In 1974 was ik in Amersfoort in militaire dienst en volgde een basisopleiding van vier maanden bij de geneeskundige troepen als ziekenverzorger. Op een avond raakte ik met mijn maten verzeild in een bistro op het Lieve Vrouwekerkhof. Schuin naast de toren. Het was april of mei, aspergetijd. Het eten in de kantine was geen pretje. Ook dienstplichtige soldaten verdienden toen genoeg om af en toe ‘duur’ uit eten te gaan.
In de bistro troffen we een klein gezelschap waarvan Louis Rudolph Jules van Rappard het middelpunt was. Deze ridder van Rappard was in die dagen een bekende rechtse politicus, zoals later Pim Fortuyn of nu Thierry Baudet. We hebben het er toen en later niet eens over gehad of mijn maten de man herkenden. Wellicht niet. We waren te veel met onszelf bezig. Van Rappard hield een betoog of asperges gesneden of naar binnen geslurpt moeten worden. Zijn stem galmde door de gelagkamer. Ik herinner me dat hij een voorstander van de laatste variant was. Toch was dat niet zo logisch omdat hij op vele terreinen juist tegen de etiquette inging.
De bespreking door Martijn Delaere uit mei 2018 van ‘Rolly’ Van Rappards biografie ‘Dwarsligger van beroep; ridder van Rappard (1906-1994), de spraakmakendste burgemeester van Nederland’ van biograaf Klaas Tammes in Binnenlands Bestuur bevat enkele opvallende observaties die ook voor het begrip van de huidige politieke situatie van radicaal-rechts Nederland van belang zijn: ‘Van Rappard komt in de biografie naar voren als een kostelijke figuur, politiek incorrect en onaangepast, koen en rechtlijnig, maar ook onhandelbaar en autoritair. ‘Hij doet mij nog het meest denken aan Pim Fortuyn’, zegt Tammes. ‘Ze konden allebei goed overweg met de gewone man, maar wel met een soort paternalistische houding. Ze waren ijdel, belezen en tegendraads. Deftige populisten’. De opkomst van Forum voor Democratie moest toen nog plaatsvinden.
Met Baudet kan de derde telg aan dat geslacht van deftige populisten toegevoegd worden. In nog een ander opzicht zijn er overeenkomsten tussen Van Rappard en Baudet: ‘Ridder van Rappard ging dwars tegen de tijd in en voerde daarmee in de woorden van Klaas Tammes ‘een achterhoedegevecht dat hem tot een karikatuur van rechts zou maken’. Maar zijn levenslange dwarsheid zorgde er wel voor dat hij in de oorlog in het burgemeestersverzet belandde’. Met zijn ondergangsfantasieën en zijn autoritaire opstelling komt Thierry Baudet in de buurt van Van Rappard als een karikatuur van rechts. Maar waar deze jarenlange burgemeester van Gorinchem van nature dwars was en in zijn tijd met niemand vergelijkbaar, lijkt het bij Baudet vooral te gaan om politieke marketing en positionering die hij losjes ontleent aan de Amerikaanse alt-right beweging.
In 1974 toen ik hem meemaakte in een Amersfoortse bistro was Van Rappard al drie jaar teruggetreden als burgemeester. Zijn glorietijd was voorbij. “Je hebt Jan met de pet, de tussensoort en mijn stand”, vond Van Rappard niet voor niets, zo citeert Delaere hem in zijn bespreking. De tussensoort was als vanouds de soort waar zowel het grauw als de hogere stand op neerkeek. De trouwste steun voor de monarchie kwam toentertijd niet van ‘de tussensoort’, maar van Jan met de pet. Pas later veranderde dat toen de monarchie verburgerlijkte. Tammes: ‘Dit soort eigenzinnige types wordt nu niet meer gepruimd. Ze zouden binnen een paar weken met een motie van wantrouwen aan hun broek kunnen ophoepelen. Maar in hun tijd konden deze markante types zich handhaven.’ Het is afwachten of deze bewering klopt voor wie de perikelen binnen Forum voor Democratie aanschouwt en het idee krijgt dat het eerder om een sekte dan om een politieke partij gaat.
Foto: ‘Mr. L.R.J. Ridder van Rappard houdt zijn laatste nieuwjaarsrede als burgemeester van Gorinchem. 29 januari 1971. Auteur: I. Klok. In: Gorinchem’. Collectie: ANP Historisch Archief.
George Knight 