Paus Franciscus roept Oekraïne op de witte vlag te hijsen en te onderhandelen met de Russische Federatie

In gesprek met de Italiaans-Zwitserse publieke omroep RSI praat de Rooms-Katholieke paus Franciscus over ‘de moed van de witte vlag’ ofwel ‘de moed van de overgave’ als hij het over Oekraïne heeft. Dat land zou volgens deze paus de moed moeten vinden om te onderhandelen.

De paus houdt er een merkwaardige argumentatie op na. Niet een land dat zich verzet tegen de agressie van een binnenvallend buurland ziet hij als sterk, maar een land dat zich overgeeft. Vanuit Oekraïense hoek worden vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Had Engeland zich in 1940 over moeten geven aan Hitler omdat het slecht ging? Onduidelijk is waar de inschatting van Franciscus op gebaseerd is dat Oekraïne verslagen is. De oorlog verkeert in een patstelling.

In het interview met RSI zegt Franciscus (vertaald):

Maar ik geloof dat degenen die de situatie zien, degenen die aan de mensen denken, degenen die de moed hebben om de witte vlag te hijsen en te onderhandelen sterker zijn. En vandaag de dag kan hierover worden onderhandeld met de hulp van internationale machten. Het woord onderhandelen is een moedig woord. Als je ziet dat je verslagen bent, dat het niet goed gaat, moet je de moed hebben om te onderhandelen. Je schaamt je, maar met hoeveel doden zal het eindigen? Onderhandel op tijd, zoek een land dat als bemiddelaar kan optreden. 

Er is veel kritiek op Donald Trump (77) en president Joe Biden (81) vanwege hun hoge leeftijd. Ze zouden niet meer geschikt zijn om het presidentschap van de VS uit te oefenen. Biden is fysiek en Trump geestelijk zwak. Er zijn steeds meer tekenen die erop wijzen dat Trump lijdt aan dementie.

Paus Franciscus is met 87 jaar nog zes jaar ouder dan president Biden. Het is merkwaardig dat er geen kritiek is op de hoge leeftijd van Franciscus. Is hij nog wel geschikt voor zijn functie? Zijn voorganger Joseph Ratzinger trad in 2013 als paus terug op 85-jarige leeftijd.

Franciscus is naast geestelijk leider ook staatshoofd van Vaticaanstad. Is hij nog wel goed bij zinnen en heeft hij nog wel voeling met de realiteit en de actuele politiek? Weet hij wat internationale verdragen over territoriale integriteit en soevereiniteit van landen zeggen? Zijn benadering van Oekraïne dat volgens hem voor de Russische agressie de witte vlag moet hijsen lijkt op de abstracte benadering van de Jezuïet die hij is.

Omdat hij ermee verdeeldheid zaait is het triest wat Franciscus zegt. Hij begrijpt blijkbaar niet de volledige strekking van zijn woorden én waar velen voor waarschuwen. Zijn wereldbeeld gaat uit van het goede en miskent het kwade. Het recente verleden heeft namelijk uitgewezen dat er niet met het Kremlin van Poetin te onderhandelen valt omdat het zich niet aan afspraken houdt. Daarnaast heeft Poetin meermalen gezegd dat hij Oekraïne van de kaart wil vegen.

Spreekt Franciscus in het interview met RSI uit de losse pols en is hij overvallen door de vraag van de interviewer of heeft hij zijn uitspraak afgestemd met zijn staf? Hij zou als staatshoofd moeten beseffen dat als hij pleit voor het hijsen van de witte vlag door Oekraïne hij daarmee de agressor in de kaart speelt. Zijn uitweiding over vrede en onderhandelen klinkt wereldvreemd, vooral omdat Franciscus niets zegt over de agressor Russische Federatie.

Chris Keulemans lijdt aan doemdenkerij in zijn antwoord aan Hans den Hartog Jager over ethiek in de kunst

Otto Dix, Sturmtruppe geht unter Gas vor, 1924 © DACS 2017. Image: Otto Dix Stiftung.

Chris Keulemans geeft in NRC in een opinie-artikel van 28 februari 2024 antwoord op een NRC-column van 21 februari 2024 van Hans den Hartog Jager. Het gaat over ethiek in musea en de beeldende kunst. Den Hartog Jager meent dat te veel ethiek ten koste van de kunst gaat en dat het morele kompas willekeurig staat afgesteld. Dat ben ik met hem eens. 

Schermafbeelding van deel opinie-artikel ‘Dat ethische normen in de kunst belangrijker zijn geworden, is omdat de wereld in brand staat‘ van Chris Keulemans in NRC, 28 februari 2024.

