Over pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme

Hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme samen? En hoe dan? Het onderwerp is hier vaak besproken, maar het blijkt een onderwerp te zijn dat misverstanden oproept. De bemiddelaar die op hetzelfde aambeeld blijft slaan kan als rigide worden bestempeld. Eerder vanwege de herhaling, dan de inhoud.

Het idee om te pleiten voor secularisme is dat het de individuele vrijheid vergroot. Voor meer religies biedt het meer mogelijkheden dan religie zelf doet. Deze pluriformiteit gaat ten koste van iets. Namelijk van homogene religies zoals deze als vanouds bestaan. Bijvoorbeeld als staatsgodsdienst. Daarom doen orthodoxe gelovigen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen. Dat beweren ze om hun machtspositie die een voorkeurspositie met zich meebrengt te beschermen. Secularisme streeft de scheiding van kerk en staat na.

Secularisme is per definitie kleurloos. Niet atheïstisch of anti-religieus. In de tijdelijke overgangssituatie wil secularisme de voorrechten van machtsblokken afbreken en herverdelen over nieuwe toetreders. Het komt in het geweer tegen voorrechten van religie, maar niet tegen een bepaalde godsdienst als een van de vele keuzes. Dat bepaalt binnen eigen grenzen de eigen inhoud. Daarmee is het secularisme een opvatting om individueel denkende burgers optimale keuzevrijheid te geven in het kiezen van een levensovertuiging of religie naar smaak. Zonder enige dwang van bovenaf. Of helemaal niets te kiezen. Want da’s ook een keuze.

Hoe hangen pluriformiteit, vrijheid van godsdienst en secularisme uiteindelijk samen? Pluriformiteit (ook wel genoemd diversiteit of veelvormigheid) gaat over de heterogeniteit van het aanbod. Het maakt het speelveld breed. De vrijheid van godsdienst maakt het speelveld gelijk. Met een Engelse term: ‘level playing field‘. Maar dit leidt niet automatisch tot een uitgangspositie waarin iedereen vrij kan kiezen. Sociale groepsdwang of resten orthodoxe religie zitten dat nog vaak in de weg. Secularisme gaat over de spelregels op het speelveld.

Is er dan geen nadeel aan het secularisme? Jawel, maar ziet er anders uit dan doorgaans vanuit religieuze hoek in demoniserende zin voorgesteld wordt. Vaak met de als negatief bedoelde woordspeling ‘agressief secularisme‘. Secularisme biedt weliswaar religieuze minderheden optimale bescherming, maar kan groepen met individuen die middenin een kwetsbare emancipatie zitten verzwakken. En als de groep blijft hangen, dan blijven individuen ook hangen. En komen nooit bij de fase aan om vrij te kiezen. Daarom past secularisten terughoudenheid waar sprake is van een overgangssituatie met gelovigen die de stap van de individualisering nog moeten zetten. Overigens sluiten groep en individu elkaar niet uit. Ze zullen altijd naast elkaar bestaan.

Foto: Mastering diversity.

Aartsbisschop Chaput stelt secularisme verkeerd voor

Is aartsbisschop Charles Chaput van Philadelphia dom, of doet-ie voor de katholieke zaak alleen maar zo? Lastig uit te maken of-ie het secularisme met opzet verkeerd voorstelt. Ik denk het wel. Chaput staat bekend als conservatief, uitgekozen door paus Benedictus XVI. Hij probeert zijn kudde te motiveren, maar schiet door.

Chaput komt met claims die geen basis in de werkelijkheid vinden. Katholieken mogen in Europa en de VS net als anderen hun mening in het publieke debat geven. Niemand die dat verhindert of hun mening minder zwaar laat tellen. Charles Chaput denkt retorisch handig te opereren door met een vergelijking katholieken en secularisten in dezelfde categorie te plaatsen. Maar da’s te simpel. Secularisten zijn niet per definitie atheïstisch of anti-religieus, ze willen ruimte voor iedereen en geen vermenging van politiek en religie.

Chaput klinkt kwaadwillend als-ie stelt dat secularisten katholieken hun visie op willen leggen. Waar haalt-ie het in hemelsnaam vandaan? Hij heeft gelijk dat katholieke gelovigen zich in het publieke debat moeten uiten om gehoord te worden. Dat vele secularisten bang zouden zijn voor religie, en gelovigen gevaarlijk zijn is een twijfelachtige observatie van Chaput. Die weergave definieert het secularisme niet. Dat gaat niet uit van angst voor religie of gelovigen, maar juist om de acceptatie ervan. Het idee dat individuen niet zonder een God kunnen leven is opnieuw een claim van Chaput die hij uit zijn duim zuigt. Het is een ordinair katholiek dogma. Chaput zet hiermee het humanisme bij het oud vuil, zoals geen secularist met het katholicisme zou doen.

