Ruud Koopmans meent dat in Nederland de kritiek op de radicale islam vooral door links ontkend wordt

Het is een oude constatering, islamkritiek moet, maar mag niet in Nederland. Het islamdebat is geamputeerd en gesaboteerd. Socioloog Ruud Koopmans ziet in gesprek met WNL de radicale islam als probleem. Er heerst volgens hem bij linkse en gematigd-rechtse politieke partijen een taboe om kritiek te uiten. Bijvoorbeeld wat de positie en bejegening van vrouwen of homoseksuelen binnen de islam betreft die niet te rijmen valt met de rechtsstaat. Toch blijft het behalve bij radicaal-rechts stil en klinkt er nauwelijks kritiek op de radicale islam.

Vooral door de halfslachtige opstelling van links die valt samen te vatten als wegkijken en goedpraten. Terwijl enkele decennia daarvoor kritiek van links op het christendom op dezelfde aspecten wel overbodig klonk. Dat verschil is opvallend en niet logisch. Zodat islamkritiek nog meer met radicaal-rechts wordt geassocieerd en nog meer een taboe wordt. Met als gevolg dat het gedrag van links er alleen nog maar extra krampachtig op wordt. Het ontkennen van de waarheid over de islam door links is een destructieve daad. Gelukkig zijn er uitzonderingen op dat goedpraten van de onderdrukking door de radicale islam, zoals Koopmans, maar ook ex-PvdA’er Eddy Terstall. Die laffe houding van de PvdA kondigde al voor 2010 de leegloop van de partij aan.

Het islamitisch fundamentalisme kan het best bestreden worden met fundamentele kritiek. Maar in Nederland gebeurt het niet of te aarzelend. De verklaring is duidelijk, moslims worden als slachtoffer beschouwd en moeten in bescherming genomen worden omdat ze zielig zouden zijn. Hoewel het volgens Koopmans juist de islamregimes zijn die slachtoffers maken. Niet in het minst de goedwillende moslims die onder het islamitisch radicalisme lijden. Het wegkijken van bedrijfsleven en voltallige Nederlandse politiek voor landen als Qatar of Saoedi-Arabië die hun islamitisch fundamentalisme naar Nederland mogen exporteren is een ander taboe.

Eddy Terstall beroept zich op het secularisme in zijn afwijzing van het dragen van een hoofddoek bij een politie-uniform

Eddy Terstall geeft voor RTL Nieuws zijn opinie over het secularisme. Dit naar aanleiding van het positieve, niet-bindende advies van het College voor de Rechten van de Mens over de Rotterdamse politie-ambtenaar Sarah Izat die een uniform bij haar hoofddoek wil dragen. Terstall vindt het dragen van religieuze symbolen bij een politie-uniform een slecht idee: ‘Ik antwoordde hem dat het toestaan van die religieuze symbolen mij geen goed idee leek. To say the least. Zichtbare uitingen van levensovertuigingen tasten het neutrale karakter van het ambt aan. Hetzelfde gaat voor mij op voor de verschillende functies in een rechtbank.’

Terstall ziet in het secularisme de beste garantie voor gewetensvrijheid: ‘Het gelijke speelveld is de enig echte garantie dat aanhangers van één gedachtengoed de anderen niet dwingen om naar hun regels te leven. De enige garantie voor het overeind houden van de rechtstaat met haar -na vrije verkiezing-  uitonderhandelde wetten.’ Secularisme is een politieke filosofie die verzekert dat niemand onderworpen zal worden aan religie. Inclusief leden van een minderheidsreligie die door een machtige religie worden onderdrukt. Zoals Terstall opmerkt neemt het secularisme geen stelling voor of tegen religie. Dat dit misverstand bestaat komt omdat door leden van onder druk staande religieuze organisaties -die hun voorkeurspositie en traditionele macht verdedigen- de indruk wordt gewekt dat secularisme atheïstisch is of anti-religieus. Dit is een misvatting.