De polemiek gaat over maatvoering. Dus het vinden van het juist evenwicht tussen kunst en ethiek. Niemand beweert dat de kunstwereld niet maatschappelijk betrokken moet zijn en geen normen heeft. De kunstwereld is maatschappelijk betrokken. Keulemans wil de grens van die betrokkenheid oprekken ten gunste van de ethiek. Hij wil dat kunstinstellingen ‘zelf in actie komen‘ in plaats van actievoerders. Keulemans politiseert daarmee de kunsten. Den Hartog Jager is daar terughoudend in.

Met de opstelling van Keulemans ben ik het oneens omdat hij te veel vraagt van de kunsten en ze ondergeschikt maakt aan politieke doelen. Zijn onderbouwing oogt willekeurig en zijn toon pamflettistisch.

Dat begint al met de alarmerende kop dat ethische normen in de kunst belangrijker zijn geworden omdat de wereld in brand staat. Onduidelijk is of de eindredactie daar alleen voor verantwoordelijk is. Keulemans zegt: ‘We leven in een tijd van het ongerijmde‘. Neem me niet kwalijk dat ik het zeg, maar dat is een combinatie van ahistorische kletskoek en doemdenkend alarmisme.

Schermafbeelding van deel opinie-artikel ‘Dat ethische normen in de kunst belangrijker zijn geworden, is omdat de wereld in brand staat‘ van Chris Keulemans in NRC, 28 februari 2024.

Het is een overschatting van de eigen tijd. Op die overschatting bouwt Keulemans zijn betoog. Het perspectief van Keulemans is te smal. Het lijkt alsof hij overspoeld wordt door vooruitzichten en in paniek raakt. De wereld staat nu echter niet meer in brand dan in 1942 (WO II), 1952 (Korea-oorlog) of 1962 (Cuba-crisis). De wereld staat altijd in brand. 

Wie nog verder teruggaat in de tijd ziet nog meer brand en rauwere conflicten, zoals de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) waar bijna alle Europese mogendheden bij betrokken waren. Regionale oorlogen, langlopende conflicten tussen landen (Korea, Palestina, Congo, Soedan) of oorlogen tussen blokken van landen zijn van alle tijden.

Uiteraard is het verschil dat de wapens dodelijker zijn geworden en massaal slachtoffers maken door de industrialisering van de wapenindustrie. Maar gespiesd worden op een speer was evenmin prettig. Een groter verschil is de klimaatcrisis door de opwarming van de aarde. Dat is nieuw en vraagt om maatregelen die te langzaam op gang komen omdat beleidsmakers urgentie of moed missen om ze door te voeren. Een draai is evenwel nog steeds mogelijk.

De wereld is altijd In verandering. Het is het intrappen van een open deur als Keulemans zegt dat de wereld in verandering is en de kunstwereld zich daar rekenschap van moet geven. De kunstwereld geeft zich daar altijd rekenschap van. Nogmaals, het is alleen de vraag in welke mate dat gebeurt. De kunsten lopen per definitie achter op de werkelijkheid omdat reflectie tijd kost.

Een meer principieel aspect is in hoeverre kunst zichzelf kan zijn. Sommigen noemen dat autonomie. Den Hartog Jager verdedigt in grote lijnen de ongebondenheid van de kunst en Keulemans is daar rekkelijker in. Maar hij lijkt daar zo rekkelijk in te zijn dat de kunsten met activisme samenvallen en de kunst een nieuwe functie toegewezen krijgt. Namelijk fungeren als bijwagen van de politiek. Daarin verdwijnt de kunst. Het is uiteindelijk toch de politiek die de planeetvernietigers te lijf moet gaan.

Een vergelijking met de journalistiek maakt inzichtelijk dat Keulemans’ standpunt onhoudbaar is. Journalistiek reflecteert op de samenleving met als doel om verslag te doen zonder stelling te nemen. Wat niet betekent dat journalistiek niet maatschappelijk betrokken kan zijn.

Hetzelfde geldt voor de kunsten. Kunsten reflecteren op de samenleving in vrijheid en zonder dwang om onontkoombaar een politiek programma met ethische normen te moeten volgen. Kunsten moeten juist ook daar haaks op kunnen staan. Anders houden ze op kunst te zijn. Met dat aspect houdt Keulemans in zijn antwoord te weinig rekening.

Het Westen is bang voor een verliezende Russische Federatie

Schermafbeelding van deel artikel ‘Bremst der Westen die Ukraine im Krieg aus?‘ van Roman Goncharenko voor DW, 7 januari 2024.

Goed overzicht van DW over de terughoudendheid van westerse landen om Oekraïne van wapens en munitie te voorzien. 

Maar één argument ontbreekt. Namelijk dat vooral Duitsland bevreesd is dat de Russische Federatie bij een Oekraïense overwinning implodeert. En er een ongekende mensenmassa westwaarts op gang komt. Laat staan de wapenarsenalen die geplunderd worden. Inclusief kernwapens. Dit publiekelijk noemen lijkt een taboe.

