Anders is anders

Hoofdzaak is dat met zijn moorden Anders Breivik veel aandacht krijgt. Kon dat niet anders? Zonder dat-ie zelf spreekt worden zijn denkbeelden belicht. In ieder land wordt de daad van Breivik aanleiding om binnenlandse rekeningen te vereffenen. Groeperingen kunnen niet wachten zich van Breivik te distantiëren. Zijn daad heeft wat in gang gezet. Er wordt gezegd dat er iets fundamenteel veranderd is. Dat hebben we vaker gehoord en moet nog maar eens eerst aangetoond worden.

Terwijl Geert Wilders in de buitenlandse pers vrijwel ongenoemd blijft ruiken Nederlandse opiniemakers en politici de kans om hun rekening met Wilders te vereffenen. Nederland draait om de eigen navel en trekt een grote jas van moralisme aan. Die zelfoverschatting van het achteraf praten geeft de Nederlandse publiciteit en politiek de bescheiden reputatie die het verdient. De maatschappij heeft weinig aan dat gekissebis.

De gebeurtenissen in Noorwegen zijn nog te vers om er veel zinnigs over te zeggen. Volgens het huidig kader van de PvdA zijn er geen simpele oplossingen voor maatschappelijke problemen. Die heeft rechts niet en links evenmin. Dat klinkt aannemelijk. Wie de Nederlandse publiciteit van de afgelopen week gevolgd heeft ziet een whodunit met daders, medeplichtingen en een ratrace van onbewezen aannames. Maar geen afgewogen analyse.

Er is geen enkele partij die nog vanzelfsprekend de middenweg kan bewandelen die niet doorschiet naar het beschuldigen van moslims of PVV’ers. Partijen als CDA en VVD zwijgen uit armoede. Opiniemakers lijken het idee te hebben dat ze zich moeten uitspreken voor de een of de ander. Waarbij achteraf een eigen gelijk wordt gehaald of een frustratie verwerkt. Mensen laten zich kennen.

Noorwegen is niet zo vreedzaam en homogeen als het zelf voorstelt. De woorden van Einar Forde, de overleden Labour politicus, Wij zijn allen sociaal-democraten waren aanmatigend en tenenkrommend. Onder de oppervlakte is Noorwegen divers en zijn kansen ongelijk verdeeld. Waarbij rechts-extremisten en islamisten buiten de boot vallen. Ondanks een beeld dat met een beroep op nationalisme en consensus door de zittende klasse eroverheen gelegd wordt.

Die misleiding is hoge politiek. Elke reactie van bestuurders en opiniemakers op Anders Breivik is politiek geïnspireerd. Vertolkers van meningen hebben als doel dat ze hun eigen zaak versterken en die van de tegenstander verzwakken. Niets nieuws onder de zon. Gewoon zeggen dat Anders Breivik geestelijk gestoord is wordt in die logica gezien als een gemiste kans. Het is in het belang van sommigen om de bijzaken te compliceren.

Foto: Heinrich Hoerle, Masken, 1929 (Stiftung Haubrich)

Johanna en George over religie en islam 8

Deel 8 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

George: Je zegt dat ik een preoccupatie met de islam zou hebben. Dat herken ik niet. Ik heb wel een fascinatie met de werking van de politiek met alle misleidingen en afleidingen. En ik heb een fascinatie voor de open, pluriforme samenleving waarin iedereen vrij mag denken en handelen -binnen de grenzen van de wet- en die ik graag verwezenlijkt zou willen zien. Als de grootste sta-in-de-weg zie ik religie die dat blokkeert door een voorkeurspositie op te eisen en zo het speelveld ongelijk te maken. En de christelijke politiek die dat steunt. Maar religie als zodanig interesseert me niet meer dan een willekeurige levensovertuiging of een nihilistische levenshouding.

Uiteraard wil ik niet de religie afschaffen, maar enkel en alleen de voorkeursbehandeling van religie. Da’s niet hetzelfde. Want in de pluriformiteit die ik voor ogen heb kunnen alle religies gewoon hun plek innemen. Op basis van gelijkwaardigheid. En kunnen gelovigen vrij overstappen van de islam naar het christendom, of van het boeddhisme naar de islam etc. Zie hier voor de onderbouwing van mijn kritiek.

Ik heb weinig met gevoeligheden van mensen die zich laten inspireren door religie. Da’s persoonlijk. Vanuit mijn eigen achtergrond en persoonlijke smaak zal ik er ook geen grapjes over maken en mensen in hun inspiratie storen. Maar een recht om gevrijwaard te blijven van religiekritiek bestaat niet. Als Balkenende zegt dat ik zonder geloof niet kan functioneren dan vind ik dat van de eerste burger van ons land onverstandig en onaardig. Maar hij mag het zeggen. Zoals ik ook kan zeggen dat religie een domme bezigheid is. Of welke bewoordingen ik daarvoor kies.

Wat anders is om personen of een groep te discrimineren. Door bijvoorbeeld te suggereren dat christenen een afwijkend gen hebben, zwarte mensen lui zijn of vrijzinnigen onverantwoord. Dat mag, kan en wil ik niet zeggen. Maar ik mag in alle vrijheid kritiek op een religie of levensovertuiging hebben. Of de religie of levensovertuiging zelfs beledigen. Zoals jij dat ook mag.

Je lijkt mijn vorige bijdrage onvolledig gelezen te hebben als je zegt dat de islam niet bestaat en Nederlandse moslims duidelijkheid geven over hun democratische gezindheid. Dat is precies wat ik eerder stelde. Mijn kritiek gold niet de moslims, maar de institutie islam in Nederland. Of de verschillende stromingen daarin. Anders kan ik het niet benaderen als institutie. Mij verbaast het dat de Nederlandse organisatie islam niet meer naar buiten treedt en de ondergeschiktheid aan de Nederlandse rechtsstaat niet ondubbelzinniger verkondigt. Ik zei dat gebaar, die openheid te missen. Het zou angst wegnemen en Wilders veel stemmen kosten.

Ik zet dus geen vraagtekens bij de democratische gezindheid van de meeste Nederlandse moslims. Eerder stelde ik juist dat die hoop geeft en zich naar mijn idee prima ontwikkelt. Hoewel er stromingen zijn die me zorgen baren omdat ze zich in een bizar soort interculturaliteit maatschappelijk apart zetten en een uitzonderingspositie voor zichzelf opeisen. Of in elk geval anderen het recht ontnemen om kerstmis te vieren, wijn op tafel te hebben of Sinterklaas te begroeten. Da’s intolerantie en is het einde aan de pluriformiteit en zie ik als contraproductief en onnederlands. Oftewel, ik zie voor de Nederlandse moslims precies dezelfde rechten en plichten weggelegd als voor mezelf. Niet minder, maar ook niet meer.

In een open, pluriforme samenleving kan het spoken. Nederland herbergt vele nationaliteiten met hun eigen specifieke geschiedenis, niveau van ontwikkeling, taal, religie of levensovertuiging, etniciteit en herkomst. Het valt niet mee om die allen te verbinden en onder een dak te brengen. Wat mij zorgen baart is dat een bepaalde groep zich apart zet, de eigen mensen gevangen houdt en zich afsluit. Daardoor neemt de vermenging en doorstroming af. Het bizarre is dat zowel rechts-extremisten, christen-fundamentalisten als islamisten datzelfde standpunt van apartheid delen. Dus zeker niet het mijne.

Ik spreek niet voor niets over de Nederlandse islam. Ik vermoed dat belijdende moslims die bij een religieuze organisatie zijn aangesloten en wellicht een functie daarbinnen vervullen daarop aangesproken kunnen worden. Verder ga ik niet. Nederlandse moslims zijn uiteraard niet aanspreekbaar op wat er ver weg achter de bergen gebeurt. Waar externe krachten, autoritaire regimes en pseudo-islam een lokale islam in diskrediet brengen. Laten we ons daarom concentreren op Nederland.

Maar het werkt wel twee kanten uit. Zo doorredenerend kunnen Nederlandse joden ook niet aangesproken worden op wat er in het Midden-Oosten gebeurt. Toch is de identificatie van met name jonge Nederlandse-Marokkanen -van wie ik betwijfel of ze werkelijk religieus zijn- een motor voor veel onrust en haatzaaien. In een zuivere situatie waarin iedereen alleen aangesproken wordt op datgene waarop-ie aangesproken kan worden zou ook dat moeten stoppen.

Waar haal je het in hemelsnaam vandaan dat ik je je geloof af zou willen nemen en je secularisatie op zou willen leggen? Dat heb ik nooit beweerd en zal ik nooit beweren. Mijn referentie is de Nederlandse rechtsstaat. Ik vind het jammer dat je me zo slecht begrepen hebt. Ik weet ook niet wat je bedoelt met het inperken van je rechten. Waar blijkt dat uit? Ik zou je willen vragen dit te omschrijven, want het misverstand intrigeert me. Is er wellicht sprake van een cultuurverschil tussen ons?

Johanna, de ontwikkeling van de Nederlandse islam lijkt me belangrijk. Da’s meer dan een abstractie. Ik wil ook geen extra voorwaarden stellen zoals je suggereert, maar juist de islam in al haar verschijningsvormen borgen in de Nederlandse samenleving en rechtsstaat. Maar omdat de islam in Nederland relatief jong is het logisch dat de inpassing niet vanzelf gaat. Da’s gewoon veel werk, ook op organisatorisch niveau. Het is een proces van twee kanten. Mer rechten en plichten die alleen in samenhang werken. In een uitruil.

