Bevreemdende marketing van Das Konzpt: ‘Kunst is mijn religie’

Eyecandy Frankfurt is een project van ontwerper TÜLAY SANLAV. Das Konzpt is ‘an independent concept & branding agency based in Munich, Frankfurt and Istanbul‘. Dit gaat over marketing. Ofwel, het promoten van een product door middel van reclame en onderscheidende vormgeving.

Opvallend is dat het vormgevings- en marketingbureau niet in opdracht van een lokale organisatie optreedt, maar daartoe zelf het initiatief heeft genomen. Das Konzpt is haar eigen opdrachtgever. Creëert het een behoefte die bestaat of suggereert het dat die behoefte bestaat zonder dat dit zo is? Kortom, voor wie of wat is Das Konzpt eigenlijk werkzaam en welke doelen wil het realiseren behalve doelen die voortkomen uit het bestaan van het eigen bureau?

Das Konzpt zegt over het project ‘Eyecandy Frankfurt‘ (vertaald): ‘In maart 2021 startte de oprichter van “Das Konzpt” Tülay Sanlav het kunstenaarsplatform “Eyecandy Frankfurt”. Onder de filosofie “Mijn religie is kunst” verbindt ze kunstenaars uit alle genres. Schilders, tatoeëerders, muzikanten, auteurs, modeontwerpers, fotografen of dansers – de genres zijn divers, net als kunst, zegt de inwoner van Istanbul, en dit is precies hoe ze de diversiteit van de kunsten in een stad laat zien. Het is belangrijk dat kunstenaars “met elkaar – voor elkaar” staan. En zo bouwt de netwerker enerzijds bruggen tussen de kunstenaars en presenteert deze tegelijkertijd als een geheel aan kunstliefhebbers!’

Het is de ronkende taal van de marketing. Zoals altijd is de vraag hoe serieus die moet worden genomen, maar vooral hoe effectief die is in het realiseren van de beoogde doelen. Anders gezegd, als het in vormgeving en marketing gelikt uitziet, dan wil dat nog niet zeggen dat het werkt.

Daarnaast is er fundamentele kritiek mogelijk op de slogan ‘Meine Religion ist Kunst‘ of ‘Kunst is mijn religie‘ en de veelheid van doelstellingen die in dit project geformuleerd zijn. De slogan klinkt vals door de onterechte vergelijking van kunst met religie.

Das Konzept maakt de opvatting van kunst zo breed dat er niks meer overblijft omdat de functie verwatert. Dat Konzpt offert de kunst op het altaar van de marketing en vormgeving en beschadigt het aanzien van de kunst. Het maakt kunst ondergeschikt aan het modieuze onderwerp van de diversiteit. Maar dat gaat niet ongestraft. Door kunst te verbreden en uit te rekken naar het domein van tatoeëerders, modeontwerpers en fotografen houdt kunst op kunst te zijn. Das Konzept maakt door deze interpretatie een parodie van kunst.

Of dit bureau lijkt niet goed te beseffen waarmee het bezig is en planeert weg in oppervlakkigheid en versiering of het beseft dat wel, maar begrijpt onvoldoende de functie van kunst en probeert kunst ondergeschikt te maken en te framen in een sjabloon waarin kunst per definitie niet past.

Kunst is per definitie geen religie omdat het andere doelstellingen heeft en anders van karakter is. Religie sluit gelijkgestemden in en sluit andersdenkenden uit, en is gebaseerd op een menselijke constructie die suggereert niet-menselijk te zijn. Religie heeft als belangrijkste opzet om mensen te verbinden, en zo tevens de eigen macht en continuïteit te versterken, terwijl bij kunst dat aspect niet voorop staat. Kunst scherpt aan en stelt het vanzelfsprekende ter discussie zonder bezig te zijn met de eigen positie. Kunst is uitsluitend een constructie door mensen zonder verwijzing naar een wereld achter de kunst. Kunst is van deze wereld. en is wat het is. Religie claimt in de eigen geloofswaarheid dat het is ontstaan in een wereld achter deze wereld.