Het Westen lijkt niet echt bang voor de militaire dreigingen van Poetin. Daar verschuilt het zich slechts achter. Het Westen is bang voor een instabiele Russische Federatie zonder leiding, autoriteit en gezag. Dat kan een keten van gebeurtenissen in gang zetten die niet te voorspellen zijn.

Oost-, en Centraal-Europa kan onder de voet gelopen worden. De gevolgen zullen globaal zijn. De VS heeft de financiën en politieke wil niet voor een tweede Marshall-plan om Europa weer op de been te helpen. De VS concentreert zich op Oost-Azië waar China Taiwan bedreigt.

Tot nu toe laat het Westen zich gijzelen door doemdenken over een Russische nederlaag. Het heeft meer angst voor een verliezende dan een winnende Russische Federatie.

Als compromis stuurt het Westen aan op een patstelling die Poetin de gelegenheid geeft de Oekraïense infrastructuur plat te bombarderen. Zodat Oekraïne in de toekomst geen lichtend voorbeeld voor de Russische bevolking kan zijn. Zo beredeneerd lijkt het Kremlin minder bezwaar te hebben dat Oekraïne lid wordt van de NAVO, dan van de EU.

In het Westen en niet in het minst in Duitsland neemt de kritiek toe op dat spelen op remise door het Westen in de Russisch-Oekraïense oorlog. Zoals schakers weten is spelen op remise link. Men kan beter op winst spelen om op enig moment alsnog genoegen te nemen met remise.

Het Westen benadert deze oorlog op dit moment strategisch onverstandig omdat het zich door angst voor een verliezende Russische Federatie laat gijzelen. In elk geval geeft het de indruk dat dit zo is. Er is geen andere zinvolle verklaring voor de trage levering van militair materiaal en munitie door het Westen aan Oekraïne.

Waarom gebruikt NOS in bericht over aanval Belgorod het woord ‘vergelding’?

Schermafbeelding van kop van artikel ‘Russische vergelding voor aanval Belgorod, drones afgevuurd op Charkiv’ van de NOS, 31 december 2023.

De Rusland-desk van de NOS komt met bovenstaande kop. Het praat op twee manieren het Kremlin na. Dat is niet wat Nederlanders onder kwaliteitsjournalistiek zouden moeten verstaan. De Rusland-desk van de NOS levert broddelwerk. De NOS lijkt te weinig te beseffen dat woorden ertoe doen

Er bestaat geen vergelding door een vijandige indringer. Rusland bombardeert al bijna twee jaar burgerdoelen in Oekraïne. Het is onnozel om deze terroristische aanslagen te framen als een lopende Q&A waar twee partijen schuld aan hebben.

Daarnaast is het niet onomstotelijk bewezen dat de Oekraïense krijgsmacht verantwoordelijk is voor de recente aanval op Belgorod. Die aanval toeschrijven aan Oekraïne is speculatie. Dus hoe kan er dan sprake zijn van vergelding als de NOS de onderliggende feiten (nog) niet kent?

De NOS breit in kop en tekst een verhaal aan elkaar met aannames, veronderstellingen en simplificaties. De NOS zou afstand moeten nemen tot wat het Kremlin claimt en uitsluitend verslag moeten doen van de feiten. En Russische claims duidelijk aangeven als claims. Dat doet de NOS niet in dit bericht.

Feiten, Russische claims en meningen lopen in het bericht door elkaar heen. Het meest kwalijk is zoals gezegd dat het in de kop spreekt van een Russische vergelding, terwijl dat niet meer is dan een claim van het Russische Ministerie van Defensie. Dat het een Russische claim is wordt uit de kop niet duidelijk. Er had kunnen staan: ‘Rusland praat over vergelding voor aanval Belgorod’, maar dat staat er niet. De NOS brengt als feit dat het een vergelding is.

Dit zonder slag om de arm als nieuws brengen is van de NOS extra onzorgvuldig omdat het moet weten dat de claims van het Russische ministerie van Defensie vaak niet overeenkomen met de waarheid. De NOS weet dat er een propaganda-oorlog woedt en het moet vermijden zich daar eenzijdig in te laten trekken. Maar daar leent de NOS zich juist wel toe.

Het woord ‘vergelding‘ in de kop is fout. De Rusland-desk van de NOS moet zich schamen voor dit journalistieke prutswerk. Het artikel roept de vraag op aan welke kant de NOS staat. Aan de kant van onafhankelijke journalistiek, aan de kant van het Kremlin of aan de kant van bureauredacteuren die niet wakker zijn en nog slapen?

Evaluatie 2023

Stephen Shore, Home of Rakhil Rusakovskaya, Kiev, Kyivska Province, Ukraine, July 28, 2012. Collectie: MoMA.

Wat was in mijn ogen de belangrijkste politieke ontwikkeling in 2023? Zonder twijfel was dat de voortdurende aanval van de Russische Federatie op Oekraïne en de afnemende steun van het Westen om Oekraïne te steunen.

