Hoe gewoon praat Eva van Urk-Coster over geloof en wetenschap?

Geloof & Wetenschap.nl en Forum C werden financieel op de been geholpen door de Templeton World Charity Foundation. John Horgan die als fellow subsidies ontving van deze stichting heeft er achteraf kritiek op omdat het geloof en wetenschap zou vermengen en christelijke wetenschappers zou bevoordelen. In reactie daarop zei Richard Dawkins dat Horgan volgens hem bedoelt dat ‘Templetons geld de wetenschap corrumpeert’ en dat Templeton doorgaans geld verstrekt aan ‘een wetenschapper die bereid is iets aardigs over religie te zeggen’. Ook als ze dat zelf niet geloven. Geld koopt in dat geval een overtuiging.

Eva van Urk-Coster is verbonden aan de website Geloof & Wetenschap die zoals gezegd met geld van de Templeton stichting werd opgezet. Zij werkt als promovendus op het gebied van de christelijke ecologische theologie, aldus een bericht van de VU over haar.

Wat Van Urk zegt in het fragment is niet makkelijk te duiden. Ze begint met het aanbrengen van een tegenstelling tussen religieuze en seculiere mensen. Vraag is of die tegenstelling in de vorm bestaat die zij framet. Van Urk gaat uit van het contrast. Vervolgens gooit ze jongere mensen, mensen met een hoger inkomen en hoogopgeleiden op een hoop omdat die ‘overtuigender zouden zijn van de klimaatproblematiek’ dan andere mensen. Ze constateert dat er ‘een aantal dynamieken zijn die daar een rol spelen’.

Ook meent ze dat er wat meer conservatieve mensen vaak ook wat ‘terughoudender’ zijn dan mensen die progressiever zijn. Waar die terughoudendheid op slaat wordt uit dit fragment niet duidelijk. Van Urk spreekt het niet uit.

Het wordt er ronduit verwarrend op als Van Urk dit fragment afsluit met een constatering die uit de lucht komt vallen, een deus ex machina die geloof er aan de haren bijsleept: ‘Dus je ziet dat de religieuze gewoon midden in de maatschappij staan en ook gewoon daarin hun bagage meenemen’. Je ziet de gelovigen met hun koffer staan op het Centraal Station in een heldhaftige poging om de dienstregeling te ontcijferen zonder de indruk te geven er niks van te snappen.

Van Urk bedrijft satire op het raakvlak van geloof, wetenschap en humor. Het aardige daaraan is dat ze zich daar ogenschijnlijk niet bewust van is. Om het in haar eigen woorden te parafraseren: ‘de mensen van Geloof & Wetenschap staat gewoon midden in de wetenschap zonder dat ze daarin gewoon hun bagage meenemen’.

Van Urk komt de erkenning toe om religie op te rekken voorbij de wetenschap. Wat het maatschappelijk nut van haar zoektocht is valt te bezien. Zij voorziet ongetwijfeld in een behoefte. Die lijkt er vooral uit te bestaan dat religieuze mensen in de wetenschap serieus willen worden genomen en doen alsof ze objectief zijn, maar stiekem een christelijke agenda volgen.

Advertentie

VU: Betwist verhaal over ‘joods-christelijke cultuur’ roept nieuw betwist verhaal op met valse claim over machtsspel van religie

In deze recente aankondiging van een symposium aan de VU over het thema ‘joods-christelijke cultuur’ en de islam klinken ware woorden. Met een kanttekening, zie volgende alinea. Het thema van de joods-christelijke cultuur wordt bij elke actualiteit over Zwarte Piet, de gebedsoproep van een moskee of in groter verband over (de versterking van) Fort Europa van stal gehaald door rechts-radicale en rechts-christelijke partijen, en rechtse opinieleiders. Het is nogmaals goed om te beseffen dat het gebruik van de term ‘joods-christelijke cultuur’ een politiek instrument is dat niet verwijst naar een religieuze traditie, maar uitsluitend naar zichzelf.

De kanttekening past bij de opmerking over ‘powerplay die religie in staat is te produceren’. Is dat niet in tegenspraak met het voorafgaande dat zegt dat de term ‘joods-christelijke cultuur’ van het religieuze naar het politieke domein getild is? De conclusie is dat de term los is komen te staan van religie. Hoe kan uit dit voorbeeld dan afgeleid worden dat religie in staat is tot powerplay als religie verdwijnend cultureel erfgoed is en die ‘joods-christelijke cultuur’ een mythe blijkt te zijn? De conclusie komt uit de mooie blauwe lucht vallen.