Het is belachelijk om kunst gelijk te stellen aan religie. De gelijkstelling haalt de functie van kunst naar beneden en ook van religie. Religie is religie, en kunst is kunst. Gelovigen hebben er een handje van om andersdenkenden te annexeren en zo de werking en het belang van hun religie op te rekken. Dan beweren ze dat atheïsme religie is of dat kunst religie is. Men kan zich alleen maar afvragen wat Tülay Sanlav bezielt door het kiezen van een slogan die zo aantoonbaar in strijd met de werkelijkheid is en kunst door de gelijkstelling met religie verkeerd voorstelt. Das Konzpt doet aan marketing met een leugen. Vraag is of de kunstscène van Frankfurt hier gelukkig mee is en op zit te wachten.

Schermafbeelding van paragraaf ‘Meine Religion is Kunst’ op eyecandyfrankfurt.com.

Gedachten bij de foto ‘Der Überseedampfer “Fritz Schoop” im Seenebel im Hafen Königsberg, Ostpreußen, 1930er Jahre’

Karl Heinrich Lämmel, ‘Der Überseedampfer “Fritz Schoop” im Seenebel im Hafen Königsberg, Ostpreußen’,  1930er Jahre‘. Collectie: United Archives.

Na duizenden foto’s van de Duitse fotograaf Karl Heinrich Lämmel (1910-1945) in het archief van United Archives te hebben bekeken, werd ik er wee van.

Lämmel laat zich kennen als een professionele fotograaf die de landschappen en steden van Duitsland vaardig in beeld bracht. Maar bijna altijd schijnt de zon. Letterlijk en figuurlijk. Hij moest vanwege de lastige politiek situatie waarschijnlijk de zon laten schijnen. Hij werkte in de jaren dertig als fotoreporter voor Mauritius-Verlag, het in 1929 opgerichte en nog steeds bestaande Duitse fotobureau.

De waarde van de foto’s zit hem erin dat Lämmel een Duitsland in beeld brengt dat verdwenen is. Of door de vernietiging van steden of door verlies van land, zoals Oost-Pruisen.

Lämmel geeft een geïdealiseerd beeld van Duitsland zonder scherpe kantjes. Ook in de jaren dertig was dat al gedateerd, maar de toenmalige Duitse media hadden waarschijnlijk behoefte aan een beeld van Duitsland dat boven of naast de werkelijkheid stond.

Lämmel lijkt niet de opportunistische Leni Riefenstahl van de fotoreportage, maar hij ontkwam er toch niet aan om reportages over de HJ, Hitler Jeugd in al zijn verschijningsvormen te maken. De controverses en maatschappelijke verschillen wordt buiten beeld gehouden. Het lijkt altijd vakantie met aangename plaatjes. Media die klant waren bij Mauritius wisten vanwege de censuur wat ze wel en niet konden publiceren. En daarom maakte Lämmel wat hij maakte. Dat soort commercie is de economische beperking van artistieke vrijheid.

Het is te hopen dat ooit het privé-archief van Lämmel boven water komt. Meer dan 75 jaar na zijn verdwijning in de toenmalige Sovjet-Unie valt dat niet te verwachten. Hij lijkt met zijn fotografisch talent voorgoed verdwenen in de mist van de oorlog en de geschiedenis. Zijn eenzijdige kleuring van het toenmalige Duitsland roept voor ons overigens de vraag op of dat nu fundamenteel anders is. Terugkijken op de geschiedenis is uiteraard akkoord, maar neerkijken niet.

Doet-ie ’t of doet-ie ‘t niet? Valt Poetin Oekraïne binnen?

De verwachting bestaat niet dat president Poetin op korte termijn Oekraïne militair binnenvalt. Dat zegt Ian Bremmer van de Eurasia Group. Hij verwijst naar de Olympische Winterspelen die van 4 tot 20 februari 2022 in het Peking plaatsvinden. Poetin zou daarmee China voor het hoofd stoten. Ook meent Bremmer dat de regering Biden er tamelijk succesvol in is om de Westerse bondgenoten binnen Navo en in de diplomatie op een lijn te brengen. Zelfs de halsstarrige Duitse sociaal-democraten die de grootste partij in de regering zijn zouden ij zijn gedraaid richting harde sancties.

Probleem is dat we de toekomst niet kunnen voorspellen. Want wat is het voorval of de reeks van voorvallen die de westerse landen ertoe bewegen om te spreken van een Russische invasie?

