Directeur Van Gogh Museum reageert onhandig met verwijzing naar cultureel relativisme op vraag naar naakt van Degas

De nieuwe directeur van het Van Gogh Museum Emilie Gordenker werd vandaag geïnterviewd in Buitenhof en kwam daar niet geheel ongeschonden uit toen haar gevraagd wordt naar de aankoop van een vrouwelijk naakt van Degas. Ze praat zichzelf vast. Met onderstaande tweet van Buitenhof tot gevolg. Het merkwaardige is dat Gordenker in het gesprek op allerlei aspecten zoals politieke stellingname van musea doordachte, goed verdedigbare standpunten innam (niet doen zegt ze in tegenstelling tot directeur Rein Wolfs van het Stedelijk), maar over het naakt van Degas ongelukkig formuleert. Je krijgt meerdere blikken op zo’n kunstwerk door de reacties van meerdere mensen met meerdere achtergronden, zegt ze in andere bewoordingen. Ze meent dat we daar allemaal beter van worden. Dat betwijfel ik en volgens mij gaat ze daar de fout in. Een reactionaire, betuttelende, moralistische blik valt moeilijk als positief te zien. Want waar laat dat de voorbeeldfunctie van een museum? Zo laat het museum zich onnodig vermaatschappelijken en in de verdediging drukken. Uiteraard moeten musea rekening houden met de achtergrond van de bezoekers, maar zonder te wijken voor radicale activisten en fatsoensrakkers die hun perspectief van identiteit ofwel moraal aan het museum willen opleggen.

Foto: Tweet van Buitenhof, 9 februari 2020.

Advertentie

Arabieren verkopen zwarte Afrikanen als slaven in Libië. Kan de rol van Zwarte Piet door cultuurrelativisme verklaard worden?

Alles is relatief, maar niet alles valt te relativeren. In de VS worden politici, acteurs en journalisten beschuldigd van seksuele intimidatie en verkrachting, maar daarin zit nogal wat verschil. Dat loopt van een gestolen zoen tot kindermisbruik. Hetzelfde geldt voor racisme. In Libië worden zwarte Afrikanen als slaven verhandeld door Arabieren, of zelfs vermoord. Op sociale media is de verontwaardiging hierover in ‘zwarte kring’ terecht groot.

In Nederland houden voor- en tegenstanders van het huidige Sinterklaasfeest zich bezig met het uiterlijk van Zwarte Piet omdat het de ziel van de ene of andere groep kinderen zou beschadigen. Het is nogal een verschil: een zoen of de verkrachting van een minderjarige. Slavenhandel en moord of een debat over een 19de eeuws kinderfeest dat 170 jaar later qua moraal niet meer in de eigen tijd zou passen. Cultuurrelativisme wordt doorgaans in de strijd gegooid door degenen die verantwoordelijkheid willen ontlopen en de schuld af willen schuiven, maar als de ‘overtredingen’ zo ver uiteenlopen is het toch gepast om enig onderscheid te maken.

Sunday Assembly: Het nut van een niet-kerkelijke kerkdienst

Wat is het nut van een kerkdienst zonder kerk? Het lijkt op vleesvervangende producten in de vorm van vlees. Niet helemaal vlees maar evenmin helemaal niet-vlees. Samenzijn dat zich van het origineel onderscheidt door zich erop te baseren zet een proces van verdringing en projectie in gang. Sunday Assembly Amsterdam is de op 14 september 2014 opgerichte ‘seculiere gemeenschap die regelmatig bijeenkomt om het leven te vieren.’ Met Jan Willem van der Straten als organisator en aangesloten bij  de Meetup Group met bijna 20 miljoen leden wereldwijd dat als missie heeft om ‘de lokale gemeenschap te revitaliseren en mensen te helpen zichzelf over de hele wereld te organiseren’. Een mooi streven om de sociale cohesie op peil te houden.