Johanna: Ik heb het gevoel dat we aan het slalommen zijn. Dat elke keer dat ik inga op wat jij schrijft, jij simpelweg de discussie verlegt en niet concreet ingaat op wat ik schrijf. Ik vind dat erg vermoeiend, om elke keer maar weer op nieuwe stellingen in te moeten gaan.

Ik kwam vandaag een interessant artikel van Stanley Fish in de NY Times tegen, dat mooi onder woorden brengt wat ik probeer te zeggen:
The formula is simple and foolproof (although those who deploy it so facilely seem to think we are all fools): If the bad act is committed by a member of a group you wish to demonize, attribute it to a community or a religion and not to the individual. But if the bad act is committed by someone whose profile, interests and agendas are uncomfortably close to your own, detach the malefactor from everything that is going on or is in the air (he came from nowhere) and characterize him as a one-off, non-generalizable, sui generis phenomenon.
 
Wat je schrijft over de positie van moslims, spreekt zichzelf tegen. Zo haal je in eerdere postings onder meer Iran als voorbeeld aan, om nu te schrijven: “Nederlandse moslims zijn uiteraard niet aanspreekbaar op wat er ver weg achter de bergen gebeurt.” Het is precies díe ambivalentie waar ik bezwaar tegen maak. Spreek een moslim aan op zijn individuele woorden en daden, zoals we dat hier gewend zijn.

Ook in deze tekst zitten meer van dit soort ambivalenties. Zo lees ik achtereenvolgens:

“Ik zet dus geen vraagtekens bij de democratische gezindheid van de meeste Nederlandse moslims. Eerder stelde ik juist dat die hoop geeft en zich naar mijn idee prima ontwikkelt. Hoewel er stromingen zijn die me zorgen baren omdat ze zich in een bizar soort interculturaliteit maatschappelijk apart zetten en een uitzonderingspositie voor zichzelf opeisen.”

“Wat mij zorgen baart is dat een bepaalde groep zich apart zet, de eigen mensen gevangen houdt en zich afsluit.”

“Ik wil ook geen extra voorwaarden stellen zoals je suggereert, maar juist de islam in al haar verschijningsvormen borgen in de Nederlandse samenleving en rechtsstaat. Maar omdat de islam in Nederland relatief jong is het logisch dat de inpassing niet vanzelf gaat. ”

Als je inderdaad van mening bent dat er geen vraagtekens zijn, behalve bij een bepaalde groep, probeer je dan eens concreet op die groep te richten in plaats van het gebruikelijke ‘guilty by association’. En ofwel de ontwikkeling verloopt prima en geeft hoop, zoals je schrijft, ofwel inpassing gaat niet vanzelf. Nu stel je beide in één reactie.

Het wordt trouwens tijd om af te gaan ronden.

Foto: Gerechtigheid gematigd door Barmhartigheid. Standbeeld op de binnenplaats van de rechtenfaculteit, Birmingham, Alabama

Johanna en George over religie en islam 7

Deel 7 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

Johanna: Het onderwerp van dit blog was de zoektocht van iemand naar wat zijn broer ertoe dreef om een bomaanslag te plegen. In de documentaire komt een heel scala van redenen langs. Op enig moment lijkt de broer onder invloed te komen van een extremistische imam, met de bekende afloop. Mij raakte de zoektocht, mij raakte nog veel meer de pijn en het verdriet dat ik voelde bij de broer, de gedrevenheid ook waarmee hij in het leven stond.

Er zijn aardig wat factoren de revue gepasseerd. Goed onderwijs, dat mensen leert nadenken en begeleiden om autonoom denkende individuen te worden. Culturele, economische, educatieve, wetenschappelijke en sociale ontwikkeling. Armoede en uitzichtloosheid. Individuele factoren. En religie.

Voor wat religie betreft, ben je gestart met het je onthouden van een uitspraak, maar in diezelfde reactie eindigde je met de stelling dat religies hun taboes overdragen zodat openheid praktisch onmogelijk is. Dat suggereert toch wel een duidelijk oordeel.
Mij valt op dat als het gaat over religie de ervaringen van de religieuzen zelf buiten beschouwing worden gelaten, dat er uitermate selectief wordt geshopt in de heilige teksten van religies, en dat de extremen als standaard worden gehanteerd in plaats van de mainstream. Mij valt tevens op dat in tegenstelling tot andere religies in het geval van de islam alle gelovigen verantwoordelijk gehouden worden voor en aangesproken worden op de daden van de extremen. Extremen over wie gelovigen zelf zeggen dat dit niet deel uitmaakt van hun geloof.

Islam wordt in het debat op een fundamenteel andere wijze beschouwd dan bijvoorbeeld het christendom, het jodendom en het hindoeïsme, terwijl in alle drie die religies geweld evengoed voorkomt. Daarnaast zijn er legio voorbeelden aan te dragen van niet-religieuze ideologieën waarop geweldplegers zich beroepen.
Ik maak er dan ook ernstig bezwaar tegen dat moslims als een soort Sonderncategorie worden behandeld, op wie de wetmatigheden die voor alle andere wereldburgers van toepassing zijn, kennelijk niet gelden.

Daarmee zeg ik niet dat religieus geïnspireerd geweld niet voor zou komen. Het biedt echter geen afdoende verklaring, laat staan dat het handvatten biedt om mogelijke daders gericht preventief op te sporen en hun daden te voorkomen. En dat is waar het mij om gaat: wat kunnen we doen om geweld te voorkomen? Kunnen we het überhaupt voorkomen?

Wat mij betreft is de discussie hiermee afgerond.

George: Als je me zou kennen dan zou je weten dat ik me vrijdenker voel, voor een vrijzinnige politieke partij met een links-liberaal profiel ben en niets met religie heb maar uiteraard de pluriformiteit en de grondrechten accepteer. Tevens ben ik voor een ruime opvatting aan de meningsuiting en een open publiek debat en heb ik niets met neo-moralisme dat in mijn ogen op oneigenlijke gronden verbiedt en beperkt.

Mijn religiekritiek is in zoverre van belang dat ik het ongewenst vind dat religie in Nederland juridisch extra beschermd wordt. Dat zag ik graag veranderd. Maar verder interesseert de achtergrond van iemand me niet. Mits het de ander direct of indirect niet het zwijgen wil opleggen. Van persoon tot persoon, of van organisatie tot een persoon. Wel of niet vanuit een religie of levensovertuiging.

Met het idee dat de eigen achtergrond van weinig belang is probeerde ik te zeggen dat mensen zich met elkaar in gelijke mate moeten kunnen verstaan zonder beroep te doen op de uitgangspunten van een religie of levensovertuiging. Dat hoort thuis in de individuele beleving, kan ook best mee de straat opgenomen worden, maar kan nooit als eis voor het gesprek met de ander dienen.

Je beschrijving dat de islam kritischer wordt benaderd herken ik tegelijk wel en niet. Wel omdat uit het rechtse spectrum het bestaansrecht van de islam ter discussie wordt gesteld. Da’s onterecht. Niet omdat uit het centrum-linkse spectrum in Nederland de islam de afgelopen decennia onvoldoende op rechten en plichten is gewezen. En omdat religie in het algemeen in Nederland extra bescherming geniet in het publieke debat.

Ik probeer vanuit een zakelijke opstelling zowel de linkse als de rechtse positie te overstijgen. Oftwel, ik zie in de pluriformiteit een plek voor de islam in Nederland, maar zie het als normaal dat de islam -in al haar verschijningsvormen- daarover zelf duidelijkheid geeft. Meer dan nu gebeurt in de openbaarheid. Ik zei je eerder die houding van de Nederlandse islam te missen. Ik zie dat uitblijven als een bron voor veel onrust bij burgers. Voor de sociale vrede lijkt me dat ongelukkig.

Het lijkt me terecht om geweld en religie niet op een lijn te stellen. Dat verdient religie niet. We bespraken eerder de rol van pseudo-religie die religie probeert te kapen. En van autoritaire regimes en externe krachten die met name de islam misbruiken en onder druk zetten. Dat neemt niet weg dat er in naam van de islam veel geweld wordt gebruikt en moslims het slachtoffer zijn. Ik mis de ondubbelzinnige veroordeling daarvan en de toelichting vanuit de Nederlandse islam zelf.

Je laatste alinea maakt me triest. Want je geeft aan op korte termijn geen uitweg te zien uit de spiraal van geweld. Voorkomen ervan zal denk ik nooit mogelijk zijn, maar op een vermindering mogen we hopen. Wellicht tegen beter weten in. Want de demografische en culturele omstandigheden in moslimstaten blijven olie op het vuur.

Resumerend denk ik dat een zakelijke opstelling de positie van de islam in Nederland kan versterken. Dat heeft met duidelijkheid te maken. Er is trouwens al veel bereikt, maar de integratie moet nu in de versnelling gezet worden. De politiek moet de islam niet langer in een uizonderingspositie zetten en het precies zo gaan benaderen als andere religies en levensovertuigingen. De Nederlandse islam is sterk genoeg en kent onderhand voldoende talenten die dat vorm kunnen geven.

Persoonlijk zou ik dat graag willen combineren met een strikte scheiding van kerk en staat waarbij geen enkele overheidssubsidie meer naar religieuze instellingen gaat. Dus: ook niet naar gereformeerde scholen. Ook dat zal de relatieve achterstand van de islam rechttrekken. De Nederlandse islam zou haar acceptatie door bevolking en politiek en het proces van integratie kunnen versnellen door zich ondubbelzinnig uit te spreken voor de volledige erkenning van alle rechten en plichten van de rechtsstaat. Zodat individuele moslims door de islam geen strobreed in de weg gelegd wordt in het verwezenlijken van hun integratie in de Nederlandse rechtsstaat.

