Willem-Alexander symboliseert het secularisme en krijgt kritiek

Nederland is een sterk geseculariseerd land en daarbij passen een sterk geseculariseerd staatshoofd en regeringsleider. Karin van de Broeke, de voorzitter van de Protestante Kerk in Nederland (PKN) meent dat niet te begrijpen. Ze accepteert in een interview met NRC de seculiere invulling van het koningschap door koning Willem-Alexander, maar vindt tegelijk dat-ie God moet noemen omdat dat die bij hem het laatste woord zou hebben. Zo veronderstelt ze. Zij zoekt in haar belangenbehartiging de ruimte voor het protestante geloof, en dat hoort bij haar functie. Ze is echter tegenstrijdig als ze de concurrentie tussen religies en overtuigingen als ongewenst afwijst, maar wel zou willen zien dat de koning haar God in z’n openbare optredens noemt.

Het ligt anders dan Van den Broek denkt en ook wel weet. Premier Rutte en koning Willem-Alexander moeten in hun functie de keuzevrijheid garanderen door die te noemen, te verdedigen en te symboliseren. Ze kunnen geen partij kiezen voor de een of andere God, religie, gedachtegoed, anarchisme, filosofie of wereldblik. Wat Willem-Alexander doet is niet zozeer het kiezen voor een post-christelijke samenleving, maar het zo neutraal mogelijk proberen in te vullen van het secularisme met volop keuzevrijheid. Die opstelling siert de koning.

Foto: Kerk Zwammerdam.

Is de islam een verloren religie? Wat kan het secularisme bieden?

Een week geleden was er een demonstratie in Den Haag tegen het jihadisme. Aanleiding was de opvallend snelle opmars van ISIS in Noord- en West-Irak en de slachtoffers onder vooral sjiitische moslims die daarbij vielen. Ik zag er een demonstratie van moslims tegen moslims in. Of omdat de claim wie wel of niet moslim is lastig te controleren valt: ‘Dus mensen die zich beroepen op de islam demonstreerden tegen mensen die zich beroepen op de islam.’ Sjiieten tegen soennieten. Op die observatie kreeg ik in een reactie commentaar. Ik zou onbedoeld mensen tegen elkaar opzetten. Als de weerman die de schuld van het slechte weer krijgt.

De strijd in Irak gaat verder. ISIS heeft een kalifaat uitgeroepen, een slimme manier van fondsenwerving, politieke marketing en schrik aanjagen van de tegenstander. Nu claimen de soennieten in Irak op grote schaal sjiitische en soefistische moskeeën en schrijnen in Noord-Irak te vernietigen. Het zouden heidense tempels zijn. Bulldozers en explosieven zouden in de steden Mosoel en Tal Afar ingezet zijn voor de vernietiging.  Hoewel er beelden van zijn is lastig vast te stellen of ze authentiek zijn. Maar de schrik zit er behoorlijk in.

De ontkenning dat aan de strijd in Irak en Syrië een interreligieus conflict tussen twee stromingen in de islam ten grondslag ligt is aannemelijk. Maar in resultaat maakt het weinig uit wat de diepste oorzaak is. Animositeit tussen soennieten en sjiieten dient als vergaarbak voor belangen, ongenoegens en geschillen. Essentieel is dat mensen die zich op de islam beroepen op leven en dood strijden tegen mensen die zich op de islam beroepen zonder dat de religieuze autoriteiten binnen stromingen van de islam dit verhinderen. Dat geeft te denken of binnen afzienbare tijd de islam nog uit handen van de politiek gered kan worden of een verloren religie is.

Vrijheid van godsdienst is in de Arabische wereld niets waard. Dat geldt niet alleen voor christenen, atheïsten of kritische denkers die stelselmatig worden benadeeld en vervolgd, maar ook voor minderheidsgroeperingen van gewone moslims binnen de afzonderlijke landen. De zogenaamde Caïro-verklaring van de mensenrechten in de islam van de Organisatie van de Islamitische Conferentie (OIC) ontkent ‘het beoefenen van of bekeren tot een andere godsdienst dan de Islam’. Maar als de ene islamstroming de andere islamstroming niet erkent onderdeel van de islam te zijn, dan opent zich een complete interreligieuze stromingenstrijd binnen de islam.

