten van religie, maar niet tegen een bepaalde godsdienst als een van de vele keuzes. Dat bepaalt binnen eigen grenzen de eigen inhoud. Daarmee is het secularisme een opvatting om individueel denkende burgers optimale keuzevrijheid te geven in het kiezen van een levensovertuiging of religie naar smaak. Zonder enige dwang van bovenaf. Of helemaal niets te kiezen. Want da’s ook een keuze.

Hoe hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme uiteindelijk samen? Pluriformiteit (ook wel genoemd diversiteit of veelvormigheid) gaat over de heterogeniteit van het aanbod. Het maakt het speelveld breed. De vrijheid van godsdienst maakt het speelveld gelijk. Met een Engelse term: ‘level playing field‘. Maar dit leidt niet automatisch tot een uitgangspositie waarin iedereen vrij kan kiezen. Sociale groepsdwang of resten orthodoxe religie zitten dat nog vaak in de weg. Secularisme gaat over de spelregels op het speelveld.

Is er dan geen nadeel aan het secularisme? Jawel, maar ziet er anders uit dan doorgaans vanuit religieuze hoek in demoniserende zin voorgesteld wordt. Vaak met de als negatief bedoelde woordspeling ‘agressief secularisme‘. Secularisme biedt weliswaar religieuze minderheden optimale bescherming, maar kan groepen met individuen die middenin een kwetsbare emancipatie zitten verzwakken. En als de groep blijft hangen, dan blijven individuen ook hangen. En komen nooit bij de fase aan om vrij te kiezen. Daarom past secularisten terughoudenheid waar sprake is van een overgangssituatie met gelovigen die de stap van de individualisering nog moeten zetten. Overigens sluiten groep en individu elkaar niet uit. Ze zullen altijd naast elkaar bestaan.

Foto: Mastering diversity.

Secularisme Britse stijl, Nederlands ondertiteld

Overzicht beargumenteert met strenge logica wat secularisme is en wat de argumenten zijn die tegenstanders gebruiken om het verkeerd voor te stellen. Die tegenstand kan begrepen worden vanuit het feit dat de voorrechten van gevestigde religieuze organisaties aangetast worden. Want het secularisme roept op tot gelijkheid tussen alle religies en levensovertuigingen. Dat secularisme atheïstisch of anti-religieus zou zijn is zo’n misverstand dat door religieuze instellingen wordt gebruikt om de afbraak van de eigen voorrechten te vertragen. En geldbronnen vanuit de overheid veilig te stellen. Met name conservatieve vertegenwoordigers van religies slaan soms wild om zich heen als hun voorrechten ter discussie worden gesteld. Ze chargeren dat streven naar gelijkheid van secularisten als intolerantie. Zoals de SGP suggereert dat gelijkheid tussen religies en levensovertuigingen een aanval op de christelijke eigenheid is. Niet dus. Britse productie van QualiaSoup.

Vrijheid die SGP opeist, gunt het andersdenkenden niet

‘(..), ik ben begonnen met het verhaal van de SGP-jongerendag. De SGP-ers zoeken uitdrukkelijk ook de dialoog met andersdenkenden. Het gaat  hier vandaag veel over zorgen over de nivellering op financieel vlak. Wij maken ons óók ernstige zorgen over de geestelijke nivellering. Iedereen dreigt in een seculier keurslijf te worden geperst. De vrijheid om invulling te geven aan opvattingen die afwijken van de spraakmakende meerderheid wordt minder.

Helaas is dat ook terug te vinden in dit regeerakkoord: het knagen aan de vrijheid van onderwijs door te morrelen aan het toelatingsbeleid en het benoemingsbeleid, het inperken van de rechten voor de gewetensbezwaarde trouwambtenaren.  Hier worden toch echt geen bruggen geslagen, maar opgehaald!’

Aldus SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij afgelopen week in het debat over de regeringsverklaring in de Tweede Kamer. Hij zegt zich zorgen te maken over de geestelijke nivellering. Hij vreest dat iedereen in een seculier keurslijf wordt geperst. Tegelijk zegt-ie dat zijn partij de dialoog met andersdenkenden zoekt. Van der Staaij beschouwt z’n eigen stroming als een minderheid onder druk. De SGP eist vrijheid op voor zichzelf.