Johanna: Ik beoordeel je op wat je schrijft en wat je schrijft laat een preoccupatie zien met de islam en een tendens om religie eenzijdig, selectief en negatief te beoordelen.

Jij spreekt over neo-moralisme alsof gevrijwaard blijven van valse aantijgingen onbehoorlijk zou zijn. Daarmee zet je de wereld op zijn kop. Ook ik ben voor vrijheid van meningsuiting. Dat geeft de ander echter niet het recht om leugens, halve waarheden en selectieve informatie te verspreiden. Binnen de context van onze discussie is bijvoorbeeld relevant hoe gelovigen zelf hun heilige boeken interpreteren en wat gebruikelijk handelen is.

Wat jij neo-moralisme noemt, is voor mij het recht om gevrijwaard te blijven van valse aantijgingen. De vrijheid van meningsuiting betekent niet, en heeft ook niet betekend, dat mensen het recht hebben om leugens en halve waarheden te verspreiden noch om bepaalde informatie die relevant is buiten beschouwing te laten. Relevante informatie in deze context is bijvoorbeeld hoe gelovigen zelf hun heilige boeken interpreteren en wat gebruikelijk handelen is onder die gelovigen.

Religie wordt in Nederland beschermd net als elke andere levensovertuiging. Zie artikel 6 lid 1 van de Grondwet: Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. Daarmee neemt religie dus helemaal geen bijzondere plaats in, in tegenstelling tot wat vaak wordt gesuggereerd.

In het vervolg van je reactie spreek je over de islam die in Nederland duidelijkheid moet verschaffen, en de islam die ondubbelzinnig afstand moet nemen van geweld. Daarmee bereiken we een abstractieniveau wat los van de werkelijkheid is. De islam is een begrip. Begrippen handelen niet. Het zijn mensen die handelen. Ik zie bij mensen, moslims in Nederland, niet dat die duidelijkheid niet wordt gegeven, en ik zie evenmin dat ze geweld aanhangen. Dat gezegd hebbend is de vraag waarom het je dit überhaupt vraagt. Het lijkt erop dat er voor moslims een aantal extra criteria zijn op basis waarvan hun burgerschap wordt beoordeeld, telkens weer opnieuw. Want hoe vaak ze zich ook uitspreken, de beoordelaar staat buiten hen en neemt geen genoegen.

De vraag is wat jij concreet voor ogen hebt. Moslims zeggen zelf dat je je aan de wetten van het land moeten houden. Moslims in Nederland roepen niet op tot geweld, ze keuren terrorisme af. Net als alle andere burgers, de meesten althans, in Nederland. Waarom is het dat jij aan moslims andere eisen stelt dan aan jezelf?

Niet alle geweld, misschien wel heel veel zelfs niet, dat voorkomt in islamitische landen vloeit voort uit de islam. Een Oeigoer in China die in opstand komt, doet dat omdat buitenlandse overheersers (de Chinezen) zijn land koloniseren vanwege de bodemschatten. Een Irakees die aanslagen op het Amerikaanse leger pleegt zouden we kunnen zien als een verzetsstrijder; per slot van rekening vroeg hij er niet om dat zijn land werd binnengevallen.

Hoe zou jij het vinden als ik aan jou zou vragen: George, het is belangrijk dat zij ondubbelzinnig afstand neemt van het geweld door Amerika, door het westen. Dat je ondubbelzinnig afstand neemt van de misstanden in Guantanamo, in Abu Ghraib, van al die burgerdoden die onze legers laten vallen. Van de geheime gevangenissen, de renditions? Zolang jij daar geen afstand van neemt, ga ik ervan uit dat jij dat soort gedrag goedkeurt?

Het zijn slechts voorbeelden, in de hoop dat je gaat inzien waarom je vraag zo misplaatst is. Waarom het niet bijdraagt aan het actieve burgerschap dat we beiden willen zien als telkens weer opnieuw dit soort vragen worden gesteld aan de loyaliteit van medeburgers.

Mijn laatste alinea was de vraag naar het waarom en het hoe. Waarom ontstaat geweld? Hoe kunnen we het voorkomen. Kunnen we het überhaupt voorkomen? Daar staat niet dat er geen uitweg is. Dat is jouw interpretatie.

Ik geloof niet in het met dwang afdwingen van ontwikkelingen, in het ontzeggen van grondrechten om de rechtsstaat te verdedigen. Zoals ik evenmin geloof in het opleggen van seculariteit. Ook seculariteit is een levensovertuiging, een keuze. Dat opleggen betekent eenvoudigweg dat een seculiere meerderheid aan een niet-seculiere minderheid haar wil gaat opleggen. Het is in strijd met de grondbeginselen van onze samenleving. Ik snap dan ook niet dat iemand zoals jij, die zegt die beginselen te willen verdedigen, dit soort ideeën kan voorstaan.

Wat ik geloof, is mijn zaak. Tenminste zolang ik me aan de wetten van ons land hou. Daar een mening over hebben staat je geheel vrij. Mij op andere gedachten proberen te brengen ook. Zoals het mij ook vrij staat een mening over jouw gedachtegoed te hebben. Maar op het moment dat jij vindt dat jouw mening het inperken van mijn rechten rechtvaardigt, ga je de grens over. En dat is dan ook gelijk het belangrijkste verschil tussen jou en mij. Naast het feit dat ik praat over mensen van vlees en bloed en jij over ongrijpbare abstracties als de Nederlandse islam die van jou van alles moet. Heb jij wel eens een abstractie in actie zien komen?

Foto: Derwisj

Johanna en George over religie en islam 6

Deel 6 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

George: Bedankt voor je antwoord. Het lijkt op schaduwboksen. Je antwoordt niet altijd mij, maar iemand die ik niet ben, andere dingen zegt en achter mijn rug staat. Daar kan ik weinig mee. Waar ik concreet word over de plek van de Nederlandse islam ontwijk je me door in abstracties te gaan. Waarom willen en kunnen sommige moslims niet ondergeschikt zijn aan de Nederlandse rechtsstaat en waarom worden ze vervolgens niet gecorrigeerd en buiten de Nederlandse islam gegooid? Ik zie ook helemaal geen tweedeling tussen moslims en niet-moslims, maar eerder tussen conservatieve en moderne moslims. Je hoeft mij er niet van te overtuigen dat moslims hun plaats in Nederland hebben. En hoeveel het er uiteindelijk zijn is niet van enorm belang, maar de schatting is 350.000 belijdende moslims. Dat betekent dat de hybride de toekomst heeft. Laten we ons daarom op die verschijningsvorm richten.

Anders gezegd, je antwoord is defensief en indirect en bloeit maar niet open voor me. Het kan best aan mij en mijn onbegrip liggen. Ik viel overigens niet zozeer de islam aan, maar trachtte die met kritische vragen te begrijpen en klopte aan bij iemand die ik als een insider zag. Maar je vergeet iets. Elke religie is een machtsfactor, een maatschappelijke institutie en bevat op zijn minst ideologische elementen. Daarom is het een reductie als je over religie spreekt om het alleen over degenen te hebben die zich erdoor laten inspireren. Het zou trouwens Paus Benedictus veel kritiek schelen.

Dat gaat voorbij aan de realiteit, de positie en de sturing van vele moslims. Want ook ik wil de gefrustreerden in moslimstaten helpen. Maar daartoe moeten ze wel eerst bevrijd worden. Zowel uit de greep van de seculiere als de religieuze autoriteiten.

Welnu, is religie een ideologie? Wel waar het een religie betreft die zich politiek-maatschappelijk manifesteert. Niet waar het om een religie gaat die zich betrekkelijk naar binnen richt, nauwelijks aan machtsvorming doet en zich concentreert op zingeving. Dat komt naar mijn idee niet overeen met de islam die vergaande maatschappelijke pretenties heeft.

Resumerend denk ik dat elke religie sterke ideologische elementen bevat vanwege de geslotenheid van het stelsel, de in een lopend verhaal gebrachte vaststellingen die gebaseerd zijn op ervaringen die buiten de realiteit staan en het aanbod van een totaalpakket dat de hele samenleving pretendeert te omvatten. Anders gezegd, religie is ideologie.

Overigens vind ik evenmin dat de islam genoeg optreedt tegen pseudo-religie. Verre van dat. Het moet in de interpretatie ergens misgegaan zijn. En het morrelen aan een grondrecht zoals Wilders doet is onvergelijkbaar met het willen vervangen van de hele Nederlandse rechtsstaat. Daarom denk ik dat degenen die ergens een verregaande vorm van sharia willen invoeren ook door de moderne moslims veel beter geriposteerd moeten worden.

Johanna: Het is jammer dat je van mening bent dat ik niet jou antwoord. En dat terwijl ik inga op zo ongeveer al je overwegingen, en daarbij concrete voorbeelden en concrete personen inbreng. Ik sprak over hoe ik het huidige debat ervaar evenals de consequenties daarvan. Daar is niets abstracts aan. Des te abstracter ervaar ik jouw betoog over religie, te meer daar je dat betoog vervolgens kennelijk koppelt aan praktische consequenties voor mij als moslim. Ik constateer dat je ons gesprek niet voortzet noch ingaat op hetgeen ik schreef, maar een nieuw pad inslaat.

