Zeer moderne kunst, bestaat dat?

Westerse schilderkunst : Moderne schilderkunst : Het doek “Koffiehuizen” van de schilder Jan Zrzavý (1890-1977) op een tentoonstelling van zeer moderne kunst in Berlijn. Duitsland, 1928. Collectie: Spaarnestad Photo.

In teksten kan het bijwoord ‘zeer’ pijn doen omdat het aantoonbaar overbodig is en lezing in de weg zit. Meestal kan het geschrapt worden zonder dat de betekenis van het gezegde verandert.

Hoe dat zit bij de toelichting van bovenstaande foto is niet duidelijk. Er wordt verwezen naar ‘een tentoonstelling van zeer moderne kunst in Berlijn‘. Wat moeten we in 1928 onder ‘zeer moderne kunst‘ verstaan?

Wat is in 1928 het verschil tussen ‘moderne‘ en ‘zeer moderne‘ kunst? Als de toevoeging ‘zeer’ gangbaar is, dan valt op als het ontbreekt en geeft dat een andere waarde aan moderne kunst die gewoontjes wordt bevonden. Is de toevoeging ‘zeer‘ een hypercorrectie van iemand die niet weet hoe moderne kunst moet worden beschreven?

Intrigerend is het om te spreken van ‘zeer moderne kunst‘. Iemand probeert door het bijwoord ‘zeer’ aan de kunst van de Tsjechische schilder Jan Zrzavý een waarde, een betekenis toe te voegen. Moet dat opgevat worden als experimenteel?

Anders lijkt onderstaande foto uit 1981 van Bohdan Holomíček van Anna Fárová en Dušan Šimánek. Wat is de grens aan de foto? Stelt de fotograaf dat bewust ter discussie? Neemt hij ons nou bij de hand of niet? Hoort de man die de trap afdaalt erbij of niet? Is zijn aanwezigheid toeval of in scène gezet? Daar moet de kijker naar gissen.

Is de overgang en vermenging van echt naar onecht niet eerder het echte ‘zeer‘ in de ‘moderne kunst‘ dan het meest experimentele in de gecanoniseerde kunstgeschiedenis? Waarbij na meer dan 40 jaar een ‘zeer modern‘ tafereel ook door de tijd achterhaald wordt.

Anna Fárová a Dušan Šimánek, Plasy, 1981, foto Bohdan Holomíček

De man en de vrouw van je dromen (1947)

Henk Hilterman, ‘Oud en Nieuw; Nieuwjaarsgenre; Zo doe je dat bij de vrouw van je dromen: je koopt haar een bloemetje en een fles champagne, je zorgt voor sneeuw op de grond en op je schouders (watten) en misschien mag je Oudjaar vieren bij haar thuis. 1947‘. Collectie: Spaarnestad Photo.

Standaardfoto’s werden voor tijdschriften en kranten aangeleverd voor bijzondere gebeurtenissen: Pasen, Sinterklaas, Kerstmis, Oud en Nieuw, versieren, huwelijksaanzoek, gezinsuitbreiding, werk, vakantie of wat dan ook.

Hoe doet in 1947 een man het bij de vrouw van zijn dromen? Werkt het met een bloemetje, een fles champagne, sneeuw op de grond en watten op je schouder?

Als ultieme beloning wordt voorgesteld dat de man bij de vrouw thuis Oudjaar mag vieren. Want de vrouw van mans dromen is blijkbaar eenzaam, heeft geen buren, vriendinnen of familie die met haar Oudjaar willen vieren en zit lijdzaam te wachten op de man van haar dromen.

Op deze foto wordt door omkering niet de vrouw, maar de man afgebeeld als iemand om van te dromen. Hij daalt uit nepwolken en nepsneeuw neer als reddende engel om de eenzaamheid van de vrouw te verdrijven. Zogenaamd of niet zogenaamd. Dat blijft in het midden.

De omschrijving bij de foto lijkt niet zeker of dit ook in 1947 nog kan en voegt er als veilige vluchtheuvel ironie aan toe. De twijfel doet de aanspraak van de foto teniet, maar wijst ook vooruit naar verandering in de relatie van man en vrouw. Interessant omdat dit doorgaans 20 jaar later wordt gesitueerd. Op deze foto wordt de verandering behoedzaam voorbereid.