Vrijheid van godsdienst is in Nederland groot. Iedereen kan een religie beginnen of zich aansluiten bij een bestaande religie zonder dat de overheid een strobreed in de weg legt. Een voorstander van het secularisme is niet per definitie een atheïst of een tegenstanders van religie. Het secularisme pleit voor een scheiding van kerk en staat en tegen de voorkeurspositie van een bepaalde godsdienst boven andere religies en levensovertuigingen. Het secularisme degradeert religies of degenen die zich willen laten inspireren door religies niet, maar pleit er juist voor om ze allen gelijk te behandelen. Onder de nationale rechtsstaat.

Als Van der Staaij meent dat het secularisme de extra juridische bescherming die het christendom geniet wil afschaffen, dan heeft-ie gelijk. Maar dan kan-ie beter dat zeggen dan een foutief beeld van het secularisme op te hangen. De SGP heeft de vestiging van de theocratie als leidraad voor haar functioneren. Dit betekent dat de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt erkend. Dat zet andersdenkenden staatsrechtelijk in de kou. De SGP beperkt de vrijheid van godsdienst. Zo’n alleenspraak van God noemt de SGP een dialoog. In de tussentijd dat het wachten is op de heerschappij van God. De ware aard van de SGP ligt in de toekomst.

Foto: Jeroen de Boer, Het politieke plaatje (graphic design), SGP: ‘Het affiche toont God die het Licht in de Duisternis brengt. Het ‘kwaad’ / de donkere wolken worden verdreven. Het aureool duidt de straling of lichtkrans aan van de Heilige God. De duif staat symbool voor vrede en de Heilige Geest.’

Aartsbisschop Chaput stelt secularisme verkeerd voor

Is aartsbisschop Charles Chaput van Philadelphia dom, of doet-ie voor de katholieke zaak alleen maar zo? Lastig uit te maken of-ie het secularisme met opzet verkeerd voorstelt. Ik denk het wel. Chaput staat bekend als conservatief, uitgekozen door paus Benedictus XVI. Hij probeert zijn kudde te motiveren, maar schiet door.

Chaput komt met claims die geen basis in de werkelijkheid vinden. Katholieken mogen in Europa en de VS net als anderen hun mening in het publieke debat geven. Niemand die dat verhindert of hun mening minder zwaar laat tellen. Charles Chaput denkt retorisch handig te opereren door met een vergelijking katholieken en secularisten in dezelfde categorie te plaatsen. Maar da’s te simpel. Secularisten zijn niet per definitie atheïstisch of anti-religieus, ze willen ruimte voor iedereen en geen vermenging van politiek en religie.

Chaput klinkt kwaadwillend als-ie stelt dat secularisten katholieken hun visie op willen leggen. Waar haalt-ie het in hemelsnaam vandaan? Hij heeft gelijk dat katholieke gelovigen zich in het publieke debat moeten uiten om gehoord te worden. Dat vele secularisten bang zouden zijn voor religie, en gelovigen gevaarlijk zijn is een twijfelachtige observatie van Chaput. Die weergave definieert het secularisme niet. Dat gaat niet uit van angst voor religie of gelovigen, maar juist om de acceptatie ervan. Het idee dat individuen niet zonder een God kunnen leven is opnieuw een claim van Chaput die hij uit zijn duim zuigt. Het is een ordinair katholiek dogma. Chaput zet hiermee het humanisme bij het oud vuil, zoals geen secularist met het katholicisme zou doen.

Chaput reduceert de geschiedenis en kleurt deze selectief in. Hij kan weten dat Adolf Hitler gegrond was in het Oostenrijkse en Zuid-Duitse katholicisme en weinig met secularisme en atheïsme had. Niet voor niets werd Pius XII Hitlers paus genoemd. Hoewel dat minder eenduidig ligt dan het soms lijkt. Overduidelijk is dat het verdrag van Lateranen uit 1929 de samenwerking tussen Mussolini en het Vaticaan bezegelde. In ruil voor steun van de fascisten werd het katholicisme staatsgodsdienst. Da’s precies de vermenging van religie en politiek die het secularisme bestrijdt. Laat mensen zelf kiezen. Op dezelfde manier bouwden Castro en Mao voort op de religieuze structuren en organisaties in de maatschappij die ze probeerden te veranderen.

Chaput schept tegenstellingen die er niet zijn. Hij maakt zijn gelovigen bang voor de buitenwereld. Hij valt uit zijn vaderlijke rol door te spreken over secularistisch links. Waar haalt-ie nou ineens vandaan dat secularisme links is? Chaput schudt het allemaal uit zijn mouw. En door elkaar zonder enig historisch en maatschappelijk besef. Geniaal van dommigheid. Hij is nog lang niet klaar voor het secularisme. In de tussentijd misleidt een gestudeerd man bewust de gelovigen die aan hem toevertrouwd zijn en hij spiritueel zou moeten inspireren.