Waarom zoeken mensen het in een kerkdienst zonder kerk? Ze kunnen ook op een koor gaan, met elkaar een poëzie- of leesclubje beginnen of gaan kerken bij een liberale kerkgemeenschap. Paradox is dat individuen elkaar opzoeken omdat ze zich in de dogmatiek van de monotheïstische religies niet kunnen vinden om zich op een nieuwe manier aan elkaar te binden. Hoewel losjes en ietsistischer. Ze gaan op zoek naar God, maar bewust niet naar de God van de bijbel. Vaagheid troef, de vorm moet het doen. Het omhulsel wordt de inhoud.

Mensen die ondubbelzinnig kiezen voor religie of religie als een niet geheel gelukte menselijke constructie zien en die daarom terzijde laten hebben het makkelijker dan deze twijfelaars tussen servet en tafellaken.

Zie verder voor posting uit 2013: ‘Sunday Assembly is zowel religie, anti-religie als pseudo-religie’.

Controverse in campagne van Diesel. Burka en bisschopsmantel

Twee plaatjes van het Italiaanse kledingmerk Diesel. Onderdeel van de #DieselReboot campagne. De een neemt met geleende beelden uit een specifieke traditie katholieken op de korrel, de andere moslims. Op de laatste komt kritiek op MTVDesi.com van Shruti Parekh: ‘Putting a white, non-Muslim woman in a burqa in our current global context is one level of disrespect, but making her topless takes it to a level that is hard for me to comprehend’. Maar Ameena Meer die aan de campagne meewerkte kan het drie dagen op MTVDesi.com best begrijpen, want we zijn allen vechters met meerdere identiteiten:  ‘The idea behind the #DieselReboot campaign is that today we are all slashers  – Accountant/Musician, Coffee shop worker/Instagram star, Bank teller/Director, Insurance salesperson/travel writer – we have multiple identities and multiple lives. (..), but social media has freed us to express and explore our talents in ways we never realized were possible.’

Waar gaat het uiteindelijk om? Om het verkopen van zoveel mogelijk kleding door een Italiaans bedrijf. Zelfs kritiek helpt hier bij en kan een vorm van reclame zijn. Want het vestigt de aandacht. Hele boekenkasten worden leeggeschud om met mooie woorden aan te kleden hoe vrouwen aangekleed kunnen worden. Sociale media bevrijden ons. Echt? Niemand is wat-ie blijkt te zijn moet de verantwoording van de campagne zijn. Van vechters uit de creatieve klasse die het voorbeeld stellen. Een blanke vrouw in een burka mag. Een Oost-Aziatische vrouw in een bisschopsmantel mag. Maar de veroordeling van een blanke vrouw in een burka mag ook, of die van een Oost-Aziatische vrouw in een bisschopsmantel. Terloops zorgt de relativering ervoor dat culturele grenzen vervagen. De scherpslijpers verliezen hun zeggenschap over het beeld. Als het maar past.

Foto: Beelden uit de Diesel-campagne #DieselReboot.

Sunday Assembly is zowel religie, anti-religie als pseudo-religie

Hoe verzin je het, een atheïstische kerk. In opkomst in de VS, Australië en het Verenigd Koninkrijk: The Sunday Assembly. Volgens The Guardian streeft de organisatie naar de vestiging van 1000  atheïstische kerken binnen 10 jaar. Expansie die aan religie doet denken. Met marketing die bij het tijdperk van sociale media en internet aansluit. De Britse komieken Sanderson Jones en Pippa Evans geven door aan te kloppen bij Kickstarter voor crowdfunding aan dat ze hun project in de creatieve hoek plaatsen. Atheïstische religie als cultuurvorm die mensen in een gemeenschap horizontaal met elkaar verbindt en het verticale in het horizontale meent te vinden. Er is een publiek handvest (public charter) dat de voorwaarden geeft. Zoals geen god, geen commercie, geen machtsvorming, geen leefregels, ongebondenheid en de viering van het leven.

Het verschijnsel van mensen die een kerk buiten de kerk zoeken is verre van nieuw. De vorm die sterk leunt op het internet is echter wel nieuw. De kerkgangers uit vooral de blanke, jonge, stedelijke, professionele klasse zijn niet te omschrijven als Ietsisten die geloven in een hogere macht maar het bij de gevestigde religies voor gezien houden. Het gaat om het gemeenschapsgevoel en het idee om verenigd te zijn. Samen.