Daarnaast eisen leden van nieuwe godsdiensten zoals de islam voorkeursposities voor zichzelf op. Onder meer met als doel om hun positie en zichtbaarheid in het publieke domein te vergroten. Terstall: ‘Sommige gelovigen willen extra rechten. Meer rechten. Andere rechten. Willen een uitzonderingspositie, want de meeste gelovigen menen dat net hun geloof het ware is en dus ietwat gelijker dan de rest is. Die uitzonderingspositie kan nu eenmaal niet. Er is één wet voor allen. Dat wil de meerderheid zo.’ Want als iedereen zich vanwege een godsdienst of levensovertuiging gelijker acht dan de rest, dan wordt de wet uitgehold. Die immers voor allen geldt. Dan wordt de wet een lege huls. Het effect is dat minderheden niet meer, maar minder beschermd zijn.

Het debat over een hoofddoekje bij een politie-uniform is gevoerd en het dragen ervan wordt afgewezen. Het past niet bij de Nederlandse traditie van neutraliteit, secularisme en rechtsgelijkheid. Dit zal voor sommigen paradoxaal en verwarrend klinken omdat de voorstanders van het dragen van een religieus symbool bij een politie-uniform zich beroepen op hetzelfde argument. Maar zoals gezegd ondermijnen uitzonderingsposities voor gelovigen uiteindelijk de werking van de wet die de posities van minderheden beschermt en uitgaat van het principe ‘gelijke monniken gelijke kappen’. Terstalls betoogt komt rond als hij stelt dat een meerderheid voor gelijke rechten is. Terstall: ‘De discussie over hoofddoeken bij de politie is gevoerd. Zowel de landelijke als lokale politiek zag er niets in en ook in het publieke debat was de afwijzing van links tot rechts te horen.‘

Foto: Ruben L. Oppenheimer, Gelijke monniken, mei 2017. (Een pastavergiet is voor de gelovigen van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster een religieus symbool). 

Secularisme volgens Bishr Ibn Fahd. Beeld van een gesloten islam

Deze interpretatie van het secularisme redeneert vanuit de islam. Anders dan een wetenschapper als Jacques Berlinerblau doet die afstand neemt, met een helikopterblik kijkt en geen partij kiest. Hij ziet secularisme als een politiek idee dat kerk en staat gescheiden zijn. Het spreekt zich niet uit over Godsbeelden of religie. De mens moet het zelf uitmaken. Juist omdat secularisme geen vijand van religie is, kunnen in het secularisme uiteenlopende religies naast elkaar bestaan. Mensen die tolerant willen zijn zonder tot een keuze over religies en levensovertuigingen gedwongen te worden kunnen in het secularisme een neutrale basis vinden.

Gelijkheid tussen religies en levensovertuigingen is precies wat de islamitisch-soennitsche sjeik Bishr Ibn Fah afwijst. Zijn uitgangspunt is onjuist dat het islamitisch begrip van secularisme breder is dan het westerse begrip ervan. Zijn opvatting van het secularisme is beperkt omdat het in een bepaalde lezing van de islam moet passen. Tussen de opvattingen van Jacques Berlinerblau en Bishr Ibn Fah bestaan werelden van verschil. Het is het fundamentele onderscheid tussen een open (Berlinerblau) en gesloten (Bishr Ibn Fah) wereldbeeld. In het secularisme volgens Berlinerblau is plaats voor het secularisme volgens Bishr Ibn Fah. Andersom niet.

Foto: Dave Granlund, Secular vs Religious. 2007. Credits: Dave Granlund.

Franciscus praat over geweten van niet-katholieken. Z’n belang?

De Rooms-Katholieke paus Franciscus heeft een brief naar La Reppublica  gestuurd. In antwoord op Eugenio Scalfari. Hij noemt het een open dialoog met niet-gelovigen. Maar wat moeten de zogenaamde ‘niet-gelovigen‘ hiermee? Wie is deze paus dat-ie meent over anderen te kunnen spreken? Al is het positief. Met z’n titel gaat de paus van Rome al gelijk de fout in. Hij dwingt niet-katholieken in een religieus frame, want hij definieert ze als een afgeleide van gelovigen. Dat verdienen ze niet. Laten we ‘niet-gelovigen‘ liever positief en niet in relatie tot religie omschrijven. Bijvoorbeeld met de term ‘humanisten‘, ‘vrijdenkers‘ of  ‘libertijnen‘.

