Er is onvoldoende toezicht op brede toepassing van Code Diversiteit & Inclusie in culturele sector

Schermafbeelding van deel interview ‘Close Up:“Diversiteitsadviseur” op Culture Vacatures, 12 mei 2022.

Van de Code Diversiteit & Inclusie in de culturele sector (2019) ben ik in theorie een groot voorstander. De code is in 2019 verbreed en dat geeft het in mijn ogen meerwaarde en evenwicht. Maar als de code in de praktijk te beperkt en eenzijdig wordt toegepast, dan ben ik er een tegenstander van. Het risico zit erin dat de gedragscode ‘een instrument van zelfregulering‘ is. Er is geen toezicht op dat de gedragscode goed wordt toegepast.

De site Code Culturele Diversiteit zegt over die verbreding in een bericht van vermoedelijk 2019 op de voorpagina: ‘Het actuele debat over een inclusieve samenleving en gelijke kansen voor iedereen heeft geleid tot een nieuwe, breder inzetbare gedragscode. Het perspectief op het onderwerp is verbreed van culturele diversiteit naar diversiteit en inclusie.’ Wat de status van deze site is en hoe de kwaliteit van het eigen aanbod is gegarandeerd valt niet na te gaan.

De Code Diversiteit & Inclusie geeft weer wat die verbreding en de nieuwe opvatting van diversiteit inhoudt:

Schermafbeelding van deel paragraaf ‘Diversiteit’ in de Code Diversiteit & Inclusie in de culturele sector (2019).

Met dat pre-2019 niet-verbrede begrip ‘culturele diversiteit‘ wordt in het algemeen verwezen naar een ‘culturele en etnische achtergrond’ van wat ook wel minderheidsgroepen worden genoemd. Dat kan gaan over werknemers, een verzamelbeleid of het geven van prijzen. Het streven is een betere representatie van minderheidsgroepen of achtergestelde groepen.

Uit de actualiteit van het toekennen van prijzen in de kunstsector lijkt het er vaak op dat het nog 2019 is. Etniciteit blijkt en blijft op het oog een belangrijk criterium voor het toekennen van prijzen. Naast gender. Alsof nog steeds onrecht moet worden rechtgetrokken. Er zijn gelukkig uitzonderingen, zoals de nominatie van Bruin Parry (die ‘een chromosoompje meer heeft‘) voor De Volkskrant Beeldende Kunst Prijs 2022. Prima gedaan jury, om de Code Diversiteit & Inclusie nu in de praktijk breed toe te passen zoals het bedoeld is.

De brede opvatting klinkt nog onvoldoende door in de kunst- en museumsector. De huidige toepassing is aan de mode van politieke druk onderhevig. Waar zijn de benoemingen, prijzen en kunstaankopen van mensen met een ‘lage’ sociaaleconomische status? Of van mensen met een geestelijke of lichamelijke beperking? Of van mensen met een ‘laag’ opleidingsniveau?

Het is opvallend dat de Code Diversiteit & Inclusie (nog steeds) zo slecht wordt toegepast. Diversiteit & Inclusie is een hele industrie geworden die zich nog steeds in de pioniersfase bevindt en onvoldoende gereguleerd is.

Dat blijkt onder meer uit genoemde site Code Culturele Diversiteit waar zich een kleine 50 ‘Diversiteitsexperts‘ hebben aangemeld. Er staat: ‘Instellingen die aan de slag willen met de Code Culturele Diversiteit en Inclusie en niet de kennis in huis hebben om hier serieus handen en voeten aan te geven, kunnen op zoek gaan in het onderstaande overzicht van experts en gespecialiseerde bureaus.’ Het toont vrijblijvend. Waaruit bestaat het toezicht op de brede toepassing van de Code Diversiteit & Inclusie en op de kwaliteit van de ‘diversiteitsexperts‘?

Diversiteitsadviseur in de cultuursector Mourad El Moussati die onder meer door Museum Boijmans van Beuningen in de arm wordt genomen reflecteert op zijn werk in een interview met Culturele Vacatures dat helder wil krijgen wat een diversiteitsadviseur in de culturele sector is.

In het interview loopt El Moussati ongemerkt in de val van een beperkte opvatting van diversiteit. Omdat het zo leerzaam is om te zien is dit interview een voorbeeld van hoe het niet moet. In theorie zet hij overtuigend en professioneel uiteen hoe breed diversiteit is en hoe instellingen goed moeten nadenken hoe ze met diversiteit aan de slag gaan. Tot zover klinkt het verstandig en aannemelijk.

