Oorlogsmist in berichtgeving over Russisch leiderschap

Terrorist Girkin-Strelkov reveals who's behind Prigozhin, making parallels with Russia of 1917. pic.twitter.com/O7X0T0Twri

— Anton Gerashchenko (@Gerashchenko_en) May 15, 2023

De oorlogsmist in de Russisch-Oekraïense oorlog wordt aan Russische kant dikker. Nauwelijks is nog te onderscheiden welke facties in de Russische politiek elkaar bestrijden en welke steun ze hebben in de politieke en militaire top.

In het verlengde daarvan is het mistig hoe zich dat vertaalt naar het Oekraïense slagveld. Even schimmig is hoe de Oekraïense en westerse inlichtingendiensten de Russische verdeeldheid proberen uit te buiten. Want dat dit gebeurt is een wetmatigheid in oorlog.

Uit een door Amerikaanse inlichtendiensten naar de Washington Post gelekt bericht (achter betaalmuur) blijkt dat Wagner-baas Jevgeni Prigozjin onderhandelde met Kyrylo Boedanov van de Oekraïense inlichtingendienst HUR MO. De deal die Prigozjin in januari 2023 voorstelde was dat Oekraïne Bachmoet opgaf en in ruil daarvoor posities van het Russische leger aan de Oekraïense frontlinie zou verraden. Oekraïne vertrouwde het niet en ging niet op het aanbod in.

Wat er waar is van dit bericht in de Post is nevelig. Sommige elementen ervan kunnen kloppen, maar dat wil niet zeggen dat alles echt zo is gebeurd. Hoe dan ook gaat het in op de verdeeldheid en de vetes binnen de militaire top van de Russische Federatie.

In de video die met vertaling wordt geplaatst door de Oekraïense bestuurder Anton Gerasjenko die volop betrokken is bij de informatieoorlog, gaat de Russische conservatieve nationalist Igor Girkin in op de positie van Jevgeni Prigozjin. Het wordt er akelig anti-semitisch op als Girkin zegt dat de Joodse Prigozjin niet de Russische nationaliteit heeft.

Girkin schetst een lijn van Prigozjin via de plaatsvervangend chef-staf van de presidentiële administratie Sergei Kirijenko naar de Kovaltsjoek broeders. Miljardair Joeri Kovaltsjoek staat bekend als Poetins bankier. Broer Mikhail Kovaltsjoek is een natuurkundige en bestuurder.

Girkin noemt die lijn van Prigozjin via Kirijenko naar Joeri Kovaltsjoek een geïntegreerde structuur. Waarbij Prigozjin een pion is en de suggestie is dat hij als protégé van Joeri Kovaltsjoek niet zomaar opzijgezet kan worden door de top van het ministerie van Defensie vanwege de financiële banden van president Poetin met Joeri Kovaltsjoek.

Of dit verhaal van nationalist Girkin die aast op een positie in de machtsstructuur klopt is even obscuur als al die andere gelekte berichten over de verdeeldheid binnen de Russische militaire top. Direct valt hij zoals gewoonlijk defensieminister Sergei Sjojgoe aan en voorzichtig indirect Poetin.

Om het nog gecompliceerder te maken moet ook de vraag gesteld worden van wie Girkin bescherming geniet. In berichten op sociale media voedt hij trouwens het vermoeden dat hij ernstig ziek is. Ook dat kan weer een voorwendsel zijn. Girkin kan zijn kritiek op minister Sjojgoe in de gelijkgeschakelde Russische informatiesfeer opvallend kritiekloos blijven herhalen.

Russische oorlogsmist toont als een sluier waar af en toe schaduwbeelden en schimmen doorheen schemeren die iets lijken te beweren zonder dat de omstandigheid van de bewering op juistheid valt te controleren. Met daar weer doorheen spoken uit het verleden van 1917, de Krimoorlog van 1853-56 of het 11e eeuwse Kyiv. Het enige wat zeker lijkt is dat de schaduwbeelden en schimmen elkaar niet kunnen luchten of zien.

Een beeld van verdeeldheid wordt door de vijanden van de Russische Federatie maar al te graag aangeblazen. Dit subgenre van de Kremlinologie neemt in belang toe naarmate de oorlog voortstrompelt.

Is Jolle Demmers in haar mening over de Russisch-Oekraïense oorlog een naïeve of intellectuele oplichter?

Er is al veel gezegd over de lezing van Hoogleraar Conflict Studies dr. Jolle Demmers van de UU voor het Vlaamse Vredesinstituut. Het lijkt alsof Demmers met haar lezing vooral voor conflict over zichzelf en haar academische integriteit zorgt.

Hubert Smeets noemde John Mearsheimer in een NRC-column van 30 november 2022 een ‘intellectuele oplichter‘. Later voegde hij in een tweet Demmers met Noam Chomsky ook in dat rijtje. Net als Demmers beroept Mearsheimer zich op ‘analyse‘ en machtsvorming in wat zij ziet als ‘realisme‘ tegenover moralisme, mensenrechten en internationale rechtsorde,

Men kan aan dat rijtje ook Laurien Crump toevoegen die tot voor kort deel uitmaakte van dezelfde vakgroep als Demmers en de afgelopen jaren in talloze opinie-artikelen het Kremlin in bescherming heeft genomen. Ik heb aan haar pro-Kremlin Koude Oorlog blik uitgebreid aandacht besteed: zie hier, hier en hier. Ze spreekt zich na haar afscheid van de UU nog steeds uit in de media over Oekraïne.