Secularisme is het model waarin religies en levensovertuigingen optimaal gegarandeerd zijn. Secularisme wordt door opinieleiders van meerderheidsreligies vaak bewust verkeerd voorgesteld. Maar secularisme is geen vijand van religie zoals de islam die zich nu manifesteert in Noord-Irak, maar juist een vriend ervan. De overheid als scheidsrechter ter garantie van de vrijheid van godsdienst vervangt de hogere macht waarop gelovigen zich beroepen. Geen slechte ruil. In een goed functionerende staat zoals de Nederlandse biedt dat extra garantie voor gelovigen en andersdenkenden om in vrijheid een religie of levensovertuiging naar eigen keuze te kiezen en te belijden. Da’s een verbetering voor wie de interreligieuze strijd van dit moment binnen de islam ziet. Of de interne strijd binnen de christendom van het verleden in gedachten neemt. Beredeneerd vanuit de verdediging van hun machtspositie is het begrijpelijk dat religieuze leiders het secularisme niet omarmen, maar onbegrijpelijk is dat goedgelovige gelovigen dit nalaten. Ze zouden beter moeten weten.

Foto: Vernietiging van sjiietische moskeeën en schrijnen in Noord-Irak door soennieten. 

D66’er Van Gool: D66 is niet per definitie seculier. Wat dan?

Zomaar een berichtje in de krant waarvan ik niks begrijp. Het staat in een artikel in de NRC van afgelopen vrijdag over de doorbraak van D66 buiten de Randstad, bijvoorbeeld in Enschede, Amersfoort of Tilburg. Voor zover niks bijzonders. Maar dan wordt Peter van Gool (28) geciteerd. Hij is ‘een echte Tilburgse jongen‘ die op nummer 2 van de lijst van D66 in Tilburg staat. Hij studeert het masterprogramma ‘religie in hedendaagse samenlevingen‘ aan de Universiteit Utrecht en zegt gelovig te zijn. Voor zover nog steeds niks bijzonders.

Dan komt het. Van Gool wordt sprekend opgevoerd: ‘D66 ademt de tijdgeest en is niet per definitie seculier‘. Is D66 niet per definitie seculier? In alle ernst? Het pleidooi voor secularisme bond mij als kiezer jarenlang aan D66. Totdat ik er om andere redenen afscheid van nam. Begrijpt Van Gool wel wat secularisme betekent? Het lijkt er niet op. Redeneert-ie vanuit een defensief en gesloten beeld van religie? Zoals orthodoxe christenen het secularisme afwijzen omdat die hun macht inperkt. Vandaar hun bizarre uitspraken dat secularisme een pseudo-religie is of vrijheid geen doel op zichzelf kan zijn. Afleiding. Want secularisme gaat boven religie.

Peter van Gool is nog in de leer en past daarom welwillendheid. Toch is het merkwaardig dat iemand met deze opvatting over secularisme en religie het zover kan brengen in de huidige D66. Gaat de interne scholing van kaderleden alleen over praktische politiek en niet over het gedachtegoed van D66? Ter overweging aan Peter van Gool en zijn masterstudie, zijn doorgronden van de politiek-filosofische geschiedenis van D66 dat-ie in de Tilburgse raad gaat vertegenwoordigen en de juiste interpretatie van het secularisme herhaal ik graag wat ik eerder over secularisme schreef. Naar aanleiding van een betoog van de Amerikaanse hoogleraar Jacques Berlinerblau. Maar Van Gool kan ook z’n partijgenoten Boris van der Ham of Sophie in ’t Veld raadplegen.