Maar dan kiest het interview een foute afslag als de interviewster El Moussati’s eigen achtergrond erbij haalt. Dan trapt hij in de val van de etniciteit en migratieachtergrond door daar te veel in mee te gaan. Terwijl hij zojuist uitgelegd heeft dat diversiteit breed is en meer is dan etniciteit. Hij wordt gedwongen zichzelf tegen te spreken. Alsof zijn eigen achtergrond de kwestie diversiteit verduidelijkt. De brede toepassing van de Code Diversiteit & Inclusie in de culturele sector raakt weer eens uit zicht. Tegen alle goede bedoelingen in.

Schermafbeelding van deel interview ‘Close Up:“Diversiteitsadviseur” op Culture Vacatures, 12 mei 2022.

Tragische held: Dean Reed

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 11 mei 2013.

Kende Nederland de Amerikaanse acteur en zanger Dean Reed (1938-1986)? Reed veroverde als megaster in de marge de wereld via de flanken. Latijns-Amerika en Oost-Europa. Een Spaans liefdesliedje met Engels accent voor een Russisch publiek. In de nieuwjaarsshow Blauw Licht (Голубой огонек) uit 1967.

Elizabeth… Elizabeth…
Hoy yo canto al amor por ti,
larari, larali,
tu encanto dicha me dará,
laralá, laralá.

Zo ziet vroeg globalisme van deze Kameraad Rockstar eruit. Volksentertainer Dean Reed woont sinds 1973 in Oost-Berlijn en vindt daar zijn eind. Met de vraag zelfmoord of moord?

Uit Я желаю вам счастья, ragiscje , uit 1979. Soviet-productie met Dean Read rond de Baikal-Amoerspoorweg, BAM, naar het Verre Oosten.

Was het een kogel van de KGB of de ontworteling die hem te veel werd? Bizarre verklaringen passen de tragische held. De Rode Elvis is zijn eigen lot niet meer meester. Hij zingt, acteert en leeft valse schijn. We weten zo goed als niks over hem. Was hij een Stasi-spion en goed als entertainer?

De levensbeschrijving van Reed is een opeenstapeling van feitjes over zijn a-typische leven. Onwaar tragisch. Hij zingt ‘Without You’ in de Soviet-tvfilm ‘Wish You Well’ (Я желаю вам счастья). Schrijnend.

Heilige oorlog van Kirill is pervers

Patriarch Kirill van Moskou is niet alleen de hoogste kerkleider van de Russisch-Orthodoxe Kerk in de Russische Federatie, maar hij is ook de geestelijk leider. Hij ondersteunt de mobilisatie en volgt nauw de politiek van Poetin. Hij zegt de opgeroepen mannen niet bang te zijn voor de dood. Sommigen worden zonder training en goede uitrusting als kanonnenvoer naar het Oekraïense front gestuurd. Ze hebben weinig kans om te overleven of militair een verschil te maken.

De gemobiliseerden hebben geluk als ze het overleven en gevangen worden genomen. Zoals een Russische man in dit filmpje die op 21 september werd gemobiliseerd, een paar dagen later naar het front werd gestuurd en op 27 september door het Oekraïense leger in de regio Kharkiv gevangen werd genomen. Hij bekent tegen de Oekraïeners die hem gevangen houden dat het stom was om naar Oekraïne te komen. Waarom kwam hij dan?

Waar patriarch Kirill toe oproept is pervers. Hij misbruikt het evangelie voor militaire doeleinden. Het is de vraag of het theologisch klopt dat zonden van een militair die naar het front gaat en daar sneuvelt in de strijd worden vergeven. Het is theologische hokus-pokus van Kirill die lijkt op het islamitische idee van een heilige oorlog voor politieke doeleinden. Want Kirill wijkt bewust af van de bijbelse boodschap (‘de Schrift alleen’), ofwel de Sola Scriptura. Dat is voor gelovigen onverdraagbaar.

Kirill beschadigt Kirill niet alleen zijn eigen geloofwaardigheid, maar ook die van de Russisch-Orthodoxe Kerk in de Russische Federatie. En van religie in het algemeen als bron van troost en zingeving. Wat voor zingeving is het om gemobiliseerde mannen zonder training, bescherming, goede wapens en een solide commandostructuur de dood in te jagen? Is dat een bijbelse boodschap?