Is dit initiatief op te vatten als een bevestiging van religie of juist als kritiek erop? Interessant aan de Sunday Assembly is dat er zowel argumenten pro als contra  zijn. In de vorm leent het verworvenheden van het Christendom en geeft het toe daar bewust aansluiting bij te zoeken. Met een inhoud die daar haaks op staat. Dreigt dan niet het risico dat de Sunday Assembly een lege huls wordt? Wat is het verschil met een middag in de kroeg rond het biljart, een theatervoorstelling, een culturele lezing of de bingo-avond? Ondergeschikt is of Jones en Evans erop uit zijn om religie te bestrijden. Maar ze laten het principe voor zich werken dat de beste bestrijding van religie niet een verbod is, maar de onbeperkte uitbreiding ervan. Zodat het haar betekenis verliest, als gevolg daarvan haar voorrechten verliest en tenslotte verwaterd en verweesd overblijft. Amen.

Foto: Schermafbeelding van het public charter van The Sunday Assembly.

Politie overtreedt de wet bij bemiddeling islamitisch huwelijk

Update 15 mei: Leden van verschillende partijen stellen kamervragen. Keklik Yücel  van de PvdA, Joram van Klaveren van de PVV en Malik Azmani van de VVD. Ze richten hun vragen allen aan minister Asscher van Sociale Zaken. Yücel ook aan minister Bussemaker van Onderwijs en Van Klaveren aan minister Opstelten van Veiligheid en Justitie en Plasterk van Binnenlandse Zaken. De toon van alles is kritisch en afwijzend.

Politie Amsterdam Zuid-Oost en hulpverleningscentrum Fier Fryslân uit Leeuwarden hebben zichzelf klem gezet. De Volkskrant bericht over hun bemiddeling bij de sluiting van een islamitisch huwelijk tussen minderjarigen. Een meisje met een islamitische achtergrond was uitgehuwelijkt aan een neef in Pakistan en wilde daar vanaf. Als compromis besloot de familie toe te stemmen in een religieus huwelijk zonder voorafgaand burgerlijk huwelijk met een Pakistaans-Hindostaanse jongen. In Nederland is dit strafbaar. Maar de eer voor de familie was gered. De politie presenteerde in een workshop van 11 april trots het resultaat. Nu kritiek van burgerrechtenactivisten klinkt ontkennen politie en hulpverleners. Ze waren niet ‘actief‘ betrokken.

Femmes for Freedom vindt het onbegrijpelijk dat de politie zich niet aan de wet houdt: ‘Niemand staat boven de wet en mag de rechteloosheid van vrouwen en kinderen bevorderen, ook de politie en Fier Fryslan niet. Toen Femmes for Freedom de politie en Fier Fryslan tijdens de workshop wees op het feit dat het sluiten van een religieus huwelijk zonder voorafgaand burgerlijk huwelijk strafbaar is en dat een imam daarmee in overtreding is, werd gereageerd: “Het waren minderjarigen en alleen een religieus huwelijk was mogelijk. Zo gaat het nou eenmaal in die culturen.” Femmes for Freedom vindt de gang van zaken kwalijk: ‘De politie wordt geacht conform de wet te handelen en niet mee te werken aan het sluiten van religieuze huwelijken.’

Ook PvdA-Kamerlid Yücel hekelt de rol van politie en hulpverleners: ‘Het kan niet zo zijn dat sommige meisjes in een religieus huwelijk en dus rechteloosheid terechtkomen, vanwege een compromis tussen instanties en familie.‘ Ze twitterde: ‘Niemand staat boven de #wet en niemand mag de rechteloosheid van vrouwen bevorderen!‘ Keklik Yücel gaat minister Asscher van Sociale Zaken vragen uit te zoeken hoe instanties de culturele achtergrond meewegen: ‘Waar vrouwen onderdrukt worden of met eerkwesties te maken krijgen, moet de familie niet worden ontzien, maar de dader worden aangepakt en de vrouwen worden beschermd‘.