Er bestaat veel misverstand over de vraag wat secularisme is. Het is geen atheïsme of vijand van religie. Vanuit religie of religieuze politiek wordt secularisme uit zelfprofilering vaak als vijandbeeld gebruikt. Secularisme en atheïsme zijn niet uitwisselbaar. De uitleg van Jacques Berlinerblau spreekt mij aan. Secularisme is een politiek idee dat kerk en staat gescheiden zijn. Meer is het niet. Secularisme spreekt zich er niet over uit of er wel of niet een God bestaat. Het kan en kan ook niet. Welbeschouwd doet het er niet toe. Omdat secularisme geen vijand van religie is, kunnen in het secularisme uiteenlopende religies naast elkaar bestaan. Zo opgevat zorgt secularisme voor meer vrijheid van godsdienst dan in situaties waar een staatsgodsdienst bestaat en andere religies verboden zijn. Zoals in Iran. Kortom, secularisme is dan geen vijand, maar juist een vriend van religie.

Foto: Gustave Moreau, Phare / Vuurtoren. Aquarel. Credits: © Réunion des musées nationaux.

Halberstadt herdenkt Friso. Telt afkomst in de dood niet?

Oranjepropaganda laat ik graag aan me voorbijgaan. Dat gaat vanzelf. In een pluriforme samenleving heeft iedereen de gelegenheid om zich op een positieve en opbouwende wijze te verbinden met gelijkgezinden. Sorry dat dit wat klef klinkt. Toch is het af en toe wel verkwikkend om te bijten, te schamperen of te spotten. Is afzetten tegen de ander van die andere groep immers niet een onlosmakelijk onderdeel van positieve discriminatie? Dat doen we allen op onze tijd. Uiteraard met mate. Als dat afzetten een gewoonte wordt, dan verkeert het in rancune en haat. Het moet wel aangename spot blijven om er zelf niet in verstrikt te raken.

Familievriend van de Oranjes Victor Halberstadt is het ideale doelwit voor spot. Eric Smit schreef gisteren een kostelijk commentaar onder de titel ‘Het geval Victor Halberstadt‘ op FTM. Hij beschrijft een omhooggevallen koekenbakker die vaardig als geen ander in dienst van de elite achter de schermen weet te ritselen. Daarom kan-ie ‘familievriend’ van de Oranjes zijn. Ook nog eens om ondoorgrondelijke redenen sociaal-democraat.

De dienst voor prins Friso heb ik gemist. Of beter gezegd, het was niet eens tot me doorgedrongen dat er zo’n dienst was totdat ik het stuk van Smit las. Dat bracht me op het spoor van het fragment. Ik meen dat niet ongemerkt kan blijven hoe onthullend het is. Niet alleen vanwege de bijzondere uitspraak van het Engels -‘taken for grented’- van familievriend Halberstadt, maar vooral om wat-ie zegt over Friso. Want deze prins geloofde sterk in het idee van meritocratie, zo zegt Halberstadt. Da’s dus een samenleving waarin afkomst en status van je familie geen rol spelen. Begrijpt u het? Nou ik niet. En volgens mij familievriend Halberstadt evenmin. Maar deze welsprekende ritselaar en regelaar van de elites praat zoals-ie denkt dat-ie van die elites moet praten. En da’s ongewild komisch. Zo komisch dat het aan de menselijke zwakte en de tragiek grenst.

Secularisme volgens Bishr Ibn Fahd. Beeld van een gesloten islam

Deze interpretatie van het secularisme redeneert vanuit de islam. Anders dan een wetenschapper als Jacques Berlinerblau doet die afstand neemt, met een helikopterblik kijkt en geen partij kiest. Hij ziet secularisme als een politiek idee dat kerk en staat gescheiden zijn. Het spreekt zich niet uit over Godsbeelden of religie. De mens moet het zelf uitmaken. Juist omdat secularisme geen vijand van religie is, kunnen in het secularisme uiteenlopende religies naast elkaar bestaan. Mensen die tolerant willen zijn zonder tot een keuze over religies en levensovertuigingen gedwongen te worden kunnen in het secularisme een neutrale basis vinden.