Dat laatste is om vele redenen onbegrijpelijk omdat een verslagen Oekraïne Europa kwetsbaar maakt en het het terugdringen van de Russische Federatie dat uiteindelijk toch nodig zal zijn extra kostbaar. Oekraïne is niet meer zozeer het grensland, de bufferstaat van de Russische Federatie, maar een bufferstaat van de EU. De nationale veiligheid van Europa staat op het spel.

De verkiezingsoverwinning van Geert Wilders en de oorlog in Gaza tussen Hamas en Israël zijn vergelijken bij Oekraïne voor Europa van een mindere orde.

Wilders moet nog maar zien of hij een kabinet kan smeden. Als VVD en NSC meedoen, ook in een gedoogrol, dan zullen ze vanwege dat feit bij komende verkenningen electoraal verliezen. Met dat in hun achterhoofd zouden ze wel idioot zijn om in een radicaal-rechts PVV kabinet te gaan zitten. Risico voor VVD en NSC is dat de samenwerking met Wilders beide partijen zal splijten.

De oorlog tussen Hamas en Israël is het gevolg van een onoplosbaar conflict dat al 20 eeuwen speelt. De Joods-Romeinse oorlog van 70 jaar na Chr. is daarvan een beginpunt en niet 1948 of een andere 20ste eeuwse datum. Triest is dat de burgerbevolkingen door hun corrupte en niet-democratische leiders worden opgeofferd.

Dat zijn drie politieke ontwikkelingen die op dit moment in Nederland in de publieke opinie spelen. Ze vallen voor elk individu in het niet bij zaken van ziekte, werk, ontslag, pensioen, liefde, leven en dood. Dat is niet zozeer te persoonlijk om publiekelijk te bespreken, maar niet interessant genoeg voor anderen.

Dan zijn er nog zaken waar men zich extra mee identificeert. Dat was voor mij de sluiting van het Afrika Museum en de harde inzet van het NMvW in het contact met de eigenaar van dat museum dat elke samenwerking blokkeert. Het openbaar bestuur speelt geen enkele rol om te bemiddelen tussen de twee partijen. Half december kwam daar nog het bericht bij van de sluiting van Buitenplaats Doornburgh in Maarssen. Wat zal daar in 2024 de toekomst brengen?

Aangekondigde ramp van het conflict tussen Hamas/Palestijnen en Israël

Schermafbeelding van deel artikel ‘De Volkenbond en de mandaatgebieden‘ van Willem Peeters in Historiek, 12 oktober 2021.

Wat voor conflict zou er wel of niet zijn ontstaan als een Joods thuisland na de Eerste Wereldoorlog in het toenmalige Tanganyika gevestigd zou zijn? Een voormalige Duitse kolonie. Dus niet in het zogenaamde Eretz-Israël zoals nu.

De loop van de geschiedenis hangt van toevalligheden aan elkaar. Conflicten worden gecreëerd of voorkomen. Politici nemen domme beslissingen die de kiem van een conflict in zich dragen. Domme beslissingen die met de kennis van toen ook al dom waren.

Wat zou er gebeurd zijn als de VS en het VK in 2014 de bezetting door de Russische Federatie van de Krim en delen van de Donbas met militaire interventie hadden beantwoord? In een memorandum hadden deze landen in 1994 met hun handtekening de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne gegarandeerd. Maar in 2014 pasten ze. Hun handtekening bleek niets waard.

Nu proberen de Russen Oekraïne te vernietigen. Het Kremlin ontzegt Oekraïne een eigen bestaansrecht en identiteit. Die opstelling maakt een compromis onmogelijk. Had ingrijpen in 2014 van de VS en het VK de huidige escalatie in de Russisch-Oekraïense oorlog kunnen voorkomen?

Zo is het ook met Israël en zijn buren. Een compromis bestaat niet. Ondanks allerlei verdragen en akkoorden met internationale partijen die suggereren dat een compromis mogelijk is. Maar aan de zogenaamde tweestatenoplossing hecht geen van de geradicaliseerde strijdende partijen geloof. De gematigde krachten zijn murw.

Wie het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden ziet en tot wat voor moorddadigheid, wraakzucht, frustratie en radicalisme dat aan beide zijden leidt, kan niet anders dan concluderen dat de geschiedenis na de Eerste Wereldoorlog een verkeerde afslag heeft genomen. Met dank aan de toenmalige Britse minister van Buitenlandse Zaken Arthur Balfour.

Maar het kan ook dat er hoe dan ook geen goede afslag mogelijk was. Inmiddels is een oplossing voor dit conflict niet meer mogelijk. Beide partijen hebben tegelijk gelijk én ongelijk. Alle glazen zijn halfvol en halfleeg. Dat toont de nuance. Dat valt niet meer te corrigeren.