Voor mij is er niks abstracts aan het uitgangspunt dat mensen allen gelijk zijn voor de wet, en evenmin aan het uitgangspunt dat mensen worden beoordeeld op hun individuele woorden en daden. Verwacht niet van mij dat ik meega in een betoog dat spreekt over ´de religie’, ´de islam´ en ´de moslim´. Ik spreek ook niet over dé niet-gelovige of ´de atheist´. Dat kan ook niet, want ook daar tekent zich een grote verscheidenheid af.

Dat verschil raakt voor mij de kern. Er is voor mij geen enkele reden om mensen anders te behandelen op basis van hun geloof, tenzij dat leidt tot daden die in strijd zijn met onze wetten. Zoals er voor mij ook geen enkele reden is om aan te nemen dat moslims niet als uitgangspunt hebben om zich in ons land aan onze wetten en regels te houden en in plaats daarvan hier de shariah willen invoeren. Het is een droombeeld, of zo je wilt een nachtmerrie, die voor mij geen enkele overeenkomst heeft met de werkelijkheid. Over de werkelijkheid spreek ik in mijn reactie. Waarom jij die als abstract beoordeelt ontgaat me dan ook volledig.

Je schrijft: –En het morrelen aan een grondrecht zoals Wilders doet is onvergelijkbaar met het willen vervangen van de hele Nederlandse rechtsstaat. Daarom denk ik dat degenen die ergens een verregaande vorm van sharia willen invoeren ook door de moderne moslims veel beter geriposteerd moeten worden.

Hoezo is dat onvergelijkbaar? Wilders wil de vrijheid van godsdienst inperken, artikel 1 afschaffen, de vrijheid van onderwijs voor moslims afschaffen, het recht om hun godsdienst openbaar te beleven afschaffen, hij is voorstander van administratieve detentie. En dat zou de rechtsstaat niet in gevaar brengen? Wilders mag dan met jou wel zeggen dat hij niks tegen moslims heeft, maar zijn maatregelen raken diezelfde moslims toch wel behoorlijk hard.

Los van het feit dat ik het beeld dat wordt geschetst van de godsdienst niet deel en het voor mij niet overeenkomt met de werkelijkheid, kan ik niks met dat fictieve onderscheid tussen godsdienst en gelovigen. Want de realiteit is dat vanuit die denkbeelden mensen maatregelen voorstaan die mij raken als persoon. Waarbij ik als persoon niet eens meer in beeld ben, laat staan dat er geluisterd wordt naar wat ik, Johanna, zelf te melden heb. Zoals jij hier in mijn beleving hier ook laat zien. Dat leidt tot een zeer glibberige discussie.

George: Je hebt gelijk dat het onzinnig is om over de islam of het christendom te praten. Dat bestaat niet. Maar om de wereld te beschrijven en tot inzicht te komen is het soms nodig om te abstraheren. Met het besef dat er talloze verschijningsvormen zijn kun je naar mijn idee toch proberen om een kern te raken. Wat is de islam, wat is religie, wat is het christendom, wat is atheïsme?

Het onderscheid tussen geloof en gelovigen is niet fictief, maar bestaat in werkelijkheid. Hoewel er natuurlijk dwarsverbanden zijn en ze aan elkaar gebonden zijn. Maar om te begrijpen wat een religie precies is, moeten we een stap achteruit doen en afstand nemen om te zien wat het precies is.

Laat ik een voorbeeld geven. Er is de afgelopen jaren veel discussie geweest over de vraag of er nou wel of niet een gematigde of liberale islam bestaat. Sommigen betwijfelen dat, anderen niet. In veel gevallen wordt het bestaan ervan aangetoond door het opvoeren van moderne, liberale moslims. Die in vlees en bloed bestaan. Maar het zijn verschillende grootheden. En alhoewel een religie wordt gevormd door de gelovigen valt het toch niet helemaal samen.

Anders gezegd, je zou tot de conclusie kunnen komen dat er (steeds meer) liberale moslims zijn, maar toch nog geen liberale islam is ontstaan. En dan zie ik even af van een stroming als de Alevieten die relatief bescheiden is. Dat heeft te maken met het conservatisme van de macht die altijd achter de maatschappelijke ontwikkelingen loopt. Wellicht opent dat inzicht extra hoop voor de toekomst.

We verschillen van inzicht over de degelijkheid en veerkracht van de rechtsstaat. De rechtsstaat staat in mijn ogen stevig verankerd, de democratische instituties genieten volop vertrouwen van de bevolking en ook de PVV erkent de rechtsstaat en wil deze niet afschaffen. Maar veranderingen doorvoeren van binnenuit mag, statisch zijn de rechtsstaat en de grondwet nooit.

Ik zie juist in de deze dagen op stoom komende beweging die steeds maar weer vraagtekens zet bij de soliditeit van de rechtsstaat en de democratische orde een groter gevaar voor de stabiliteit van onze samenleving dan in een mogelijke bedreiging van de PVV en het meeglijden van CDA en VVD. Da’s in Nederland voldoende ingebed om een echt gevaar op te leveren. Maar het is uiteraard goed om alert te blijven en de ontwikkelingen te volgen.

Eigenlijk interesseert het me niet of je wel of niet moslim bent. Ik vind ook niet dat het ter zake is. Ik vermoedde het wel en maakte ook eerder de toespeling je als een insider te zien. Maar dat kan ook de islamoloog of wetenschapper zijn die zelf geen belijdend moslim is. Oftewel, ik benader je zoals ik ook de vrijzinnige, de anarchist of de christen benader. Ik zeg dat omdat dat ook betekent dat je wat je als kritiek ziet niet persoonlijk bedoeld is en niet zo moet opvatten. Het gaat me om de zaak van ons allen.

Foto: Welke feiten geloven moslims?

Johanna en George over religie en islam 5

Deel 5 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

Johanna: Muslims must abide by the laws of the land. Het is een algemeen uitgangspunt voor moslims. Koning Abdullah van Jordanië herhaalde het toen hij hier op bezoek was. De meesten doen dat dan ook. De vraag is tevens of zij die dat niet doen, dat doen omdat ze moslim zijn of omdat er andere oorzaken in het spel zijn.

Voor mij zijn moslims burgers als wij allen. Ze leven in dit land, bouwen hun bestaan op, hebben hun eigen gedachten en ventileren die, en ja, soms overtreden ze net als ieder ander de wet.

Moslims hebben net als jij hun eigen gedachten over onze samenleving en ze spreken die ideeën uit. Daarbij laten ze zich leiden door hun overtuigingen, net als wij allemaal. Wat ze zeggen, kun je toetsen aan onze wetten. Is het in strijd met die wetten, dan kan er worden opgetreden. Net zoals er kan worden opgetreden tegen Wilders als die dingen meldt die in strijd zijn met onze wetten. Vreemd genoeg hoor ik mensen op dat moment melden je mag voorstellen de grondwet te veranderen. Dat klopt, en dat geldt dus voor iedere burger.

Mijn probleem is dat je niet a kunt zeggen en b doen. We willen allemaal dat onze burgers zich als volwaardig burger gedragen. Dat schept rechten en plichten. Rechten en plichten die voor eenieder van ons gelijk zijn. Ben je het niet eens met hetgeen ze zeggen of doen, vraag om uitleg, ga in discussie. Dat is echter niet wat er gebeurt, en ik ervaar dat elke dag weer. Ik word niet beoordeeld op wat ik zeg. Ik word beoordeeld op grond van een eenzijdige associatie met de groep waarin men mij indeelt. Ik word ter verantwoording geroepen voor gedachtegoed dat ik niet deel en waar ik ook niet verantwoordelijk voor ben. Ik word niet beoordeeld op wat ik zeg, ik word beoordeeld op mijn vermeende groepslidmaatschap.

Ik ga een aantal zaken uit je reactie lichten.

Het is inderdaad een feit dat in veel landen flink wat niet klopt. Objectieve VN-rapporten (dank voor deze bevestiging van de VN als neutrale factor!) laten dat inderdaad zien. Niet alleen over moslimlanden trouwens, maar over veel meer landen. Diezelfde VN die je nu opvoert als bron wordt verguisd daar waar zij rapporten over niet-islamitische landen publiceert. Die rapporten stellen trouwens niet dat de gesignaleerde culturele, economische en maatschappelijke problemen direct zijn terug te voeren op de in die landen dominante religie. Die conclusie is dus geheel voor jouw rekening.

Het zal je vast niet ontgaan zijn dat in nogal wat van die landen er sprake is van corruptie, dat er verlichte despoten aan de macht zijn. Despoten die worden gesteund met westers geld en daardoor in het zadel kunnen blijven. Een van de redenen waarom zij intern op flink wat weerstand stuiten, die vaak met geweld de kop wordt ingedrukt. Een van de redenen ook waardoor groepen die zeggen een zuivere islam na te streven zo succesvol kunnen zijn. Ik verwijs hier slechts even naar Hamas. Groot geworden niet met de strijd tegen Israel en evenmin met terrorisme. Nee, groot geworden door de strijd tegen corruptie en hun pogingen om op het sociale vlak en het onderwijs iets te betekenen voor de burgers. Tegenover Fateh, die corrupt zijn, maar desondanks door het westen op het schild worden gehesen. Let wel: het feit dat ik dit als voorbeeld aanvoer zegt niets over mijn eigen gedachten over Hamas.