‘Atheïsme‘ of ‘niet-gelovigen‘ zijn geen waardevrije begrippen omdat ze afgeleid zijn van religie. Ze zijn gemunt in een maatschappelijk debat toen religie nog almachtig was en aan anderen haar taalgebruik kon dicteren. Maar in een samenleving van minderheden is dat gedateerd, en dus ongepast. Voor de duidelijkheid, Rooms-Katholieken verdienen het evenmin om ‘niet-humanisten‘ of ‘niet-moslims‘ genoemd te worden. Da’s beledigend. Feit dat paus Franciscus dat niet begrijpt tekent z’n fixatie op geloof en religie. De waarheid is dat wat-ie ziet als handreiking uiteindelijk gewoon traditioneel missiewerk is. Met een modern sausje erover.

Franciscus schrijft: ‘Gods genade heeft geen grenzen als hij die vraagt ​​om genade dat doet in berouw en met een oprecht hart, het probleem voor degenen die niet geloven in God is in het gehoorzamen van hun eigen geweten.’ Maar wat moet een humanist, vrijdenker of libertijn met Gods genade? Laat staan dat zo iemand de behoefte heeft Gods genade te zoeken. De strijdigheid is dat de humanist, vrijdenker of libertijn daarmee ophoudt te zijn wat-ie is, en overgaat in een pseudo-katholieke toestand. Precies de inlijving die het Vaticaan beoogt. Vergeving door zo’n religieuze organisatie die haar bestaan ontleent aan het zelfbenoemde woordvoerderschap van de katholieke God op aarde is onwaarachtig, annexerend en bedrieglijk. Arglistig.

Foto: Katholieke kerk modeshow uit Federico Fellinis’ Roma (1972).

Amsterdam als vrijplaats tegen absolutisme en censuur? Nog steeds?

De Amerikaanse historicus Juan Cole kijkt naar de geschiedenis en ziet vrijplaatsen als Genève of Amsterdam die zich aan de druk van de absolutistische 18de eeuwse vorsten onttrokken. Daar konden in vrijheid boeken verschijnen. Cole constateert dat het Amerika van president Obama door censuur is afgedaald tot het niveau van de absolutistische vorsten. Hij komt mede naar aanleiding van de verklaring van Lavar Levinson tot die slotsom. Deze maakte afgelopen week bekend zijn bedrijf Lavabit te sluiten omdat-ie persoonsgegevens van zijn klanten niet aan de geheime dienst wil overhandigen. Waartoe de Amerikaanse overheid hem verplicht.

Cole trekt de parallel van Voltaire die midden 18de eeuw voor de Franse koning vluchtte en in onder andere Engeland en Nederland terechtkwam en internetgebruikers die nu een buitenlandse provider moeten zoeken om onder de druk van de Amerikaanse overheid uit te komen. Juan Cole doelt niet alleen op de massale spionageprogramma van de geheime diensten, maar ook op de censuur door de Amerikaanse overheid: ‘Government employees have been forbidden to read the Wikileaks diplomatic cables. As a result, web sites that republish or discuss them, such as Tomdispatch.com, have been blocked on government servers.’

De gelijkenis gaat verder. Klokkenluider Edward Snowden is gedwongen asiel in Rusland aan te vragen omdat-ie in zijn geboorteland geen zicht op een eerlijk proces heeft. Critici die vanwege het algemeen belang het publieke debat aan willen zwengelen worden door het establishment buiten de orde geplaatst. Met de bedoeling ze tot zwijgen te brengen. Cole concludeert dat de VS nu terug is bij het absolutisme van de 18de eeuw. Het alternatief voor Amerikanen om vervolging en arrestatie te ontlopen is het vrije Amsterdam: ‘Next we’ll have to publish our books and blogs anonymously in Amsterdam for fear of arbitrary arrest.’

Wat bedoelt Cole met zijn Amsterdam? Is dat het symbool van een onafhankelijk, zelfverzekerd en machtig Nederland zoals dat ooit bestond en nu een historisch voorbeeld is geworden? Of ziet-ie werkelijk in het 21ste eeuwse Amsterdam een vrijplaats voor de meningsuiting dat het ooit was? Maar weet Cole dan niet dat de huidige macht van de VS tot in allerlei verre regeringskamers reikt? Weet-ie dat het Nederlandse kabinet zich nog steeds niet uitgesproken heeft over de massale spionage en de rol van de NSA in Nederland? Moet ‘de republiek‘ Amsterdam zich vrijmaken van Den Haag om precies in dat te voorzien waarvoor Cole vreest? Zijn historische vergelijking over Amsterdam zorgt voor een Amerikaan voor reliëf en blijft daarom bijzaak, maar is voor een Nederlander bittere hoofdzaak. Hoe dan ook zet zijn historische schets aan tot nadenken.

