Michel Onfray spreekt over Simon Leys

De Franse schrijver en activist Michel Onfray besteedt in zijn rubriek Autodafés (‘Boekverbranding’) voor het gematigd rechtse Le Point aandacht aan Simon Leys die hij als een groot auteur en vrije en onafhankelijke geest beschouwt.

Van de Belgische diplomaat, sinoloog en auteur Simon Leys (pseudoniem van Pierre Ryckmans) hoorde ik lang geleden voor het eerst. In NRC besteedde Rudy Kousbroek er aandacht aan. Hij schreef het voorwoord bij de Nederlandse vertaling van Leys’ boek Ombres Chinoises. Dat verscheen in 1976 als Chinese Schimmen.

Leys prikte niet alleen met opsomming van feiten de fabeltjes over het succes van het maoïsme door, wat in zijn ogen een mislukking was, maar viel ook de meelopers in het Westen aan die Mao bewierookten. Dat was in de tijd van de Vietnamoorlog toen in linkse kringen de VS niet populair waren. Leys’ verdienste was dat hij Mao’s Culturele revolutie (1966-1976) ontmaskerde.

Van de weeromstuit sloeg dat door in het verheerlijken van de Volksrepubliek China of de Sovjet-Unie. Het idee toen was dat het fascisme verwerpelijk was, maar het communisme niet. Dat werd juist als tegenwicht tegen het fascisme gezien en was daarom ondanks de aantoonbare fouten noodzakelijk. Achteraf bleek dat een onjuiste redenering, maar toentertijd waren het maar weinigen die het publiekelijk tegen de geharnaste linkse intellectuelen op durfden nemen. Hun macht in wetenschap, media en politiek was groot.

In 1975 vergoelijkte de toenmalige voorzitter van de PvdA Ien van den Heuvel na een bezoek aan de DDR het bewind ervan. De eeuwige oprichter van partijen Jan Nagel verklaarde bij terugkomst de Berlijnse Muur als historisch juist. Van den Heuvel en Nagel kwamen daardoor in conflict met partijleider Joop den Uyl en de Duitse SPD. Dat was de sfeer van die jaren in linkse kringen die nu nog nauwelijks valt voor te stellen.

Er waren in de eerste helft van de jaren 1970 twee polemieken die in Nederlandse kranten werden uitgevochten en waar vele gezaghebbende wetenschappers, schrijvers en journalisten bij betrokken waren en hun volle gewicht in legden: de affaire Weinreb en het China-debat met Leys. Vriendschappen en carrières gingen eraan kapot. Die debatten werden tamelijk centraal gevoerd omdat sociale media ontbraken en de televisie nog in de kinderschoenen stond.

De felheid kon worden verklaard door de verwerking van de Tweede Wereldoorlog die 25 jaar na het einde ervan pas goed op gang kwam en de Koude Oorlog waardoor de wereld grofweg in twee blokken was verdeeld die elkaar op leven en dood bestreden. Door de op scherp staande kernbommen kon elke ontsporing grote gevolgen hebben. De claim op slachtofferschap was de overeenkomst die de twee affaires verbond.

Onfray memoreert dat geprobeerd werd Leys onschadelijk te maken door hem een vriend van het kapitaal te noemen die door de CIA werd gesteund. Voor nuancering tussen links en rechts was tijdens de Koude Oorlog weinig plaats. De Franse liberale socioloog en journalist Raymond Aron was ook zo iemand die niet in een links of rechts hokje paste. Net als Leys moest hij niks van het communisme hebben. Twee denkers die met realisme en verstand niet de mode volgden en zich vastklonken aan een ideologie, maar in vrijheid hun eigen weg zochten.

Onvermijdelijk in zo’n Franse rubriek is dat er openstaande rekeningen vereffend moeten worden met levende en niet-levende auteurs. De verwijzing naar namen als Sollers, Barthes, Kristeva of André Glucksmann geeft aan dat wat in Nederland voor velen verre geschiedenis is in Frankrijk nog deel van de hedendaagse realiteit is. Al is het tussen intellectuelen onderling. In het Nederlandse publieke debat worden namen als Wertheim, Kousbroek, Renate Rubinstein of Martin van Amerongen op z’n best nog vaag herkend. Dat is jammer, want er valt veel af te leiden uit het denken van grote voorgangers. Zeker als het om een grote geest als Simon Leys gaat.