Billie Holiday: My Man

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 7 april 2013. Licht gewijzigd.

Billie Holiday is in 1959 gestorven. Tot op het bot verslaafd aan narcotica, alcohol en foute mannen. Het Franse ‘Mon Homme‘ uit 1916 van Jacques Charles, Channing Pollock, Albert Willemetz en Maurice Yvain werd geschreven voor Mistinguett. Het werd My Man. 

Lady Day haalt het uit de music hall en voert het in het volle leven door er blues aan toe te voegen. Jimmy Rowles begeleidt in 1957 een door ziekte opgezwollen zangeres.

It cost me a lot
But there’s one thing that I’ve got
It’s my man
It’s my man

Cold or wet
Tired, you bet
All of this I’ll soon forget
With my man

He’s not much on looks
He’s no hero out of books
But I love him
Yes, I love him

Two or three girls
Has he
That he likes as well as me
But I love him

Billie Holiday voor de rechtbank in 1949.

De legende Holiday laat de feitjes die over haar de ronde doen kloppen. Als een van de jongens gebruikt ze haar stem als instrument. Met ongekende timing. Navolgers als Diana Ross of Ruth Jacott benadrukken eenvoudigweg dat Lady Day onnavolgbaar is. 

Pianist Teddy Wilson begeleidt met elegante notenreeksen die blijven hangen. Na 85 jaar perfect houdbaar omdat het in een toveract deuntjes tot klassiekers maakt. In die amusementsindustrie waar chic en alledaags samenkomen.

MuslimSkeptic geeft verkeerd beeld van secularisme

De in Texas geboren Daniel Haqiqatjou geeft een verkeerd beeld van het secularisme. Het moet nu toch onderhand aan iedere geïnteresseerde bekend zijn dat secularisme noch pro-atheïstisch noch anti-religieus is. Secularisme is neutraal.

Of deze zelfbenoemde islam-prediker een fundamenteel gebrek aan kennis heeft over filosofie, staatsinrichting en de samenleving in het algemeen of vanuit zijn islamitische propaganda bewust leugens verloopt is de vraag die zijn woorden oproepen.

Als prediker informeert hij de gelovigen in zijn eigen kring verkeerd en zet hij ze tegen het secularisme op. Het klinkt op het eerste gezicht wellicht echt wat hij zegt, maar bij nader inzien is het vals en een verzinsel dat hij uit zijn eigen duim zuigt. Mogelijk is hij op zijn beurt door andere, oudere predikers op het verkeerde been gezet.

In India wordt secularisme omarmt door aanhangers van de islam en verworpen door hindoes. Dat is het verschil in perspectief jegens het secularisme tussen een minderheids- en een meerderheidsreligie. De minderheid klampt zich eraan vast en de meerderheid verwerpt het omdat het 100% zeggenschap wil en geen andere godsdiensten duldt.

Secularisme biedt meer mogelijkheden voor meer religies dan religie zelf doet. Orthodoxe gelovigen doen graag geloven dat secularisme religie om zeep wil helpen en hetzelfde is als atheïsme, maar het omgekeerde is waar. Secularisme steunt religies juridisch, rechtsstatelijk en maatschappelijk.

De narigheid van sociale media is dat een amateur-theoloog als Daniel Haqiqatjou met zijn onwaarheid over atheïsme en secularisme ongestraft en zonder tegengesproken te worden zijn desinformatie in eigen kring kan verspreiden. De gelovigen die naar hem luisteren gaan door herhaling zijn nepnieuws geloven. Er is geen toezichthouder die deze video verwijdert of een waarschuwing bij de onjuiste beweringen plaatst.

Dat wringt des te meer omdat de lat voor religieuze beweringen extra laag ligt vanwege de vrijheid van godsdienst én ontbrekende toetsing van de beweringen die nooit onwaar zijn omdat ze door vaagheid en de verwijzing naar een imaginaire wereld niet zijn te weerleggen. Godsdienst is het domein van de fantasie en de zinsbegoocheling. Dat is gratis scoren voor fantasten.