Is dat een cyberoorlog tegen Oekraïne, de Baltische landen en Polen? Is dat het dichtdraaien van de gaskraan door Gazprom in opdracht van het leiderschap in het Kremlin? Zijn dat kleine invallen in Zuid- en Oost-Oekraïne? Zijn dat aanvallen op Oekraïense en westerse oorlogsschepen in de Zwarte Zee?

Er zijn twee tegengestelde belangen om te waarschuwen voor Russische agressie. Het versterkt de defensie en geeft het Kremlin het signaal dat de kosten van een invasie hoog zullen zijn. Het creëert ook economische onzekerheid waarvan Oekraïne het meeste schade ondervindt. Dat stoot investeerders en zakenpartners af. De toekomst zal leren wat het wordt. Het is een gecalculeerde gok om dat te voorspellen.

Bestaat pretentieloos amusement met pretentie? Met als voorbeeld ‘The Secret Music of China’ (1947)

Nu iets geheel anders. Populaire muziek uit 1947. Maar niet zomaar amusement. Het gaat om de LP ‘Secret Music of China‘ van het orkest van Alexander Laszlo met een bijdrage op theremin van Samuel Hoffman. Het is de weergave van een musical. De laatste is in Nederland bekend door de uitgave uit 1999 van Basta Music met 3 CD’s met daarop vreemde salonmuziek van EP’s uit de jaren 1947 -1950. In 1949 werd na een lange burgeroorlog de Volksrepubliek China uitgeroepen.

De vraag hoe pretentieloos amusement pretentie krijgt roept deze LP op. Hoe zuiver is dat?  

Valerio Saggini besteedt in een blogpost uit 2002 aandacht aan deze LP en zegt over het nummer Rape of Nanking: ‘Night. December 13, 1937. Nanking is raging in battle. Women left the maelstrom tremble with fear. Outside the room, a command to halt is heard, and a child calls out: The Japanese are here! In a rush, the crowd tries to escape, but some are too late. Trapped, a group of women return to the room and lock themselves in. A soldier pounds at the door, and then crashes through, followed by others. One girl nearly escapes, but a soldier blocks her way. Amid the uproar and screams, he thrusts at her with his bayonet. Night, December 13, 1937‘.

Pretentieus amusement met een boodschap is een ongekende tussencategorie. Licht amusement gaat nergens over en omvat geen systeemkritiek. Het bedient zichzelf en de industrie waar het uit voortkomt en die gaat voor geldelijk gewin.

Met een variant op de uitspraak van theoloog Harry Kuiter over het mensbeeld en God: ‘Alle spreken over Boven komt van beneden, ook het spreken dat beweert van Boven te komen‘ zou je kunnen zeggen over pretentieus amusement: ‘Alle muziek over Boven komt van beneden, ook de muziek die beweert van Boven te komen‘. Het hoort bij de marketing van de muziekindustrie om een hoger doel te suggereren dat er eigenlijk niet is. Dat wordt er opgeplakt om het beter te verkopen. Meer dan dat is het niet.

Hoe een musical of LP als ‘The Secret Music of China‘ daarin past is nog niet zo makkelijk te beantwoorden. De vorm is die van het amusement van Hollywood dat systeemkritiek per definitie verbergt achter andere doelstellingen: een lopend verhaal waarvan de ‘montage’, de constructie wordt verhuld, individualisering van structuren zodat een aanval op het systeem uit de weg wordt gegaan en aansluiting bij de op dat moment geldende vormgeving van de populaire cultuur.

Ik kom er niet uit wat een project als ‘The Secret Music of China‘ is. Denk ook aan de goede doelen acties van populaire artiesten om het onrecht in de wereld te bestrijden. Dat toont vaak vals en hypocriet. Zie ze dringen om vooraan te staan. Bestaat pretentieloos amusement met pretentie die het echt meent?

Gedachten bij twee foto’s van Louise Arner Boyd op het Poolse platteland (1934)

Louise Arner Boyd, ‘Ukraine, people walking on road returning from Bolekhov market’, 1934. [En route Stryj to Dolina. Ruthenians on the highway returning from the market at Bolechow. September 21, 1934]. Collectie: American Geographical Society Library Photo Collection.

Deze foto’s van Louise Arner Boyd (1887-1972) roepen bij mij de volgende associaties op: onderweg, landweg, boeren en August Sander.