Advertentie

FEMEN vormt ‘anti-fascistisch front’ tegen politieke islam en extreem-rechts

Verwijzingen naar fascisme of anti-fascisme zijn doorgaans de kortste weg naar misverstand en verwarring. Naar welk fascisme verwijzen ze? Dat van de historische Mussolini in Italië, Hitler in het Derde Rijk, Stalin of Mao in hun communistische heilstaten, of dat van meer recente potentaten als Putin, Pol Pot, Marine Le Pen, Recep Erdogan, Koning Salman, Kim Jung-un of Hugo Chavez? Zo is het een kwestie van perspectief of men een politieke leider fascist of anti-fascist noemt. Vertel me wie u bent en ik vertel u wie u een fascist noemt. Historicus Jacques Presser vertelde ooit aan Gerard Reve wat deze in een brief aan Carmiggelt memoreerde: ‘Het nieuwe fascisme zal zichzelf “anti-fascisme” noemen’. Kortom, het fascisme is op z’n minst geen eenduidige term, soms een bewuste afleiding van wat het echt is en vaak een grabbelton of een mozaïek.

Activistische vrouwenbeweging FEMEN plaatste op 6 januari een commentaar dat bedoeld is als programma voor 2016 waarin het zich profileert als anti-fascistisch front. Dat doet het ergste vrezen, maar het valt mee. FEMEN ziet het islamisme en rechts-extremistische politieke partijen als fascistisch en dat klinkt aannemelijk.

Over islamisten: ‘Political Islam has gathered its troops against the values of equality, freedom, coexistence, emancipation and progress, considering these values as “Western” ideas and thus racist, needing to be destroyed. We assert instead that these values are universal.’ En over extreem-rechtse partijen: ‘extreme right political mafias, such as the Front National, struggle to take advantage of the climate of fear and gain voters seduced by their manly speeches to counter Islamism. Armed with sexist, xenophobic, racist, homophobic ideals, promoting a fantasized Christian supremacy, they are the political representatives of the same totalitarianism, based on the division of society and segregation, to ensure the superiority of a group of individuals over others.’ De politieke islam en extreem-rechts blijken twee kanten van dezelfde medaille.

FEMEN beweert dat de politieke islam en extreem-rechtse partijen elkaar aanvullen, op elkaar reageren en bestaan dankzij de ander. Dat valt te bezien. Dat extreem-rechtse politieke partijen de politieke islam nodig hebben om zich te profileren en te kunnen groeien is duidelijk. Maar of de politieke islam die buiten Europa het meest manifest is niet kan bestaan zonder extreem-rechts valt te betwijfelen. Want de politieke islam zet zich tegen de hele westerse samenleving af en heeft daar niet specifiek extreem-rechts voor nodig. Maar FEMEN heeft gelijk dat islamisten en rechts-extremisten in 2016 de grootste bedreiging vormen voor de waarden zoals we die kennen. Islamisme en rechts-extremisme verdienen het daarom om met voorrang bestreden te worden. En of we het fascisme en de bestrijding ervan anti-fascisme noemen is bijzaak.

Foto: Schermafbeelding van afbeelding uit artikel ‘FEMEN Antifascist Front 2016’, 6 januari 2016.

Is het leed groter dan vroeger? Welnee, onzin, het is van alle tijden

Het beste antwoord op de observatie dat het nog nooit zo slecht is gegaan met de wereld en de verzuchting ‘dat het nog nooit zo erg is geweest’ omdat het geweld en het onrecht nog nooit zo groot waren is een duik in de geschiedenis. Daar zijn talloze  tegenvoorbeelden te vinden voor het idee dat het nog nooit zo erg was.

Vandaag viert China met een grote militaire parade dat er 70 jaar geleden een eind kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Op 2 september 1945 tekende de Japanse vertegenwoordiger aan dek van de USS Missouri de overgave, ook aan het Nationalistisch China van Chiang Kai-shek.  De communisten vochten nauwelijks tegen de Japanners zodat ze de Nationalisten wat credits moeten geven om een geloofwaardig verhaal te vertellen.