Het is niet vreemd dat Demmers en Crump tot hun mening komen die min of meer overeenkomt met die van het Kremlin, maar wel dat ze dat doen of deden binnen de ‘wetenschap‘ van de UU. Als alumnus van de UU schaam ik me dat Demmers aan mijn universiteit is verbonden. Hoe is ze benoemd? Ik vraag me ook af hoe de collegiale toetsing is geregeld binnen zo’n vakgroep Internationale Betrekkingen of de faculteit Geesteswetenschappen.

Hoe academisch zelfstandig denkt Demmers en hoe origineel zijn haar standpunten? Ik vraag het me af omdat ze akelig dicht aanleunt tegen de talking points van het Kremlin. Die beogen om binnen Europa verdeeldheid en verwarring te zaaien en de EU en NAVO te verzwakken.

Het is geen toeval dat Demmers zich mentaal voegt bij de dwarsdenkers. Ze verwijst er in haar lezing naar. In Duitsland met Sahra Wagenknecht die radicaal-links (Die Linke) en radicaal-rechts (AfD) samen de straat op krijgt. Het is geen toeval dat het Kremlin de laatste 10 jaar heeft geïnvesteerd in Europees radicaal-links en radicaal-rechts om via de flanken de EU en NAVO te ondermijnen. Dat betaalt zich nu uit in Wagenknecht en Demmers die voor het Vlaamse Vredesinstituut spreekt.

Demmers maakt zich met haar lezing mentale deelgenoot van die beweging van dwarsdenkers. Als wetenschapper had ze een andere focus kunnen kiezen die minder partijpolitiek, meer historisch onderbouwd en meer reflectief was. Met als paradox dat Demmers in vaagheden en clichés over vrede praat en de vinger niet echt aan de pols houdt van de Russisch-Oekraïense oorlog. Ze stelt feiten verkeerd voor.

Demmers wordt niet concreet, maar blijft hangen in algemeenheden over vrede. Ze noemt niet het feit dat Poetin al voor het begin van de inval in 2022 herhaaldelijk het bestaan en de authenticiteit van Oekraïne (geschiedenis, cultuur, religie, taal) publiekelijk heeft ontkend. Tot wat voor vredesonderhandelingen kan dat leiden als een van de partijen het bestaan van de ander ontkent? Dat is essentieel.

Demmers beseft in haar verhaal te weinig wat pacifist Bertrand Russell zei over het antwoord op Hitler: ‘War was always a great evil, but in some particularly extreme circumstances, it may be the lesser of two evils‘. Ook vrede en pacifisme zijn relatief en niet zo absoluut als Demmers stelt die blijft vasthouden aan een enerzijds-anderzijds beeld waar de oorzaak van een oorlog wordt gewist.

Men kan volop kritiek hebben op de wapenindustrie in het Westen én de Russische Federatie die gouden tijden beleeft. En op de toenemende budgetten voor Defensie die niet naar zorg, onderwijs, huisvesting of sociale zekerheid gaan. Dat is een slechte ontwikkeling. Maar de oorzaak daarvan is Russische agressie en imperialistisch denken. Dat is de realiteit van nu die men niet kan terugdraaien of ontkennen door de mentale acrobatiek van het wegkijken.

Demmers doet precies wat in het kraam van het Kremlin past: ze zaait verwarring met haar vinger die niet één kant opwijst, maar de schuld van het conflict min of meer gelijk over de strijdende partijen verdeelt. Dat kan zo zijn in Demmers’ papieren werkelijkheid, maar in de echte werkelijkheid is er duidelijk een agressor die in 2014 dit conflict is begonnen: de Russische Federatie.

De Russisch-Oekraïense oorlog is tamelijk eenzijdig. Demmers verbreedt dat, om niet te zeggen, verhult dat, door er van alles bij te halen wat niet de kern is. De kern is de rancune van het Kremlin over het verdwijnen van de Sovjet-Unie en de poging om de invloedssfeer van 30 jaar geleden te restaureren. Dát heeft tot de oorlog geleid.

De Russische Federatie is Oekraïne in 2014 binnengevallen en in februari 2022 nogmaals op grootschalige wijze. De Russische strijdkrachten vernietigen Oekraïense burgerdoelen, ontvoeren kinderen, terroriseren de bevolking en houden de ontwikkeling van Oekraïne tegen.

Ik miste meer in Demmers’ lezing, zoals de Russische inval in 2014 die zeker geen burgeroorlog was, maar een strijd tussen twee staten, het Boedapest Memorandum van 1994 dat de territoriale integriteit van Oekraine garandeerde, de internationale rechtsorde en de pogingen van het Kremlin om te infiltreren in de Europese politiek én vredesbewegingen.

Of Jolle Demmers een intellectuele of naïeve oplichter is blijft de vraag.

Poetins repressie in Russische Federatie nadert niveau van Stalin

De onderdrukking in de Russische Federatie neemt toe. Kritiek wordt onmogelijk gemaakt. De media zijn allang gelijkgeschakeld, politieke oppositie is allang uitgeschakeld en mag al sinds jaren niet meer deelnemen aan de politiek.

Op talkshows op de Russische staatstelevisie spreken propagandisten als Vladimir Solovyov over de vernietiging van Oekraïne, de inzet van kernwapens en de denazificatie van Duitsland.

Met harde, onverzoenlijke taal en optreden heeft het Kremlin zichzelf in de hoek gebokst. De Russische Federatie heeft geen bondgenoten, maar alleen ‘vrienden’ als China die langzaam de Russische bodemschatten overnemen. De Russische Federatie verkoopt zichzelf uit.