Het maakt de debatten over de moordpartij door Hamas op 7 oktober 2023 in Zuid-Israël en het harde antwoord van de Israëlische regering zo vermoeiend en voorspelbaar. Iedereen heeft gelijk én ongelijk. Er is geen ethische winnaar. Beide partijen schenden op grootschalige wijze het oorlogsrecht. Beide partijen gijzelen bevolkingen. Beide partijen zijn corrupt. Dat reduceert partij kiezen in het debat tot het bevestigen van het gelijk met voorbijgaan aan het ongelijk.

Kolonialisme heeft het conflict veroorzaakt. Landen doen nu net alsof Israël en Hamas niet gelouterd handelen. Wat ze niet doen, maar dat is niet de kern waar het om gaat. Ze zijn die weg opgestuurd door koloniale machten die hun handen er halverwege vanaf hebben getrokken. Externe partijen hebben onvolwassen en onverantwoordelijk gehandeld. Ze hebben dit conflict op hun geweten. Als een aangekondigde ramp.

Media fabriceren hype dat steun aan Oekraïne afneemt

Schermafbeelding van deel artikel ‘Scheurtjes in westerse steun voor Oekraïne: ‘Dit is waar Poetin op hoopt‘ van de NOS, 2 oktober 2023.

Media praten elkaar soms na. Uit gemakzucht, luiheid of gebrek aan expertise. Zo bestaat de kans dat ze met elkaar een inschattingsfout versterken. Of beeldvorming manipuleren door stemmingmakerij.

Amerikaanse en Europese media verkondigen de laatste dagen dat de financiële steun aan Oekraïne in gevaar is. Er zouden scheurtjes zijn in de westerse steun. Is dat werkelijk zo of is het vooral beeldvorming in en van de media zelf? Media die altijd al tegen (hulp aan) Oekraine waren zien hun kans schoon en proberen verdeeldheid te zaaien in het westerse kamp.

De ultra-rechtse Afrikaans-Canadese ondernemer Elon Musk speelt karikaturaal in op dat anti-Oekraïense sentiment. Hij verwoordde zijn onbegrip op zijn eigen X (voorheen Twitter). Musk reduceert een geopolitieke proxy-strijd in Oost-Europa tot liefdadigheid aan Oekraïne. Hij mist de nuance dat het Westen op afstand de eigen belangen in Oekraïne verdedigt. President Zelensky heeft sinds februari 2022 goed gelobbyd om wapensteun en die uiteindelijk gekregen. Alleen te laat om de strijd tegen de Russen met een overwinning af te sluiten.

X (tweet) van Elon Musk, 2 oktober 2023.

Niet zo sterk is dat media van elkaar afwijkende ontwikkelingen op een hoop vegen. Zoals de verkiezingsoverwinning van de pro-Russische Robert Fico in het onbelangrijke Slowakije. Of hij zijn standpunten in een coalitie kan doordrukken is nog niet zeker.

Of de animositeit van Polen met Oekraïne waar een komende parlementsverkiezing de uitingen van de regering om electorale redenen dicteert en export van Oekraïens graan voor problemen zorgde. Polen blijft hoe dan ook anti-Russisch en beseft dat het Oekraïne moet steunen om zichzelf te beschermen.

De belangrijkste ontwikkeling is de weerstand in de VS van een kleine groep Republikeinen. In het noodpakket dat in complexe onderhandelingen onder tijdsdruk tot stand kwam werd de hulp aan Oekraïne geschrapt. Tijdelijk. President Joe Biden is in onderhandeling om de hulp aan Oekraïne weer op te pakken. Naar verluidt is daarover al een afspraak tussen Biden en Huisvoorzitter Kevin McCarthy gemaakt.

Is de berichtgeving over de hulp aan Oekraïne veel drukte om niets of is er iets aan de hand? Er is minder aan de hand dan de media suggereren die uit ongelijksoortige ontwikkelingen een patroon menen af te kunnen leiden, maar enige oorlogsmoeheid bestaat wel degelijk. De verwachting dat de oorlog nog zeker tot ver in 2024 gaat duren heeft in het Westen het besef doen groeien dat het gaat om een dure, lange strijd.

Die moeheid is een normaal verschijnsel. Ook omdat na de Oekraïense militaire successen in 2022 die publicitair voor ronkende koppen zorgden het Oekraïense tegenoffensief in het zuiden moeizaam vordert. Wat valt er te melden over een strijd die zich in het verborgene lijkt af te spelen? Maar het is een veldslag in de diepte die zich uitstrekt tot op de Krim en die om meer gaat dan terreinwinst in Robotyne, Verbove of Tokmak. Doel is de verovering van de Krim.