Godsdienst is een vrijplaats voor beunhazen, opportunisten, geldwolven, kanslozen, oplichters en kwakzalvers. Godsdienst is een walhalla voor types als Daniel Haqiqatjou van wie er duizenden zijn om carrière te maken via sociale media en zich een rol aan te meten die door gelovigen met respect wordt behandeld.

Haqiqatjou en soortgenoten imiteren de uiterlijkheden van religieuze rituelen en gebruiken, maar nemen een loopje met de innerlijke waarde ervan. Hun valse pretentie doet de ware gelovige pijn.

Still uit video ‘What is secularism?‘

Palladio Behang: 1955

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 26 maart 2013.

Malaga, Palladio Wallpaper, 1955. Flessen. Collectie V&A Museum.

Behang raakte uit de mode raakte tijdens de periode van het modernisme. Kale muren namen het over. Het Palladio gamma werd in de jaren 1950 ontworpen om behang terug te brengen in de interieurs van moderne gebouwen. Zowel openbaar als privé. Behangers konden weer volop aan het werk. Ze plakten de tijdgeest aanschouwelijk op de muur.

Bistro, Palladio Wallpaper, 1955. Café’s, vissersboten, bars. Collectie V&A Museum.

De Lockheed Constellation was het naoorlogse meest populaire lijnvliegtuig. Het verbond landen. Nog voordat het toerisme echt op gang kwam. In gedachten ontstond al belangstelling voor buitenlandse vakanties en bijpassend eten en wijn. Trattoria, albergo, bistro en bars verbeeldden de honger naar het verleggen van grenzen. Met een vis erbij.

Basuto door Edward Hughes, Palladio Wallpapers stalenboek, 1955. Collectie V&A Museum.

Flessen poseren glitterend met elkaar. Daar, in Malaga. Als behang in café’s, koffiebars en restaurants overgebracht naar het binnenland. Ook klotsend in de woonkeuken van de kosmopoliet. Maar tegenwoordig verwisselt de decoratie uit 1955 tijd en plek. Wat toen onbereikbaar was in ruimte, is dat nu in tijd. Heimwee brengt ons naar de andere wereld.

Malaga, Palladio Wallpaper, 1955. Flessen. Collectie V&A Museum.

Gedachte bij een wandeldag in Finland rond het roggeveld (1914)

Gabriel Nikander, Staffas “famo” och Heikkilä husvärden gå kring rågbrodden under en av gångdagarna 1914. De sjunger en psalm; “famo” sjunger just “Jesus” och niger därvid, 1914. Collectie: Society of Swedish Literature in Finland.

De titel is intrigerend (vertaald): ‘Staffa’s “famo” en de huishoudster van Heikkilä lopen tijdens een van de wandeldagen in 1914 rond het roggeveld. Ze zingen een hymne; “famo” zingt gewoon “Jezus” en zingt erbij.’

Wat is het voor gebruik om op een wandeldag in Finland een hymne te zingen? Op een andere foto neemt Gabriel Nikander de boerderij van Staffa op de korrel. Met lange sleeën in de voorgrond.

De foto spreekt voor zichzelf. Een man en een vrouw lopen rond het roggeveld en zingen erbij. Er wordt iets afgedwongen. Dat is het terrein van etnografica en folklore. Van gebruiken die zijn verdwenen.

Gedachte bij de foto ‘Fetish priest practising his art’ (1901-1912)

Fetish priest practising his art. Originele titel: Fetischpriester in seinem Beruf. Ghana,1901-1912. Collectie: University of Southern California Libraries.

Het ene ritueel is het andere niet. De titel en blik van deze foto is normatief. En neerbuigend.

Waarom wordt de Ghanese man die het ritueel uitvoert een ‘Fetischpriester‘ genoemd? Dat draagt de betekenis afgoderij of afgodische verering in zich en heeft een negatieve betekenis.

Het plaatst deze godsdienst in een lagere categorie omdat de geesten zich in voorwerpen bevinden. Dat wordt als primitief voorgesteld. ‘Echte‘ godsdienst voelt zich daarboven verheven met een meer abstracte geloofswaarheid.