In het commentaar ‘Religieuze doping in Russisch-Oekraïense oorlog‘ van 14 juli 2022 schreef ik:

Deze religieuze doping valt niet te rechtvaardigen én logisch recht te breien als de militair aan de ene kant op dezelfde manier als de militair aan de andere kant wordt gezegend om te vertrouwen op steun en bescherming van dezelfde God. Aan welke kant staat de God van Rusland of Oekraïne in hemelsnaam? Hoe steekt de goddelijke boekhouding in elkaar? 

Het is een vals spel waar zo’n godsdienst zich welbewust toe leent. Er valt wat de schuldvraag betreft een onderscheid te maken tussen de agressor die een soeverein land binnenvalt en genoemd land dat zich tegen die agressor verdedigt. Dat religie in zo’n oorlog een hoofdrol speelt is een zwaktebod. Weg pluriformiteit, weg eigen verantwoordelijkheid, weg rationaliteit.

Religie blijft een merkwaardig fenomeen. Het is levensgevaarlijk als het in foute handen valt.

Rumoer in de top van de schaakwereld. Carlsen beschuldigt Hans Niemann van valsspelen

Verklaring van Magnus Carlsen via Twitter, 26 september 2022.

De schaakwereld is in rep en roer. De Noorse wereldkampioen Magnus Carlsen beschuldigt de Amerikaan Hans Niemann van valsspelen. Hij trok zich onlangs in de derde ronde terug voor de Sinquefield Cup toernooi in de de VS toen hij tegen Niemannn speelde. En verloor. Daarna trok Carlsen zich na een zet gespeeld te hebben terug voor The Julius Baer Generation Cup toen hij toevallig weer tegen Niemann moest uitkomen.

Indirect beschuldigde Carlsen Niemanns trainer Max Dlugy die in 2017 geassocieerd werd met valsspelen. In een interview van 22 september 2022 antwoordde Carlsen voor de reden van zijn terugtrekking:

Schermafbeelding van deel interview met Magnus Carlsen voor Worldchess.

Veel raadsels dus. Carlsen laat niet het achterste van zijn tong zien. Het is duidelijk dat hij Niemann en Dlugy niet vertrouwt. Hij zegt ook ongelukkig te zijn met de schaakwereld. Carlsen zegt pas duidelijkheid te kunnen geven als Niemann hem daar toestemming voor geeft.

Tragische held: Osmar Maderna

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 22 juni 2011. Licht gewijzigd.

Versleten taalgebruik zegt dat Osmar Maderna (1918-1951) voorgoed woont in het huis van zijn oudjes, La Casita de mis Viejos. Half ontstolen aan de dood schildert hij tussen radiogolven van een voorbije tijd een toon en roept ultieme nostalgie op. Onbereikbaar ver weg.

Osmar Maderna is geen lost hero. Argentinië vierde onlangs de 90ste geboortedag van deze bandleider en pianist. Als Osvaldo Pugliese de Duke Ellington van de tango was, Miguel Caló Count Basie en Aníbal Troilo Stan Kenton, dan was Osmar Maderna Frédéric Chopin. De toque sutil y casi etéreo, met een subtiel en bijna hemels touché.

Volgens Arthur Miller laat een tragische held zien wat hij of zij niet is geworden, maar had kunnen zijn. Het komt niet weer, maar is nooit weg. Een tragische held krijgt contouren door een tragisch incident.

Op 33-jarige leeftijd stort Osmar Maderna door roekeloos gedrag neer met zijn vliegtuig. Zorgeloos de dood tegemoet. Sans Souci zoals het orkest van Miguel Caló speelt. Op weg naar de Sterrenregen, Lluvia de Estrellas.

Kritiek op Drents Museum dat half miljoen euro van NAM in ontvangst neemt

Schermafbeelding van deel artikel ‘Drents Museum krijgt half miljoen euro van NAM voor verbouwing‘ op RTV Drenthe, 20 september 2022.

Een gift van 500.000 euro van de NAM voor het Drents Museum legt het accent op het ethisch handelen van musea. Hoe zuiver gedragen ze zich? Er is veel kritiek op het Drents Museum dat de gift in ontvangst neemt.

Musea hebben er doorgaans weinig moeite mee om de eigen goede naam naam of die van de museumsector in het algemeen voor geld te verkopen. Door het aannemen van sponsorgeld van controversiële gevers tegen wie veel maatschappelijke weerstand bestaat en waarvan betreffend museum op de hoogte is komen ze op een glijdende schaal terecht.