Hier lijkt sprake van blikvernauwing én grootspraak van een Faculteit Religie en Theologie. Het bestudeert religie en wil er blijkbaar objectiverend kritisch op zijn, maar tegelijk lijkt het gevoelsmatig geen afstand te willen nemen van het belang van religie als directe of indirecte leverancier van de macht. Powerplay door religie? Niet in Nederland waar het machtsspel van religie door demografische, sociale en politieke oorzaken zo goed als uitgespeeld is. Religie is tot weinig meer in staat en dient andere meesters. Zoals de politiek.

Foto: Schermafbeelding van deel persbericht ‘EARS CONFERENCE: JUDEO-CHRISTIANITY AND ISLAM. CONTESTED NARRATIVES’ van de Faculteit Religie en Theologie van de VU, 19 september 2019.

Onbewust wijst Nashville-initiator Piet de Vries erop dat religieuze organisaties geen ruggegraat hebben

Dit citaat is afkomstig van voormalig predikant Piet de Vries uit een bericht van het AD van vandaag over de kritische reacties op de Nashville-verklaring over homoseksualiteit en transgenderisme. De Vries is verbonden aan de faculteit Religie en Theologie van de VU. DDS zet het citaat in een kader en onderstaande reactie is een antwoord op een artikel met dit citaat. De Vries heeft gelijk dat kerken zich moeten laten horen. Zeker als een maatschappij dreigt te ontsporen en gelovigen en niet-gelovigen opkijken naar de kerk als moreel kompas. Maar over welke ontsporing heeft hij het met zijn vergelijking tussen nazi- en genderideologie?

Want wat bedoelt De Vries met ‘genderideologie’? Hoe wordt volgens hem dat aan de christelijke kerken of de leden hiervan opgelegd? Het is begrijpelijk dat De Vries vanuit zijn religieuze overtuiging bepaalde standpunten afwijst. Daarvoor leven we in een pluriforme samenleving die als politieke filosofie het secularisme heeft dat godsdiensten en levensovertuigingen een gelijke plaats geeft, en onder de rechtsstaat die onder meer de grondrechten garandeert op het juridische vlak. Binnen die kaders mogen we met elkaar van mening verschillen dat het een lieve lust is. Daarom is onze veelzijdige en veelkantige samenleving ook zo boeiend. En altijd in beweging. Die zogenaamde genderideologie is dus uitsluitend voor intern gebruik. Als De Vries en zijn medestanders er niks mee willen, dan hoeven ze er niks mee te doen en kunnen ze het afwijzen.

De Vries en zijn medestanders wordt niets door iemand opgedrongen. Hij kan autonoom in eigen kring zijn. Hij wil echter meer, zo lijkt het. Namelijk bepalen hoe de samenleving ingericht is en hoe andersdenkenden zich naar zijn christelijke ideologie moeten voegen. Of in pure vorm of in de verwaterde vorm van het compromis. Die wens is terecht en begrijpelijk, want maatschappelijke organisaties zoals politieke partijen of religieuze organisaties zoals kerkgenootschappen mogen zich laten horen. Die ruimte hebben De Vries en de orthodoxe kerken op dit moment al. Vanwaar dan toch zijn angst om onder de voet te worden gelopen en zijn onrust die leiden tot een vergelijking met nazi-ideologie die feitelijk zegt dat hij geen recht van spreken heeft en hem een dictaat wordt opgelegd dat hij en de orthodoxe christenen vanwege levensgevaar moeten slikken?

Een bredere interpretatie van De Vries’ woorden is dat religieuze organisaties zich in de geschiedenis voortdurend in de luren hebben laten leggen door de wereldlijke overheid. Dat varieert van de vermenging van religie en politiek door de kruisvaarders tot het hedendaags knechten van hele volkeren uit naam van een godsdienst, zoals in Saoedi-Arabië. Religieuze organisaties waren en zijn tot op de dag van vandaag met één vinger te lijmen. Zij staan pas op tegen onrecht als dat het onrecht van de eigen religieuze organisatie is. Dat is de schijnheiligheid van religieuze organisaties die zingeving en ethiek ondergeschikt maken aan machtsvorming. Piet de Vries is duidelijk met zijn krakkemikkige en contra-productieve vergelijking. Het artikel ‘The Subversion of Christianity’ van Alan Cross droeg bij aan mijn meningsvorming over dit onderwerp.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘Doorgedraaide Nashville-initiatiefnemer vindt homohuwelijk vergelijkbaar met het nazisme: ‘En de kerk zwijgt!’’ van Tim Engelbart voor DDS met een citaat van Piet de Vries, 8 januari 2019.