Waarom zouden evangelische dominees van de Basel Mission of katholieke missionarissen geen ‘Fetischpriester‘ zijn? Waarom zou een Ghanese priester die aan voorwerpen goddelijke kracht toekent meer een vereerder van afgoderij zijn dan vertegenwoordigers van het gevestigde christendom dat in de kern dezelfde praktijk hanteert?

Veelzeggend is de Engelse titel ‘Fetisj priest practising his art‘. Dat hint erop dat godsdienst en (dramatische) kunst uit dezelfde bron van de rituelen, ceremoniën en plechtige handelingen putten.

Marquee: Marlon Brando

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 16 april 2013.

Allen Ginsberg, Beatnik Neal Cassady and Natalie Jackson, 1955. [San Francisco]. Credits: The Allen Ginsberg LLC.

Marquee betekent feesttent en baldakijn. Met een lichtkrant of lichtbak. ’s Avonds het meest indrukwekkend. Licht is feest. Zonder licht kan film niet bestaan. Film wordt licht.

Op de stoep van het theater wordt geflirt en afgesproken. Deze film of die andere? Maakt het uit? Als Marlon Brando maar meespeelt. De troonhemel is de luifel voor de sterren.

Marquee On the Waterfront, zonder bron.

De tijd van de hoeden rijmt met de hoogtijdagen van Hollywood. Het studiosyteem garandeert vakwerk en een constante produktie. Distributie is de ultieme verstrooiing.

The Wild One (1953), On the Waterfront (1954) en The Godfather (1972). Met die laatste zijn hoeden al teruggedrongen tot het doek. Theaters ontfermen zich over loslopende zielen die in de zaal een publiek vormen. Verlokken bestaat nog even. Tot nergens meer celluloid vertoond wordt en de 7de kunst wordt bijgezet.

Marquee The Godfather, zonder bron.

Chris Breur fotografeert beeld van Hans Petri in Schiedam (1960)

Chris Breur, ‘Op 19 april 1960 werd bij de nieuwe Spuisluis het beeld van Hans Petri geplaatst. Fotograaf Breur nam er direct een foto van. Het beeld zou worden onthuld op 23 april door oud-directeur Gemeentewerken H.B.J. Aikema. Op de achtergrond huizen aan de Havendijk‘, 1960. Collectie: Beeldbank Schiedam.

Over deze foto en maker Chris Breur valt heel wat te zeggen. De vrouwen en het kind kijken naar het op 19 april 1960 geplaatste beeld met de titel ‘Vis, Mens, Dier‘ of ‘Vis Mens Dier‘ van Hans Petri bij de Spuisluis aan de Havendijk in Schiedam. Het zou de strijd van de mens met het water symboliseren.

Een andere foto uit deze collectie die twee maanden later op 7 juni 1960 werd genomen geeft de volgende omschrijving over dit beeld: ‘In het boekje ‘Kunst op straat” 1985, uitg. Stedelijk Museum Schiedam, wordt het “Jongen met hond op de rug” genoemd, als symbool van de strijd tegen het water (?)‘. Maar degene die dit beschrijft is er niet zeker van, gezien het vraagteken.

De vis is uit de titel verdwenen. De strijd met het water geeft een innerlijke worsteling aan en de strijd tegen het water een frontale confrontatie. In 1957 verscheen van Herman Teirlinck de roman Het gevecht met de engel. In 25 jaar is blijkbaar de betekenis van het beeld weggeglipt en verwaterd. Het wordt wat de omgeving er uiteindelijk van maakt.

Chris Breur was persfotograaf in Schiedam. In 1969 begon hij met zijn echtgenote een hondenboetiek (‘haute couture avonddakjes voor uw hond‘) aan de Rotterdamschedijk, zoals blijkt uit een artikel uit het Rotterdamsch Parool/ De Schiedammer van 25 april 1969:

Het artikel schetst persoonlijke omstandigheden waarom Chris Breur ‘de eeuwig-nerveuze spanning van de fotojournalistiek‘ niet kon en wilde volhouden. Daarbij was Breur ook gehandicapt aan het been. Dat klinkt hartverscheurend. Daarom stapte hij van de fotojournalistiek over naar een winkel met hondenkleding.