Foto 1: Schermafbeelding van begin artikel Where is our Amsterdam? Lavabits, Snowden & Wikileaks Censorship recall age of Absolutism van Juan Cole, 9 augustus 2013.

Foto 2: Titelblad van Anti-Machiavel door Voltaire uitgegeven in Amsterdam, 1741.

Ondernemer weigert geld Chinese overheid door moord op burgers

Een Amerikaanse uitvinder weigert in tweede instantie geld van de Chinese overheid omdat-ie leert van hun handel in organen van gevangenen. Wetenschapper Jeffrey Van Middlebrook loopt zo een Chinese investering van 60 miljoen dollar in zijn gasproject mis. En mogelijk wereldfaam en rijkdom. Andere overheden en bedrijven toonden onvoldoende belangstelling in zijn uitvinding. Is dat de prijs van een gerust geweten?

Hoe kan de wending van een wetenschapper die tot inkeer komt opgevat worden? Als-ie de uitzondering is die normbesef boven faam en rijkdom stelt, dan betekent dat andere wetenschappers, bedrijven en overheden dat nalaten. Hoe meer Van Middlebrook wordt geprezen, hoe meer blijkt dat-ie een witte raaf is. Dat maakt dit bericht over een uitzondering tot een somber verslag waaruit blijkt dat met bloedgeld principes te koop zijn.

China krijgt een steeds slechtere pers. Vooral in Europa en Noord-Amerika. Dit gaat verder dan verslaggeving over incidenten als de vervolging van de leden van de Falun Gong, illegale orgaantransplantaties op gevangen, gevangenkampen als Masanjia, de opstandige kunstenaar Ai Weiwei, isolatie van Nobelprijswinnaar Liu Xiao, onderdrukking van activisten en dissidenten, streng gecensureerde media en internet, de interventie in Tibet, schandalen met besmet melkpoeder, milieuschandalen, boeren die zonder compensatie van hun land gejaagd worden, zelfmoorden van ‘vervreemde’ arbeiders in fabrieken, een gebrekkige rechtsstaat en het gebrek aan perspectief voor de opbouw ervan, en een Communistische Partij waar diefstal, fraude en corruptie de regel zijn. Het stopt niet meer bij incidenten. Wie wil weten over het onrecht in China, kan het weten. Het patroon is duidelijk voor iedereen die zaken doet met China. Zonder of met een geweten. Zoals Jeffrey Van Middlebrook.

Foto: Ondernemer en uitvinder Jeffrey Van Middlebrook in Pioneer Park, Silicon Valley, California. 14 mei 2013. Credits: Jasper Fakkert, The Epoch Times.

Over pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme

Hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme samen? En hoe dan? Het onderwerp is hier vaak besproken, maar het blijkt een onderwerp te zijn dat misverstanden oproept. De bemiddelaar die op hetzelfde aambeeld blijft slaan kan als rigide worden bestempeld. Eerder vanwege de herhaling, dan de inhoud.

Het idee om te pleiten voor secularisme is dat het de individuele vrijheid vergroot. Voor meer religies biedt het meer mogelijkheden dan religie zelf doet. Deze pluriformiteit gaat ten koste van iets. Namelijk van homogene religies zoals deze als vanouds bestaan. Bijvoorbeeld als staatsgodsdienst. Daarom doen orthodoxe gelovigen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. Dat beweren ze om hun machtspositie die een voorkeurspositie met zich meebrengt te beschermen. Secularisme streeft de scheiding van kerk en staat na.

Secularisme is per definitie kleurloos. Niet atheïstisch of anti-religieus. In de tijdelijke overgangssituatie wil secularisme de voorrechten van machtsblokken afbreken en herverdelen over nieuwe toetreders. Het komt in het geweer tegen voorrechten van religie, maar niet tegen een bepaalde godsdienst als een van de vele keuzes. Dat bepaalt binnen eigen grenzen de eigen inhoud. Daarmee is het secularisme een opvatting om individueel denkende burgers optimale keuzevrijheid te geven in het kiezen van een levensovertuiging of religie naar smaak. Zonder enige dwang van bovenaf. Of helemaal niets te kiezen. Want da’s ook een keuze.

