Schijn van vrijheid met Tommy Wieringa en conferentie Cyberspace

Internetvrijheid. Is er een minder sexy onderwerp denkbaar dat weinigen aanspreekt? Evenals privacy. In de vijfde Kousbroeklezing meent Tommy Wieringa dat burgers zonder morren hun individuele vrijheid inleveren voor welvaart en veiligheid. Zodat er voor bedrijven en overheden geen beletsel bestaat om nog verder op te dringen. Ongenoemd laat Wieringa dat de ultieme consequentie de controlestaat is. Het 1984 van een mak gebeukte kudde burgers. Is er nog een ontsnappen mogelijk aan de almacht van bedrijven en overheden?

Wieringa: ‘Het is verleidelijk om de westerse geschiedenis voor te stellen als een lange, vaak gefrustreerde maar toch min of meer ononderbroken beweging in de richting van de grootst mogelijke individuele vrijheid, en het is beslist een opluchting dat we aan de onderdrukking van priesters en koningen ontkomen zijn, maar daarvoor in de plaats heeft zich de staat tot in de fijnste vertakkingen van ons bestaan genesteld. In de materiële wereld, waar je kinderen een paar dagen langer mee op vakantie wilt nemen of een schuurtje wilt bouwen, en in de digitale wereld, waar bijna al je bewegingen worden gevolgd en geïnterpreteerd.’

Bureaucratie disciplineert de burger die zich uitstrekt tot een opvoeding die handelen aanleert dat niet alleen in lijn is met de staat, maar zelfs met de zittende macht. Dat omvat de aanvaarding van politieke partijen, de concessies en eigendomsverhoudingen, een in 1815 ontstaan koningshuis dat zichzelf benoemde en op de troon plaatste en nu verafgood dient te worden, gevestigde religieuze organisaties die een streepje voor hebben en een politiek-culturele Leitkultur dat onderscheid oplegt tussen wat leidend en wat volgend is.

Het individu kan niet anders dan zorgen zo min mogelijk afhankelijk van staat en zittende macht te zijn. Meer zit er niet in. Financiële onafhankelijkheid, een kritische geest die tracht grijstinten in een duister landschap te blijven zien en vooral: benoemen of een onafhankelijke, licht-anarchistische houding die zich niet schaart achter vaandels, partijprogramma’s, leiders of het ergste van alles: bijzaken helpen staande te blijven onder de oprukkende controlestaat. Wat in Turkije sneller gaat dan in Nederland. Vrijheid, een snoezig onderwerp voor beschouwingen die in het reservaat van de weldenkende burgers de status quo mogen ondersteunen. Tommy Wieringa heeft er werkelijk behartenswaardige uitspraken over. Maar een lezing is geen realiteit.

Foto: Krijttekening op lei van Tacita Dean op Documenta (13) 2012 in voormalige kapel van een voormalig belastingkantoor in Kassel. Bergen gebaseerd op de omgeving van Kabul in Afghanistan. Eigen foto.

Cornielje: Gelderland bepaalt waar u woont, werkt en recreëert

De provinciale verkiezingen naderen en da’s te merken. Op 18 maart zijn de stembussen open. Provinciale politici laten van zich horen om hun belang te benadrukken. Namens de provincie Gelderland presenteert commissaris Clemens Cornielje (VVD) een provinciale stemwijzer en in zijn enthousiasme komt hij met een nieuwtje: ‘[..] de provincie Gelderland bepaalt waar de mensen kunnen wonen, waar ze kunnen werken, waar ze kunnen recreëren, waar er natuur is, waar de bedrijfsterreinen komen [..]’. Dus in Gelderland kunnen de inwoners voortaan niet zelf bepalen waar ze gaan wonen, werken of recreëren. Dat doet de provincie voor ze.

In Arnhem wordt ‘1984’ werkelijkheid. Dus kruis gerust de partij van uw keuze aan, verschil maakt het niet. Gelderland bepaalt immers waar u woont, werkt en recreëert. Deze provincie heeft ook een verkiezingskrant uitgebracht met nog een nieuwtje: alle (!) partijen staan erin aangegeven waarop gestemd kan worden en de mensen kunnen ‘zo’ dit digitale papier aanklikken voor informatie. Een technische doorbraak! Gelderland heeft met Cornielje de commissaris die het verdient. Vraag is of hij exact verwoordt waar hij voor staat.

Omroepbrief Dekker kijkt naar toekomst. Politiek ook hervormen?

Staatssecretaris Sander Dekker stuurde de kamer vandaag een brief met voorstellen over de toekomst van het publieke mediabestel. ‘De publieke omroep wordt een plek waar innovatie en creatieve makers elkaar ontmoeten. Waar gestreefd wordt naar de mooiste programmering.’ zo eindigt het. Feitelijk betekent de brief van Dekker een herhaling van de goede bedoelingen uit de Medianota (1984) van toenmalig minister van WVC Elco Brinkman. Terug naar de kern, terug naar de urgentie, weg van het amusement en de sport, en meer aandacht voor de categorieën informatie, kunst en maatschappelijke ontwikkeling die bij een publieke omroep thuishoren. Ruim baan voor programmamakers en inperking van de omroepmaatschappijen. Dekker doet aan achterstallig onderhoud en stript weg wat sinds 1984 het bestel binnengeslopen is.