De tweede slag om Shanghai (1937) duurde drie maanden. Het was de eerste grootschalige confrontatie tussen het Japanse en het Nationalistisch-Chinese leger en het echte begin van de Tweede Chinees-Japanse oorlog. Uitermate bloederig met veel slachtoffers. Beide foto’s met de rode stempels van het Japanse leger kwamen niet door de censuur. Want oorlog moet aan het thuisfront wel verkoopbaar blijven. Vele analisten realiseren zich nu pas goed dat China na de VS, de Sovjet-Unie en het Britse Rijk de vierde geallieerde was die het Japanse expeditionele Kanto Leger (ook: Kwantung) van op enig moment 700.000 manschappen bond zodat het niet elders ingezet kon worden. Hoewel het als zwak wordt ingeschat en niet tegen het Sovjet-leger opgewassen leek. Was het Japanse Kantokuen Plan voor de invasie van de Sovjet-Unie in 1941 een fabeltje?

Foto 1: ‘Orphaned Chinese baby crying in the South Station in Shanghai, China, 28 Aug 1937; this photograph was titled ‘Bloody Saturday’ and was seen in Hearst Corporation publications’. Credits: Wang Xiaoting.

Foto 2: ‘Killed civilians on Nanjing Road, Shanghai, China, Aug 1937; note Japanese censor’s disallow stamp’.

Foto 3: ‘Japanese soldier guarding a group of Chinese prisoners of war, Shanghai, China, 30 Aug 1937; note Japanese censor’s disallow stamp’.

Met sluiting Chinese heropvoedingscentra verandert er niks

Het is geen geheim dat het slecht is gesteld met de mensenrechten in China. Zo zijn er heropvoedingscentra door arbeid die feitelijk martelkampen zijn. Bijvoorbeeld Masanjia dat in het westen volop publiciteit kreeg. De Chinese regering houdt niet van negatieve publiciteit en kondigde onlangs de afschaffing van deze centra -het ‘Laojiao‘-systeem- aan. De kampen bestaan al sinds 1957. Een Amerikaanse mensenrechtencommissie concludeerde eufemistisch dat de kampen de sociale stabiliteit ondermijnen. Zelfs in China zijn ze onwettelijk.

Is het gedaan met het grootschalig onrecht door de overheid als het ‘Laojiao‘-systeem wordt afgeschaft? Nee, het is een cosmetische zet want er blijven ‘zwarte’ gevangenissen, hersenspoelcentra en ‘juridische leercentra’. In China waar evenmin vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting of een functionerend rechtssysteem bestaat. Enfin, premier Rutte en andere westerse leiders hengelen bij de Chinese leiders naar opdrachten voor hun bedrijfsleven.  Dat geeft steun voor de onderdrukking door de Chinese communistische partij van de Chinese burgers. Iets om trots op te zijn. En het gekke is dat westerse leiders evenmin als de Chinese communistische leiders iets van kritiek op de onderdrukking willen weten. Hoe vreemd is dat?

Geen religie voor Chinese communisten. Ondanks godsdienstvrijheid

Lid zijn van de Chinese Communistische Partij (CCP) gaat niet samen met het belijden van religie. Aldus Zhu Weiqun, directeur van het etnische en religieuze comité van de adviesraad Politieke Consultatieconferentie van het Chinese Volk. Religie zou onverenigbaar zijn met het programma van de CCP. Een partijlid mag geloven, maar dient dan volgens Zhu de CCP te verlaten. Opvallend genoeg verbieden de partijbeginselen niet dat communisten geen religie mogen belijden. Laat staan in gedachten mogen geloven. En de Chinese grondwet verbiedt evenmin het hebben van een religie. Formeel bestaat er in China vrijheid van religie. Maar praktisch niet. Om voor bepaalde functies of opdrachten in aanmerking te komen dient men lid van de CCP te zijn.

Sommige critici maken het even bont als de CCP. Commentator Heng He meent dat al de belangrijke religies aan de mensen werden gegeven voordat de menselijke beschaving op gang kwam. Hij suggereert hiermee te weten dat religies niet door mensen werden geconstrueerd en ontwikkeld. Want ‘Goden leren mensen hoe te leven en hun ethische normen te ontwikkelen’. Als zowel de CCP als haar critici de waarheid opeisen over wat religie en vrijheid van godsdienst moeten inhouden, dan blijft er weinig vrijheid over voor het ware geloof.

Foto: Ding Yungpeng (1547-1628), Meester van drie religies. Met Confucius, Lao-tzu en een verlichte (Arahant) Boeddha. Papierrol. Collectie Paleismuseum, Beijing.