Hoe hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme uiteindelijk samen? Pluriformiteit (ook wel genoemd diversiteit of veelvormigheid) gaat over de heterogeniteit van het aanbod. Het maakt het speelveld breed. De vrijheid van godsdienst maakt het speelveld gelijk. Met een Engelse term: ‘level playing field‘. Maar dit leidt niet automatisch tot een uitgangspositie waarin iedereen vrij kan kiezen. Sociale groepsdwang of resten orthodoxe religie zitten dat nog vaak in de weg. Secularisme gaat over de spelregels op het speelveld.

Is er dan geen nadeel aan het secularisme? Jawel, maar ziet er anders uit dan doorgaans vanuit religieuze hoek in demoniserende zin voorgesteld wordt. Vaak met de als negatief bedoelde woordspeling ‘agressief secularisme‘. Secularisme biedt weliswaar religieuze minderheden optimale bescherming, maar kan groepen met individuen die middenin een kwetsbare emancipatie zitten verzwakken. En als de groep blijft hangen, dan blijven individuen ook hangen. En komen nooit bij de fase aan om vrij te kiezen. Daarom past secularisten terughoudenheid waar sprake is van een overgangssituatie met gelovigen die de stap van de individualisering nog moeten zetten. Overigens sluiten groep en individu elkaar niet uit. Ze zullen altijd naast elkaar bestaan.

Foto: Mastering diversity.

Plasterk pleit voor fatsoensoffensief en betere opvoeding

Minister Ronald Plasterk (PvdA) roept op tot een fatsoensoffensief. Kinderen moeten beter opgevoed worden. Alle kinderen, want-ie maakt geen onderscheid. Plasterk koppelt dat aan het geweld tegen mensen met een publieke taak, zoals medewerkers op ambulances, bij de politie of in het openbaar vervoer. Ze moeten zich gesteund voelen door politie en justitie, aldus Het Parool. Vandaag verschijnt er een evaluatie over dit onderwerp. Wat opvoeding en doelmatig overheidsoptreden met elkaar te maken hebben valt moeilijk in te zien. PvdA-voorzitter Hans Spekman riep vorige week op tot een beschavingsoffensief op internet.

Wat is dat toch dat gepraat over fatsoen van politici en opinieleiders? Bijna een jaar geleden pleitte publiciste Naema Tahir ervoor om onfatsoenlijke journalisten van het Binnenhof te weren en alleen de beschaafde pers toe te laten. Maar daar begint het probleem, want wie bepaalt wat onfatsoenlijk is? Minister Plasterk trapt niet in de val om anderen uit te sluiten, maar houdt een zo’n algemeen betoog dat het een nietszeggend verhaal wordt. Het maakt geen onderscheid tussen goede en slechte opvoeding. Vrijblijvende profilering over niks.

De oplossing is simpel. Meer investeren in onderwijs, scherpere selectie in de toegang tot Nederland van mensen die veel aandacht vragen, meer toezicht in het openbaar vervoer, meer blauw op straat, meer sociaal-cultureel werk in de wijken, meer investeren in de huursector en een betere voorbeeldfunctie van de politiek. Maar dat kost geld dat de politiek er niet voor over heeft of waarover de politiek niet meer gaat omdat het zichzelf op afstand heeft gezet. En waar beleid niet meer werkt komen PvdA-ers met oproepen tot fatsoen.

De politiek kon beter werken aan het realiseren van een open samenleving door de roep om openheid en machtsdeling gepaster dan nu te beantwoorden. Door er doelgericht aan te werken dat meer burgers kunnen deelnemen aan het inrichten van de samenleving, de vormgeving van het publieke debat en het delen van de macht. Zodat burgers gehoord en gewaardeerd worden en zich minder machteloos voelen. En niet opstandig worden. Da’s een langlopend project. Het begint met het besef om zonder moralisme vrij te denken. Niet aan te komen met grote woorden over fatsoen of beschaving die de onmacht eerder verhullen, dan oplossen.

Foto: Gregory Peck en Audrey Hepburn in Roman Holiday (1953): ‘Wat de wereld nodig heeft is een terugkeer naar liefelijkheid en fatsoen’.