Gelijkheid tussen religies en levensovertuigingen is precies wat de islamitisch-soennitsche sjeik Bishr Ibn Fah afwijst. Zijn uitgangspunt is onjuist dat het islamitisch begrip van secularisme breder is dan het westerse begrip ervan. Zijn opvatting van het secularisme is beperkt omdat het in een bepaalde lezing van de islam moet passen. Tussen de opvattingen van Jacques Berlinerblau en Bishr Ibn Fah bestaan werelden van verschil. Het is het fundamentele onderscheid tussen een open (Berlinerblau) en gesloten (Bishr Ibn Fah) wereldbeeld. In het secularisme volgens Berlinerblau is plaats voor het secularisme volgens Bishr Ibn Fah. Andersom niet.

Foto: Dave Granlund, Secular vs Religious. 2007. Credits: Dave Granlund.

Shariat Forum geeft misleidend beeld van het secularisme

Het islamitisch-Pakistaanse Shariat Forum noemt zich een globaal onderzoekscentrum. Op de eigen Facebook-pagina zegt het er naar te streven om onderzoek van hoge kwaliteit te bieden over de islam en ‘het islamitisch systeem’. Deze laatste omschrijving duidt op politisering en vermaatschappelijking van de islam die het tegelijk ontkent. De tegenstrijdigheden van het Shariat Forum zijn al in de uitgangspunten aanwezig.

Het Shariat Forum geeft een onjuiste karakterisering van het secularisme. Wie werkelijk onderzoek van hoge kwaliteit verricht kan weten dat het secularisme niet vijandig staat tegenover religie, maar het juist een plek in de pluriformiteit biedt. Zelfs zwakkere religieuze organisaties beschermt tegenover religieuze organisaties die naar dominantie streven. Precies in dat streven naar dominantie door de organisatie achter het Shariat Forum zit ‘m de kneep. De kritiek op het secularisme dient als afleiding om zich met de eigen versie van de islam niet gelijk te stellen aan andere religies en levensovertuigingen. Maar deze te domineren. Conclusie is dat het Shariat Forum een misleidend beeld geeft van het secularisme. Dit ‘onderzoekcentrum‘ biedt propaganda.

Foto: Demonstratie in Pakistan voor vrouwenrechten.

Who framed het vrijheidcollege Vrijheid van godsdienst in Utrecht?

Wat betekent: ‘In de huidige seculiere samenleving vormen religieuze groeperingen, zeker orthodoxe, een minderheid.’ Ik begrijp niet alleen dat ‘zeker orthodoxe‘ niet omdat orthodox-religieuze groeperingen juist het best georganiseerd zijn en de meeste steun weten te regelen. Ik begrijp evenmin waarom het bijzonder is dat een religieuze minderheid een minderheid vormt. Vormen in de pluriformiteit immers niet allerlei sociale, etnische of anderssoortige groeperingen een minderheid? Wat maakt de orthodoxe religie bijzonder?

De zin komt voor in een aankondiging van het ‘Vrijheidscollege Freedom of WORSHIP met Barbara Oomen‘ op de site van Forum, instituut voor multiculturele vraagstukken. Een samenwerking met de Vrede van Utrecht en Bevrijdingsfestival Utrecht. De lezing vindt vanavond plaats in het Utrechtse stadhuis. Het is de laatste in een reeks met als thema de Vier Vrijheden van president Roosevelt: meningsuiting, gebrek, vrees en godsdienst.

Het slordig denken komt het beste in deze zinnen naar voren: ‘Vrijheid is zowel doen als laten. Vrijheid spreek je af.’ Echt? Met wie dan wel? De buren? De wetmakers? De sterke jongens van de sportschool? De orthodox-religieuze gemeenschap? De opstellers van de tekst gooien het over de boeg van de zelfregulering. We komen er samen wel uit. Maar ze beseffen niet dat dat geen waarborg voor vrijheid, maar een ernstige bedreiging ervan is. Zelfregulering is een hellend vlak omdat het uiteindelijk door dwang oplegt waar de regelgeving ontbreekt. Regelgeving biedt wel de vrijheid (van godsdienst) waardoor minderheden beschermd zijn.