De Russisch-Oekraïense oorlog is al sinds 2014 aan de gang en werd in westerse hoofdsteden eerst zo goed als ontkend. Ondanks de Amerikaanse en Britse handtekeningen onder het Boedapest Memorandum (1994) dat de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne garandeerde. Het Westen liet in 2014 Oekraïne in de steek.

De laatste 20 maanden is dat sinds de Russische inval in februari 2022 veranderd en is het besef gegroeid dat de verdediging van Oekraïne tegen de Russische agressor de verdediging van Europa is. Ook van belang voor de VS dat economisch, cultureel en politiek sterk met Europa verbonden is.

Ook lijkt de angst voor een Russische aanval met nucleaire wapens afgenomen. Mede door tussenkomst van China dat Poetin duidelijk maakte dat hij geen kernwapens in deze oorlog moet inzetten. Dat maakt de weg vrij voor verdere steun aan Oekraïne. Het Westen laat zich niet meer chanteren, maar levert steeds meer geavanceerde wapensystemen aan Oekraïne.

In het patroon van haperende steun dat de media menen te herkennen worden ontwikkelingen verzwegen die de andere kant opwijzen. Zoals de Duitse steun aan Oekraïne die onverminderd doorgaat en indrukwekkende vormen aanneemt. Of de samenwerking van de Oekraïense, Turkse en westerse wapenindustrie.

Media zijn onderhevig aan modegrillen. Een overspannen nieuwscyclus moet gevoed worden als een hongerig beest dat nooit genoeg heeft. Het nieuws dat de steun aan Oekraïne afneemt is zo’n modegril. Het is gebaseerd op ongelijksoortige, nog niet afgeronde ontwikkelingen die samengevoegd worden. Er is een kern van oorlogsmoeheid die opgeklopt wordt tot een nieuwsverhaal door het te vullen met speculaties.

Het echte nieuws is dat dit ‘verhaal’ niet gaat over Oekraïne, maar over de media zelf die elkaar napraten en blijven steken in stemmingmakerij. Feiten worden dan ondergeschikt aan meningen.

Ik verlang naar vrede in Oekraïne en ben daarom relatief pacifist. Klaar met goedgelovigheid

Schermafbeelding van deel opinie ‘Ik verlang naar vrede, en juist daarom ben ik geen pacifist‘ van Klaas Vos in het ND, 9 februari 2023.

Mooi commentaar van dominee Klaas Vos in het ND over de tegenstanders van oorlog. En de Oekraïens-Russische oorlog in het bijzonder. Met onvermijdelijke christelijke verwijzingen. Het dateert van 9 februari 2023.

Wie is er voor oorlog behalve generaals die medailles en dollars verzamelen, wapenhandelaren en bemiddelaars als de Turkse president Erdogan die er zich mee belangrijk maken? Niemand toch?

Ook ik verlang naar vrede, en ben daarom niet langer pacifist. De PSP was de partij waar ik de eerste keren op stemde toen ik meerderjarig was. De Pacifistisch-Socialistische Partij die in 1990 opging in GroenLinks, waarna het pacifisme noch het politiek-filosofisme in de Nederlandse politiek geen vertegenwoordiging meer had. Nog steeds voel ik me verbonden met het pacifistisch gedachtengoed. Maar het is relatief. 

Of pacifisme in pure vorm kan bestaan betwijfel ik. Pacifist, atheïst en filosoof Bertrand Russell muntte het begrip ‘relatief pacifisme’. Oorlog is altijd slecht, maar in uitzonderlijke gevallen is het gerechtvaardigd omdat het het minste van meer kwaden is. Zijn voorbeeld was Hitler, nu hebben we Poetin. Maar er zijn onderhand veel uitzonderlijke gevallen. Ook ik ben wat de Oekraïens-Russisch oorlog betreft een relatief pacifist. Het kleedt het begrip pacifisme wel tot op de bodem uit. 

Sommigen in mijn omgeving interpreteren het pacifisme zo goedgelovig dat het me verbaast en zelfs kwaad maakt. Ik verfoei het pacifisme van de dom linkse Hedy d’Ancona of de moralistisch-zalvende theoloog en voormalig Ikon-voorman Bram Grandia die zegt begrip voor het Russische standpunt te hebben. Ze roepen op tot vredesonderhandelingen. De religieuze claim op gelijk van Grandia is voor mij onverteerbaarder dan de politieke naïviteit en de profileringsdrang van d’Ancona. Niet ten onrechte windt Vos zich op over hen.

Als pacifisme een vermomd soort anti-Amerikanisme of pro-Poetinisme wordt, dan houdt het helemaal op pacifisme te zijn. De ultra-linkse Duitse politica Sarha Wagenknecht is daar een voorbeeld van. Maar zij is een politiek opportunist en geen moralist.