Vanwege hun verschillende rol kan nog enig begrip op worden gebracht voor de hulpverleners van Fier Fryslân die willen verbinden en sussen. Da’s hun blinde vlek waarbij de lieve vrede boven alles gaat. Maar de politie die de wet moet toepassen past geen enkel begrip. De houding ‘Zo gaat het nou eenmaal in die culturen‘ is neerbuigend. Ten koste van de ene boven de andere burger mag het nooit kiezen voor overtreding van de wet. Dat de politie nattigheid voelt blijkt er wel uit dat het zich nu onder haar verantwoordelijk probeert uit te draaien. De minister Asscher en Opstelten dienen de politie erop te wijzen dat een glijdende schaal die buiten de wet uitkomt voor de toekomst ontoelaatbaar is. Zoals gebeurde. Cultureel relativisme is van vroeger.

Foto: Islamitisch huwelijk (niet van de genoemde minderjarigen). 

Maarten Wisse pleit voor religie met de rug naar de toekomst

Update 20 december: Partijen onder aanvoering van D66 gaan de Zondagswet schrappen. Christelijk geïnspireerde organisaties reageren in een geconditioneerde reflex. Ook om hun achterban vast te houden. Ze zien de afschaffing als een aanval op hun christendom, maar niet als een correctie van juridische ongelijkheid. Tegelijk proberen ze D66 verdacht te maken als partij die religie wil uitbannen. Zo leiden ze de aandacht af. 

Maarten Wisse is de voortdurende aanval op religie beu, zo zegt-ie in een opinieartikel in de NRC. De geboren Zeeuw is universitair docent systematische theologie aan de VU en aan de universiteit van Tübingen en lid van de Protestante Gemeente te Vianen. Wisse meent dat religie goed is voor moraal en sociale cohesie. Met voorbeelden probeert Wisse aan te tonen dat religie in de Europese samenleving wordt weggezet als iets wat slecht of nutteloos is en daarom geen plaats dient te hebben in het overheidsbeleid. Hij pleit voor staatsgefaciliteerde religie die hij als gematigde religie ziet. Ik ben het in alle opzichten met hem oneens.

Wisse doorbreekt de scheiding van kerk en staat en omarmt het idee van compenserende neutraliteit zoals dat ooit in Amsterdam door burgemeester Job Cohen werd gepromoot met hulp van stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch. In 2010 zetten de hoofdstedelijke PvdA en Cohens opvolger Van der Laan het idee bij het grofvuil dat geloofgemeenschappen financieel gesteund moeten worden om de sociale cohesie te bevorderen.

Kenmerk van religie is dat het geloofsgenoten insluit en andersdenkenden uitsluit. Emancipatie en cohesie binnen geloofsgemeenschappen kunnen plaatsvinden, maar gaan de religie nooit te buiten. In een heterogene samenleving is religie per definitie onbruikbaar om verschillen tussen gemeenschappen te overbruggen. Daarnaast neemt de ontkerkelijking jaarlijks toe zodat de kracht van religie als middel tot cohesie afneemt.

Wisse maakt zijn claim niet hard dat in de Europese samenlevingen religie voortdurend wordt aangevallen. Zijn voorbeeld dat progressieve partijen ‘een fanatieke kruistocht tegen de weigerambtenaar‘ bij de sluiting van het homohuwelijk voeren overtuigt niet. Een vrijzinnige partij als D66 pleit al jaren voor een pluriforme samenleving waar religie een gelijkwaardige rol heeft samen met andere levensovertuigingen. Daar is niets fanatieks aan. De term ‘homohuwelijk’ is verwarrend omdat het gaat om de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht. Daar passen geen religieuze motieven als uitzondering op.

Wat Wisse lijkt te hinderen is dat religies in de Europese samenlevingen niet langer boven de wet staan en het voordeel van de twijfel krijgen. Met zijn pleidooi stapt-ie terug in de tijd. Aan een open competitie tussen de honderden religies en levensovertuigingen is Wisse nog niet toe. Publiciteit over kindermisbruik in de katholieke kerk, de vrouwonvriendelijke SGP die de mensenrechten schendt en de in Europa wonende moslimfundamentalisten die de nationale rechtsstaat niet accepteren, maakt het er voor religies niet beter op.