De tekst vervolgt: ‘Hoeveel ruimte is er in de publieke sfeer voor deze minderheden? Wat is er sinds Roosevelt afgesproken rondom vrijheid van godsdienst en hoe is en wordt het maatschappelijk debat over dit thema gevoerd?’ Het valt te hopen dat Barbare Oomen de introductietekst door de papierversnipperaar haalt en haar eigen ruimte neemt om aan het ‘frame‘ van zowel reeks als organisatie te ontsnappen. Vrijheid is meer waard.

Foto: Schermafbeelding van aankondiging lezing Barbara Oomen en Ellen Dechwitz. 18 April 2013, Utrecht. 

Over pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme

Hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme samen? En hoe dan? Het onderwerp is hier vaak besproken, maar het blijkt een onderwerp te zijn dat misverstanden oproept. De bemiddelaar die op hetzelfde aambeeld blijft slaan kan als rigide worden bestempeld. Eerder vanwege de herhaling, dan de inhoud.

Het idee om te pleiten voor secularisme is dat het de individuele vrijheid vergroot. Voor meer religies biedt het meer mogelijkheden dan religie zelf doet. Deze pluriformiteit gaat ten koste van iets. Namelijk van homogene religies zoals deze als vanouds bestaan. Bijvoorbeeld als staatsgodsdienst. Daarom doen orthodoxe gelovigen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. Dat beweren ze om hun machtspositie die een voorkeurspositie met zich meebrengt te beschermen. Secularisme streeft de scheiding van kerk en staat na.

Secularisme is per definitie kleurloos. Niet atheïstisch of anti-religieus. In de tijdelijke overgangssituatie wil secularisme de voorrechten van machtsblokken afbreken en herverdelen over nieuwe toetreders. Het komt in het geweer tegen voorrechten van religie, maar niet tegen een bepaalde godsdienst als een van de vele keuzes. Dat bepaalt binnen eigen grenzen de eigen inhoud. Daarmee is het secularisme een opvatting om individueel denkende burgers optimale keuzevrijheid te geven in het kiezen van een levensovertuiging of religie naar smaak. Zonder enige dwang van bovenaf. Of helemaal niets te kiezen. Want da’s ook een keuze.

Hoe hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme uiteindelijk samen? Pluriformiteit (ook wel genoemd diversiteit of veelvormigheid) gaat over de heterogeniteit van het aanbod. Het maakt het speelveld breed. De vrijheid van godsdienst maakt het speelveld gelijk. Met een Engelse term: ‘level playing field‘. Maar dit leidt niet automatisch tot een uitgangspositie waarin iedereen vrij kan kiezen. Sociale groepsdwang of resten orthodoxe religie zitten dat nog vaak in de weg. Secularisme gaat over de spelregels op het speelveld.

Is er dan geen nadeel aan het secularisme? Jawel, maar ziet er anders uit dan doorgaans vanuit religieuze hoek in demoniserende zin voorgesteld wordt. Vaak met de als negatief bedoelde woordspeling ‘agressief secularisme‘. Secularisme biedt weliswaar religieuze minderheden optimale bescherming, maar kan groepen met individuen die middenin een kwetsbare emancipatie zitten verzwakken. En als de groep blijft hangen, dan blijven individuen ook hangen. En komen nooit bij de fase aan om vrij te kiezen. Daarom past secularisten terughoudenheid waar sprake is van een overgangssituatie met gelovigen die de stap van de individualisering nog moeten zetten. Overigens sluiten groep en individu elkaar niet uit. Ze zullen altijd naast elkaar bestaan.

Foto: Mastering diversity.