Het verschil met Sanders beroemde foto Jungbauern uit 1914 is de terloopsheid, terwijl bij Sander de personages frontaal worden gepositioneerd en recht in de camera kijken. Boyd streeft niet naar kunst, maar documenteert.

Het is vrijdag 21 september 1934 in Polen, nu West-Oekraïne. Grensland waarvoor de geschiedenis onbarmhartig is. Deze mensen komen terug van de weekmarkt in Bolechiv, Bolechów in het Pools. De vrouwen in Roetheense dracht. Ze lopen richting Dolina op de hoofdweg vanaf Stryj.

Ze worden opgewacht door de Amerikaanse poolreizigster en fotografe Louise Arner Boyd in dienst van de International Geographical Society. In 1937 verschijnt haar fotoboek Polish Countrysides in opdracht van de American Geographical Society. Resultaat van een reis van drie maanden door het toenmalige Poolse platteland, waarbij ze volgens Wikipedia ‘de gebruiken, kleding, economie en cultuur van de vele etnische Polen, Oekraïners, Wit-Russen en Litouwers fotografeerde en vastlegde’. Net op tijd voor de Kladderadatsch.

Er wordt niet gewandeld, maar gelopen. Van A naar B, zoals dat in hedendaagse termen heet. Dat ging toen eenmaal zo. Een uitleg in een symbolenwoordenboek zegt bij het lemma lopen: ‘de status of stemming van de figuur wordt uitgedrukt door zijn of haar gang’. Is dat ook zo als het lopen louter functioneel is? Het draait zo te zien hoe dan ook om melancholie en gelatenheid.

Hier in het voormalige Polen, nu Oekraïne, vindt de geschiedenis haar beloop. De stemming wordt met vooruitziende blik gewenteld in verderf dat komen gaat. Daarmee snijden we de mensen los uit hun leven van toen dat meer dan dat was. Maar het is lastig om niet te denken dat de hoofdweg van Stryj naar Dolina een weg naar het einde is. De status is de positie van de dorpsbewoner die gericht loopt, maar toch niet thuiskomt als hij of zij thuiskomt. Dat is pas vervreemding.

Louise Arner Boyd, ‘Ukraine, people walking down road from Bolekhov market‘, 1934. [En route to Stryj to Dolina. Ruthenians on highway returning from market at Bolechow. On left woman in costume with bare legs and feet. Woman in center, in costume… September 21, 1934]. Collectie: American Geographical Society Library Photo Collection.

Ahmad Zakii Anwar lacht om de beperking van zijn artistieke vrijheid die hem door de islam in Maleisië opgelegd wordt

Het is een prikkelende vraag, kan artistieke vrijheid overleven in een zwaar religieus land? Eigenlijk is de vraag stellen de vraag beantwoorden. Kunst kan niet zonder gevolgen overleven in een land als Maleisië, Saoedi-Arabië of Iran.

Dus? Door wrijving ontstaat glans. Inperking opent nieuwe strategieën. Het nadeel blijkt een voordeel te hebben.

Kunstenaars vinden als vanouds in autoritaire landen hun weg. Volledige vrijheid bestaat nooit. Of de beperking nou politiek, economisch, religieus, mentaal of anderszins van aard is. De uitdaging is het vinden van een vorm waarmee kunstenaars zich kunnen uiten zonder tegen een verbod op te lopen, maar toch te zeggen wat ze willen zeggen.

Beperkt die aangepaste vorm de artistieke vrijheid zodanig dat er eigenlijk geen sprake meer is van die vrijheid? Dat hoeft niet. Wie slim, vasthoudend en moedig is kan door de beperkingen die intolerante, eendimensionele godsdienststromingen proberen op te leggen heenbreken. Juist door de religieuze intolerantie tot thema te maken. Bijvoorbeeld met symboliek die op verschillende niveau’s werkt. Of daar totaal aan voorbijgaat. De keuze is aan de kunstenaar.

Kunst doet ertoe.