Op mijn beurt zou ik als vrijdenker kunnen vragen waarom religie in de Nederlandse samenleving de norm moet zijn zoals gelovigen als Wisse menen. Feitelijk geniet religie nog steeds extra juridische bescherming. Zie de Zondagswet. Tekenend is wat Wisse over moraal zegt: ‘U repliceert misschien: ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag. Dit aanvaard ik gaarne (..)’. Lees goed wat Wisse zegt: ‘ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag’. Als Wisse zou beseffen hoe neerbuigend dit klinkt voor andersdenkenden, dan beseft-ie hopelijk beter dat religie door de samenleving nog steeds tamelijk welwillend wordt bejegend.

Foto: Muurschildering eerste helft 19de eeuw in het Rila klooster, Bulgarije

Zwembad Mitland verboden terrein voor andere cultuur

Bewoners van de multiculturele wijk Kanaleneiland die hun woning moesten verlaten vanwege vrijkomende asbest als gevolg van werkzaamheden zetten in Hotel Mitland de boel op zijn kop. Aldus een bericht in het AD. Het zwembad is voorlopig voor ‘asbesttoeristen’ gesloten vanwege de overlast die ze bezorgden.

Bert Pijnaar verzucht: ‘We proberen de mensen die we hier te gast hebben zo goed mogelijk op te vangen. Wij doen net als de andere opvanghotels ons best om optimale gastvrijheid en service te bieden aan degenen die in deze afschuwelijke situatie zitten. Maar: ‘Dus wat krijg je dan: een zwembad vol met kinderen die er in poepen en plassen, baldadigheden zoals met krukjes gooien. Kijk, het is een kwestie van een andere cultuur‘.

Er komt nu toezicht bij het zwembad. Wat is eigenlijk die ‘andere cultuur‘ waarover Bert Pijnaar praat? Gaat het erom dat de bewoners van Kanaleneiland zich niet weten te gedragen in een 4-sterrenhotel? Weten ze niet wat toegestaan is in een hotelzwembad? Zijn ze opstandig omdat ze hun woning moesten verlaten, mede vanwege de slechte communicatie van de gemeente Utrecht en woningbouwvereniging Mitros?

Het klinkt onbegrijpelijk waarom het misging in het binnenzwembad van Hotel Mitland. Media noemen man noch paard en laten lezers met vragen achter. Mij beklemt de vraag of de terughoudendheid van de media om uit te leggen over welke ‘andere cultuur‘ het gaat, gevolg is van cultuurrelativisme, komkommertijd met onderbezetting of angst om in een verkeerde hoek geplaatst te worden. Of welke reden dan ook. Vreemd.

Foto: Binnenzwembad van Hotel Mitland, Utrecht

Cultuurrelativisme op terugtocht: Cohen, Al-Haddad en Kashgari

Wat hebben Job Cohen, Haitham al-Haddad en Hamza Kashgari met elkaar te maken? Hun aanwezigheid of aftocht markeert het afscheid van het cultuurrelativisme. Ineens moesten hoofdpersonen die afgelopen week het nieuws haalden het veld ruimen omdat duidelijk werd dat ze niet meer geaccepteerd werden. Cohen en Al-Haddad ogen als relicten uit een vorige fase. Kashgari is een speelbal die ongekende reacties oproept.

Job Cohen heeft de afgelopen jaren z’n eigen demonen bestreden. Een kansloze strijd. Het valt Wouter Bos te verwijten dat-ie Cohen begin 2010 uit de hoge hoed toverde. Los van zijn onmin met de media en gebrekkige debattechniek miste Cohen aansluiting bij zijn tijd. Hij dacht nog in compenserende neutraliteit toen die door de Amsterdamse raad al bij het huisvuil was gezet. Door het krachtige en heldere optreden van Eberhard van der Laan als burgemeester van Amsterdam komt Cohens tijd in Amsterdam hevig overgewaardeerd over.