Secularisme Britse stijl, Nederlands ondertiteld

Overzicht beargumenteert met strenge logica wat secularisme is en wat de argumenten zijn die tegenstanders gebruiken om het verkeerd voor te stellen. Die tegenstand kan begrepen worden vanuit het feit dat de voorrechten van gevestigde religieuze organisaties aangetast worden. Want het secularisme roept op tot gelijkheid tussen alle religies en levensovertuigingen. Dat secularisme atheïstisch of anti-religieus zou zijn is zo’n misverstand dat door religieuze instellingen wordt gebruikt om de afbraak van de eigen voorrechten te vertragen. En geldbronnen vanuit de overheid veilig te stellen. Met name conservatieve vertegenwoordigers van religies slaan soms wild om zich heen als hun voorrechten ter discussie worden gesteld. Ze chargeren dat streven naar gelijkheid van secularisten als intolerantie. Zoals de SGP suggereert dat gelijkheid tussen religies en levensovertuigingen een aanval op de christelijke eigenheid is. Niet dus. Britse productie van QualiaSoup.

Vrijheid die SGP opeist, gunt het andersdenkenden niet

‘(..), ik ben begonnen met het verhaal van de SGP-jongerendag. De SGP-ers zoeken uitdrukkelijk ook de dialoog met andersdenkenden. Het gaat  hier vandaag veel over zorgen over de nivellering op financieel vlak. Wij maken ons óók ernstige zorgen over de geestelijke nivellering. Iedereen dreigt in een seculier keurslijf te worden geperst. De vrijheid om invulling te geven aan opvattingen die afwijken van de spraakmakende meerderheid wordt minder.

Helaas is dat ook terug te vinden in dit regeerakkoord: het knagen aan de vrijheid van onderwijs door te morrelen aan het toelatingsbeleid en het benoemingsbeleid, het inperken van de rechten voor de gewetensbezwaarde trouwambtenaren.  Hier worden toch echt geen bruggen geslagen, maar opgehaald!’

Aldus SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij afgelopen week in het debat over de regeringsverklaring in de Tweede Kamer. Hij zegt zich zorgen te maken over de geestelijke nivellering. Hij vreest dat iedereen in een seculier keurslijf wordt geperst. Tegelijk zegt-ie dat zijn partij de dialoog met andersdenkenden zoekt. Van der Staaij beschouwt z’n eigen stroming als een minderheid onder druk. De SGP eist vrijheid op voor zichzelf.

Vrijheid van godsdienst is in Nederland groot. Iedereen kan een religie beginnen of zich aansluiten bij een bestaande religie zonder dat de overheid een strobreed in de weg legt. Een voorstander van het secularisme is niet per definitie een atheïst of een tegenstanders van religie. Het secularisme pleit voor een scheiding van kerk en staat en tegen de voorkeurspositie van een bepaalde godsdienst boven andere religies en levensovertuigingen. Het secularisme degradeert religies of degenen die zich willen laten inspireren door religies niet, maar pleit er juist voor om ze allen gelijk te behandelen. Onder de nationale rechtsstaat.

Als Van der Staaij meent dat het secularisme de extra juridische bescherming die het christendom geniet wil afschaffen, dan heeft-ie gelijk. Maar dan kan-ie beter dat zeggen dan een foutief beeld van het secularisme op te hangen. De SGP heeft de vestiging van de theocratie als leidraad voor haar functioneren. Dit betekent dat de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt erkend. Dat zet andersdenkenden staatsrechtelijk in de kou. De SGP beperkt de vrijheid van godsdienst. Zo’n alleenspraak van God noemt de SGP een dialoog. In de tussentijd dat het wachten is op de heerschappij van God. De ware aard van de SGP ligt in de toekomst.

Foto: Jeroen de Boer, Het politieke plaatje (graphic design), SGP: ‘Het affiche toont God die het Licht in de Duisternis brengt. Het ‘kwaad’ / de donkere wolken worden verdreven. Het aureool duidt de straling of lichtkrans aan van de Heilige God. De duif staat symbool voor vrede en de Heilige Geest.’