Vrijheid die SGP opeist, gunt het andersdenkenden niet

‘(..), ik ben begonnen met het verhaal van de SGP-jongerendag. De SGP-ers zoeken uitdrukkelijk ook de dialoog met andersdenkenden. Het gaat  hier vandaag veel over zorgen over de nivellering op financieel vlak. Wij maken ons óók ernstige zorgen over de geestelijke nivellering. Iedereen dreigt in een seculier keurslijf te worden geperst. De vrijheid om invulling te geven aan opvattingen die afwijken van de spraakmakende meerderheid wordt minder.

Helaas is dat ook terug te vinden in dit regeerakkoord: het knagen aan de vrijheid van onderwijs door te morrelen aan het toelatingsbeleid en het benoemingsbeleid, het inperken van de rechten voor de gewetensbezwaarde trouwambtenaren.  Hier worden toch echt geen bruggen geslagen, maar opgehaald!’

Aldus SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij afgelopen week in het debat over de regeringsverklaring in de Tweede Kamer. Hij zegt zich zorgen te maken over de geestelijke nivellering. Hij vreest dat iedereen in een seculier keurslijf wordt geperst. Tegelijk zegt-ie dat zijn partij de dialoog met andersdenkenden zoekt. Van der Staaij beschouwt z’n eigen stroming als een minderheid onder druk. De SGP eist vrijheid op voor zichzelf.

Vrijheid van godsdienst is in Nederland groot. Iedereen kan een religie beginnen of zich aansluiten bij een bestaande religie zonder dat de overheid een strobreed in de weg legt. Een voorstander van het secularisme is niet per definitie een atheïst of een tegenstanders van religie. Het secularisme pleit voor een scheiding van kerk en staat en tegen de voorkeurspositie van een bepaalde godsdienst boven andere religies en levensovertuigingen. Het secularisme degradeert religies of degenen die zich willen laten inspireren door religies niet, maar pleit er juist voor om ze allen gelijk te behandelen. Onder de nationale rechtsstaat.

Als Van der Staaij meent dat het secularisme de extra juridische bescherming die het christendom geniet wil afschaffen, dan heeft-ie gelijk. Maar dan kan-ie beter dat zeggen dan een foutief beeld van het secularisme op te hangen. De SGP heeft de vestiging van de theocratie als leidraad voor haar functioneren. Dit betekent dat de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt erkend. Dat zet andersdenkenden staatsrechtelijk in de kou. De SGP beperkt de vrijheid van godsdienst. Zo’n alleenspraak van God noemt de SGP een dialoog. In de tussentijd dat het wachten is op de heerschappij van God. De ware aard van de SGP ligt in de toekomst.

Foto: Jeroen de Boer, Het politieke plaatje (graphic design), SGP: ‘Het affiche toont God die het Licht in de Duisternis brengt. Het ‘kwaad’ / de donkere wolken worden verdreven. Het aureool duidt de straling of lichtkrans aan van de Heilige God. De duif staat symbool voor vrede en de Heilige Geest.’

Berlinerblau over Bloomberg en de scheiding van kerk en staat

Burgemeester Bloomberg van New York handhaaft in z’n heldere kanten de scheiding van kerk en staat. Hij beperkt zich niet tot religie of secularisme, maar gaat ook voor de meningsuiting in het publieke debat. Mike Bloomberg neemt afstand van het beroep op fatsoen of moraal dat altijd in de politiek meezeurt. Een verademing voor wie de Nederlandse politiek volgt. Hij toont dat secularisme meer mogelijkheden voor meer religies biedt dan religie zelf doet. Orthodoxe gelovigen doen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. In hun toorn claimen ze voor zichzelf een voorkeurspositie boven andere religies. Jammer dat Mike Bloomberg in zijn duistere kanten doorslaat en niet stopt zodat we hem als een gaaf voorbeeld kunnen zien.

Een voorbeeld is-ie wel voor ons openbaar bestuur. Ik verdenk de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen ervan de meest Bloombergse burgemeester van Nederland te willen zijn. Hagenezen kunnen niet meer in kerken stemmen. Zo hoort het vanzelfsprekend. Merkwaardig dat christelijke partijen daartegen protesteren. Zij begrijpen in elk geval niet wat de scheiding van kerk en staat inhoudt. En hoe secularisme dat kan sturen.

Ook: Vrijdenken met Jacques Berlinerblau gaat verder dan politiek en Jacques Berlinerblau legt uit wat seculiere kunst is. Of niet.