Het is overigens een fenomeen dat zich zeker niet alleen in overwegend islamitische landen voordoet. Ik publiceerde vandaag een blog over een inheems volk in India, dat strijd tegen multinationals, multinationals die worden gesteund door een regering die streeft naar hindoenationalisme, die bevolkingsgroepen tegen elkaar opzet, die mensen van hun land verjaagt (moslims en christenen) om de weg vrij te maken voor de Vedanta´s in de samenleving. Een land waar bedrijven politici financieren, en politici oogluikend in ruil voor steun illegale praktijken toestaan. Maar dat interesseert verder niemand. Per slot van rekening zijn het geen moslims. Liever houden we de mythe in stand dat de moslims het kwaad vertegenwoordigen en alle kwaad slechts van hen afkomstig is. Het gaat mij er dus niet om dat er op ´islamitische landen´ niks aangemerkt mag worden, want daar is soms inderdaad alle reden toe. Diezelfde reden is er echter ook voor heel wat andere landen, ook in het westen. Het is dus nogal selectief om maar de hele tijd te doen, zoals velen, of moslims ´the odd one out´ zijn.

Vervolgens stel je de Sharia Index van imam Rauf aan de orde en je vraagt je af waarom we daar niks over lezen. Ik heb een aantal tegenvragen: waarom zouden we er iets over moeten lezen? Is dat omdat het inhoudelijk interessant is, of omdat het moslims betreft? Zou het ook nieuws zijn als het christenen betrof die onderzoeken in hoeverre de wereld al christelijk is? En als we er dan niks van weten, omdat die informatie niet te vinden is, waarom vinden we het dan wel normaal om er allerlei meningen over te hebben en conclusies aan te verbinden? De enig juiste conclusie zou immers zijn: we weten er niks van. Waarom komt niemand op het idee om de imam zelf te vragen wat hij met zijn project beoogt?

Is het noodzakelijk dat we over alles wat moslims denken en doen een oordeel hebben? Ook al weten we niks? Mij geeft dat het onaangename gevoel dat moslims singled out worden en er een sterke neiging is om slechts het negatieve te zoeken danwel dat wat vooralsnog neutraal (want onbekend) is al op voorhand als negatief te beoordelen.
Overigens begrijp ik tot nu toe op basis van de wél beschikbare informatie dat het project nog geheel in de kinderschoenen staat en dat men (ja, wie?) nog in discussie is wat die shariah eigenlijk inhoudt en hoe je dat objectief en meetbaar kunt vaststellen. Dat alleen al weerspreekt de gangbare gedachte dat er zoiets bestaat als de shariah.

Inderdaad. Het gaat nooit tot de kern, het blijft aan de oppervlakte. Het lijkt een continue zoektocht in het verzamelen van relevante negatieve nieuwsfeitjes. Feitjes die inderdaad eenvoudig kunnen worden gevonden, al was het maar omdat een aantal sites zich daarop toelegt. Er zijn echter ook tal van andere relevante, vaak positieve ontwikkelingen die met diezelfde moeite ook gevonden kunnen worden, maar niet gevonden worden. Kennelijk is dat niet de moeite waard.

Laten we Pakistan als voorbeeld nemen. We lezen over corruptie, vervolging van christenen, toenemend fundamentalisme, terrorisme ook, onze weigering hen te helpen in tijden van nood. We lezen niet of veel minder over hun hulpvaardigheid in 1953, het feit dat zij al jarenlang het grootste aantal blauwhelmen leveren van iedereen, dat Pakistan meer dan twee miljoen vluchtelingen opvangt. We lezen nauwelijks iets over hun protesten tegen het geweld. We lezen niet of nauwelijks iets over imams die fatwa’s tegen terrorisme uitvaardigen, en als we ze wel lezen doen we het af als niet relevant. Het zijn zo van die onderwerpen waarover ik regelmatig blog. Niet omdat het moslims zijn, maar omdat de onderwerpen me na aan het hart liggen.

Dat geldt niet alleen voor Pakistan, het geldt voor veel meer landen. Ik lees niks over progressieve Iraanse cyberimams die geen strobreed in de weg gelegd wordt. Ik lees niets over de inmiddels grote berg fatwa’s, convenanten en verklaringen die stellen dat terrorisme niet islamitisch is. Ik lees niets over de vrijheid van godsdienst in een land als Jordanie, waar vorig jaar nog een groot centrum voor baptisten werd geopend en mensen die aanslagen plegen op een kerk tot meer dan 22 jaar cel worden veroordeeld.

Ik heb daar een probleem mee, omdat het de waarheid geweld aandoet. We poetsen ze weg en bagatelliseren ze omdat ze niet relevant zouden zijn. Waarom eigenlijk niet? Omdat we alleen willen zien wat we willen zien? Omdat we niet geïnteresseerd zijn in die positieve ontwikkelingen, die we ook zouden kunnen ondersteunen en versterken?

Als we het er dan al over hebben, schrijven we vervolgens alles toe aan religie, alsof er verder geen andere factoren in het spel zouden zijn. Het zou het zelfde zijn als dat we onze Nederlandse poltiiek, sociaal-economische ontwikkelingen, mensenrechtenpositie etc. nog slechts zouden duiden op basis van ons christelijk of zo je wilt seculiere gedachtegoed.

Het betekent dat mensen worden gereduceerd tot hun geloof, of liever: tot onze interpretatie van dat geloof. Ik kan schrijven wat ik wil, maar voor de criticasters ben ik slechts een moslim. Alles wat ik schrijf wordt slechts op dat aspect beoordeeld. Het neemt mijn eigenheid, mijn identiteit weg. Het brengt me in een positie waarin ik keer op keer gedwongen wordt uitspraken te doen over zaken waar ik part noch deel aan heb, maar waar ik wel op word aangesproken, waarvan men stelt dat ik dat deel tenzij ik het tegendeel beweer.

Het betekent dat ik te pas of te onpas ter verantwoording word geroepen, meestal over onderwerpen die voor de inhoud van wat ik schrijf volstrekt irrelevant zijn. En niet om wat ik zeg of doe, maar vanwege dingen die men mij geheel onterecht toeschrijft, vanwege meningen die men mij toedeelt terwijl ik het tegendeel stel. Of simpeler: omdat ik moslim ben. Het voelt alsof ik als moslim doorlopend een toelatingsexamen moet doen. Als ik zak, hoor ik hier niet thuis. Slaag ik, dan beginnen we de volgende keer gewoon van vooraf aan. Ik ben dus geen volwaardig burger. Ik ben een voorwaardelijk burger, voor de duur van 1 blog. Waarom eigenlijk? Ik woon hier, en nergens anders.

Als ik als autochtoon dat al zo ervaar, hoe moet dat dan zijn voor allochtonen? Mijn man formuleerde het een tijd geleden zo: ik heb nu mijn Nederlands paspoort, maar Nederlander zal ik nooit zijn. Geen lekker gevoel.

Het is fijn om te lezen dat je weet dat er vanuit geledingen van de islam strijd is tegen terrorisme. Dat is al heel wat, want vaak wordt zelfs dat ontkend. Je schrijft: In jouw ogen treedt de islam ferm genoeg op tegen pseudo-religie. Dat heb ik zo niet gesteld. Ik reageerde op jouw stelling dat men binnen de islam passief is tegen geweld en terrorisme. Mijn stelling is dat dat niet de werkelijkheid is.

Of er genoeg gebeurt, is een andere discussie. Ik wil er echter wel op wijzen dat genoeg doen nog wel eens op gespannen voet wil staan met mensenrechten, met burger- en politieke rechten. In Jordanie bijvoorbeeld strijdt men actief tegen extremisme, en een van de effecten daarvan is dat sommige partijen uitgesloten zijn van de verkiezingen. Dat is een zeer gevaarlijke ontwikkeling, omdat die uitsluiting niet bepaald bijdraagt aan het verdwijnen van dat gedachtegoed, maar het juist versterkt. Over die uitsluiting schrijven we dan ook weer dikke rapporten dat het niet deugt, en zo vinden we altijd wel een stok om de hond mee te slaan. Dat althans is mijn beleving.

Het is me niet onbekend dat de onderlinge strijd binnen de islam groot is. Er vallen jammergenoeg veel moslimslachtoffers. Tussen stromingen onderling en naar pseudo-religie die er wil binnendringen. Da’s geen makkelijke taak. Ik weet ook dat er vanuit geledingen van de islam strijd is tegen terrorisme. Maar het is een kwestie van maat. In jouw ogen treedt de islam ferm genoeg op tegen pseudo-religie en geledingen binnen de islam die geradicaliseerd zijn en geweld prediken. Dat zie ik anders.

–Het kan zijn dat andere Iraanse geestelijken de oppositie uitmaken en dit afkeuren, maar dat laat onverlet dat dit toch vanuit de islamhierarchie wordt beredeneerd. Ja en nee. Er zijn inderdaad in Iran ook moderne, progressieve geestelijken. En nee, die zijn lang niet altijd onderdeel van de oppositie, maar soms gewoonweg deel van de heersende macht. Overigens kent de islam geen hierarchie zoals we die hier in bijvoorbeeld de katholieke kerk kennen. Dat is een van de vele misvattingen.

–En als je de greep van de macht in Iran ziet als pseudo-religie, als een corrumpering van de zuivere islam, dan kan de conclusie toch niet anders zijn dan dat de islam in de praktijk niet krachtig genoeg is om de pseudo-religie te laten zwijgen en het in onmacht moet laten gebeuren.
Dat is wel grappig. Zie mijn eerdere opmerkingen over Hamas. En denk even terug naar waarom die mensen aan de macht kwamen in Iran. Dat had alles te maken met het corrupte puppetregime van de sjah.
Daarmee wil ik niet wegpoetsen wat daar gebeurt. Maar om alles maar een op een aan de islam te koppelen, het is gewoon te kort door de bocht. Ander voorbeeld: Afghanistan. De mensen die wij nu zien als fundamentalisten werden in het verleden actief gesteund door de VS met als doel om de Russen uit Afghanistan te verjagen. Ze werden gefinancierd, ze werden van wapens voorzien. Ja, diezelfde wapens die ze nu tegen het westen gebruiken. Irak idem dito.