Foto 2: Schermafbeelding van eigen reactie bij artikel ‘Doorgedraaide Nashville-initiatiefnemer vindt homohuwelijk vergelijkbaar met het nazisme: ‘En de kerk zwijgt!’’, DDS, 8 januari 2019.

Conservatieve christenen laten zich kennen in Nashville-verklaring

Tientallen protestante predikanten, docenten en politici hebben de Nashville-verklaring ondertekend. Een Nederlandse versie van een Amerikaanse verklaring uit 2017. Het gaat over de afwijzing van homoseksualiteit en transgenderisme. Mensen zouden zich volgens deze christenen niet als zodanig mogen identificeren. Het doet stof opwaaien onder medewerkers van de Vrije Universiteit, zoals blijkt uit dit bericht van AT5. Dit nieuwsmedium ziet het als ‘anti-homomanifest’. De verklaring gaat er ook over wie de Bijbelse waarheid in pacht heeft. De conservatieve ondertekenaars van de verklaring of de christenen die ruimdenkender zijn?

Opmerkelijk is de volgende passage die zegt: ‘Deze seculiere geest van onze eeuw brengt een grote uitdaging mee voor de christelijke kerk. Zal de kerk van de Heere Jezus Christus haar Bijbelse overtuiging, duidelijkheid en moed verliezen en opgaan in de tijdgeest?’ Dit is een valse tegenstelling. Leden binnen een Nederlandse kerkelijke organisatie hebben de volledige vrijheid en zeggenschap om in eigen autonomie te leven volgens de beginselen die ze waardevol achten. Door niemand worden ze verplicht om ‘op te gaan in de tijdgeest’.

Deze kleine, geradicaliseerde, conservatieve gemeenschap van christenen stelt de eigen situatie slechter voor dan die in werkelijkheid is. Waarom ze dat doen is de vraag. In eigen kring zijn ze vrij, terwijl de verklaring de suggestie wekt dat dat niet zo is. Hoe dan ook voelen ze zich onder druk gezet door de samenleving en vrezen ze voor hun eigen overtuiging. Door dat in een verklaring te zetten hopen ze mogelijk te voorkomen dat leden afglijden. Maar van de andere kant kunnen deze christen-fundamentalisten niet hun wil opleggen aan een meerderheid van andersdenkenden, onder wie homoseksuelen en transgenders met een andere geloofsovertuiging of levensovertuiging. Want die hebben eveneens autonomie in hun eigen kring.

Het is de vraag voor wie deze verklaring bedoeld is. Het is duidelijk dat de harde kern van orthodox-conservatieve protestanten zich ertoe aangesproken voelt. Maar zij hebben die verklaring niet nodig omdat ze toch al denken volgens hun Bijbelse waarheid die hiermee in lijn is. Dat deze christenen deze verklaring ondertekenen geeft duidelijkheid en laat goed uitkomen wat fundamentalistische religie in de kern betekent.

Dat gaat om insluiten, om niet te zeggen opsluiten van de eigen gelovigen in de eigen kring, en uitsluiten van anderen daarbuiten. Daar is niks merkwaardigs aan omdat dit nu eenmaal het kenmerk van godsdienst is. Die insluiting én uitsluiting zijn zowel de kracht als de zwakte van godsdienst. De Nashville-verklaring heeft de verdienste dat het dit kenmerk van godsdienst benadrukt en voor iedereen duidelijk maakt. Het past andersdenkenden niet om daar neerbuigend of lachwekkend over te doen omdat ze daarmee hetzelfde doen wat de Nashville-verklaring doet. Namelijk het veroordelen van mensen die anders denken en anders zijn.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Onenigheid op Vrije Universiteit om christelijk anti-homomanifest’ op AT5, 6 januari 2019.

