Vandaag houdt paus Benedictus XVI het voor gezien als hoofd van de Rooms-Katholieke kerk. Hoewel-ie vast blijft houden aan de uiterlijkheden van het pausschap, zoals kleding en naam. De emeritus-paus betreedt een gebied waarin-ie niet kan zeggen paus te zijn en niet paus te zijn. Hij komt met zichzelf in tegenspraak. Hoe kan iemand met ambitie paus worden? Wat zijn de voorwaarden voor zo’n loopbaan? C.G.P. Grey legt uit.
Pastoor Michel Hagen doet in het Katholiek Nieuwsblad pogingen om iets belangwekkends te zeggen, maar blijft steken in waardevolle aanzetten. Een strak betoog ontbreekt. Pastoor Hagen snijdt allerlei aspecten aan die verwijzen naar het falen van de media, maar landt uiteindelijk in de comfort zone van zijn religie.
Aanleiding voor het opinieartikel is de berichtgeving over paus Benedictus XVI die Hagen als onfatsoenlijk en eenzijdig ervaart. Hij zegt dat het voor iedereen zichtbaar is. Hij laat het daarbij en onderbouwt zijn kritiek niet. Hagen omschrijft de Nederlandse media als dubbelhartig. Ze kloppen zich op de borst onafhankelijk te zijn, maar zijn het in zijn ogen niet. Media voegen zich naar de ‘landheer‘ die betaalt. Maar opnieuw werkt Hagen niet uit hoe het mechanisme dat de macht de media ‘koopt’ precies verloopt. Het is ook in strijd met zijn observatie dat meepraten met de heersende mening tot een ‘schijn-vrijheid-van-meningsuiting’ leidt.
Na stilgestaan te hebben bij de kern van zijn geloof: ‘Hebben wij het geloof van onze Landheer en spreken wij het Woord van Hem die ons zijn Brood geeft?‘ wordt Hagen nog lastiger te volgen als-ie zich afvraagt hoeveel mensen echt onafhankelijk denken. Het valt niet in te zien hoe verdiepen in het geloof zoals Michel Hagen dat voorstaat en ‘echt onafhankelijk denken’ te combineren zijn. Geloof perkt de individuele zelfstandigheid in.
Vrijheid voor de eigen groep is de kern: ‘Er is een nieuwe heerser die feitelijk een oude heerser is, dat is de heersende mening, dat is het politiek-correcte denken, de groepsdruk, de sociale controle. Wie in een democratie de macht wil grijpen, moet de media beheersen. Wanneer commerciële doelen de belangrijkste media bepalen, dan bepalen ze op de duur het denken en de mentale richting waarin een land zich beweegt.‘
Conclusie is dat pastoor Hagen in zijn abstracties zinvolle observaties over de media doet, maar deze nergens concretiseert. In zijn woorden schemert de suggestie door dat het secularisme de nieuwe godsdienst is die de macht heeft overgenomen. Onze maatschappij zou soms zelfs de totalitaire trekken van het communisme vertonen waar godsdienst werd uitgevlakt. Dat zegt Hagen over een land waar-ie zonder angst pastoor kan zijn, de vrijheid van godsdienst bij wet geregeld is en gelovigen zich in volle vrijheid door tientallen religies kunnen laten inspireren. Als Hagen tenslotte ter bescherming van ‘onze geestelijke vrijheid‘ pleit voor media die niet meer ongeremd de huiskamers binnenkomen, dan is zijn overgave compleet. Hagen zoekt profane motieven, maar vindt in die wereld geen steekhoudende argumenten. Mediakritiek vraagt accurate gezanten.
Foto: Paus Benedictus XVI in zijn studeerkamer.
Paus Benedictus XVI treedt af. Hij is op. Katholieke gelovigen zijn verrast. Aan anderen gaat het bericht voorbij. Moeten zij er iets van vinden? Nee, ze hebben er niks mee te maken. Natuurlijk kunnen ze er wel een mening over hebben. Van het bericht op RTL Nieuws dat de paus zichzelf nog steeds beschouwt als ‘gematigd progressief‘ keek ik op. Hoe moet een conservatief er dan wel niet uitzien binnen de Rooms-Katholieke Kerk?
Ook progressiviteit is relatief. Een wereldkerk is als een pendule. Soms wijst het richting moderniteit, soms richting conservatisme. Na de omslag worden de medewerkers gemaand om met een eed afstand te nemen van het oude, en het nieuwe te omhelzen. De antimodernisme-eed van 1910 is tot in 1967 blijven bestaan. Tot de tijd van de progressieve paus Johannes XXIII. In de wereldse samenleving lieten provo’s van zich horen.
Wie wordt de volgende paus, dus de 266ste? Voor katholieken is dat een enerverende vraag. Want als er straks een nieuwe wind gaat waaien, dan moeten ze om kerkpolitieke redenen wellicht weer een nieuwe eed zweren. Richting progressiviteit. Want dat een volgende nog conservatiever kan zijn dan de laatste twee pausen is nauwelijks voorstelbaar. Maar met religieuze instellingen weet je maar nooit. Ze kennen hun eigen dynamiek.