Dat is allemaal geen verrassing. Dat is het sinds de Russische inval in Oekraïne in 2014 niet meer. En zelfs toen deden de Amerikaanse president Obama en de Britse premier Cameron niets toen de Russische Federatie door de bezetting van de Krim voor het zicht van de hele wereld de territoriale integriteit van Oekraïne schond. Die inactie was niet in de geest van het Boedapest Memorandum. Het gaf Poetin het idee dat hij straffeloos zijn eigen bevolking kon onderdrukken. En vrij spel had in buurlanden als Oekraïne.

De ontmaskering is dat de West-Europese landen als Duitsland en Nederland lange tijd ziende blind waren en handel met het Kremlin bleven drijven, terwijl hun inlichtingendiensten voor Russische spionage, ondermijning, desinformatie, hacking en een Russische greep naar de macht in Europa waarschuwden.

Ondanks de waarschuwingen van Oost-Europese landen en de VS om afstand te houden tot het Kremlin wisten Duitsland en Nederland het beter. Wat hadden ze ongelijk. Niet alleen met de kennis van nu, maar ook met de kennis van toen.

Waarom dat zo was en of er sprake was van corruptie, spionage tot op hoog niveau en verregaande naïviteit is in betreffende landen nog steeds niet onderzocht. Waarom niet? Zijn er in de top van de Nederlandse politiek en het bedrijfsleven te veel lijken in de kast die zo’n politiek onderzoek blokkeren?

NRC omschrijft dat gebrek aan realiteitszin van premiers als Balkenende en Rutte in een overzichtsartikel van 28 april 2023 zo: Hoe Balkenende en Rutte de deuren openzetten voor Russische spionage. Het economisch belang van Shell en Gasunie woog zwaarder dan de nationale veiligheid van Nederland. Dat was roekeloze berekening en opportunisme, en geen argeloosheid van Balkenende en Rutte. Ze namen het risico dat een behoedzame premier nooit had mogen nemen. Laat ze daar publiekelijk verantwoording voor afleggen.

Nederland heeft door miljardeninvesteringen in Russische projecten het de Russische inlichtingendiensten in Europa makkelijk gemaakt en is behulpzaam geweest bij de onderdrukking van de Russische bevolking. Laten we dat nooit vergeten. De Nederlandse politiek en bedrijfsleven hebben Russisch bloed aan hun handen.

Het is begrijpelijk om vreselijke gebeurtenissen van zo’n 80 jaar terug te blijven herdenken, maar het is onbegrijpelijk om gebeurtenissen van de laatste 20 jaar in de relatie van Nederland met de Russische Federatie te vergeten. Met een invloed die nog steeds sterk doorwerkt te vergeten. Het is meer dan raadselachtig, het is verraderlijk.

Poetins onderdrukking van de eigen bevolking en zijn roekeloze oorlog tegen Oekraïne zijn niet uit de lucht komen vallen. Ze hebben een voorgeschiedenis in landen als Nederland en Duitsland die nog steeds onvoldoende in kaart is gebracht. Waar is het wachten op?

Belang van weer, weersvoorspelling en ‘raspoetitsa’ bij het Oekraïense tegenoffensief

Raspoetitsa is het sleutelwoord om te begrijpen wanneer het Oekraïense tegenoffensief kan beginnen. Het klinkt overal in analyses. Dat woord verwijst naar de periode in herfst en lente dat onverharde wegen door modder onbegaanbaar zijn. De raspoetitsa in de lente is het hevigst.

Zo dringt zich een gelijkenis op met D-day, de invasie vanuit Zuid-Engeland naar Normandië in juni 1944. Toen speelden meteorologen, onder wie opperbevelhebber Eisenhowers meteoroloog kolonel James Stagg een belangrijke rol in de planning van de operatie. De Duitsers werden verrast door een pauze in de storm.

Denk ook aan Napoleon en Hitler die door overmoed en slechte voorbereiding hun troepen lieten verrassen door de Russische winter. Dat bracht hun offensief tot stand.

In een scriptie uit 2005 schetst Mark Butler vanuit Amerikaans perspectief voor de postacademische marine opleiding in Monterey een overzicht van het belang van weersvoorspellingen op militaire operaties. En het belang van een goede meteorologische dienst.

Butler concludeert dat in 24% van de door hem onderzochte operaties er een wijziging optrad door weersvoorspelling. Dat kan afstel, uitstel, gebruik van andere wapens of een mindere of grotere inzet van wapens inhouden.

Bij de marine kan een ruwe zee of storm een reden zijn om een militaire operatie te wijzigen. Het kunnen ook windsnelheid, bewolking en zicht zijn die tot wijzigingen leiden.

De weersvoorspelling van het einde van de raspoetitsa in Oost- en Zuid-Oekraïne die het begin van het Oekraïense tegenoffensief mogelijk maakt is betrekkelijk eenvoudig omdat met betrekkelijk weinig data rekening gehouden moet worden en er data van eerdere jaren zijn die een patroon laten zien waar lente 2023 zich toe verhoudt.

Een berekening én weervoorspelling voor de komende twee weken over regenval, temperatuur, zon en wind leidt dan per regio tot een startdatum waarop de operatie kan worden begonnen.

Er is eenstemmigheid over dat de raspoetitsa in het warmere Zuid-Oekraïne ongeveer twee weken eerder voorbij is dan in Oost-Oekraïne. Zodat daar de onverharde wegen beter begaanbaar zijn.