Nog steeds een schandvlek voor de Nederlandse museumsector is het Ammodo-pensioengeld dat havenarbeiders op slinkse wijze werd ontfutseld. Het werd omgekat tot een goede doelen-fonds. Een kleine 10 beeldbepalende Nederlandse musea zagen er geen moreel bezwaar in om in vol bewustzijn over deze misstand dit besmette geld aan te nemen. Kamerlid Pieter Omtzigt zei daarover: ‘De ontvangers moeten weten waar het geld vandaan komt en moeten overwegen het niet in ontvangst te nemen‘.

De gedragscode (2012) van het Instituut Fondsenwerving dat overigens weinig gezag afdwingt zegt in artikel 1.4.6: ‘Iedereen
 die
 organisaties
 of
 projecten 
in
 de 
sector
wil
 steunen, 
met
 respect
 voor
 de 
belangen van 
de
 organisatie
 en
van 
de
 consumenten,
 zal 
naar 
algemene 
fatsoensnormen 
en 
met

 respect
 voor
 hun
 wensen
 worden 
behandeld.
 Ter 
bescherming 
van 
de 
goede
 naam 
van 
de

 organisatie
 en
 van
 de 
sector 
in 
het
 algemeen 
worden 
bepaalde 
donateurs 
echter
 bij
 voorbaat

 geweerd 
als 
het 
risico 
bestaat
 dat 
de
 geloofwaardigheid 
van 
de 
organisatie 
in 
het 
geding 
kan

 komen.’

We kennen de NAM (Shell en ExxonMobil) dat niet alleen decennia lang het Groningse gas heeft geëxploiteerd, maar ook als een organisatie die moeilijk begon te doen over het vergoeden van schade aan huizen in Groningen ten gevolge van de bodemdaling door gaswinning. Dat was nadat de regering in 2018 bekendmaakte de gaskraan dicht te gaan draaien. De regering heeft de regie van het herstel, maar de NAM moet dokken.

Het is wellicht wat te simpel gedacht om te vragen of die 500.000 euro niet beter past bij Groningers die een beschadigd huis hebben ten gevolge van de gaswinning en nog steeds op het geld van de NAM wachten. Maar het geeft wel aan hoe gevoelig dit in Groningen ligt. NAM en Drents Museum gaan daar willens en wetens aan voorbij.

Directeur Harry Tupan van het Drents Museum zegt dat hij begrijpt dat de goede naam van het Drents Museum in gevaar kan komen door het aannemen van het sponsorgeld van de NAM. In een artikel van 20 september 2022 op RTV Drenthe reageert hij desgevraagd over de gift van 500.000 euro aan het Drents Museum.

Schermafbeelding van deel artikel ‘Drents Museum krijgt half miljoen euro van NAM voor verbouwing‘ op RTV Drenthe, 20 september 2022.

Tupan verschuilt zich achter een uitleg dat het ingewikkeld is. Dat is onzin. Er is niets ingewikkeld. Tupan presenteert het als ingewikkeld zodat hij zich daar achter kan verschuilen. Er is algemeen beleid over sponsoring en fondsenwerving om dit geld niet in ontvangst te nemen. Voor iemand met een zuiver geweten is het niet ingewikkeld, maar simpel. Van de NAM die in het Noorden nog zoveel schade aan huizen heeft te vergoeden neem je geen sponsorgeld in ontvangst. Tupan brengt de geloofwaardigheid van het Drents Museum in gevaar.

In een opinie-artikel van 26 september 2022 in het Dagblad van het Noorden ziet klimaatwetenschapper Leo van Kampenhout van Extinction Rebellion Drenthe de beslissing van Tupan en het Drents Museum als ‘een moreel verkeerde beslissing’. Hij beredeneert het vanuit de klimaatcrisis. Hij schrijft: ‘Kortom, het Drents Museum maakt moreel gezien de verkeerde beslissing door de NAM te blijven greenwashen.’

Schermafbeelding van deel opinie-artikel ‘En weer neemt Drents Museum geld aan van de NAM. Een moreel verkeerde beslissing‘ in het DvhN, 26 september 2022.

Ontbrekende context is journalistieke zonde: Heston Hurley en zijn swastika-kunstwerk uit 2017

Context geeft duidelijkheid. Verhullen van context is misleiding. Bovenstaande video werd op 24 september 2022 door Giacomo Luca geplaatst op zijn YouTube-kanaal. Zonder toelichting behalve de titel ‘Sacramento designer stands by controversial swastika artwork‘. Luca noemt de maker van een controversieel object dus een ontwerper.