Rusland-politiek van Duitsland: opportunisme en misplaatst schuldgevoel

Wat de reden is voor de hechte relatie tussen Duitsland en Poetins Russische Federatie is reden voor speculatie. Komt het voort uit een misplaatst schuldgevoel van de Duitse politiek en bedrijfsleven over het nazi-verleden? Maar dat kan niet echt gemeend zijn omdat de westelijke deelrepublieken van de toenmalige Sovjet-Unie, zoals Oekraïne relatief het meest geleden hebben. Als Duitsland werkelijk een schuldgevoel had en aan Wiedergutmachung zou willen doen vanwege de Tweede Wereldoorlog, dan zou het nu Oekraïne steunen en niet de vijand de Russische Federatie die dat land dreigt binnen te vallen.

Plat opportunisme en economisch eigenbelang van de Duitse politieke en economische elite is zo mogelijk nog schadelijker voor het aanzien en de geloofwaardigheid van Duitsland. Het loopt hiermee uit de pas binnen de EU en de Navo. Waarom weigert Duitsland om Oekraïne defensief materiaal te leveren om zich tegen een Russische invasie te verdedigen? Niet toevallig wordt Duitsland arrogantie verweten, door landen in Zuid- en Oost-Europa.

De opmerking van de hoogste Duitse marinechef over Poetin en de Krim was onhandig en dom. Legerchefs moeten zich per definitie buiten de politiek houden. Hij is er terecht voor afgetreden. Maar het gaat niet zozeer om een toevallig geuite foute uitspraak, maar om de mentaliteit die blijkbaar binnen de Duitse krijgsmacht, politiek en zakenwereld heerst. Die mentaliteit in de relatie tot Oost-Europa is ontmaskerd.

Dat deze mentaliteit nu zichtbaar wordt kan in de huidige veiligheidssituatie in Oost-Europa een zegen in vermomming zijn. Het laat zien hoe de Duitse elite werkelijk denkt. Bizar is dat Duitsland zich steeds beroept op het leed dat het tijdens de nazi-periode anderen heeft aangedaan en daar vervolgens de foute conclusie uit trekt. Denkt Duitsland afstand te kunnen nemen van het eigen fascistische verleden door het neo-fascistische regime van Poetin te steunen?

Door de kant van het Kremlin, Poetin en zijn zakenvrienden, Gazprom en de Russische Federatie te kiezen verlengt Duitsland het eigen lijden. Het neemt ermee geen afstand van de Tweede Wereldoorlog, maar keert er naar terug. Andere landen vergelijken de Duitse Alleingang van toen met die van nu. Duitsland is nog steeds niet klaar met de gruwelijkheden die het andere landen tijdens de nazi-periode heeft aangedaan.

Duitsland is een land dat haar plaats binnen Europa niet goed kan vinden. Het voelt zich te groot voor samenwerking, maar mist een moreel kompas om werkelijk de lessen uit het recente verleden te trekken. Duitsland is Faust die haar ziel aan de duivel heeft verkocht, dat ontkent en daarom zichzelf niet meer kan begrijpen.

Religieuze bedriegers claimen dat God tegen hen spreekt

Godsdienst is een lucratieve markt voor bedriegers. Want godsdienst is een buitencategorie van de logica. Het is daarom geen wonder dat de religiesector beunhazen aantrekt die hun leugens als waarheid verkopen. Het is een verdienmodel. Het is hun bestaan en beroep. Ze komen met hun beroep op en identificatie met God makkelijk weg met hun bedrog. Niemand kan het weerleggen omdat de logica van godsdienst niet bestaat. Mijn reactie bij bovenstaande video:

God is a human construct. Made by humans. So, God speaking to us, is humans speaking to and about humans. God is horizontal, but is proposed as vertical.

In case God is a Supreme Being, it is the other way around. God speaks for him/her/itself. Religious fundraisers can’t speak in the name of God. They only speak for their own business.

Rick Warren is the worst of both worlds. He is not a serious theologian or representative of the religion he claims to represent and he is not a bona fide businessman. He wrongly entwines one and the other and does damage to religion and honest business.

Uitbreiding oorlog tussen Oekraïne en de Russische Federatie dreigt. Gedachten bij foto ‘Marionettes: Russia’

‘Marionettes: Russia‘. Collectie: Billy Rose Theatre Division, The New York Public Library.

Of het een zegen of een straf is dat we niet in de toekomst kunnen kijken hangt af van het onderwerp. Iedereen die aan de voetbaltoto meedoet zou graag van tevoren de uitslagen willen weten. De kennis dat we binnenkort bij een auto-ongeluk om het leven komen zou ons huidige leven vergallen en kunnen we daarom maar beter niet weten.