Vanwege het verrassingseffect, een afleidingseffect en grootschalige inzet om met tanks snel door te stoten is het niet aannemelijk dat dit geen gezamenlijke operatie wordt. Wel kan er bij de planning rekening mee gehouden worden dat in Zuid-Oekraïne eerder zwaardere (wat gewicht betreft) wapensystemen ingezet kunnen worden dan in Oost-Oekraïne.

Omdat Russische militaire meteorologen dezelfde berekeningen kunnen maken en tot dezelfde conclusies komen over de invloed van het weer op het Oekraïense tegenoffensief kan het voor het Oekraïense leger van strategisch belang zijn om af te wijken van de conclusies van de eigen meteorologen. Om voor een verrassing te zorgen.

Kritiek op de Russische generale staf luidt dat het te veel inzet op de aanval en te weinig op de verdediging. Zodat als het zover komt het Russische bezettingsleger geen goed antwoord zal hebben op een splijtend Oekraïens offensief. Dat heeft met het weer niks te maken. Of het moet zijn dat de Russische generale staf teveel redeneert vanuit de eigen Russische praktijk en dat niet goed vertaalt naar de Oekraïense situatie.

Business Insider rommelt wat aan in artikel over Oekraïne

Schermafbeelding van deel artikel ‘Oekraïne zou al in april tegenoffensief kunnen beginnen, blijkt uit geheim NAVO-document‘ van Joana Lehner voor Business Insider, 14 april 2023.

Business Insider Nederland doet alsof het een primeur overneemt van Business Insider Deutschland. Daarbij beroept de laatste zich op een ‘geheim NAVO-document‘ dat het heeft ingezien. Of dat werkelijk zo is kan niet geverifieerd worden.

De primeur van Business Insider is geen primeur, maar oud, opgewarmd nieuws.

Business Insider gooit met bombarie open deuren open. Oekraïne zou het tegenoffensief tegen de Russische invasiemacht in april 2023 beginnen. En het zou niet de Russische Federatie zijn die een offensief begint. Logisch, het Russische winteroffensief is inmiddels geëindigd, en mislukt. Dat weet iedere nieuwsconsument die de Russisch-Oekraïense oorlog volgt.

Het is al sinds najaar 2022 breed gedeelde kennis dat Oekraïne voor een tegenoffensief van het weer afhankelijk is. In modder kunnen tanks en zware voertuigen lastig oprukken. Daarom is het wachten op beter weer en hogere temperaturen. De verwachting is dat vanaf half april de omstandigheden in Zuid-Oekraïne ideaal zijn voor een tegenoffensief en enkele weken later in Noord/Oost-Oekraïne. Dat is geen kennis uit een ‘geheim NAVO-document‘, maar uit openbare bronnen.

Hetzelfde geldt voor het feit dat het Russische leger defensieve posities inneemt om het verwachte Oekraïense offensief te counteren. Op de Krim hebben de Russen een stelsel van tankgrachten gegraven in een poging om de verwachte Oekraïense opmars te stuiten. Op kleinere schaal zijn ook elders verdedigingslinies aangelegd. In oktober 2022 liet het Britse Ministerie van Defensie in een tweet al weten dat het Russische leger verdedigingslinies in Loehansk bouwt. Dat is oud nieuws.

Over de strijd om Bachmoet zegt Business Insider Nederland dat het Oekraïense leger daar ‘onder druk‘ staat. En dat het ‘zware verliezen‘ leidt. Vervolgens citeert het uit Russische bron: ‘Russische soldaten, waaronder leden van het Russische huurlingenleger Wagner, meldden terreinwinst in en rondom de stad. Volgens de regering in Moskou hebben ze Bachmoet zelfs al omsingeld‘. Die claim om Bachmoet in te hebben genomen heeft Wagner-baas Jevgeni Prigozjin twee weken geleden ook gemaakt, zonder dat dat klopte. Verliezen aan Russische zijde in Bachmoet worden ingeschat als een veelvoud van Oekraïense verliezen.

Wat wil Business Insider Deutschland zeggen met zo’n artikel dat zou zijn gebaseerd op een intern NAVO-document? Waarom neemt Business Insider Nederland zo’n bericht zonder nieuwswaarde over?

De verwijzing naar de NAVO moet de kers op de taart zijn, maar dit soort journalistiek dat plukt en mengt proeft als smakeloos gebak dat niet gerezen is. De kers ontbreekt hoe dan ook. Het artikel is nutteloos en heeft blijkbaar maar één functie: bladvulling.

Business Insider sprokkelt feitjes, open deuren en onbevestigde claims bijeen en brouwt daar een artikel zonder nieuwswaarde uit. Het wordt er potsierlijk op als het als legitimatie voor het artikel verwijst naar een intern NAVO-document. Die pretentie maakt het artikel onverteerbaar.

Hypothese van Ben de Jong én Nieuwsuur in item over Nord Stream-aanslag

Schermafbeelding van artikel ‘Nord Stream-aanslag ‘krijgt steeds hoger James Bond-gehalte’, maar veel onduidelijk‘ van NOS, 9 maart 2023.

De uitzending van Nieuwsuur van 8 maart 2023 besteedde aandacht aan de aanslag van 26 september 2022 op de twee Russische Nord Stream-gaspijplijnen in de Oostzee. Er zouden nieuwe ontwikkelingen zijn, hoewel bij nader inzien de vraag niet kan worden beantwoord of dat werkelijk zo is. Berichten uit Duitsland waren voor Nieuwsuur aanleiding voor een item hierover.