Museumbezoek om er psychisch beter van te worden is het nieuwe normaal

Museumbezoek om er psychisch beter van te worden is het nieuwe normaal. Dat zegt vooral iets over de rol van het museum in onze samenleving. Die is ijzersterk. Neem het onderzoek van VU-hoogleraar Rose-Marie Dröes dat als uitkomst heeft dat mensen met dementie beter worden van museumbezoek. Het Parool plaatst een ANP bericht. Of mensen met dementie beter worden door de kunst dat ze in het museum zien en erna in een betere stemming verkeren of dat het te maken heeft met extra aandacht en begeleiding die ze krijgen is onduidelijk. Mogelijk treedt hetzelfde effect op na een bezoek aan kerk, bioscoop, stiltecentrum, jaarmarkt of jaarbeurs. Maar Het Parool kopt vrolijk: ‘Mensen met dementie fleuren op in museum’. Moet dat niet gewoon zijn ‘Mensen met dementie fleuren op door betere begeleiding en aandacht’? Musea laten zich het aanleunen.

Gabriël van den Brink hekelt secularisatie en prijst protestantisme. In NRC dat staat voor Verlichting en liberalisme. Logisch?

NRC gaf op 1 februari Gabriël van den Brink een volle pagina in de papieren krant voor zijn opinie-artikel ‘Experts, toon eens wat meer zelfkritiek’. Het gaat over de relatie tussen wetenschap en maatschappij, en de waarheidsvinding in de wetenschap die door externe en interne bedreigingen onder druk staat. Bovenstaande alinea’s wijzen op een externe bedreiging en komen uit een iets anders vormgegeven digitale versie van 27 januari. Van den Brink wordt in de papieren versie ‘hoogleraar wijsbegeerte bij Centrum Ethos aan de Vrije Universiteit in Amsterdam‘ genoemd, maar zijn naam is niet terug te vinden in de lijst medewerkers. Volgens een toelichting van Centrum Ethos ‘onderzoekt [Gabriël van den Brink] de kloof tussen burger en politiek. Dat doet hij op basis van empirische maar ook filosofische methodes’. Waaruit bestaan die filosofische methodes?

De tweede alinea is merkwaardig omdat het meer overhoop haalt dan verklaart. De essentie ervan blijft onuitgesproken. Deels door ruimtegebrek, maar de vraag is of er ook een reden is dat Van den Brink dit liever ongenoemd laat. Met ‘de mentaliteit van het protestantisme in Noordwest-Europa’ refereert hij aan de rationaliteit van het Calvinisme zoals de baanbrekende socioloog Max Weber dat ruim een eeuw geleden benoemde. Van den Brink maakt reuzenstappen als hij twee zinnen later concludeert dat ‘het cultiveren van waarden als verantwoordelijkheid en redelijkheid sinds de secularisatie niet langer voor zich spreekt’. Dat is een verstrekkende conclusie die de secularisatie een dolk in de rug steekt. Zoals gezegd doet Van den Brink aan ‘hit and run’ en loopt zonder uitleg snel verder. Er komt nog een aap uit de mouw met de observatie dat ‘het ontstaan van een multiculturele samenleving een deugd als eerlijkheid nog meer onder druk zette’.

Van den Brinks artikel gaat over de waarheid en integriteit in de wetenschap, maar als in een Droste-effect toont hij in zijn bewijsvoering het omgekeerde aan van wat hij betoogt. Want hoe integer en waardevrij is hij in zijn betoog, en welke gedachtengoed sleept hij impliciet met zich mee? Waar is de conclusie op gebaseerd dat waarden als verantwoordelijkheid en redelijkheid sinds de secularisatie niet langer voor zichzelf spreken? Dit is een normatieve uitspraak die Van den Brink niet onderbouwt. Hij stelt de secularisatie – die het proces van ontkerkelijking en verwereldlijking omvat- via de toetssteen waarheidsvinding onder verdenking en maakt die ondergeschikt aan de mentaliteit van het calvinisme. Hij trekt dit door naar het multiculturalisme dat hij negatief beoordeelt vanwege de teloorgang van het protestantisme en de opgang van de secularisatie.