Met de komst van Haitham al-Haddad naar Nederland diende deze Brits-Pakistaanse shariageleerde zijn zaak niet. Hij profileerde zich als malloot die met vrouwonvriendelijkheid en gebrek aan openheid niets in een pluriform land te zoeken heeft. Meest interessant waren nog de reacties die Al-Haddad bij kamerleden en programmamakers opriep. Ze grepen terug op cultuurrelativisme zonder vertrouwen in de open samenleving.

Probleem van het Nederlandse publieke debat is dat het richting volle vrijheid van de VS laveert, maar daar nog niet is aangeland. Onbegrijpelijk was dat Al-Haddad eenzijdige voorwaarden aan gesprekspartners mocht opleggen. Zoals het niet accepteren van een vrouw aan tafel. Hoe halen gespreksleiders het in hun hoofd om daaraan toe te geven? Wat is er simpeler om Al-Haddad te verstaan te geven dat-ie welkom is, maar geen enkele bijkomende eis kan stellen. Verouderde journalisten kiezen in hun cultuurrelativisme tegen de vrouw.

De Saoedische blogger Hamza Kashgari is een pion in een spel dat nieuwe krachten mobiliseert. De reputatie van moslims en de islam wordt in diskrediet gebracht door het gedrag van beeldbepalende moslimstaten als Saoedi-Arabië en Maleisië die beweren te handelen in de naam of ter verdediging van de islam. Voor het eerst wordt die pretentie ontkend en wereldwijd doorgeprikt. Gewone moslims zijn het slachtoffer. Het recht van Kashgari om een beroep te doen op universele waarden wordt thema en gaat ten koste van islam-apartheid.

Cultuurrelativisme staat al jaren onder druk, maar nu lijkt de terugtocht te versnellen. Overblijfselen worden opgeruimd. Vertraagd rolt Nederland de 21ste eeuw in. Voorwaarde voor een geslaagde overgang is wel dat individuen voldoende beschermd worden door de staat. Daaraan te werken is de uitdaging voor de toekomst.

Foto: Cartoon van Andrew Dyson. Credits: Andrew Dyson.

Over de achterblijvende ontwikkeling van islamnaties

1. Laten we ons voorstellen dat Arabische leiders opportunisten zijn en vooral hun familie, clan en eigen zak willen spekken. Ze interesseren zich nagenoeg niet voor de staat of natievorming. Ze laten zich sturen door het Westen voorzover dat in hun belang is. Maar als het anders uitkomt volgen ze hun eigen weg.

Verontwaardiging over misdragingen van Westerse landen is gerechtvaardigd, maar brengt onvoldoende inzicht. Hun rol is vernietigend geweest.
 Maar alles wat in islamnaties misgaat herleiden tot het Westen leidt niet tot een sluitende verklaring wat er precies gebeurt. Laten we proberen dat te benoemen en de redenen te achterhalen.

Uitgangspunt is dat islamnaties slecht presteren op het gebied van onderwijs, cultuur en educatie. VN-rapportages wijzen dat ondubbelzinnig uit. Waarom kiezen islamnaties ervoor om vrouwen in een ondergeschikte rol te duwen? Da’s absoluut geen vereiste van het Westen.

Het Westen is trouwens niet ondeelbaar. De VS is anders dan Noorwegen, en Zwitserland anders dan Engeland. Hetzelfde geldt voor de islamnaties die onderling verschillend zijn. Voor de discussie wordt afgezien van de verschillen en geprobeerd de uiterste posities niet als bepalend te zien. Dus geen Tea Party beweging of Al Qaida.

Pas het antwoord op de vraag te waarom islamnaties hun eigen ruimte onvoldoende benutten leidt tot een verklaring. De houding met een open mind vergroot het begrip van de wereld.

In Nederland ontmoet de vraag  naar de stand van ontwikkeling in islamnaties geen brede consensus. Dat heeft niets met de ontwikkelingen zelf te maken, maar wel met de dominante politieke stroming van het cultuurrelativisme.