Wie er achter de aanslag zit is nog steeds niet aangetoond. Eerst werd gedacht dat de al buiten gebruik zijnde pijplijnen door de Russische Federatie waren opgeblazen. Het Kremlin verwees vervolgens naar de VS als de dader. Nu worden er berichten in de media verspreid dat een ‘pro-Oekraïense‘ groep de aanslag heeft gepleegd. Wat is het waarheidsgehalte van de aantijgingen?

In een bericht van de NOS van 12 uur na de uitzending van Nieuwsuur wordt gezegd dat het voor conclusies nog te vroeg is, zo ‘waarschuwen onderzoekers en deskundigen‘. Het bericht houdt slagen om de arm en noemt wat er ‘zou‘ zijn gebeurd. Of het echt zo is gebeurd is onduidelijk. Toch citeert de NOS ondanks de voorzichtigheid een hypothese van Ben de Jong. Daarover later meer.

Het aantonen óf aanwijzen wie de dader is heeft een politiek belang. Want zo’n dader wordt in de verdediging gedrongen en moet publiekelijk uitleggen waarom het de aanslag heeft gepleegd. Dat zorgt voor negatieve publiciteit voor de betreffende dader. Hoewel de aanslag niet voor belang was voor de oplopende energieprijzen, wordt ook de associatie met stijgende prijzen gelegd.

De propagandadiensten van de betrokken landen hebben er dus belang bij dat de aanslag de vijand in de schoenen wordt geschoven. Los van het feit wie het gedaan heeft. Dat kan door het planten van materiaal dat media en onderzoekers de indruk geeft dat een bepaald land het heeft gedaan. Dat zijn operaties van land A die zo zijn ontworpen dat het lijkt alsof ze worden uitgevoerd door land B. Een zogenaamde valse vlag-operatie.

In het spanningsveld van operaties van geheime diensten, de Russisch-Oekraïense oorlog en de strijd om de informatieruimte door misleiding en propaganda, moeten media, onderzoekers en deskundigen terughoudend zijn. Zeker als duidelijkheid ontbreekt. Ze moeten voorzichtig zijn met veronderstellingen die kleuring geven aan de vraag over de dader. Zo’n hypothese is niet neutraal, maar deel van de strijd om de informatieruimte.

Ben de Jong is gastonderzoeker bij de Universiteit Leiden. Hij liet zich in betreffende uitzending van Nieuwsuur verleiden tot de volgende als-dan uitspraak: ‘Als er een connectie is met de Oekraïense regering, hebben Zelensky en zijn bondgenoten een ernstig probleem.‘ Dat is ondoordacht en onverstandig van deze onderzoeker naar inlichtingendiensten.

Met het in de openbaarheid uitspreken van zo’n hypothese die een specifiek land beschuldigt betreedt De Jong willens en wetens het domein van de propaganda en de fantasie. Daar moet een onderzoeker van weg blijven. Met zijn hypothese beschadigt De Jong niet alleen Oekraïne, maar vooral zijn status als bekwaam onderzoeker.

Nieuwsuur valt journalistiek evenmin vrij te pleiten. Het had De Jongs hypothese in de montage moeten laten sneuvelen. Want de hypothese is niet in lijn met de aanpak die Nieuwsuur in het item koos. Het weet dat vermoedens onderdeel van de propagandastrijd zijn en er met nodige slagen om de arm verslag van moet worden gedaan. Met plaatsing aan het eind van De Jongs hypothese wordt een schreeuwerig uitroepteken achter een verder ingetogen en terughoudend item gezet.

Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin. Deel 2

Detail of Eternal Russia (1988) by Ilya Glazunov. Photo courtesy Wikimedia/Mos.ru. In: Joy Neumeyer, The discontent of Russia; Lenin envisioned Soviet unity. Stalin called Russia ‘first among equals’. Yet Russian nationalism never went away.

Als antwoord op mijn verzoek aan erfgoedplus.be om de naam ‘Russisch‘ in de toelichting bij items te veranderen in ‘Sovjet‘ kreeg ik vandaag antwoord van een vertegenwoordiger van die instelling.

Ik plaatste mijn kritiek op 6 maart 2023 in het commentaar ‘Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin‘.

Hieronder mijn antwoord op de afwijzende reactie van erfgoedplus.be. Het beweert dat deze benamingen met ‘Russisch‘ erin gevestigd en historisch zijn en er geen noodzaak bestaat om ze te veranderen. Daar denk ik anders over:

Ik ben het oneens met uw standpunt dat de omschrijvingen  en benamingen geen betrekking hebben op het huidige conflict tussen de Russische Federatie, Oekraïne en het Westen. Ik neem aan dat de Belgische erfgoedsector ermee geen politieke agenda volgt, maar indirect is het wel van toepassing op dat conflict. De benaming ‘Russisch’ of andere benamingen zijn als historische term niet neutraal. Dat dient in mijn ogen de erfgoedsector te beseffen. 

Er is vooral sinds 2014 bewustwording ontstaan over die ‘Russische’ namen die bij nader inzien niet Russisch waren. Dat gaat om historische zorgvuldigheid en nauwkeurigheid van de beschrijving en de toelichting. 

Het gaat trouwens niet alleen om de benaming van het kamp, maar vooral over de etniciteit van de krijgsgevangen en bewoners van het kamp. In de items is sprake van ‘Russische krijgsgevangenen‘ en ‘de Russen’ waar expliciet sprake is van andere etniciteiten dan de Russische. De Russische Federatie is overigens een veelvolkerenstaat met vele etniciteiten. Dus de benaming ‘Russisch’ is om meerdere redenen problematisch, zelfs als het alleen om de huidige Russische Federatie gaat. 