ECPM wijst Europese kernwaarden af, maar Europese subsidie niet

Er was onmin tussen de Europese Christelijke Politieke Beweging (ECPM) en Europarlementariër voor D66 Sophie in ’t Veld. In een opiniestuk in het RD memoreerde ze dat nationale partijen bij Europese partijen zijn aangesloten. Zoals ChristenUnie en SGP bij de ECPM. Volgens haar ontvangen Europese partijen ‘subsidie uit de EU-begroting, op voorwaarde dat ze de grondbeginselen van de EU in acht nemen, te weten de principes van vrijheid, democratie, respect voor de mensenrechten, de fundamentele vrijheden en de rechtsstaat’.

In ’t Veld signaleert in het basisprogramma dat de ECPM Europese kernwaarden niet onderschrijft. Zo staat er onder het kopje Freedom: ‘Christian-democrat thinking also strongly rejects secularism as a public ideology‘. Daaruit concludeert de D66-er dat de ECPM de scheiding van kerk en staat, en seculiere instellingen verwerpt. En: ‘ECPM stelt daarbij dat de Europese democratie wortelt in het christelijk geloof, en zonder christelijk geloof en waarden niet kan bestaan. ”Freedom” geldt dus niet voor wie een ander of geen geloof heeft.‘

Johannes de Jong van denktank European Christian Political Foundation van de ECPM reageerde in het RD op In ’t Veld en stelt dat de ECPM voor de scheiding van kerk en staat is. Hij meent dat ze tot een verkeerde interpretatie komt omdat er in het programma ook wordt gepleit voor ‘een democratische samenleving met echte pluraliteit en diversiteit van meningen en overtuigingen‘. Als uitleg voor de gewraakte zin die In ’t Veld citeert verwijst-ie naar een agressief secularisme dat afkomstig is uit Oost-Europa waar de ECPM voor een groot deel geworteld is. En dat inhoudt dat secularisme geen ruimte laat aan religie in de publieke ruimte.

Dit is in lijn met wat evenals de paus de Estlandse ECPM-voorzitter Peeter Võsu agressief secularisme noemt: ‘In steeds meer landen is er sprake van een antireligieuze trend gevoed door een agressief secularisme‘ . Ik betwijfelde dat in ‘Christelijke politiek demoniseert het secularisme’ en zei over de opstelling van Võsu: ‘Maar hij verwart de gelijkberechtiging met de afschaffing van de privileges voor gelovigen. Het lijkt er sterk op dat met name strijdbare christenen het opgeven van hun voorkeurspositie niet kunnen accepteren ten koste van minderheden als homosexuelen of moslims die een gelijke plek onder de zon opeisen’.

De ECPM spreekt vanuit een werelds pragmatisme vol marketing met meerdere monden tegen meerdere publieken. In Oost-Europa laat Peeter Võsu het harde geluid klinken. In West-Europa is het Johannes de Jong die in redelijkheid de liberalen countert. Het beginselprogramma van de ECPM leest als kruising van belangen. Het moet voldoende redelijk klinken om Europese subsidies te kunnen incasseren, maar moet onheilspellend, urgent en militant genoeg zijn om christenen angst aan te jagen en zo bij de les te houden. De zin die In ’t Veld citeert valt echter wel degelijk het secularisme in de kern af. Feit dat de ECPM met zo’n uitgangspunt dat andersdenkenden in de kern uitsluit Europese subsidie krijgt toont het ongelijk van de ECPM het beste aan.

Foto: Paus ontvangt in Rome het Internationaal Democratisch Centrum, inclusief de Slowaakse KDH met voorzitter Ján Figel, september 2012

Vrouwen en secularisme

Jacques Berlinerblau mijmert waarom Amerikaanse vrouwen zich zo slecht kunnen vinden in het secularisme. Dus de overtuiging dat religie geen invloed uitoefent op de maatschappij, maar in zichzelf bestaat. Zelfs in een ruim jasje. Hij vermoedt dat vrouwen secularisme en atheïsme door elkaar halen. En vrouwen hebben weinig op met atheïsme. Christelijke organisaties demoniseren het secularisme door het te presenteren als atheïsme. Een begrijpelijke strategie omdat secularisme hun maatschappelijke invloed inperkt. Secularisme zou religieuze vrouwengroepen beter moeten steunen in hun strijd tegen het conservatisme in eigen kring. Waarom laten meer vrouwen dan mannen zich op het verkeerde been zetten? Wordt het verschil verklaard doordat mannen een grotere neiging tot niet geloven en afwijzen van autoriteit hebben? Wie weet. In elk geval zou het secularisme beter op een lijn moeten kunnen komen met de goed georganiseerde vrouwenbeweging.