Foto: ‘Pope Benedict XVI (at far end, c.) led a meeting at the Vatican in February to canonize five new church saints, including the first one from Australia, a 19thcentury nun‘. Credits: Osservatore Ro mano/Reuters
Katholieken omarmen internet en rukken de moderne tijd binnen. De Paus twittert en de extensie ‘.catholic’ voor internet maakt Nederlandse protestanten jaloers. Hun kerk mist de eenheid om dat te realiseren. Nu is er de Facebook-pagina ‘Vraag de priester‘. ‘Een pagina waar katholieken en niet-katholieken vragen kunnen stellen over zaken van geloof, moraal en religieuze leer‘. Maar alles met mate, zoals uit de regels blijkt: ‘… zullen wij iedereen die advies, adviezen of antwoorden en opmerkingen op deze pagina plaatsen die tegen de Leer en de traditie van de Rooms Katholieke Kerk ingaan verzoeken daarmee te stoppen. Wij willen duidelijkheid scheppen in de Leer, geen verwarring’. En zoals altijd bij religieuze instellingen is het niet God die bepaalt wat de juiste Leer is, maar werpen zelfbenoemde bemiddelaars zich op namens God te spreken.
De priester spreekt. De pagina is recent van start gegaan zodat er nog weinig vragen zijn gesteld. Maar nu al tekent zich een richtingenstrijd af tussen orthodoxen en vrijzinnigen. Interessant is de vraag wat de RK-Kerk van de scheiding van kerk en staat vindt. Of de vraag van Martine de Kler hoe de kerk staat tegenover transsexuelen die een operatie hebben ondergaan. Na een antwoord van pastoor R. Verheggen antwoordt ze fijnzinnig: ‘God is er dus oke mee, maar de kerk niet.’ Waarna de transgender Pieta Kluytenaar stelt dat zij-hij geen keuze heeft gemaakt. Transgender-zijn is de keuze van God. En daar helpt geen letterlijke uitleg van De priester aan. De kudde gelooft niet langer wat het niet wil geloven. Kan De priester de moderne tijd wel aan?
Foto’s: Afbeeldingen van Facebook-pagina ‘Vraag de Priester‘
De paus sprak zich in zijn kersttoespraak uit voor het gezin en tegen homosexualiteit. Hij probeert een betoog op te bouwen dat een uitspraak van de Franse schrijfster Simone de Beauvoir gebruikt dat sekse-identiteit ondergeschikt is aan de sociale orde. Iemand wordt niet als vrouw geboren, maar wordt er een: ‘On ne naît pas femme, on le devient‘. Dat opent de weg om alles op te hangen aan een Lacaniaanse filosofie dat het subject pas ontstaat door onderschikking aan die orde. Alleen maakt de paus de redeneerfout dat hierbij de orde instrumenteel is als spiegel om het individu te vormen en niet als eindstation van die vorming. Daarom klopt zijn betoog niet dat sekse (‘gender’) niet als een natuurlijk, maar als een sociaal gegeven gezien moet worden. De paus shopt als een ware post-modernist in het Franse structuralisme. Weet hij veel?
Benedictus jaagt voor de tweede keer in korte tijd degenen die niet passen in zijn beeld van het traditionele gezin op de kast en vrijzinnige rooms-katholieken uit de kerk. Presentator Winfried Baijens heeft de kerk de rug toegekeerd na de kersttoespraak en zegt over de paus: ‘Ik wil op geen enkele manier meer mijn steun aan zo iemand geven, zelfs niet op papier‘. Hij raadt katholieken die ook zo voelen zich met een muisklik uit te laten schrijven via ontdopen.nl. Een ludieke actie is de Facebook-pagina ‘Geen Bloemen naar de Paus’ onder het motto ‘Waarom zou je iemand die stelselmatig homo’s en homoseksualiteit veroordeelt bloemen geven?’
Foto 1: Schermafbeelding van Facebook-pagina ‘Geen Bloemen naar de Paus
Foto 2: Schermafbeelding van ontdopen.nl.
Op 13 december verschenen er twee berichten in de media over Twitter. Ze hebben niks met elkaar te maken. Of toch wel? Sinds deze week zit paus Benedictus XVI op Twitter. Hij kan er dus niet van beschuldigd worden tegen sociale media te zijn. Hoewel zijn staf de tweets maakt. Maar tegelijk werd duidelijk dat Twitteraars legitieme militaire doelen zijn. Dit naar aanleiding van het recente conflict tussen Hamas en Israël met een ongekend gebruik van sociale media door beide partijen. Door de informatie-oorlog wordt het slagveld uitgebreid tot aan de iPad of de computer. Ongemerkt heeft paus Benidictus XVI zich dus tot oorlogsdoel gemaakt. Als staatshoofd van Vaticaanstad. De tweets dringen hem twee kanten op: middel en oorlogsdoel.
Foto: In het Engels vertaalde openingstweet van paus Benedictus XVI.