De foto uit 1960 oogt als klassieke documentatie. Met vrouwen in wintermantels en de voorjaarszon die architectuur goed doet uitkomen. Door de twee vrouwen en kind én de fotograaf wordt onze blik gericht op het beeld van Hans Petri. Wat staat het beeld daar te staan? Wat stelt het voor? De strijd van de mens met of tegen het water? Het witte beeld licht mooi op tegen het donkere huizenblok. De alternatieve titel ‘Jongen met hond op de rug‘ kan als postume ode aan Chris Breur opgevat worden.

Volgens CBS-onderzoek ‘Sociale samenhang en welzijn’ behoort bijna 60% niet tot religieuze groep. Opnieuw: hoe passen humanisten in de statistieken?

Schermafbeelding van deel artikel ‘Bijna 6 op de 10 Nederlanders behoren niet tot religieuze groep‘ van het CBS, 22 december 2022.

Uit nieuwe cijfers van het onderzoek Sociale samenhang en welzijn van het CBS met de stand van 2021 blijkt dat de mensen die zeggen niet tot een religieuze groep te behoren in een jaar tijd met 2,1% is toegenomen. Uit het onderzoek blijkt dat 57,5% van de Nederlanders zich niet tot een religieuze groep rekent. Sinds 2015 neemt het percentage dat zich niet tot een religieuze groep rekent jaarlijks met gemiddeld 1 tot 2% toe.

De afname van het aantal mensen dat zegt Rooms-katholiek te zijn is in 10 jaar afgenomen van 26 naar 18,3%. Het aantal mensen dat zegt Protestant te zijn is in 10 jaar relatief minder afgenomen, van 17 naar 13,6%. Opvallend is dat het aantal mensen dat zich verbindt met de Islam is afgenomen van 5 naar 4,6%, hoewel deze cijfers door de jaren heen fluctuaties laten zien. Duidelijk is dat het aantal mensen dat zegt tot de Islam te behoren niet toeneemt. De ontkerkelijking werkt ook in deze categorie door.

Schermafbeelding van deel artikel ‘Bijna 6 op de 10 Nederlanders behoren niet tot religieuze groep‘ van het CBS, 22 december 2022.

Het onderzoek laat zien dat de verschillen tussen leeftijdsgroepen toenemen. Van de 18- tot 25-jarigen rekende 28% zich in 2021 tot een religieuze stroming, terwijl dat onder de 75-plussers 65% was. Alleen in de twee oudste leeftijdscategorieën boven 65 jaar verklaart nog een meerderheid tot een religieuze groep te behoren. Onder de 65 jaar verklaart de meerderheid zich niet tot een religieuze groep te behoren.

In december 2020 had ik in een commentaar ‘CBS-onderzoek ‘Religie in Nederland’ is verwarrend. Het Humanistisch Verbond wordt gerekend tot ‘een andere christelijke geloofsgroep’ kritiek naar aanleiding van het CBS-onderzoek ‘Religie in Nederland’. Ik noemde dat onderzoek nodeloos verwarrend omdat  kerkelijke gezindte en levensbeschouwelijke groepering op een hoop worden geveegd. Waarom is dat nodig? Dat houdt onder meer in dat mensen die verklaren humanist te zijn indirect tot een religieuze groep worden gerekend.

Schermafbeelding van deel commentaar ‘CBS-onderzoek ‘Religie in Nederland’ is verwarrend. Het Humanistisch Verbond wordt gerekend tot ‘een andere christelijke geloofsgroep’, 18 december 2020.

De kritiek die ik in 2020 formuleerde over deze methodologische begripsverwarring die religie, pseudo-religie en niet-religie vermengt geldt in 2022 jammergenoeg nog steeds. Het blijft lastig te verklaren welke begrippen de onderzoekers van het CBS hanteren en waarom ze religie en niet-religie vermengen. De ‘andere gezindte‘ omvat 6.1%. Wat de humanisten in deze categorie doen is het raadsel van dit soort onderzoekers die zich blijkbaar gedwongen voelen om door te gaan op een ooit verkeerd ingeslagen weg en niet meer achterom kijken om hun eigen bias te herkennen.