Vredesbesprekingen tussen Oekraïne en de Russische Federatie die de agressor belonen en de wortel van het conflict niet aanpakken zijn niet alleen geen duurzame oplossing, maar is vooral een gluiperige opstelling om onder het mom van pacifisme het bieden voor de agressor te doen. Wie bewust die rol op zich neemt maakt zich tot hypocriet.

Het ergst zijn de godsdienstige opinieleiders die zich op een moralistisch standpunt stellen omdat ze tegen oorlog zijn. In hun christendom kunnen ze geen aangrijpingspunten voor een rechtvaardige oorlog vinden. Ze zijn blijkbaar niet in staat om buiten hun christelijke dogmatiek om te denken. Die ruimte gunnen ze zich niet.

Dat is niet alleen jammerlijk, maar ook tragisch. Vooral als ze zich in het publieke debat daarover menen te moeten uiten met hun christelijke dogmatiek die het alpha en omega van hun denkwijze is. Dat zegt weinig over het pacifisme of de Oekraïens-Russische oorlog, maar alles over de gekleurde bril die dominees het zicht op de realiteit ontneemt. Klaas Vos is de gelukkige uitzondering.

Zwaartepunt begonnen Oekraïens tegenoffensief in sector Kopani-Robotyne-Tokmak in Zaporizja

Russische verdedigingslinies in de sector Kopani-Robotyne-Tokmak (via commerciële satelliet). Stand 7 mei 2023.

Het lang verwachte Oekraïense offensief lijkt afgelopen nacht te zijn begonnen in de Zaporzja Oblast in de buurt van Orikhiv. Dat is in het zuiden van Oekraine in de Kopani-Robotyne-Tokmak sector.

Nog veel is onduidelijk. Maar gedurende de hele oorlog zijn Oekraïense partizanen actief geweest in de omgeving van Melitopol. Opzet zal zijn om de Oekraïense aanvalstroepen daarmee contact te laten maken. Sabotage in de rug van de Russische troepen ligt voor de hand.

Doel van de Oekraïense troepen lijkt om door te breken naar de Zee van Azov en de Russische troepen in tweeën te delen en uiteindelijk de Krim te veroveren. Ook havenstad Berdyansk lijkt een logisch doel. Deze aanval werd verwacht en de Russen hebben daarom vier verdedigingslinies ingericht. Het is onduidelijk of alle linies even sterk zijn.

Ook op andere plekken langs het front hebben Oekraïense troepen het initiatief, maar in Zaporizja lijkt het zwaartepunt van de aanval te liggen. Wat niet wil zeggen dat er geen tweede front wordt geopend om de Russische linies te doorbreken als de situatie op de grond dat mogelijk maakt.

De eerste twee Russische linies zouden inmiddels doorbroken zijn en Oekraïense tanks zouden opgerukt zijn tot Robotyne. Oekraïne zet Leopard 2 tanks in. Verliezen aan beide kanten zijn volgens de geruchten immens. Dat kan niet objectief worden vastgesteld. Duitsers noemen het beeldend een Panzerschlagt.

Oekraïne handhaaft een informatiestilte. Daarom zijn er nauwelijks beelden. Over de afloop van de strijd is weinig te zeggen. Het staat vast dat het Oekraïense tegenoffensief redelijk succesvol begonnen is. Maar een aanvaller moet voortgang blijven boeken om dat succes vast te houden.

Is Jolle Demmers in haar mening over de Russisch-Oekraïense oorlog een naïeve of intellectuele oplichter?

Update 8 maart 2024: Sinds 6 maart woedt er in Trouw weer een Jolle Demmers veenbrandje, waar ook Hubert Smeets zich op geworpen heeft. In de NRC opende Ewald Engelen een tweede front op die dag, maar dat trok minder bekijks, hoewel even absurd. In mei 2023 schreef ik een column waarin ik Demmers frontaal aanviel:

Er is al veel gezegd over de lezing van Hoogleraar Conflict Studies dr. Jolle Demmers van de UU voor het Vlaamse Vredesinstituut. Het lijkt alsof Demmers met haar lezing vooral voor conflict over zichzelf en haar academische integriteit zorgt.

Hubert Smeets noemde John Mearsheimer in een NRC-column van 30 november 2022 een ‘intellectuele oplichter‘. Later voegde hij in een tweet Demmers met Noam Chomsky ook in dat rijtje. Net als Demmers beroept Mearsheimer zich op ‘analyse‘ en machtsvorming in wat zij ziet als ‘realisme‘ tegenover moralisme, mensenrechten en internationale rechtsorde,

Men kan aan dat rijtje ook Laurien Crump toevoegen die tot voor kort deel uitmaakte van dezelfde vakgroep als Demmers en de afgelopen jaren in talloze opinie-artikelen het Kremlin in bescherming heeft genomen. Ik heb aan haar pro-Kremlin Koude Oorlog blik uitgebreid aandacht besteed: zie hier, hier en hier. Ze spreekt zich na haar afscheid van de UU nog steeds uit in de media over Oekraïne.