U zult toch toegeven dat het wonderlijk is dat bewoners van een voormalig Oekraïens kamp in de toelichting van 2023 nog ‘Russen’ worden genoemd.

Er is in Europa bewustwording ontstaan over ‘Russische’ namen die bij nader inzien niet Russisch zijn. Dat kan gecorrigeerd worden. Ook historische termen zijn niet onveranderlijk, maar kunnen aangepast worden. Geschiedschrijving staat niet stil, maar verandert. 

Daar komt nog bij dat het niet zozeer gaat om de benaming van gevestigde benamingen, maar om de toelichting bij de items. Die kunnen tamelijk makkelijk aangepast worden. Daar richt mijn kritiek zich op. Juist in een toelichting kan de achtergrond verduidelijkt worden en namen aangepast zonder dat dit gevolgen heeft voor maatschappelijk gevestigde namen.. Nu gebeurt naar mijn idee het omgekeerde, in de toelichting worden entiteiten verwart. Dat zorgt naar mijn idee voor onnodige onduidelijkheid. 

Je kunt deze kwestie vergelijken en op een lijn stellen met het debat over dekolonisatie en het huidige schrappen van koloniale namen omdat die niet meer ‘kunnen‘. Ook in het geval van de Sovjet-Unie en Rusland is sprake van dekolonisatie. De voormalige republieken van de Sovjet-Unie hebben zich sinds 1991 losgemaakt van de centrale macht in Moskou.  

Maar Moskou doet moeite om de macht te behouden of te herstellen. Dat is de strijd die zich vertaalt in de benamingen. Dat is de ‘soft power‘ van de strijd om de informatieruimte waar ook West-Europese archieven en erfgoedinstellingen indirect deel van uitmaken. 

Het gebruik van het adjectief ‘Russisch’ als benaming duidt op Russisch imperialisme of expansionisme die niet meer door alle voormalige Sovjet-republieken als vanzelfsprekend wordt aanvaard. 

Wat ooit verkeerd is benoemd, hoeft niet eeuwig verkeerd te worden benoemd. Dat betekent dat omschrijvingen en benamingen na verloop van tijd hernoemd kunnen worden. Dat geldt ook voor andere historische benamingen die door de jaren heen zijn aangepast omdat het denken erover is veranderd.

In Nederland bestond tot voor kort een ‘Russisch Ereveld‘ in Leusden met 865 begraven militairen dat in 1948 onder die naam werd geopend. Er liggen ook militairen uit Oezbekistan begraven. Dat was een ingeburgerde naam. Maar dat ereveld is om historische redenen twee jaar geleden hernoemd tot ’Sovjet Ereveld’ omdat die benaming de lading beter dekt. Dat geeft aan dat historische omschrijvingen en benamingen niet onveranderlijk hoeven te zijn en gewijzigd kunnen worden als het denken daarover wijzigt. Of als er nieuwe informatie beschikbaar komt. 

Onveranderlijkheid en immobiliteit van historische omschrijvingen en benamingen is niet in alle gevallen de passende houding en mentaliteit om met geschiedschrijving om te gaan. Omdat die de geschiedschrijving op het slot houdt. 

Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin

‘Het Kamp van Eisden, 1942-1944‘. Collectie: Archief- en Documentatiecentrum Stichting Erfgoed Eisden.

Zojuist stuurde ik de Archief- en Documentatiecentrum Stichting Erfgoed Eisden onderstaande reactie. Ik vraag om in dit en andere items de term ‘Russisch‘ door ‘Sovjet‘ te vervangen, ook als notabene Oekraïens wordt bedoeld. ‘Sovjet‘ is de historisch juiste term is. Die terminologie is tot op de dag inzet in de propagandaslag van de Russisch-Oekraïense oorlog. Mijn reactie:

U spreekt in de beschrijving over een ‘Russisch kamp‘, ‘Russische krijgsgevangenen‘ en ‘de Russen‘. Tevens hint u erop dat de eerste Ostarbeiter vooral uit Oekraïne kwamen en ondergebracht waren in dat ‘Russische kamp‘.

Welnu, dat kan niet allebei waar zijn.

U zult weten dat Oekraïners nu en ook in de Tweede Wereldoorlog geen Russen zijn. Oekraïners zijn Oekraïners, en geen Russen.

De huidige president van de Russische Federatie Vladimir Poetin claimt dat Oekraïne en de Oekraïners niet bestaan. Hij vervalst historische feiten om zijn betoog rond te maken. Dat is geschiedvervalsing. U volgt in uw taalgebruik Poetins redenering. Dit geeft aan dat een juiste beschrijving van de geschiedenis belangrijk is.

Het is ongelukkig dat een Belgisch archief die misleiding overneemt en Oekraïners hun eigenheid ontzegt en ze tot ‘Russen‘ maakt. Notabene in een item over een ‘Ukranisch Kamp‘.

Uw taalgebruik in de beschrijving zorgt voor verwarring die nog tot op de dag van vandaag politieke implicaties heeft. Waarschijnlijk is dat geen opzet, maar onwetendheid van degene die de beschrijving heeft gemaakt.

Historicus Timothy Snyder heeft in boeken en lezingen meermalen gezegd dat de relatief meeste slachtoffers die vochten tegen de naziterreur tijdens de Tweede Wereldoorlog Wit-Russen en Oekraïners waren. Simpelweg omdat hun landen in het westen lagen en als eerste werden aangevallen door de Duitsers.

Het was tot voor kort het grote misverstand in de Ostpolitik van de huidige Duitse politiek dat ‘de Russen‘ de grootste slachtoffers van de naziterreur waren en daarom nog steeds gecompenseerd moeten worden. Vanwege een Duits schuldcomplex.