Gabriël van den Brink bezondigt zich in dit artikel aan gemakzuchtige journalistiek die haaks staat op de wetenschappelijkheid waar hij voor pleit. Wat hij zegt hoeft niet onwaar te zijn, maar hij lijkt vooral het verkeerde medium van het krantenartikel gekozen te hebben. Hij bedoelt het waarschijnlijk genuanceerder dan uit de aannames blijkt die erg kort door de bocht zijn en raadselachtig klinken. Die keuze valt Van den Brink echter wel te verwijten evenals de Redactie Opinie van NRC die het artikel geschikt achtte voor plaatsing. Het is ruimdenkend van een krant die Lux et Libertas als motto heeft dat het een artikel plaatst dat tegen de mentaliteit van de Verlichting -waar de secularisering een onlosmakelijk aspect van is- en het liberalisme ingaat. Van den Brink verklaart dat lachend in z’n vuistje waarschijnlijk omdat de NRC door de secularisatie aan verantwoordelijkheid en redelijkheid heeft verloren. Zo is het betoog rond van een wetenschappelijk onderzoeker die in de heimelijkheid het protestantisme vooropzet. Zonder dat we dit echt mogen weten.

Foto: Schermafbeelding van deel opinie-artikel ‘Experts, toon eens wat meer zelfkritiek’ van Gabriël van den Brink in NRC, 27 januari 2017. (Geplaatste in papieren versie van NRC op 1 februari 2017).

Een recente geschiedenis van de neergang van het cultuurbeleid dat tot een bijna ondergang leidde. Het EKWC

In het advies ‘Agenda Cultuur’ van de Raad voor Cultuur dat in april 2015 verscheen kondigde zich het beleid voor de periode 2017-2020 aan. Inclusief de financiering door de overheid van culturele instellingen via de basisinfrastructuur die uit de voornemens volgde. Ze sluiten dicht aan op het beleid van minister van OCW Jet Bussemaker. Enkele speerpunten werden in het advies benadrukt: het belang van de ontwikkeling van stedelijke regio’s, verbetering van de cultuureducatie, de positie van kunstenaars en talentontwikkeling, verbreding van het (publieks)bereik en herprofilering van culturele instellingen door grotere autonomie.

Zoals de verantwoording in dat advies bij de ‘sectorspecifieke adviezen’ uitlegde konden speerpunten met elkaar in tegenspraak komen. In de beeldende kunst zijn de postacademische instellingen (Rijksakademie, Jan van Eijck Academie, De Ateliers, BAK) en het EKWC (of: Sundaymorning @ekwc) in de basisinfrastructuur de functie van talentontwikkelaar toebedeeld. Hoe verhouden ze zich tot de stedelijk regio waarin ze gevestigd zijn, hoe verhouden ze zich tot elkaar, hoe verhouden ze zich tot de speerpunten en hoe verhouden ze zich tot het Mondriaan Fonds dat de postacademische instellingen met ‘vraaggestuurd financieren via beurzen’ in hun financiële continuïteit en profilering afhankelijk van de geldstroom uit de basisinfrastructuur maakt?

Het EKWC is exemplarisch voor de schade die het door de PVV gedoogde kabinet Rutte I aanrichtte in de culturele sector. Met staatssecretaris Halbe Zijlstra als scherprechter die er prat op ging en plezier in had te kunnen zeggen niets van kunst te weten. Ondanks het feit dat de Raad voor Cultuur concludeerde dat het EKWC ‘een unieke kwaliteit heeft als werkplaats voor keramiek’ kreeg het in 2012 geen subsidie toegekend. Het wist ternauwernood te overleven door te snijden in het personeelsbestand en de tomeloze inzet van directeur en medewerkers. In 2015 verhuisd naar het postindustriële KVL-terrein in Oisterwijk vond het bij het cultuurfonds Brabant C meer waardering dat het als ‘internationale topper van Brabant’ omarmde. Brabant kende in 2013 240.000 euro impulsgelden toe. Ook bleef de achterdeur van de basisinfrastructuur op een kier staan door beurzen voor deelnemers via het Mondriaan Fonds die een kwart van de oude subsidie dekten.

Een situatie van financiële onzekerheid kan niet te lang duren. Bij een teruglopende economie is cultureel ondernemerschap niet het wondermiddel gebleken zoals dat vanuit VVD-gelederen in 2010 voorgespiegeld werd. De markt kan slecht deels de terugtredende overheid compenseren. Daarnaast pleegt zo’n situatie roofbouw op het personeel en zorgt een ontbrekende basis bij bestuur en directie voor teveel onbekenden om de toekomst verantwoord te kunnen plannen. Bij een internationaal opererende instelling als EKWC met veel buitenlandse kunstenaars die telkens drie maanden ‘in residence’ zijn speelt nog een effect dat buiten de horizon van een dorknoperige staatssecretaris, een goedwillende Raad voor Cultuur of een met fondsen woekerend Mondriaan Fonds gaat: het prestige van Nederland als kunstminnend land in het buitenland.