Wil ik daarmee zeggen dat religie geen rol speelt? Nee. Wat ik ermee wil zeggen is dat religie slechts een van de factoren is, een factor die door mensen die daar belang bij hebben wordt uitgebuit en soms zelfs actief gestimuleerd. Zo las ik net dat een van de mogelijke financiers van Park51 ook een financier is van de investeringsmaatschappijen van Bush, die weer een belang hebben in Fox. Het eerste vinden we problematisch, het tweede in het geheel niet. Het is de hypocrisie ten top. En het is die hypocrisie waarop we worden afgerekend, al dan niet terecht.

–De realiteit is dat er een onvoldoende controle- en correctiemechanisme ontbreekt die de islam beschermt.
Ik kan me nog niet iets concreets bij zo’n mechanisme voorstellen. Ik constateer dat de mainstream islam zich keert tegen geweld en het maken van burgerslachtoffers. Ik constateer tevens dat er groepen zijn die er extreme visies op nahouden en geweld gebruiken om die visies kracht bij te zetten. Dat dat laatste een probleem is, daar zijn we het zonder meer over eens. Maar de oplossing is niet om de mainstream islam ten onrechte in het beklaagdenbankje te zetten.

–Met relativeren bedoelde ik zeker niet dat je geweld of onrechtsstatelijkheid zou legitimeren. Ik bedoelde ermee dat het weinig verklaart om religies onderling te vergelijken en bijvoorbeeld te zeggen dat ook in naam van het atheisme geweld wordt gebruikt. Opnieuw, het gaat om de maatvoering en de verschijningsvormen.
Verklaren was ook niet mijn doel. Mijn doel was te laten zien dat geweld en religie niet noodzakelijkerwijs hand in hand gaan, alsmede dat geweld en niet-religie ook voorkomen..

–Ik heb helemaal niet het idee dat de meerderheid van de moslims gewelddadig is. Ik denk ook niet dat de gemiddelde Nederlander dat denkt. Wat potentieel gewelddadig betekent weet ik niet, het geldt denk ik voor iedereen die een stok of een steen kan vasthouden. Ik zie dat soort geweld niet als specifiek voor moslims. In mijn ogen betekent het niets dat moslims in meerderheid niet gewelddadig zijn omdat het voor alle mensen geldt.
Precies. Moslims zijn ook mensen, niet beter en ook niet slechter als anderen.

–Het gaat om de ideologie, de structuur, de kernwaarden van de islam die sommigen tot geweld brengt. Wat, voordat je dat als misverstand opvat, dus naar mijn idee in exact dezelfde mate voor andere religies geldt. Maar omdat deze in een andere fase van ontwikkeling zijn, wordt dat geweld anders gekanaliseerd of gesublimeerd. Dat lijkt me de crux.
Ik zou daaraan willen toevoegen dat dat in exact dezelfde mate geldt voor niet-religieuze ideologieën. In mijn optiek is het niet de ideologie en de kernwaarden die sommigen tot geweld brengt. Want als dat zo zou zijn, zou je verwachten dat veel meer mensen tot geweld zouden overgaan. Het is de verknipte interpretatie en het misbruik van ideologie en kernwaarden die sommigen ertoe brengt geweld te rechtvaardigen. En geweld is niet te rechtvaardigen.

–Natuurlijk moeten kanslozen hun kans hebben. Dan verwijs ik opnieuw naar de negatieve ontwikkeling van moslimstaten die de VN rapporteert. Als meest achterblijvende regio ter wereld. Daaraan moet gewerkt worden in deze doorgaans autoritair geleide landen waar de bevolking niets te zeggen heeft. Da’s de lange termijn. Voor de korte termijn bedoelde ik dat de wereld nu niets anders te doen staat dan de gefrustreerden e.d. te isoleren om erger te voorkomen. In grote lijn zeggen we hetzelfde.
De VN rapporteert niet de negatieve ontwikkeling van moslimstaten, maar rapporteert in brede zin over landen waar dingen gebeuren die zorgwekkend zijn. Dat doet ze ook over westerse landen, meestal zijn dat van die momenten waarop wij de kritiek afdoen als eenzijdig of niet relevant. De stelling dat een aantal landen autoritair geleid worden, deel ik volledig. Waarbij aangetekend dient te worden dat die leiders overleven dankzij onze steun. Wat ons te doen staat, is niet gefrustreerden isoleren, maar de bronnen van hun frustratie opsporen en aanpakken.

–Mensen handelen in naam van een religie. Soms vanuit een officiele functie binnen de hierarchie, soms als buitenstaanders. Ik doelde op de eersten. Het is een stijlmiddel om te zeggen dat een organisatie als de islam iets doet. Uiteraard wordt dat uitgevoerd door de mensen in functie. Dan gaat het om beleid, dogmatiek, machtsuitoefening en samenwerking met seculiere machten. Ik bedoelde te zeggen dat islamfunctionarissen te weinig de eigen grenzen bewaken en snel in het verkeerde vaarwater terechtkomen. En uiteraard wordt dat geproblematiseerd in conflictgebieden waar ongelijksoortige ellende samenkomt. Niet in de 95% van de islamwereld die vredig leeft.
Precies. Want in die 95% van de islamwereld die vredig leeft worden die grenzen kennelijk wel bewaakt en komt men niet in het verkeerde vaarwater. Maar ze behoren wel tot de islamwereld en dienen dus in de beeldvorming een rol te spelen. En precies dat is wat op dit moment niet gebeurt. Want op dit moment kijken wij selectief naar die vijf procent en stellen ten onrechte dat zij dé islam zijn. En dat zijn ze dus niet.

-Hoe je het ook draait of keert, religie is een organisatie die door de mensen zelf wordt geconstrueerd, vormgegeven en inhoud krijgt. En als je het anders benadert, wordt onderhouden, in stand gehouden en doorgegeven. Maar dat komt op hetzelfde neer, de mensen in de religie handelen namens de religie en hebben verantwoordelijkheid voor hun handelen.
Mensen handelen. Of ze dat namens de religie doen, valt nog te bezien. De aanname die er lijkt te zijn is dat iemand in de islam uitsluitend en alleen handelt namens de islam. Dit in tegenstelling tot ieder ander, die wij een scala aan motieven toeschrijven.

–Het verbaast me dat je ontkent dat religie mensen een dekmantel verschaft. Wellicht een misverstand, want ik bedoelde ermee dat het een dekmantel verschaft aan mensen vanuit de pseudo-religie die de religie voor hun doeleinden gebruiken en zo de religie in diskrediet brengen. Wellicht onbewust, maar vanwege het nastreven van eigenbelang.
Je uitleg is helder. Ik ontken niet dat mensen religie voor eigen doelen misbruiken en daarmee de religie in diskrediet brengen. Wel ben ik het met je oneens dat de oorzaak daarvan bij de religie is, wat door het gebruik van de term ´dekmantel´ wel wordt gesuggereerd. Omgekeerd verschaffen ´mensenrechten´ en ´democratie brengen´ anderen een dekmantel om honderdduizenden doden te laten vallen, maar op zo´n moment zeggen we niet dat dat de schuld is van die mensenrechten of die democratie. We verwijzen dan naar de mensen die verantwoordelijk zijn voor die doden. Zoals het hoort: individueel aangesproken worden.

–Je ontkenning van de passiviteit verbaast me. Laat ik het concreet maken. Ik twijfel steeds meer over de plaats van de islam in Nederland binnen de rechtsstaat. Dat heeft met rechten en plichten te maken. Ik ontken de moslims die zich door de islam laten inspireren geen grondrecht. Ik gun ze precies dezelfde vrijheid van godsdienst en grondrechten zoals ik dat iedereen gun. Maar ik twijfel wat de islam in Nederland -in al haar verschijningsvormen- zelf wenst. Hoe het haar plek ziet. Of het zich wel ondergeschikt wenst te maken aan de Nederlandse rechtsstaat. Zoals andere religies expliciet doen.
De islam is een abstractie. Het gaat er niet om wat een religie wil. Het gaat er om wat onze burgers in woord en daad laten zien. Het gaat erom dat we al onze burgers beoordelen op wat ze zeggen en doen, onafhankelijk van hun religie. Dat is een van de fundamentele kenmerken van ons land. Ik kan niks met de tweedeling zoals jij die hier maakt. Ik wil beoordeeld worden op wat ik zeg en op wat ik doe. Niet op hoe jij toevalligerwijs mijn geloof denkt te moeten interpreteren.