Chaput reduceert de geschiedenis en kleurt deze selectief in. Hij kan weten dat Adolf Hitler gegrond was in het Oostenrijkse en Zuid-Duitse katholicisme en weinig met secularisme en atheïsme had. Niet voor niets werd Pius XII Hitlers paus genoemd. Hoewel dat minder eenduidig ligt dan het soms lijkt. Overduidelijk is dat het verdrag van Lateranen uit 1929 de samenwerking tussen Mussolini en het Vaticaan bezegelde. In ruil voor steun van de fascisten werd het katholicisme staatsgodsdienst. Da’s precies de vermenging van religie en politiek die het secularisme bestrijdt. Laat mensen zelf kiezen. Op dezelfde manier bouwden Castro en Mao voort op de religieuze structuren en organisaties in de maatschappij die ze probeerden te veranderen.

Chaput schept tegenstellingen die er niet zijn. Hij maakt zijn gelovigen bang voor de buitenwereld. Hij valt uit zijn vaderlijke rol door te spreken over secularistisch links. Waar haalt-ie nou ineens vandaan dat secularisme links is? Chaput schudt het allemaal uit zijn mouw. En door elkaar zonder enig historisch en maatschappelijk besef. Geniaal van dommigheid. Hij is nog lang niet klaar voor het secularisme. In de tussentijd misleidt een gestudeerd man bewust de gelovigen die aan hem toevertrouwd zijn en hij spiritueel zou moeten inspireren.

Christelijke politiek demoniseert het secularisme

Internetkrant Katholiek Nieuwsblad waarschuwt tegen agressief secularisme met het stuk ‘Stem tegen agressief secularisme‘ van ECPM-voorzitter Peeter Võsu. Hij meent dat de vrijheid van christenen om hun geloof publiek te uiten op het spel staat. Heeft-ie gelijk met zijn etikettering ‘agressief secularisme‘?

Võsu onderbouwt zijn mening met een nog lopende rechtszaak bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) die vier Britse christenen hebben aangespannen omdat ze vanwege hun geloof zouden zijn ontslagen. Het betreft een stewardess en een verpleegster die van hun werkgever op hun werk geen kruisje mochten dragen en twee ambtenaren die zeiden problemen te hebben met de gelijkberechtiging van homostellen. De vier aparte zaken zijn samengevoegd en namens de Britse regering bepleit een advocaat dat de werknemers zich in bestaande regels moeten voegen. Zonder dat afbreuk wordt gedaan aan hun rechten.

De kwestie gaat erom waar de vrijheid van godsdienst eindigt. Directeur Keith Porteous Wood van de National Secular Society (NSS) maakt zich zorgen dat er een hierarchie in waarden ontstaat waarbij religie extra juridische bescherming geniet: ‘We think that if it goes the wrong way it will cause a hierarchy of right, with religion at the top, and it’s going to be bad news for employers and for gay people.’ Voorzitter Terry Sanderson van de NSS zegt over de twee vrouwen die op hun werk een kruisje willen dragen dat het niet gaat om inperking van de godsdienstvrijheid, maar om normaal beleid waarbij niemand juwelen of symbolen mag dragen vanwege de veiligheid of de bedrijfscultuur. Da’s wat anders dan de vrijheid in de openbare ruimte.

Ik neig ertoe om de NSS-vertegenwoordigers te volgen. Võsu meent dat via het recht een nieuwe seculiere ideologie wordt geïntroduceerd ten koste van religie. Hiermee loopt-ie trouwens vooruit op de uitspraak van het EHRM. Maar hij verwart de gelijkberechtiging met de afschaffing van de privileges voor gelovigen. Het lijkt er sterk op dat met name strijdbare christenen het opgeven van hun voorkeurspositie niet kunnen accepteren ten koste van minderheden als homosexuelen of moslims die een gelijke plek onder de zon opeisen.

Nederlandse leden van de Europees Christelijke Politieke Beweging (ECPM) zijn de SGP en de ChristenUnie. De ECPM roept de christelijke kiezers in Nederland via Peeter Võsu op om op een van de christelijke partijen te stemmen, ‘om marginalisatie van het christelijk geluid in de politiek tegen te gaan.’ De ECPM pleit voor een ideologische stem. Maar het is zeer de vraag of de marginalisatie van de christelijke partijen het gevolg is van zogenaamd ‘agressief secularisme’. Het afnemend belang van de christelijke politieke lijkt eerder het gevolg van demografische en maatschappelijke ontwikkelingen als ontkerkelijking en individualisering. Het secularisme zal op termijn ook de christelijke minderheid dienen. Dat besef ontbreekt nog bij de ECPM.

Foto: ‘Seculiere liefdadigheid ontkent christelijke wortels‘