Vandaag verschijnt het advies over de Culturele Basisinfrastructuur 2017-2020 van de Raad voor Cultuur. Waarvan het nieuws de afgelopen week de instellingen al bereikte. Het EKWC is weer opgenomen in de basisinfrastructuur. De raad is lovend over de resultaten in de afgelopen vier jaar en adviseert om een jaarlijkse subsidie van 300.000 euro toe te kennen. Het EKWC heeft door herpositionering en de steun van de provincie Noord-Brabant de kille wind vanuit de landelijke politiek getrotseerd. Waar andere instellingen door een slechtere uitgangspositie omvielen en kennis uit Nederland verdween. Hopelijk is ook dit advies over het EKWC exemplarisch voor de nieuwe wind vanuit de landelijke politiek. Maar de financiële reparatie van het cultuurbeleid is onvolledig. Kiezen voor de ene culturele instelling is nu eenmaal kiezen tegen de ander.

NB: Voor publiek en kunstenaars die het EKWC willen bezoeken is er komende zondag 22 mei 2016 een open dag van 14.00 tot 17.00 uur.

Foto: Deel van het EKWC in de voormalige ververij/splitterij op het KVL-terrein in Oisterwijk voor de verbouwing.

Ongelijk van Halbe Zijlstra’s cultuurbeleid opnieuw aangetoond

Halbe Zijlstra (VVD) wist hoe het zat toen hij staatssecretaris van cultuur (2010 -2012) was. Zo pretendeerde hij. Bezuinigen op kunst door de overheid kon omdat particulieren en bedrijven in het financiële gat zouden springen. Dat was ‘Een nieuwe visie op cultuurbeleid’ zoals hij dat in een kamerbrief ‘Meer dan kwaliteit, een nieuwe visie op cultuurbeleid‘ van 10 juni 2011 presenteerde. Er is niets van Zijlstra’s plannen uitgekomen, want de markt had weinig behoefte om in het gat te stappen dat de overheid bewust liet ontstaan. Er werd al in 2010 door vele kanten voor gewaarschuwd dat hij het bij het verkeerde eind had. Het was niet meer dan blufpoker en nattevingerwerk zonder onderzoek waar de VVD’er zich op baseerde. Op weg naar de volgende functie zonder verantwoording af te hoeven leggen voor zijn miscalculaties. Met rampzalige gevolgen.

Vandaag wordt de onjuistheid van Zijlstra’s beleid opnieuw bevestigd. Daan van Lent citeert voor NRC uit het morgen te verschijnen tweejaarlijkse rapport ‘Geven in Nederland’ van het Centrum voor Filantropische Studies aan de VU: ‘Giften aan cultuur zijn sinds 2011 verder teruggelopen. (..) De daling is opmerkelijk, omdat de overheid in 2011 besloot fors te bezuinigen op cultuur en een beleid inzette dat instellingen juist meer geld zouden moeten aantrekken uit de particuliere sector. (..) De daling komt vooral door sterk dalende sponsorgelden. De onderzoekers geven daarvoor geen verklaring. Maar uit jaarverslagen van culturele instellingen bleek vorig jaar al dat musea, orkesten, toneel- en dansgezelschappen bij bedrijven merken dat deze sinds de recessie de hand op de knip houden en bovendien geen zin hebben om in het gat te springen dat de overheden hebben laten liggen liggen.’ Nogmaals, het was voorspeld dat het zo zou gaan.

Het is dus allemaal nog veel erger dan wat Zomergast Johan Simons in 2013 zei: ‘Onze vorige staatssecretaris van Cultuur Halbe Zijlstra die zei dat hij blij was dat hij geen verstand had van kunst, want dan kon hij heel makkelijk snijden. Ik weet niet of er überhaupt bezuinigd moet worden, daar zijn ook andere stemmen, maar de manier waarop die man omgegaan is met ons kunstenaars neem ik hem zeer kwalijk en zal ik hem ook altijd kwalijk nemen. Het gaat niet aan dat iemand die staatssecretaris van Cultuur is dat durft te zeggen, terwijl een staatssecretaris van Cultuur het hoort op te nemen voor cultuur. Ook al krijg je als opdracht om te bezuinigingen dan moet je dat serieus uitleggen. (..) Je kunt toch niet zeggen als je een ministerie onder je hebt blij te zijn niet zoveel verstand van kunst te hebben om makkelijker te kunnen snijden. (..) Ik vind het respectloos beleid. We hebben te maken met een regering die redelijk respectloos met de kunst omgaat.’