–Welnu, begrijp je dat ik de uitspraak mis van de gezichtsbepalende imams en bestuursvoorzitters van de islam in de openbaarheid die zonder voorwaarden zegt dat de Nederlandse islam ondergeschikt is aan de Nederlandse rechtsstaat en dat moslims die dat niet kunnen accepteren geen plek wacht binnen de Nederlandse islam? En dat idee consequent in praktijk brengt.
Kijk, hier bijvoorbeeld: media.wereldjournalisten.nl/me…

–Etnische minderheden spannen zich tot het uiterste in om aan de Nederlandse samenleving deel te nemen. Daarbij hoort dat zij de democratische rechtsstaat onderschrijven, inclusief de grondwettelijke vrijheden van anderen.
Je schrijft dat er twijfel is of de islam alle plichten van de Nederlandse rechtsstaat wel accepteert. Dat is echter helemaal niet het issue. Het issue is of moslims, individuele moslims de rechten en plichten die behoren bij onze rechtsstaat accepteren. Om dat vast te stellen kun je gewoon om je heen kijken. Waarbij het principe is: we gaan uit van goeder trouw, tenzij het tegendeel bewezen is. Wat hier gebeurt is de omgekeerde bewijslast: jij twijfelt en nu moet ik iets aantonen. En niet een keer, maar keer op keer opnieuw.

Tot slot:
Ik realiseer me heel goed dat er met name in het buitenland dingen gebeuren en gebeurd zijn, die diep ingrijpen. En ik realiseer me ook dat er ook in Nederland incidenten zijn gebeurd waar dat voor geldt. Terecht worden vraagtekens geplaatst bij de ideologie van de daders. Die ideologie is echter niet mijn ideologie. En het geeft dan ook geen pas om mij als individu ter verantwoording te roepen op een geheel onterechte associatie met de ideologie en de daden van anderen.

Foto: Aspecten van een soma offer in Poona, India, in opdracht van een Brahman, het ritueel volgens dat al in 500 voor Christus werd gebruikt.

Arabische Lente is voorbij

Is de zogenaamde Arabische Lente mislukt? Jongstleden maart en april sprak ik hier mijn twijfels al uit over het succes ervan. Ik zag het niet en verbaasde me over de flow van de Nederlandse media en politiek die iets anders zagen. Enkele maanden later is in mijn ogen het beeld nog somberder en is er geen enkel Arabisch land waar de democratiseringen eenduidig de goede kant opgaan. De jongeren die de opstand begonnen hebben niets in handen.

Waarschijnlijk maken over vijf jaar de generaals nog steeds de macht uit. Kosmetisch zijn hier en daar wat topfiguren geslachtofferd, maar de oude machtsstructuren zijn in stand gebleven. Zelfs in Tunesië waar het begon en het goed leek te gaan slaat de oude macht weer hard toe. Deze week werd tijdens een protest een 14-jarige jongetje doodgeschoten door veiligheidstroepen. Door een verdwaalde kogel. Wat een toeval.

Libië en Syrië zijn intern verdeeld. Het is niet zo dat de opstandelingen, rebellen of vrijheidsvechters zoals ze zichzelf noemen de geschiedenis aan hun kant hebben. Maar door de propaganda van het Westen en het inspelen op verandering wordt dat beeld ons door de strot geduwd. Syrië als verbindingsstuk tussen Hezbollah en Iran is in alle opzichten het belangrijkste land. Zo ziet de VS het. Een meerderheid van de Syriërs is om uiteenlopende redenen voor het zittende bewind van president Bashar al-Assad.

Kwade krachten in de regio zijn de VS en de Moslimbroeders. Door hun bestaan alleen al zetten ze de democratisering onder druk. Laatstgenoemden zijn voor de vestiging van een islamitische, gesloten staat. Het is logisch dat de shiitische Alawieten in Syrië die de machtsposities bekleden en zich beter vermengen met christenen niets moeten hebben van de soennitische Moslimbroeders die het vuurtje van de opstand brandend houden. De gevestigde macht vecht voor leven en welzijn.

De VS heeft dit voorjaar in de regio aan invloed verloren. Maar zoals altijd in het Midden-Oosten schieten complottheorieën als paddestoelen uit de grond. Het idee dat de Amerikanen mede uit bezuinigingen meer accent leggen op soft power en daartoe een situatie hebben gecreëerd waarin ze de miltaire steun kunnen opzeggen klinkt plausibel en onlogisch tegelijk. Een supermacht houdt namelijk niet van onzekerheden en tijdelijk machtsverlies.

Foto: Ondertitel Steun ons, profeet van God in de Syrische documentaire Al hayatt al yawmiyah fi quariah suriyah (Everyday Life in a Syrian Village) van Omar Amiralay (1976)

Rinus zet Nederland op de scooter

Van Rinus en Romana had ik nog nooit gehoord. Maar zoals zo vaak, als het in het buitenland opgemerkt wordt dan pas is het nieuws. Als Christine Friar van The Huffingon Post een YouTube-video een Dutch Bizarre Music Video noemt, dan zien ook NRC, De Volkskrant en De Telegraaf aanleiding om naar Rinus te verwijzen.

De onofficiële fansite van zanger Rinus Dijkstra uit Drachten speelt in op de vermeende populariteit in de VS en op het internet: Hi all foreign visitors; enjoy this website and the awesome Singer Rinus! Christine Friar onderscheidt zich door een geval van camp, het ironisch oppakken van een cultuuruiting. The Huffington Post is in februari 2011 opgekocht door AOL en moet zich verbreden. Dat zal er ongetwijfeld achter zitten.

Rinus geeft een authentiek beeld van Nederland. Hij doet wat-ie moet doen. Wat het ook is en wat het waard is, hij doet het vol vervoering en ernst. Da’s de ware spirit die overtuigt en recht naar het hart gaat. Via een omweg laat Rinus zien dat de Nederlandse taal uitermate geschikt is voor de internationale markt. Hopelijk pakken filmmakers en liedjesschrijvers dat eens op. Beter dan het navolgen van glamour die geen kern raakt:

Foto: Rock Hudson in Come September

Heilige spaghetti: nieuwe religie ‘Pastafarianismus’

UPDATE 1 augustus 2012: Op de Olympische Spelen te Londen eist de vader van de Saoedische judoka Wojdan Shaherkani dat z’n dochter een hoofddoek draagt. Tegen de regels van de judobond in. Nu is een compromis bereikt en mag zijn dochter tijdens haar matches een hoofddoek op. Dit schept een precedent. Voortaan kan iedere sporter bij wedstrijden eisen de kledingcode van de eigen religie of levensovertuiging te mogen volgen. Zoals een pastavergiet als hoofddeksel. In Wenen rechtmatig. Dus? Gelijke monniken, gelijke kappen. 

Oostenrijker Niko Alm geeft het goede antwoord op de maatschappelijke en politieke voorkeursbehandeling van religie. Dat antwoord is niet minder, maar juist meer religie. Alm is activist tegen kerkprivileges.

Het Volksbegehren gegen Kirchenprivilegien is voor afschaffing van kerkelijke priviliges, voor een duidelijke scheiding van kerk en staat en voor het schrappen van de aanzienlijke subsidies aan kerken. Het wil bereiken dat een en ander op federaal Oostenrijks niveau grondwettelijk geregeld wordt.

Niko Alm heeft een rijbewijs met foto waarop-ie een pastavergiet draagt. Volgens Alm eine Kopfbedeckung aus religiösen Gründen. Volgens de Weense politie rechtmatig. Alm stelt dat hij bepaalt wat-ie uit religieuze redenen op zijn hoofd draagt en niet de overheid. Da’s de vrijheid van godsdienst: Die Definitionsmacht darüber liegt dafür prinzipiell bei mir und ich bestimme, was ich aus religiösen Gründen am Kopf trage.

Foto: Niko Alm met nieuw rijbewijs

Politie kijkt de kat uit de boom

Update 17 juli 2013: Een posting van exact twee jaar geleden. Hoe actueel en relevant is het nog? 

De stand van de beschaving van een samenleving valt af te meten aan bescherming van en respect voor de zwakkeren en kwetsbaren. Zoals hoogbejaarden, geestelijk gehandicapten, kinderen, chronisch zieken, minderheden en andersdenkenden. En ambulancebroeders, kleine winkeliers, leraren, brandweerlui en politieagenten die gehinderd worden in de uitoefening van hun beroep.

Groeperingen met een zekere omvang, politieke en maatschappelijke steun en een goede organisatie kunnen voor zichzelf opkomen. Ze hebben geen bescherming nodig. Dat voor zichzelf opkomen is juist de punt op de i van hun emancipatie. Risico is dat ze afhankelijk worden van woordvoerders of overheidsprogramma’s die te lang voortgezet worden.

Marthijn Uittenbogaard van pedofielenvereniging Martijn vraagt aan premier Rutte bescherming. Naar eigen zeggen wordt-ie in zijn woning te Hengelo bedreigd, onvoldoende beschermd door de politie en kan de burgemeester niet voor goede beveiliging zorgen. Bij hem is een raam met een baksteen ingegooid, zijn ramen met roze verf besmeurd en kreeg-ie een klap in zijn gezicht. Daarvan heeft-ie aangifte gedaan.

In Nijmegen voelt juwelier Jos Kamerbeek zich onbeschermd door de politie. Hij is acht keer overvallen door jeugdige Antillianen en Marokkanen, zo zegt-ie, en heeft daarbij een gedeeltelijke dwarslaesie opgelopen. Hij zit nu in een rolstoel. Zijn besluit om jeugdige Antillianen en Marokkanen de toegang tot zijn zaak te ontzeggen heeft weer tot reacties geleid. Overigens huurde hij zelf al voor bepaalde uren beveiliging in.

Zo erodeert het gezag. Sinds de politie in Nederland is gesociologiseerd straalt het weinig gezag uit. Agenten dreigen fitnesstesten niet te halen. Achtervolgingen op straat verliezen ze. Oplossingspercentages zijn laag, het management middelmatig en de doelmatigheid staat onder druk. Maar het geweldsmonopolie vraagt om trefzeker en zelfverzekerd optreden door de politie. Dat staat los van de herindeling van politieregios.