Analyseren is het pellen van een ui. Wil men tot de kern doordringen of vreest men de uitkomst? Dat mechanisme is eerder een taboe dan een blinde vlek. Feitelijk kan de vraag wat islamnaties bezighoudt niet beantwoord worden.

2. Moslims zijn individuen op zoek naar betere levensomstandigheden. Daarom trekken velen naar Europa of de VS. Murw gebeukt door het leven in een politiestaat of een autocratische staat of de informele economie. Omdat ze geconditioneerd zijn nemen enkelen die sfeer mee naar Europa. Bijvoorbeeld religieuze extremisten.

Een vergelijking met de opkomende economieën van Oost-Azië is interessant. Ze hebben zich onder het juk van het Westen ontworsteld. Waarom hebben de islamnaties deze interne krachten niet weten te mobiliseren? Waarom lukt elders wel wat islamnaties in gelijksoortige omstandigheden niet lukt? Alleen de cultuur verschilt.

Waar schort het aan? Is dat het naar binnen gekeerd zijn en de angst zich te vermengen met anderen? Bang om de eigenheid te verliezen? Bang voor een besef waar we alleen maar naar kunnen raden? Zijn het de juridische en constitutionele grenzen?

3. In de vergelijking van landen en sferen blijkt dat superioriteitsdenken overal voorkomt. Typisch Westers is het niet. Arabieren kennen het ook. Zoals in Noord-Soedan waar neergekeken wordt op zwarte en niet-islamitische Zuid-Soedanezen. Dat leidt tot genocide door Arabieren op de Zuid-en West-Soedanezen. De geschiedenis toont dat Arabieren even bekwame slavenhandelaren als Europeanen waren.

Aziaten als Chinezen en Japanners voelen zich superieur aan andere volkeren zoals Mongolen of Koreanen. Da’s de normale vorm van discriminatie die tot groeps- en natievorming leidt. Deze socialisering boetseert eenheid. Door globalisering krijgt dat mechanisme nieuwe betekenis. Het wordt inwisselbaar.

Chinezen zoeken expansie in Afrika. Waarbij ze zich verre houden van Westers moralisme en zich evenmin weten te onttrekken aan het ondersteunen van verkeerde regimes. Ze stellen geen vragen over mensenrechten omdat ze dezelfde vragen niet willen beantwoorden.

Naar mijn idee is het tekort van de islamnaties dat hun superioriteitsdenken een lege huls is geworden. Behalve hun geschiedenis en religie hebben ze weinig om trots op te zijn. Politiek stagneert. Onderwijs stagneert. Cultuur stagneert. Emancipatie van vrouwen en minderheden stagneert. Corruptie en ongelijkheid tieren welig. Hoewel er ook gunstige uitzonderingen zijn als Oman.

4. Olie- en gasbronnen trekken een zware wissel op landen. Zoals de ontwikkeling van Venezuela en Rusland toont. Dat leidt tot inmenging van Westerse landen of juist een afwerende reactie daarop. Maar daarnaast is er voldoende ruimte die deze landen grijpen. De bevolking wordt afgekocht.

Sommige islamnaties drijven op de inkomsten van gas en olie. Ze baden in het geld en proberen hun economie te verbreden. Da’s positief en geeft deze staten mogelijkheden. In de Golfstaten wordt dat met beperkte burgerrechten doorgegeven aan de kleine autochtone bevolking. Burgerrechten gelden niet voor allochtonen.

Niet toevallig spannen juist de Golfstaten zich in om economisch onafhankelijk te worden van hun olie-inkomsten. Ze investeren in toerisme, dienstverlening en media. Maar ook in industrie.

 Het is het diapositief van het idee in de consumerende landen minder afhankelijk van petrodictaturen te worden. Islamnaties voelen politieke druk vanwege de olie. Dat remt de ontwikkeling. Vraag is waarom het zo langzaam gaat.

5. Er is in alles een omslagpunt dat herstel na een klap aangeeft. Hoe lang te wachten? Zo heeft het Westers kolonialisme kwaad aangericht in Afrika. Economisch en cultureel imperialisme is nooit verdwenen. Het Westen  zet onder druk en steelt en rooft. Het speelt in op tribalisme, slecht leiderschap, religie of cultuur.