Christelijke politiek demoniseert het secularisme

Internetkrant Katholiek Nieuwsblad waarschuwt tegen agressief secularisme met het stuk ‘Stem tegen agressief secularisme‘ van ECPM-voorzitter Peeter Võsu. Hij meent dat de vrijheid van christenen om hun geloof publiek te uiten op het spel staat. Heeft-ie gelijk met zijn etikettering ‘agressief secularisme‘?

Võsu onderbouwt zijn mening met een nog lopende rechtszaak bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) die vier Britse christenen hebben aangespannen omdat ze vanwege hun geloof zouden zijn ontslagen. Het betreft een stewardess en een verpleegster die van hun werkgever op hun werk geen kruisje mochten dragen en twee ambtenaren die zeiden problemen te hebben met de gelijkberechtiging van homostellen. De vier aparte zaken zijn samengevoegd en namens de Britse regering bepleit een advocaat dat de werknemers zich in bestaande regels moeten voegen. Zonder dat afbreuk wordt gedaan aan hun rechten.

De kwestie gaat erom waar de vrijheid van godsdienst eindigt. Directeur Keith Porteous Wood van de National Secular Society (NSS) maakt zich zorgen dat er een hierarchie in waarden ontstaat waarbij religie extra juridische bescherming geniet: ‘We think that if it goes the wrong way it will cause a hierarchy of right, with religion at the top, and it’s going to be bad news for employers and for gay people.’ Voorzitter Terry Sanderson van de NSS zegt over de twee vrouwen die op hun werk een kruisje willen dragen dat het niet gaat om inperking van de godsdienstvrijheid, maar om normaal beleid waarbij niemand juwelen of symbolen mag dragen vanwege de veiligheid of de bedrijfscultuur. Da’s wat anders dan de vrijheid in de openbare ruimte.

Ik neig ertoe om de NSS-vertegenwoordigers te volgen. Võsu meent dat via het recht een nieuwe seculiere ideologie wordt geïntroduceerd ten koste van religie. Hiermee loopt-ie trouwens vooruit op de uitspraak van het EHRM. Maar hij verwart de gelijkberechtiging met de afschaffing van de privileges voor gelovigen. Het lijkt er sterk op dat met name strijdbare christenen het opgeven van hun voorkeurspositie niet kunnen accepteren ten koste van minderheden als homosexuelen of moslims die een gelijke plek onder de zon opeisen.

Nederlandse leden van de Europees Christelijke Politieke Beweging (ECPM) zijn de SGP en de ChristenUnie. De ECPM roept de christelijke kiezers in Nederland via Peeter Võsu op om op een van de christelijke partijen te stemmen, ‘om marginalisatie van het christelijk geluid in de politiek tegen te gaan.’ De ECPM pleit voor een ideologische stem. Maar het is zeer de vraag of de marginalisatie van de christelijke partijen het gevolg is van zogenaamd ‘agressief secularisme’. Het afnemend belang van de christelijke politieke lijkt eerder het gevolg van demografische en maatschappelijke ontwikkelingen als ontkerkelijking en individualisering. Het secularisme zal op termijn ook de christelijke minderheid dienen. Dat besef ontbreekt nog bij de ECPM.

Foto: ‘Seculiere liefdadigheid ontkent christelijke wortels‘

Berlinerblau over Bloomberg en de scheiding van kerk en staat

Burgemeester Bloomberg van New York handhaaft in z’n heldere kanten de scheiding van kerk en staat. Hij beperkt zich niet tot religie of secularisme, maar gaat ook voor de meningsuiting in het publieke debat. Mike Bloomberg neemt afstand van het beroep op fatsoen of moraal dat altijd in de politiek meezeurt. Een verademing voor wie de Nederlandse politiek volgt. Hij toont dat secularisme meer mogelijkheden voor meer religies biedt dan religie zelf doet. Orthodoxe gelovigen doen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. In hun toorn claimen ze voor zichzelf een voorkeurspositie boven andere religies. Jammer dat Mike Bloomberg in zijn duistere kanten doorslaat en niet stopt zodat we hem als een gaaf voorbeeld kunnen zien.