Luca claimt journalist te zijn. Hij presenteert zich op YouTube als: ‘Southern Illinois bureau reporter/multimedia journalist with KFVS-TV in Cape Girardeau, MO’. Op Facebook presenteert hij zich anders: ‘Reporter/Multimedia Journalist for ABC 10 News in Sacramento, California.’

Het fragment is om meerdere redenen onduidelijk. De naam van de ontwerper wordt niet genoemd, het jaartal waarin dit gebeurde wordt niet genoemd en welke omroep dit fragment uitzendt is ook onduidelijk. Onduidelijk is ook of het een fragment uit een langer verslag is. Luca geeft bij het fragment op YouTube geen informatie.

Het gaat om meubelmaker Heston Hurley en het incident vond plaats in februari 2017. Zijn werk werd buiten zijn medeweten van de tentoonstelling ArtStreet in Sacramento verwijderd. Zijn verwijzing naar ‘de nieuwe president’ en de Dakota-pijplijn betreft dus niet Joe Biden, maar Donald Trump. Door een onduidelijke context wordt dat onduidelijk.

In het artikel ‘Alum’s swastika sculpture benched from ArtStreet extravaganza’ van 7 februari 2017 in ‘The State Hornet‘ zegt Scott Eggert, een woordvoerder van ArtStreet dat de verwijdering geen politiek motief heeft. Het werk zou niet aan de afgesproken regels voldoen.

Hurley denkt daar anders over, volgens hem gaat het wel degelijk om de inhoud. Tegelijk waren op de tentoonstelling politiek gemotiveerde werken te zien die gewoon werden getoond, zo blijkt uit een verslag van 4 februari 2017 van CBS Sacramento.

Het raadsel is waarom Luca dit fragment zonder context en basale informatie vijf en een half jaar later op zijn YouTube-kanaal plaatst. Wil hij zoveel jaar later politiek over Hurley heen toepen via het korte gewin van de sociale media? Dit roept naast het negeren van journalistieke mores ook de vraag op hoe krachtig controversiële kunst die controversieel wordt geframed nog kan zijn.

Mobiles van Alexander Calder

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 20 juni 2011.

Iedereen houdt van een Calder, zonder jaartal.

Houdt iedereen van Alexander Calder? Van zijn werk dan. Zoals iedereen ooit van Joan Miró hield. Of van Jean Tinguely of Theo Jansen. Na een ontmoeting met Piet Mondriaan in 1930 verzon Calder de mobile. Beweging en evenwicht in harmonie. Wat is er meer?

De mobile maakt vrolijk en verbaast dat het draait. Zelfs doordraait. In kinderkamer of museum. Kinetische kunstenaars buigen, draaien en vormen. Deze lucide ingenieurs van de kunst hebben een streepje voor en liggen ons na aan het hart. Calder maakte ook grote buitensculpturen van geschroefd plaatstaal. Dat is van een andere lichtheid.

Calder in zijn Roxbury studio, 1944; Foto Eric Schaal. Copyright Life Magazine.

Krijgt Amsterdam met het Verhalenhuis een centrum voor Arabische, Islamitische of gemengde cultuur in Nieuw-West?

Mijn reactie bij bovenstaande video op YouTube over een initiatief in Amsterdam-West van de stichting El Hizjra: het Verhalenhuis. Maar er schort nog wel iets aan de definiëring en uitwerking:

Prima initiatief. Waarom het aan kunst wordt gekoppeld en het Verhalenhuis mede een museum wordt genoemd is minder duidelijk. Want dit gaat niet om kunst, maar om cultuur. Om verbinding. Die is nodig en het lijkt er sterk op dat het Verhalenhuis in een behoefte kan voorzien. 

Het etiket dat Mohamed Mahdi erop plakt is vaag, of beter gezegd onbepaald. Hij gebruikt begrippen door elkaar, zoals Arabisch, Islamitisch, cultuur, wereld (gemeenschap) en mensen. Wat is wat?

Het onderscheid tussen de Arabische en Islamitische wereld verdient daarom nog enige uitwerking. Er zijn raakvlakken, maar ook verschillen.

Zo zijn er vele islamitische landen die niet Arabisch zijn (Turkije en de Turkssprekende Centraal-Aziatische republieken, Indonesië, Iran, Afghanistan, Pakistan, Bangladesh). Ook zijn er in Arabische landen aanzienlijke niet-Arabische etnische minderheden, zoals Berbers, Semieten en Koesjieten. Er zijn ook Arabische landen met aanzienlijke niet-islamitische religieuze minderheden (Libanon, Bahrein, Djibouti, Egypte, Koeweit, Soedan, Syrië). 