Dat is dezelfde verwisseling van begrippen die u parten speelt. ‘Russisch‘ wordt gebruikt, waar ‘Sovjet‘ wordt bedoeld.

Die Duitse visie heeft tientallen jaren lang de Duitse politiek gegijzeld en op het verkeerde been gezet. Oekraïners waren grotere slachtoffers, maar bestonden jarenlang voor Berlijn niet als politiek factor. Dat is pas sinds kort veranderd.

Uiteraard bedoelt u met ‘Russisch‘ niet de inwoners van de toenmalige Russische Sovjetrepubliek, maar alle inwoners van de Sovjet-Unie. In dat geval is het historisch correct als u niet spreekt over ‘Russische krijgsgevangen‘, een ‘Russisch kamp‘ of ‘de Russen’, maar over ‘Sovjet krijgsgevangenen‘, een ‘Sovjet kamp‘ en ‘de Sovjets‘.

Dat omvat ook de Oekraïners in het ‘Ukranisch Kamp‘ die Sovjets waren, maar geen Russen.

Graag correctie van dit item en alle items over het Kamp Eisden waar dezelfde begripsverwarring en foute beschrijving wordt gebruikt. Nogmaals, die begrippen zijn geen kleinigheid of semantische muggenzifterij, maar een levend onderdeel van een propagandastrijd die tot op de dag van vandaag door het Kremlin wordt gevoerd.

Een Belgisch archief moet oppassen daar tot onderdeel van te worden gemaakt en misleidende propaganda te legitimeren.

Heineken snijdt ook financieel in eigen vingers als het niet snel schuld bekent over het handelen in de Russische Federatie

Heineken in de Russische Federatie, ANP maart 2022.

De kwestie Heineken in de Russische Federatie geeft aan dat er veel mazen in de Europese sancties zitten. De sancties worden omzeild door import en export via derde landen of gewoon niet uitgevoerd.

Zoals Heineken Holding doet, volgens onderzoek van onderzoeksplatform Follow The Money. Het zou nog steeds investeren in de Russische Federatie en zelfs uitbreiden door nieuwe producten te lanceren.

Heineken ontkent in een persbericht van 21 februari 2023, maar de publicitaire schade is aangericht. Heineken zegt: ‘Nu wij onze activiteiten in Rusland beëindigen, streven wij ernaar dit op de juiste manier te doen. Dit betekent dat we onze commitments voor een goede afwikkeling met zorg voor onze mensen nakomen. Wij streven ernaar de verkoop van onze Russische activiteiten in de eerste helft van 2023 af te ronden.‘

Dat kan in normale omstandigheden passend zijn, maar is het in de huidige oorlogssituatie van een Russische Federatie die Oekraïne met grof geweld wil opdoeken niet. Een westers bedrijf die de urgentie daarvan niet begrijpt heeft een verstoorde politieke en ethische kompas. De oorlog is al ruim een jaar geleden in een nieuwe fase terechtgekomen en woedt al sinds 2014.

Er wordt in analyses gezegd dat het een grote PR-blunder van Heineken is om in de Russische Federatie het een te zeggen en het ander te doen. Of het de grootste PR-blunder uit de gescheidens van het bedrijf is valt te bezien. Ook de kwestie Afrika liegt er niet om. Ook toen keek Heineken weg voor dictators. De kritische Heineken-watcher Olivier van Beemen doet verslag van beide kwesties die het aanzien van Heineken beschadigen, Afrika en de Russische Federatie.

Een overzicht van ManagementSCOPE over het bedrijf zegt: ‘Freddy Heineken had een feilloos gevoel voor marketing en communicatie en dat maakte Heineken tot één van de belangrijkste spelers op de mondiale biermarkt.’ Dat feilloze gevoel voor communicatie lijkt de huidige top van het bedrijf te missen.

De verdediging van topman Dolf van den Brink is zwak als hij zegt dat Heineken vooralsnog geen geschikte koper in de Russische Federatie kan vinden. Dat is een halve waarheid. Het schermen met het belang van ‘onze mensen‘ in de Russische Federatie oogt als een gelegenheidsargument.

Heineken wil zowel de hoofdprijs voor de verkoop van het Russische belang als in de tussentijd onder het mom van die vermeend stagnerende verkoop bier blijven verkopen. Zelfs via het lanceren van nieuwe producten. Het gehannes met de introductie van nieuwe en bestaande merken (Amstel als vervanger van Heineken) toont ongeloofwaardig.

Heineken zou er verstandig aan doen om op de zeer korte termijn ondubbelzinnig toe te geven dat het fout heeft gehandeld en niet met verdedigende persberichten te komen waarmee het vooral in de eigen biervlek wrijft. Dat maakt het er alleen maar erger op.

Het concern zou voor het einde van het tweede kwartaal 2023 het volledige belang in de Russische Federatie af moeten stoten. Ook als het geen geschikte koper vindt.

Dat is ook het eigenbelang van Heineken. Anders blijft dit publicitair zeuren. Dat zet de beurskoers van Heineken onder druk, zoals het ook jaren publicitair last had van het wegkijken voor dictaturen én het inhuren via tussenpersonen van biermeisjes in Afrika. Ook nu verschuilt Heineken zich weer achter tussenpersonen en weigert het zelf verantwoordelijkheid te nemen.