Een voorbeeld is-ie wel voor ons openbaar bestuur. Ik verdenk de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen ervan de meest Bloombergse burgemeester van Nederland te willen zijn. Hagenezen kunnen niet meer in kerken stemmen. Zo hoort het vanzelfsprekend. Merkwaardig dat christelijke partijen daartegen protesteren. Zij begrijpen in elk geval niet wat de scheiding van kerk en staat inhoudt. En hoe secularisme dat kan sturen.

Ook: Vrijdenken met Jacques Berlinerblau gaat verder dan politiek en Jacques Berlinerblau legt uit wat seculiere kunst is. Of niet.

Maarten Wisse pleit voor religie met de rug naar de toekomst

Update 20 december: Partijen onder aanvoering van D66 gaan de Zondagswet schrappen. Christelijk geïnspireerde organisaties reageren in een geconditioneerde reflex. Ook om hun achterban vast te houden. Ze zien de afschaffing als een aanval op hun christendom, maar niet als een correctie van juridische ongelijkheid. Tegelijk proberen ze D66 verdacht te maken als partij die religie wil uitbannen. Zo leiden ze de aandacht af. 

Maarten Wisse is de voortdurende aanval op religie beu, zo zegt-ie in een opinieartikel in de NRC. De geboren Zeeuw is universitair docent systematische theologie aan de VU en aan de universiteit van Tübingen en lid van de Protestante Gemeente te Vianen. Wisse meent dat religie goed is voor moraal en sociale cohesie. Met voorbeelden probeert Wisse aan te tonen dat religie in de Europese samenleving wordt weggezet als iets wat slecht of nutteloos is en daarom geen plaats dient te hebben in het overheidsbeleid. Hij pleit voor staatsgefaciliteerde religie die hij als gematigde religie ziet. Ik ben het in alle opzichten met hem oneens.

Wisse doorbreekt de scheiding van kerk en staat en omarmt het idee van compenserende neutraliteit zoals dat ooit in Amsterdam door burgemeester Job Cohen werd gepromoot met hulp van stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch. In 2010 zetten de hoofdstedelijke PvdA en Cohens opvolger Van der Laan het idee bij het grofvuil dat geloofgemeenschappen financieel gesteund moeten worden om de sociale cohesie te bevorderen.

Kenmerk van religie is dat het geloofsgenoten insluit en andersdenkenden uitsluit. Emancipatie en cohesie binnen geloofsgemeenschappen kunnen plaatsvinden, maar gaan de religie nooit te buiten. In een heterogene samenleving is religie per definitie onbruikbaar om verschillen tussen gemeenschappen te overbruggen. Daarnaast neemt de ontkerkelijking jaarlijks toe zodat de kracht van religie als middel tot cohesie afneemt.

Wisse maakt zijn claim niet hard dat in de Europese samenlevingen religie voortdurend wordt aangevallen. Zijn voorbeeld dat progressieve partijen ‘een fanatieke kruistocht tegen de weigerambtenaar‘ bij de sluiting van het homohuwelijk voeren overtuigt niet. Een vrijzinnige partij als D66 pleit al jaren voor een pluriforme samenleving waar religie een gelijkwaardige rol heeft samen met andere levensovertuigingen. Daar is niets fanatieks aan. De term ‘homohuwelijk’ is verwarrend omdat het gaat om de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht. Daar passen geen religieuze motieven als uitzondering op.

Wat Wisse lijkt te hinderen is dat religies in de Europese samenlevingen niet langer boven de wet staan en het voordeel van de twijfel krijgen. Met zijn pleidooi stapt-ie terug in de tijd. Aan een open competitie tussen de honderden religies en levensovertuigingen is Wisse nog niet toe. Publiciteit over kindermisbruik in de katholieke kerk, de vrouwonvriendelijke SGP die de mensenrechten schendt en de in Europa wonende moslimfundamentalisten die de nationale rechtsstaat niet accepteren, maakt het er voor religies niet beter op.

Op mijn beurt zou ik als vrijdenker kunnen vragen waarom religie in de Nederlandse samenleving de norm moet zijn zoals gelovigen als Wisse menen. Feitelijk geniet religie nog steeds extra juridische bescherming. Zie de Zondagswet. Tekenend is wat Wisse over moraal zegt: ‘U repliceert misschien: ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag. Dit aanvaard ik gaarne (..)’. Lees goed wat Wisse zegt: ‘ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag’. Als Wisse zou beseffen hoe neerbuigend dit klinkt voor andersdenkenden, dan beseft-ie hopelijk beter dat religie door de samenleving nog steeds tamelijk welwillend wordt bejegend.

Foto: Muurschildering eerste helft 19de eeuw in het Rila klooster, Bulgarije