Hoe zit dat met politieke ontwikkelingen? Door een Russische invasie in Oekraïne dreigt uitbreiding van de oorlog tussen de Russische Federatie en Oekraine die in 2014 begonnen is. Dat het zover komt is nog niet zeker, er is nog hoop dat het overwaait, maar de kans op oorlog wordt door deskundigen op meer dan 50% geschat.

Een oorlog zal vele Oekraïense en Russische levens eisen. Ook als die klein begonnen wordt. Een oorlog ontwikkelt vaak een eigen dynamiek die niet in de scenario’s van de strijdende partijen voorzien was. Hoe vaak overschatten partijen die in het strijdperk treden niet hun eigen kracht?

Bovenstaande ongedateerde foto toont Russische marionetten in een voorstelling. Of met ‘Russia’ de toenmalige deelrepubliek Rusland of de Sovjet-Unie wordt bedoeld is onduidelijk. Wie weet zien we hier iemand uit Georgië of de deelrepubliek Chakassië.

Toneelpoppen zijn wat ze zijn. Binnen de afspraak dat we aanvaarden dat ze ‘doen alsof’ kunnen ze functioneren. We weten dat ze niet levend zijn en autonoom kunnen handelen, maar dat vergeten we graag als de poppenspeler aan de gang gaat. Totdat de voorstelling afgelopen is en we weer ervaren dat het niet langer om de illusie draait.

Bleef de illusie maar beperkt tot kunst en amusement. Dat zou duidelijk zijn. Dan wisten we het verschil tussen fantasie en feiten die op de werkelijkheid gebaseerd zijn. Maar fictie en non-fictie zijn vermengd geraakt.

Politiek sproot altijd al deels voort uit hersenspinsels en waanvoorstellingen. Want anders zou geen enkele politieke leider ooit een offensieve oorlog begonnen zijn uit grootspraak, zelfoverschatting, nationalisme en gekwetste gevoelens. Maar de geschiedenis is er vol van.

Als fantasie het echter overneemt van de realiteit, dan wordt het pas echt link. De marionet wordt bediend terwijl verhuld wordt wie er aan de touwtjes trekt. Rusland heeft daar blijkbaar een traditie in. Kan oorlog niet beter uitgevochten worden in het theater? Voor zolang de voorstelling duurt.

Inheems – uitheems. Gedachten bij twee foto’s uit de Charles Mensing Collection (1900)

‘Nature photography [approximately 1900]‘. Collectie: Charles Mensing Collection.

Dit is natuurfotografie van rond 1900. Een paard met rijtuig sjokt over een brug. In schaduw gehuld. Raadselachtig is de man rechts in de struiken. Het is geen toeval dat hij in beeld staat. Zijn linkerarm beweegt. Wordt het zo een portret van deze man of is hij eerder onderdeel van een vaderlandse beeltenis die nationale elementen van de vertrouwde omgeving in beeld brengt?

Een volgende foto uit de Charles R. Mensing Photograph Collection toont voor een hedendaags publiek minder neutraal. Op het podium zitten rijk uitgedoste mensen die volgens de tekst van de attractie Singalese inwoners van het eiland Ceylon zijn. Nu Sri Lanka. Het wordt aangekondigd als leerzaam en grappig. Vermoedelijk alleen voor de bezoekers van de kermis of jaarmarkt.

Charles R. Mensing, ‘Stage shows, Toledo, Ohio [approximately 1900]‘. Collectie:
Charles R. Mensing Photograph Collection.

Exotisme is voorkeur voor het vreemde. Dat kan verschillende bedoelingen hebben. Om aan te tonen dat het vreemde deugt of niet deugt. Dat is de spanning tussen aantrekken en afstoten.

Het is lastig om deze twee foto’s ongeveer 120 jaar later correct te ‘lezen’. Zijn ze bedoeld om respectievelijk het inheemse en het uitheemse te promoten of geven ze er juist kritiek op? Of is het te vergezocht om nu zo’n vraag te stellen omdat we betekenis achter iets zoeken die er oorspronkelijk niet was? Duiding leggen we er domweg overheen. Dan is het een laag die er nooit was en gezien kan worden als ouderdomskenmerk die ons onvermogen er op aanbrengt.