Handhaven van de orde gaat in Hengelo of Nijmegen niet vanzelf. Vraag is of de politie zich voldoende inspant om Uittenbogaard of Kamerbeek  te beschermen. Gevaar bestaat dat in een land waar de politie dat nalaat burgers het recht in eigen hand nemen. Daarom moet de politie op de schop en zich voortaan uitsluitend richten op het handhaven van de orde.

Foto: Verkeersactie politie controleert langzaam verkeer, Vijzelstraat hoek Herengracht, Amsterdam, maart 1948 C IISG

Johanna en George over religie en islam 4

Deel 4 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

George: Het lijkt alsof ik mijn eerdere reactie niet geschreven heb. Het gaat me niet om een bepaalde religie, maar religie in het algemeen. Religies zie ik eerder als negatieve dan positieve krachten, hoewel ze zeker positieve elementen bevatten en mensen troost en zingeving bieden. Je veronderstelling dat het om een bepaalde religie gaat kan ik dan ook niet zien als een antwoord op mijn woorden.

Als je dan toch op de islam wil focussen, dan lijkt me het een feit dat er heel wat in de omgeving waarin die religie wortelt niet klopt. Objectieve VN-rapporten doen onthullende uitspraken over de culturele, economische en maatschappelijke achterstand van landen waar de islam leidend is. Ik betwijfel of je wat mis is in zo’n land allemaal de islam kan aanrekenen, maar ik betwijfel evenzeer dat er niets aan de islam valt aan te rekenen. Het onthoofden van de boodschapper verklaart de boodschap niet.

Ik zie ook een vertekening in de media. Maar juist de andere kant uit. Heb jij iets over het Shariah Index Project van Feisal Abdul Rauf gelezen? De gevestigde media gaan in op uiterlijkheden en losse verschijnselen in de islam. Waar door een nieuwsfeit of een verslag de kernwaarden van de islam ter discussie zouden kunnen komen te staan, zwijgen de Nederlandse media echter. Uit politieke correctheid of angst? Misschien komt je ergernis over de vertekening in de media en de focus op losstaande feitjes op hetzelfde neer als mijn kritiek. Het gaat nooit tot de kern als het over de islam gaat. Dat kun je zowel positief als negatief opvatten.

Het is me niet onbekend dat de onderlinge strijd binnen de islam groot is. Er vallen jammergenoeg veel moslimslachtoffers. Tussen stromingen onderling en richting pseudo-religie die er wil binnendringen. Da’s geen makkelijke taak. Ik weet ook dat er vanuit geledingen van de islam strijd is tegen terrorisme. Maar het is een kwestie van maat. In jouw ogen treedt de islam ferm genoeg op tegen pseudo-religie en geledingen binnen de islam die geradicaliseerd zijn en geweld prediken. Dat zie ik anders.

Zo zie ik wat in de islamitische republiek Iran door een hiërarchie aan geestelijken in de naam van de islam wordt verkondigd en gepraktiseerd in tegenspraak met een redelijke, open religie die meent voor vrede te zijn, andersdenkenden hun pluriformiteit gunt en het terrorisme afkeurt. Het kan zijn dat andere Iraanse geestelijken de oppositie uitmaken en dit afkeuren, maar dat laat onverlet dat dit toch vanuit de islamhiërarchie wordt beredeneerd. En Iran heeft een olievlekwerking naar vele landen en bewegingen die zich eveneens door de islam laten inspireren.

En als je de greep van de macht in Iran ziet als pseudo-religie, als een corrumpering van de zuivere islam, dan kan de conclusie toch niet anders zijn dan dat de islam in de praktijk niet krachtig genoeg is om de pseudo-religie te laten zwijgen en het in onmacht moet laten gebeuren. Dat is waarmee de wereld geconfronteerd wordt. De realiteit is dat er een onvoldoende controle- en correctiemechanisme ontbreekt die de islam beschermt.

Met relativeren bedoelde ik zeker niet dat je geweld of onrechtsstatelijkheid zou legitimeren. Ik bedoelde ermee dat het weinig verklaart om religies onderling te vergelijken en bijvoorbeeld te zeggen dat ook in naam van het atheïsme geweld wordt gebruikt. Opnieuw, het gaat om de maatvoering en de verschijningsvormen.

Ik heb helemaal niet het idee dat de meerderheid van de moslims gewelddadig is. Ik denk ook niet dat de gemiddelde Nederlander dat denkt. Wat potentieel gewelddadig betekent weet ik niet, het geldt denk ik voor iedereen die een stok of een steen kan vasthouden. Ik zie dat soort geweld niet als specifiek voor moslims. In mijn ogen betekent het niets dat moslims in meerderheid niet gewelddadig zijn omdat het voor alle mensen geldt.

Het gaat om de ideologie, de structuur, de kernwaarden van de islam die sommigen tot geweld brengt. Wat, voordat je dat als misverstand opvat, dus naar mijn idee in exact dezelfde mate voor andere religies geldt. Maar omdat deze in een andere fase van ontwikkeling zijn, wordt dat geweld anders gekanaliseerd of gesublimeerd. Dat lijkt me de crux.

Natuurlijk moeten kanslozen hun kans hebben. Dan verwijs ik opnieuw naar de negatieve ontwikkeling van moslimstaten die de VN rapporteert. Als meest achterblijvende regio ter wereld. Daaraan moet gewerkt worden in deze doorgaans autoritair geleide landen waar de bevolking niets te zeggen heeft. Da’s de lange termijn. Voor de korte termijn bedoelde ik dat de wereld nu niets anders te doen staat dan de gefrustreerden e.d. te isoleren om erger te voorkomen. In grote lijn zeggen we hetzelfde.

Mensen handelen in naam van een religie. Soms vanuit een officiële functie binnen de hiërarchie, soms als buitenstaanders. Ik doelde op de eersten. Het is een stijlmiddel om te zeggen dat een organisatie als de islam iets doet. Uiteraard wordt dat uitgevoerd door de mensen in functie. Dan gaat het om beleid, dogmatiek, machtsuitoefening en samenwerking met seculiere machten. Ik bedoelde te zeggen dat islamfunctionarissen te weinig de eigen grenzen bewaken en snel in het verkeerde vaarwater terechtkomen. En uiteraard wordt dat geproblematiseerd in conflictgebieden waar ongelijksoortige ellende samenkomt. Niet in de 95% van de islamwereld die vredig leeft.

Hoe je het ook draait of keert, religie is een organisatie die door de mensen zelf wordt geconstrueerd, vormgegeven en inhoud krijgt. En als je het anders benadert, wordt onderhouden, in stand gehouden en doorgegeven. Maar dat komt op hetzelfde neer, de mensen in de religie handelen namens de religie en hebben verantwoordelijkheid voor hun handelen.

Het verbaast me dat je ontkent dat religie mensen een dekmantel verschaft. Wellicht een misverstand, want ik bedoelde ermee dat het een dekmantel verschaft aan mensen vanuit de pseudo-religie die de religie voor hun doeleinden gebruiken en zo de religie in diskrediet brengen. Wellicht onbewust, maar vanwege het nastreven van eigenbelang.

Je ontkenning van de passiviteit verbaast me. Laat ik het concreet maken. Ik twijfel steeds meer over de plaats van de islam in Nederland binnen de rechtsstaat. Dat heeft met rechten en plichten te maken. Ik ontken de moslims die zich door de islam laten inspireren geen grondrecht. Ik gun ze precies dezelfde vrijheid van godsdienst en grondrechten zoals ik dat iedereen gun. Maar ik twijfel wat de islam in Nederland -in al haar verschijningsvormen- zelf wenst. Hoe het haar plek ziet. Of het zich wel ondergeschikt wenst te maken aan de Nederlandse rechtsstaat. Zoals andere religies expliciet doen.

Welnu, begrijp je dat ik de uitspraak mis van de gezichtsbepalende imams en bestuursvoorzitters van de islam in de openbaarheid die zonder voorwaarden zegt dat de Nederlandse islam ondergeschikt is aan de Nederlandse rechtsstaat en dat moslims die dat niet kunnen accepteren geen plek wacht binnen de Nederlandse islam? En dat idee consequent in praktijk brengt.

Duidelijkheid en actief optreden heb ik gemist. Zo’n duidelijke uitspraak in het openbaar zou de Nederlandse islam stevig verankeren en meer draagvlak geven. Bij twijfelaars zoals ik onzekerheid wegnemen over de acceptatie door de islam van alle plichten van de Nederlandse rechtsstaat. En de erkenning dat alle vrijheden en grondrechten ook voor de Nederlandse moslims gelden.

Of dit nalaten een kwestie van beleid, dogmatiek, organisatorische verdeeldheid of communicatie is weet ik niet, maar ik acht het een gemiste kans van de Nederlandse islam in al haar verschijningsvormen. Want deze passiviteit maakt de islam onnodig kwetsbaar en geeft Wilders wind in de zeilen. Want wat de Nederlandse islam niet ondubbelzinnig aan de mensen geeft die het inspireert kan Wilders relatief makkelijk wegnemen. Een protest vanuit de Nederlandse islam wordt dan krachteloos en ongeloofwaardig. Dat men die grote lijn niet beter beseft begrijp ik niet en zie ik evenmin terug in actief handelen door onverkort de plichten van de rechtsstaat te omarmen. Indirect dus ook de rechten.

Foto: Standbeeld van Nichiren in Chōshō-ji te Kamakura, Japan. Soka Gakkai (SGI) wordt ook als pseudo-religie gezien.