Is aartsbisschop Charles Chaput van Philadelphia dom, of doet-ie voor de katholieke zaak alleen maar zo? Lastig uit te maken of-ie het secularisme met opzet verkeerd voorstelt. Ik denk het wel. Chaput staat bekend als conservatief, uitgekozen door paus Benedictus XVI. Hij probeert zijn kudde te motiveren, maar schiet door.
Chaput komt met claims die geen basis in de werkelijkheid vinden. Katholieken mogen in Europa en de VS net als anderen hun mening in het publieke debat geven. Niemand die dat verhindert of hun mening minder zwaar laat tellen. Charles Chaput denkt retorisch handig te opereren door met een vergelijking katholieken en secularisten in dezelfde categorie te plaatsen. Maar da’s te simpel. Secularisten zijn niet per definitie atheïstisch of anti-religieus, ze willen ruimte voor iedereen en geen vermenging van politiek en religie.
Chaput klinkt kwaadwillend als-ie stelt dat secularisten katholieken hun visie op willen leggen. Waar haalt-ie het in hemelsnaam vandaan? Hij heeft gelijk dat katholieke gelovigen zich in het publieke debat moeten uiten om gehoord te worden. Dat vele secularisten bang zouden zijn voor religie, en gelovigen gevaarlijk zijn is een twijfelachtige observatie van Chaput. Die weergave definieert het secularisme niet. Dat gaat niet uit van angst voor religie of gelovigen, maar juist om de acceptatie ervan. Het idee dat individuen niet zonder een God kunnen leven is opnieuw een claim van Chaput die hij uit zijn duim zuigt. Het is een ordinair katholiek dogma. Chaput zet hiermee het humanisme bij het oud vuil, zoals geen secularist met het katholicisme zou doen.
Chaput reduceert de geschiedenis en kleurt deze selectief in. Hij kan weten dat Adolf Hitler gegrond was in het Oostenrijkse en Zuid-Duitse katholicisme en weinig met secularisme en atheïsme had. Niet voor niets werd Pius XII Hitlers paus genoemd. Hoewel dat minder eenduidig ligt dan het soms lijkt. Overduidelijk is dat het verdrag van Lateranen uit 1929 de samenwerking tussen Mussolini en het Vaticaan bezegelde. In ruil voor steun van de fascisten werd het katholicisme staatsgodsdienst. Da’s precies de vermenging van religie en politiek die het secularisme bestrijdt. Laat mensen zelf kiezen. Op dezelfde manier bouwden Castro en Mao voort op de religieuze structuren en organisaties in de maatschappij die ze probeerden te veranderen.
Chaput schept tegenstellingen die er niet zijn. Hij maakt zijn gelovigen bang voor de buitenwereld. Hij valt uit zijn vaderlijke rol door te spreken over secularistisch links. Waar haalt-ie nou ineens vandaan dat secularisme links is? Chaput schudt het allemaal uit zijn mouw. En door elkaar zonder enig historisch en maatschappelijk besef. Geniaal van dommigheid. Hij is nog lang niet klaar voor het secularisme. In de tussentijd misleidt een gestudeerd man bewust de gelovigen die aan hem toevertrouwd zijn en hij spiritueel zou moeten inspireren.
De online versie van weekblad Katholiek Nieuwsblad heeft een ‘poll‘ zoals allerlei sites die hebben. In de sandwich wordt verslaggeving, opinie en amusement gemixt. De poll gaat over de paus die tot vernieuwing van de Rooms-Katholieke Kerk opgeroepen heeft na alle misbruikschandalen. Volgens het AD gaat het zelfs om een ‘diepgaande‘ vernieuwing. En dat op het moment dat er een moordcomplot tegen hem is gesmeed. Het nieuws is dat de paus dit jaar zal sterven. Daar helpt voor paus Benedictus XVI geen vernieuwing aan.
Staat de kerk op een kruispunt of suggereert de paus dit om de schade te beperken? De kerk is publicitair en financieel getroffen door de misbruikschandalen. Kardinaal William Levada, de prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, spoort plaatselijke bisschoppenconferenties aan tot strikte richtlijnen tegen misbruik en samenwerking met de burgerlijke overheid. Da’s een begin om schoon schip te maken. Maar moet men bij vernieuwing niet eerder denken aan bestuurlijke vernieuwing? Ofwel, verandering van de organisatie?
De ‘poll’ dus. De open vragen zijn een teken van vernieuwing in de katholieke instituties. Zo’n 60% is positief, 20% negatief en 20% twijfelt. De Rooms-Katholieke Kerk ging de afgelopen jaren door een diep dal. Het hikt tegen de keuze aan om te kiezen voor een volkskerk zoals het was of een kerk die streng in de leer is voor weinigen. Omdat de paus meermalen heeft laten blijken voor dat laatste te kiezen om de kern van het geloof te beschermen is zo’n kleinere kerk een vernieuwing waar ook niet-katholieken tevreden over kunnen zijn.
Foto: Schermafbeelding van de tussenstand op 11 februari 2012 van de poll in het Katholiek Nieuwsblad over de vernieuwing waartoe de paus oproept
George Knight 