Aartsbisschop Chaput stelt secularisme verkeerd voor

Is aartsbisschop Charles Chaput van Philadelphia dom, of doet-ie voor de katholieke zaak alleen maar zo? Lastig uit te maken of-ie het secularisme met opzet verkeerd voorstelt. Ik denk het wel. Chaput staat bekend als conservatief, uitgekozen door paus Benedictus XVI. Hij probeert zijn kudde te motiveren, maar schiet door.

Chaput komt met claims die geen basis in de werkelijkheid vinden. Katholieken mogen in Europa en de VS net als anderen hun mening in het publieke debat geven. Niemand die dat verhindert of hun mening minder zwaar laat tellen. Charles Chaput denkt retorisch handig te opereren door met een vergelijking katholieken en secularisten in dezelfde categorie te plaatsen. Maar da’s te simpel. Secularisten zijn niet per definitie atheïstisch of anti-religieus, ze willen ruimte voor iedereen en geen vermenging van politiek en religie.

Chaput klinkt kwaadwillend als-ie stelt dat secularisten katholieken hun visie op willen leggen. Waar haalt-ie het in hemelsnaam vandaan? Hij heeft gelijk dat katholieke gelovigen zich in het publieke debat moeten uiten om gehoord te worden. Dat vele secularisten bang zouden zijn voor religie, en gelovigen gevaarlijk zijn is een twijfelachtige observatie van Chaput. Die weergave definieert het secularisme niet. Dat gaat niet uit van angst voor religie of gelovigen, maar juist om de acceptatie ervan. Het idee dat individuen niet zonder een God kunnen leven is opnieuw een claim van Chaput die hij uit zijn duim zuigt. Het is een ordinair katholiek dogma. Chaput zet hiermee het humanisme bij het oud vuil, zoals geen secularist met het katholicisme zou doen.

Chaput reduceert de geschiedenis en kleurt deze selectief in. Hij kan weten dat Adolf Hitler gegrond was in het Oostenrijkse en Zuid-Duitse katholicisme en weinig met secularisme en atheïsme had. Niet voor niets werd Pius XII Hitlers paus genoemd. Hoewel dat minder eenduidig ligt dan het soms lijkt. Overduidelijk is dat het verdrag van Lateranen uit 1929 de samenwerking tussen Mussolini en het Vaticaan bezegelde. In ruil voor steun van de fascisten werd het katholicisme staatsgodsdienst. Da’s precies de vermenging van religie en politiek die het secularisme bestrijdt. Laat mensen zelf kiezen. Op dezelfde manier bouwden Castro en Mao voort op de religieuze structuren en organisaties in de maatschappij die ze probeerden te veranderen.

Chaput schept tegenstellingen die er niet zijn. Hij maakt zijn gelovigen bang voor de buitenwereld. Hij valt uit zijn vaderlijke rol door te spreken over secularistisch links. Waar haalt-ie nou ineens vandaan dat secularisme links is? Chaput schudt het allemaal uit zijn mouw. En door elkaar zonder enig historisch en maatschappelijk besef. Geniaal van dommigheid. Hij is nog lang niet klaar voor het secularisme. In de tussentijd misleidt een gestudeerd man bewust de gelovigen die aan hem toevertrouwd zijn en hij spiritueel zou moeten inspireren.

Is Ai Weiwei even slim als Mao Xinyu?

Mao Zedong’s kleinzoon Mao Xinyu is majoor-generaal in het Rode Leger en citeert een gedicht op televisie. Is Mao even slim als kunstenaar Ai Weiwei die in strijd met de autoriteiten de vergunning voor z’n bedrijf Fake Cultural Development verliest? Eerder namen ze papieren in beslag die konden bewijzen dat-ie een bedrijf heeft. Dit tekent het absurdisme van de politiestaat. Hij wordt valselijk beschuldigd van belastingontduiking omdat-ie niet zwijgt. Hoewel Ai Weiwei ook stemvast de ‘Bo Xilai Song‘ meezingt. Over de intussen van zijn voetstuk gestoten en uit de partij gezette Bo Xilai die overal van beschuldigd wordt: versieren van vrouwelijke televisiesterren, orgaanhandel op levenden, een staatsgreep, fraude en corruptie, en de gewone criminele activiteiten als moord. En het populariseren van de rode liederen van de Culturele Revolutie. Dan oogt Mao Xinyu completer. Een ongewilde humorist in een meedogenloos regime. Die slim eieren voor zijn geld kiest.

Foto: FAKE Studio van Ai Weiwei zingt de ‘Bo Xilai Song’ (rechtsachter Ai Weiwei).