De VVD is de oorzaak voor de recente kaalslag op cultuur en heeft dat in de afgelopen jaren voorbereid en vormgegeven. Eerst binnen de VVD-fractie bij monde van cultuurwoordvoerder Han ten Broeke, in 2010 door VVD-informateur Ivo Opstelten in het regeerakkoord en in de uitvoering door staatssecretaris Halbe Zijlstra. Een toelichting bij het rapport ‘Manifestaties van de vrijheid des geestes’ van de Teldersstichting claimde de eigen verdienste: Omdat cultuur en sport voor de gemiddelde burger vrijetijdsactiviteiten zijn, vormen van vermaak, rijst de vraag hoe de gewijzigde taakopvatting van de overheid op de terreinen van cultuur en sport zich verhoudt tot de liberale staatsopvatting. Voor de VVD is cultuur een vorm van vermaak. Dan is blijkbaar alles geoorloofd om de burgers wat op de mouw te spelden en slecht doordacht beleid voor te zetten.

Foto 1: Schermafbeelding van hoofdstuk ‘1.5 Geven aan cultuur’ uit kamerbrief ‘Meer dan kwaliteit: een nieuwe visie op cultuurbeleid’ van Halbe Zijlstra (2011).

Foto 2: Pieter Bruegel de Oude, ‘Luilekkerland’ (1567). Collectie: Alte Pinakothek, München.

Maarten Wisse pleit voor religie met de rug naar de toekomst

Update 20 december: Partijen onder aanvoering van D66 gaan de Zondagswet schrappen. Christelijk geïnspireerde organisaties reageren in een geconditioneerde reflex. Ook om hun achterban vast te houden. Ze zien de afschaffing als een aanval op hun christendom, maar niet als een correctie van juridische ongelijkheid. Tegelijk proberen ze D66 verdacht te maken als partij die religie wil uitbannen. Zo leiden ze de aandacht af. 

Maarten Wisse is de voortdurende aanval op religie beu, zo zegt-ie in een opinieartikel in de NRC. De geboren Zeeuw is universitair docent systematische theologie aan de VU en aan de universiteit van Tübingen en lid van de Protestante Gemeente te Vianen. Wisse meent dat religie goed is voor moraal en sociale cohesie. Met voorbeelden probeert Wisse aan te tonen dat religie in de Europese samenleving wordt weggezet als iets wat slecht of nutteloos is en daarom geen plaats dient te hebben in het overheidsbeleid. Hij pleit voor staatsgefaciliteerde religie die hij als gematigde religie ziet. Ik ben het in alle opzichten met hem oneens.

Wisse doorbreekt de scheiding van kerk en staat en omarmt het idee van compenserende neutraliteit zoals dat ooit in Amsterdam door burgemeester Job Cohen werd gepromoot met hulp van stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch. In 2010 zetten de hoofdstedelijke PvdA en Cohens opvolger Van der Laan het idee bij het grofvuil dat geloofgemeenschappen financieel gesteund moeten worden om de sociale cohesie te bevorderen.

Kenmerk van religie is dat het geloofsgenoten insluit en andersdenkenden uitsluit. Emancipatie en cohesie binnen geloofsgemeenschappen kunnen plaatsvinden, maar gaan de religie nooit te buiten. In een heterogene samenleving is religie per definitie onbruikbaar om verschillen tussen gemeenschappen te overbruggen. Daarnaast neemt de ontkerkelijking jaarlijks toe zodat de kracht van religie als middel tot cohesie afneemt.

Wisse maakt zijn claim niet hard dat in de Europese samenlevingen religie voortdurend wordt aangevallen. Zijn voorbeeld dat progressieve partijen ‘een fanatieke kruistocht tegen de weigerambtenaar‘ bij de sluiting van het homohuwelijk voeren overtuigt niet. Een vrijzinnige partij als D66 pleit al jaren voor een pluriforme samenleving waar religie een gelijkwaardige rol heeft samen met andere levensovertuigingen. Daar is niets fanatieks aan. De term ‘homohuwelijk’ is verwarrend omdat het gaat om de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht. Daar passen geen religieuze motieven als uitzondering op.