Het donkere continent mist kansen die gegrepen hadden kunnen worden. Daarover zijn watchers het eens. Was president Mbeki van Zuid-Afrika een zwarte racist, zoals Mugabe van Zimbawe? Waarom gijzelen deze leiders hun landen en houden ze hun bevolking klein? Waarom missen ze kansen?

Veel landen met arme bevolkingen zijn rijk. Ze wenden de middelen niet goed aan. Het is een schande dat in potentie rijke landen als Nigeria, Congo, Gabon of Angola ondermaats presteren.

6. Als het over de dwingende macht van de katholieke kerk gaat, dan is Latijns-Amerika een sfeer waar religie mensen heeft kort gehouden. Dat aspect is verbonden, maar valt niet volkomen samen met het Amerikaans imperialisme.

De film Missing die in Chili speelt vertelt dat. Amerikanen hebben daar niet minder huisgehouden dan in het Midden-Oosten. Totdat de links-populisten in Zuid-Amerika aan de macht kwamen. 

Zo is het ook met de islamnaties. Ze zijn verbonden, maar vallen niet volkomen samen met het Amerikaans imperialisme. Het gaat erom om dat deel te vinden dat niet samenvalt. Wat is dat? Hoe is het ontstaan en ziet het eruit?

7. Op de hele wereld haat de massa de bovenklasse. Het Westen heeft de mogelijkheden om de elite te manipuleren en te ondersteunen. Wat de Nederlanders drie eeuwen geleden in hun Oost-Indië deden. De Engelsen hebben het later geperfectioneerd en de Amerikanen hebben het systeem naar de eisen van de 20ste eeuw gemodelleerd.

Nu krijgt het Westen een koekje van eigen deeg. Wereldwijd verschuift het evenwicht van West naar Oost. Wat globalisme heet, werd voorheen in een andere vorm imperialisme genoemd. Europa lijkt het continent van het verleden geworden. Zonder politieke stem.

Terugkijkend naar het Egypte van Nasser of het Syrie van Hafiz al-Assad, zien we landen die zich verzetten tegen het imperialisme. De eerste wellicht mentaal hangend aan Engeland en de tweede aan Frankrijk, maar toch redelijk autonoom.

Dat soort landen keert zich vervolgens naar binnen en handhaaft zich door corruptie en onderdrukking. Uiteraard stoken de Westerse landen om dit soort landen in te dammen. Maar waarom benutten deze landen de eigen ruimte niet beter? Vinden ze hun bestaansrecht in de reactie en stopt daarom de ontwikkeling?

De VS heeft geen belang bij een instabiel Egypte dat in elkaar klapt. Vraag is of islamnaties met een beter intern beleid een derde weg hadden kunnen bewandelen. Een democratisch model met brede culturele ontwikkeling van de massa, goede juridische waarborgen in economie en rechtspraak en op termijn meer pluralisme in religie, meningsuiting en politiek.

Het verbaast dat behalve Turkije geen enkel land in de islamwereld de stap naar de moderniteit van de 20ste of 21ste eeuw succesvol gezet heeft. Het is de islam die het verschil maakt.

8. In Nederland zijn de meeste emigranten niet-islamitisch. Zelfs de meeste moslims zijn slechts in culturele en niet in religieuze zin moslim. Zelfs religieuze moslims zijn individuele burgers met een identiteit die verder gaat dan religie alleen. Laten we daarom emigranten niet in een islamidentiteit opsluiten. Dat laatste is het grootste falen van de Nederlandse integratie-politiek.

Uitdaging is om Nederlandse moslims aan te spreken op hun idee van democratie en rechtsstaat. Moslims elders onttrekken zich aan onze invloed. Elke verklaring verkeert in haar tegendeel als het gebruikt wordt om moslims in de hoek te zetten. Niet in het minst omdat het met een cirkelredenering elk debat over de achterblijvende ontwikkeling van de islamcultuur blokkeert.

Foto: Een wajang wong voorstelling bij de regent van Malang met maskerdansers (1910-1922). Collectie Tropenmuseum.