Die geschiedenis van politieke ongevoeligheid, slechte communicatie en korte termijn denken van zowel bestuur als Raad van Commissarissen (RvC) van Heineken herhaalt zich nu in de Russische Federatie. Wellicht speelt mee dat de RvC die het bestuur kan corrigeren eenzijdig is samengesteld met vooral bedrijfsadviseurs en commerciële bedrijfsmanagers. Heineken moet leren strategisch te denken en niet alleen dient uit te gaan van de verkoop van het aantal hectoliters bier per kwartaal.

Disclaimer: Ik ben sinds 10 jaar houder van aandelen Heineken die ik een slapend bestaan laat leiden. Mijn verontwaardiging over het gebrek aan ethisch handelen en de slechte communicatie van de bestuursvoorzitter van Heineken uit ik niet op de aandeelhoudersvergadering, maar hier. Ik meen dat een nog steeds Europees bedrijf als Heineken aandeelhoudersbelang niet voorop kan zetten in een oorlogssituatie. Ik wil graag dividend ontvangen, maar niet ten koste van Oekraïne. Dat zouden bestuur en RvC van Heineken moeten beseffen, als ze dat besef aanleren of opgelegd krijgen omdat het in hun eigen geweten afwezig is.

PVV, FvD en delen van de SP kunnen fuseren in een Sociaal Nationale Partij

Stel je voor dat FvD, PVV en de meest radicale delen van de SP een nieuwe Sociaal Nationale Partij oprichten. Dat lijkt een dwaze gedachte, maar in Duitsland is het een reële mogelijkheid. Mogelijk in Nederland ook.

Er zijn gelijkenissen van de Nederlandse partijen met AfD en Die Linke: een stagnerende FvD en PVV die uitgeradicaliseerd lijken en hun mojo hebben verloren, en een weinig aansprekende SP die geen goede electorale successen weet te boeken en na 50 jaar sleets oogt.

FvD, PVV en delen van de SP zouden nieuw elan kunnen vinden door elkaar via de flanken van het hoefijzer-model te vinden en de cirkel rond te maken. Met sterke, min of meer onveranderlijke klassieke vijandbeelden, zoals de VS, de NAVO, de wapenindustrie, het kartel, het kapitalisme, de elite, het globalisme of welk vijandbeeld dan ook dat per onderwerp opgetuigd kan worden, zouden de onderlinge verschillen tussen de drie partijen overstegen kunnen worden.

Daarbij komt dat de drie radicale partijen samen in dezelfde electorale vijver van misnoegde en teleurgestelde kiezers vissen die zo’n 20% van het electoraat uitmaken. Nu zijn die stemmen verdeeld over verschillende partijen. Als dat electoraat van malcontenten succesvol zou worden aangesproken, dan kan zo’n Sociaal Nationale Partij de op dit moment grootste partij VVD naar de kroon steken. Een actuele concurrent is echter de BBB die in dezelfde electorale vijver vist.

Op Duitse vredesdemonstraties hebben de AfD en de meest radicale delen van Die Linke die onder het mom van het opkomen voor de vrede een einde aan de wapenleveranties aan Oekraïne, de sancties tegen de Russische Federatie en de NAVO willen een gezamenlijke vijand, namelijk de VS en een gezamenlijke vriend die uit de wind gehouden moet worden, namelijk Poetins Russische Federatie.

Wie weet werkt het uit de mottenballen halen van Willy Brandts Wandel durch Handel dat Poetins Russische Federatie niet tot toenadering tot Europa heeft weten te brengen. Een gezamenlijk vijandbeeld kan toenadering tussen radicale partijen dichterbij brengen. Partijen die niet op inhoud opereren, maar via demagogie kiezers en elkaar aanspreken hoeven programmatisch geen 100% overeenstemming te hebben om met elkaar een Sociaal Nationale Partij te vormen.

Voor de herschikking of fusie van politieke partijen is de carrière van beroepspolitici een sta-in-de-weg. Kunnen politici als Geert Wilders, Thierry Baudet of Lilian Marijnissen een stapje terugdoen in een Sociaal Nationale Partij of carrière buiten de partijpolitiek maken? Wie er partijleider moeten worden is een vraag die nog lang niet beantwoord is.

Naast dat eigenbelang van politici dat verandering tegenhoudt valt evenmin in te zien dat dat deel van de SP dat tegen de sociaal-democratie aanschurkt zich in een Sociaal Nationale Partij kan thuisvoelen. Maar dat ‘redelijke’ deel van de SP zou zich bij PvdA en GroenLinks aan kunnen sluiten.

Zo’n schets doet denken aan de partijvormingen en splitsingen tijdens de Weimar Republiek. Dat geeft aan dat politieke partijen kunnen veranderen en hun bestaan geen doel op zichzelf hoeft te zijn zoals het nu in Nederland lijkt.

De USPD splitste zich als links-radicaler af van de SPD, maar delen ervan keerden in 1922 terug naar de SPD. Aan de radicaal-rechtse en nationaal-conservatieve kant met de Deutschvölkische Freiheitspartei en de DNVP die elementen van respectievelijke FvD en de PVV bevatten, vonden voortdurend herschikkingen plaats die volgden op de electorale resultaten. Uiteindelijk werden de radicaal-rechtse partijen leeggezogen door Hitlers NSDAP.

FvD, PVV en het radicale deel van de SP gaan een gouden toekomst tegemoet als ze elkaar weten te vinden in de vorming van een Sociaal Nationale Partij. De afkeer van de centrumpartijen en hun politiek schept een gemeenschappelijke band. Publicitair en electoraal zou het een sterke combinatie zijn. Maar willen de delen met hun belang sterk zijn in dit geheel?