Zeker voor Nederland is deze nuancering belangrijk. De grootste islamistische minderheid vormen de Marokkaanse moslims, maar die zijn deels Berbers of Riffijns en slechts gedeeltelijk gearabiseerd. Daarnaast heeft ongeveer een kwart van de jonge Marokkaans-Nederlandse moslims de islam verlaten, maar presenteren ze zich om sociale redenen, zoals groepsdruk vaak nog als moslim. De op een na grootste islamistische minderheid vormen de Turks-Nederlandse moslims. Ze zijn niet Arabisch.

Een perfecte etikettering van de doelgroep/achterban die Mohamed Mahdi van stichting El Hizjra op het oog heeft is dus niet mogelijk. Er zijn te veel uitzonderingen en afwijkingen. De achterban is noch onvervalst Arabisch noch onvervalst Islamitisch. Beide etiketten dekken de lading niet. Maar het is begrijpelijk dat stichting El Hizjra om politieke, budgettaire en publicitaire redenen toch een etiket op dit project wil plakken.

Een oplossing zou wellicht zijn om het Verhalenhuis niet te presenteren als verbinding voor Islamistische of Arabische Nederlanders, maar als verbinding voor Amsterdammers die een band hebben met de werelden die Mohamed Mahdi schetst. Benoem daarin gerust de Arabische en Islamitische achtergronden, maar presenteer die niet als exclusief. Als het etiket niet kloppend te maken is, dan kan het maar beter ruim geformuleerd worden. Dat past prima bij een open stad met talloze minderheden.

Waarheid over de Sojus Vodnikov

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 9 februari 2013. Gewijzigd.

De Sojus Vodnikov in Terneuzen, 1936. Collectie: Fotocollectie Spaarnestad.

Foto’s van vroeger. Wat is het meer? Uit de herinnering gewist. Het bijschrift redt: ‘Het Russische tankschip/tanker Sojus Vodnikov wordt door de Spaanse nationalisten ernstig beschadigd en wordt voor reparatie naar Terneuzen gebracht. De luchtkoker is doorboord.’ Het jaartal is 1936.

De Soviet-tanker ‘Союз Водников СССР’ is van de Soyuz-klasse en in 1932 gebouwd zo leert internet. Maar wat zeggen de beelden dat in 1936 de bemanning van de Sojus Vodnikov (of Soyuz Vodnikov) in Terneuzen een heldenontvangst krijgt? Vanwege een fascistische aanval. Critical Past weet het zeker, 1936 en beschadigd. Zo wordt geschiedschrijving handel

Roemeense onderzeeër NMS Delfinul.

In 1938 wordt de tanker omgedoopt tot Kreml (‘Kremlin’), in 1941 bij Jalta door de eerste Roemeense onderzeeër Delfinul getorpedeerd en in 1943 door de Duitse U24. In 1983 wordt de Kreml gesloopt in Cartagena. Wat moeten we hiermee? Geschiedenis vaart soms naar links en soms naar rechts. Bijschriften kunnen misleiden. De nagedachtenis is delicaat.

Roemeense onderzeeër NMS Delfinul.(verbroken link op Frontpress.ro).

Als bronnen elkaar tegenspreken is het lastig om het verleden te reconstrueren. Was de Sojus Vodnikov in 1932 via het Kanaal van Gent naar Terneuzen op weg naar de Ertvelde-Rieme fabriek van Purfina zoals uit onderstaand bericht af te leiden is? Dan was de reparatie in Terneuzen niet het doel. 

Schermafbeelding van bericht in de Nieuwe Leidsche Courant van 26 november 1936.

Vervoerde de Sojus Vodnikov in plaats van gasolie uit Batoemi wellicht munitie zoals een bericht van de Roermondse ‘De Nieuwe Koerier‘ van 16 november 1936 meldt? “Officieele berichten melden, dat een nationaal Spaans oorlogsschip het Russische motortankschip “Sojus Vodnikov S.S.S.R.” dat naar gemeld werd, op weg was naar Spanje met een lading munitie, heeft aangehouden. De ‘Sojus Vodnikov S.S.S.R.” is, naar gemeld wordt, geïnterneerd in een Marokkaansche haven.”

Bronnen spreken elkaar soms tegen. Reconstructie van recente geschiedenis kan hachelijk zijn.