Wat Wisse lijkt te hinderen is dat religies in de Europese samenlevingen niet langer boven de wet staan en het voordeel van de twijfel krijgen. Met zijn pleidooi stapt-ie terug in de tijd. Aan een open competitie tussen de honderden religies en levensovertuigingen is Wisse nog niet toe. Publiciteit over kindermisbruik in de katholieke kerk, de vrouwonvriendelijke SGP die de mensenrechten schendt en de in Europa wonende moslimfundamentalisten die de nationale rechtsstaat niet accepteren, maakt het er voor religies niet beter op.

Op mijn beurt zou ik als vrijdenker kunnen vragen waarom religie in de Nederlandse samenleving de norm moet zijn zoals gelovigen als Wisse menen. Feitelijk geniet religie nog steeds extra juridische bescherming. Zie de Zondagswet. Tekenend is wat Wisse over moraal zegt: ‘U repliceert misschien: ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag. Dit aanvaard ik gaarne (..)’. Lees goed wat Wisse zegt: ‘ook niet-religieuze mensen vertonen moreel gedrag’. Als Wisse zou beseffen hoe neerbuigend dit klinkt voor andersdenkenden, dan beseft-ie hopelijk beter dat religie door de samenleving nog steeds tamelijk welwillend wordt bejegend.

Foto: Muurschildering eerste helft 19de eeuw in het Rila klooster, Bulgarije

Sharia-raad bevordert ongelijkheid van moslimvrouwen en is ongewenst

Eind februari 2012 bezocht de Brits-Pakistaanse vertegenwoordiger van de Islamic Sharia Council Haitham Al-Haddad Nederland. Al-Haddad is een vrouwonvriendelijk moslimgeleerde die niet met ongesluierde vrouwen aan tafel wil zitten. Dat ondervond de Nederlands-Pakistaanse presentatrice Naeeda Aurangzeb van de talkshow De Halve Maan. Al-Haddads gebrek aan openheid past niet bij de Nederlandse pluriforme samenleving. Hij kreeg kritiek en werd als een malloot geportretteerd, maar zei van de Nederlanders te houden en terug te komen. Nu wordt duidelijk waarom, hij wil dat er ook in Nederland een sharia-raad komt.

Volgens Al-Haddad behandelt zijn raad in Londen meer dan 200 zaken per maand.  Andere religies kennen overigens hetzelfde soort bemiddeling dat religieuze eenheid beschermt. Het is geen rechtbank, heeft geen wettelijke bevoegdheid en kan geen sancties opleggen. Toch heeft het macht. Het krijgt kritiek van moslimvrouwen die zich gediscrimineerd voelen omdat het door conservatieve mannen geleid wordt die mannen bevoordelen. Moslimvrouwen die er gerechtigheid zoeken zitten klem als vrouw en als moslim.

Ook Britse mensenrechtenactivisten hebben kritiek op de sharia-raad. In gevallen van familierecht worden vrouwen onder druk gezet en benadeeld. Dat ondermijnt het gelijkheidsbeginsel. Door cultureel-religieuze gevoeligheden en een zwakke sociaal-economische positie kunnen ze zich niet onttrekken aan de raad. Al-Haddad claimt dat er per jaar zo’n 20 Nederlandse moslimvrouwen bij zijn sharia-raad aankloppen om een islamitisch huwelijk te laten ontbinden. Het is ongewenst om deze sharia-raad naar Nederland te importeren.

De rol van de Nederlandse overheid is om Nederlandse moslimvrouwen die onder dwang in een islamitisch huwelijk gevangen zitten te bevrijden. Ze voelen zich gedwongen om bij de sharia-raad aan te kloppen. Het instellen van een sharia-raad is voor het tegengaan van vrouwongelijkheid geen oplossing, maar juist een bevestiging ervan. Via bemiddeling of het strafrecht zou de overheid de moslimvrouwen moeten kunnen helpen in hun emancipatie. Zodat een sharia-raad vol conservatieve mannen vanzelf overbodig wordt.

Foto: Haitham Al-Haddad houdt van Holland