Het is niet vreemd dat Demmers en Crump tot hun mening komen die min of meer overeenkomt met die van het Kremlin, maar wel dat ze dat doen of deden binnen de ‘wetenschap‘ van de UU. Als alumnus van de UU schaam ik me dat Demmers aan mijn universiteit is verbonden. Hoe is ze benoemd? Ik vraag me ook af hoe de collegiale toetsing is geregeld binnen zo’n vakgroep Internationale Betrekkingen of de faculteit Geesteswetenschappen.

Hoe academisch zelfstandig denkt Demmers en hoe origineel zijn haar standpunten? Ik vraag het me af omdat ze akelig dicht aanleunt tegen de talking points van het Kremlin. Die beogen om binnen Europa verdeeldheid en verwarring te zaaien en de EU en NAVO te verzwakken.

Het is geen toeval dat Demmers zich mentaal voegt bij de dwarsdenkers. Ze verwijst er in haar lezing naar. In Duitsland met Sahra Wagenknecht die radicaal-links (Die Linke) en radicaal-rechts (AfD) samen de straat op krijgt. Het is geen toeval dat het Kremlin de laatste 10 jaar heeft geïnvesteerd in Europees radicaal-links en radicaal-rechts om via de flanken de EU en NAVO te ondermijnen. Dat betaalt zich nu uit in Wagenknecht en Demmers die voor het Vlaamse Vredesinstituut spreekt.

Demmers maakt zich met haar lezing mentale deelgenoot van die beweging van dwarsdenkers. Als wetenschapper had ze een andere focus kunnen kiezen die minder partijpolitiek, meer historisch onderbouwd en meer reflectief was. Met als paradox dat Demmers in vaagheden en clichés over vrede praat en de vinger niet echt aan de pols houdt van de Russisch-Oekraïense oorlog. Ze stelt feiten verkeerd voor.

Demmers wordt niet concreet, maar blijft hangen in algemeenheden over vrede. Ze noemt niet het feit dat Poetin al voor het begin van de inval in 2022 herhaaldelijk het bestaan en de authenticiteit van Oekraïne (geschiedenis, cultuur, religie, taal) publiekelijk heeft ontkend. Tot wat voor vredesonderhandelingen kan dat leiden als een van de partijen het bestaan van de ander ontkent? Dat is essentieel.

Demmers beseft in haar verhaal te weinig wat pacifist Bertrand Russell zei over het antwoord op Hitler: ‘War was always a great evil, but in some particularly extreme circumstances, it may be the lesser of two evils‘. Ook vrede en pacifisme zijn relatief en niet zo absoluut als Demmers stelt die blijft vasthouden aan een enerzijds-anderzijds beeld waar de oorzaak van een oorlog wordt gewist.

Men kan volop kritiek hebben op de wapenindustrie in het Westen én de Russische Federatie die gouden tijden beleeft. En op de toenemende budgetten voor Defensie die niet naar zorg, onderwijs, huisvesting of sociale zekerheid gaan. Dat is een slechte ontwikkeling. Maar de oorzaak daarvan is Russische agressie en imperialistisch denken. Dat is de realiteit van nu die men niet kan terugdraaien of ontkennen door de mentale acrobatiek van het wegkijken.

Demmers doet precies wat in het kraam van het Kremlin past: ze zaait verwarring met haar vinger die niet één kant opwijst, maar de schuld van het conflict min of meer gelijk over de strijdende partijen verdeelt. Dat kan zo zijn in Demmers’ papieren werkelijkheid, maar in de echte werkelijkheid is er duidelijk een agressor die in 2014 dit conflict is begonnen: de Russische Federatie.

De Russisch-Oekraïense oorlog is tamelijk eenzijdig. Demmers verbreedt dat, om niet te zeggen, verhult dat, door er van alles bij te halen wat niet de kern is. De kern is de rancune van het Kremlin over het verdwijnen van de Sovjet-Unie en de poging om de invloedssfeer van 30 jaar geleden te restaureren. Dát heeft tot de oorlog geleid.

De Russische Federatie is Oekraïne in 2014 binnengevallen en in februari 2022 nogmaals op grootschalige wijze. De Russische strijdkrachten vernietigen Oekraïense burgerdoelen, ontvoeren kinderen, terroriseren de bevolking en houden de ontwikkeling van Oekraïne tegen.

Ik miste meer in Demmers’ lezing, zoals de Russische inval in 2014 die zeker geen burgeroorlog was, maar een strijd tussen twee staten, het Boedapest Memorandum van 1994 dat de territoriale integriteit van Oekraine garandeerde, de internationale rechtsorde en de pogingen van het Kremlin om te infiltreren in de Europese politiek én vredesbewegingen.

Of Jolle Demmers een intellectuele of naïeve oplichter is blijft de vraag.