De analogie zal een politicus als Ton Elias mogelijk niet direct erkennen. De vergelijking tussen ‘het verzuilde en vermolmde’ omroepbestel en het politieke bestel ligt voor de hand. Ook zo’n gesloten systeem. Als Elias zegt dat ‘ook anderen dan omroepen toegang krijgen tot de publieke netten’ en ‘voor het eerst sinds jaren gaat de discussie over de inhoud van wat publieke omroep is in plaats van over structuren, poppetjes en gevestigde belangen’ dan is dat toepasbaar op het politieke bestel. Ook daar gaat het eerder over coalities, poppetjes en gevestigde belangen dan over inhoud, laat staan over de maatschappelijke rol van de politiek.

Ook het politieke bestel is volgens velen vermolmd en verzuild. Waar staatssecretaris Dekker voorstelt om nieuwkomers tot het omroepbestel toe te laten, blokkeren gevestigde politieke partijen de toegang van nieuwe partijen (startsubsidie) of de participatie van burgers die binnen de politiek een plek krijgen om als individu mee te beslissen. De Omroepbrief is een goed begin, nu de Partijpolitiekbrief nog. Wie durft?

Foto: Schermafbeelding van ‘Omroepbrief is een goed begin’ van de VVD, 13 oktober 2014.

Gedachten bij een overheidscampagne uit 1992. Wat is privacy?

Is het verschil tussen overheidsvoorlichting en propaganda, het verschil tussen weten en niet willen weten? Een spot uit 1992 over het sociaal-fiscaal nummer. Het sofinummer. Meer dan 20 jaar later is onduidelijk wat er bedoeld wordt met de slogan ‘Met het sofi-nummer komt iedereen tot zijn recht‘ die tamelijk nietszeggend klinkt. De koppeling van bestanden wordt als heilzaam voorgesteld omdat ‘meneer Jansen‘ zijn eigen sofi-nummer niet kan veranderen. Hoe realistisch is echter het scenario van iemand die ’s nachts met dat doel in een overheidskantoor inbreekt? De uitzondering wordt als regel gepresenteerd. Maar hoe realistisch is het scenario van een overheid die overdag bestanden van burgers koppelt? Dat blijft voor het gemak ongenoemd.

Was de controlestaat in 1992 voor de opkomst van het internet nog niet goed voorstelbaar? Kunnen we dat ons meer dan 20 jaar later nog indenken? Toch dateert 1984 van George Orwell uit 1948. Voorstelling van een campagne wordt waarheid omdat de horizon van de overheid een campagne is. Daar stopt het denken. Daar stopt de tijd. Onbewust blijft hét probleem van dataverzameling ongenoemd: concentratie van staatsmacht.

Foto: ‘Grote belangstelling voor de lange rijen computers tijdens de kijkdag woensdag in het bedrijfspand van de Infotheek Groep in Leiden‘. 19 februari 1992. Credets: ANP, Cor Mulder

Boston jaagt debat aan: controlestaat of privacy?

In de Amerikaanse samenleving bestaat nauwelijks nog privacy. Overheidstoezicht op openbare ruimte en internet is immens. Heeft die indringing van de overheid en het bedrijfsleven in de levenssfeer van burgers dan geen enkel nut? Het volgen van burgers in straten en op internet wordt onder het mom van veiligheid gebracht. Bijvoorbeeld om terrorisme te voorkomen. Was Boston er geen voorbeeld van dat de controlestaat werkte? Cenk Uygur van The Young Turks toont aan dat de controlestaat in Boston juist niet werkte. Wat nu door overheden aan cameracircuits en cybersecurity wordt opgebouwd is een tikkende tijdbom onder de privacy. Zonder tussenkomst van de rechter kan de staat de infrastructuur inzetten om tegenstanders uit te schakelen. President Obama doet dat wellicht nog terughoudend, maar voor een minder terughoudende opvolger wordt nu de infrastructuur opgebouwd. ‘The Plot Against America‘ meets ‘Nineteen Eighty-Four‘.

Nederland is nog niet zover, hoewel de Amerikanisering vordert. Deze waarschuwing betekent voor ons land verdere bewustwording over het feit dat het opbouwen van controlestaat altijd ten koste gaat van de privacy. Samenleving en politiek kunnen kiezen voor het opbouwen van de controlestaat, maar kunnen niet zeggen dat ze dat niet bij volle bewustzijn deden en niet wisten dat het ten koste ging van de privacy van de burger. Maatschappelijke krachten die voor de privacy opkomen wacht een taak om die bewustwording te vergroten. Een van de argumenten tegen de invoering van de controlestaat is dat het verre van doelmatig is en achter de feiten aanloopt. Zoals Boston aantoont. De spin van beleidsmakers om dat anders voor te stellen is onterecht.

Foto: ‘Afhankelijkheid van Labour voor het verzamelen van gegevens beschermt het publiek niet, zeggen de Tories.’ Credits: Peter Macdiarmid/Getty Images.

Controlestaat is echt. Geen karikatuur van het verleden

The Surveillance State, ofwel de controlestaat houdt ons bezig. En laat ons nooit meer los. Het Australische ‘the juice media‘ brengt het rap news. Big Brother is watching you. Met generaal Baxter als afschrikwekkend voorbeeld met overmaatse pet. Echt? Het klinkt erg 20ste eeuws. Ook nog eens met George Orwell uit 1948 als goeroe. De karikatuur zit de echte stand van zaken in de weg. De controle van de burger is al veel verder gevorderd dan het rap news signaleert. Een model dat loopt via de veiligheidsdiensten kan fysiek de controle niet eens bijbenen. Het nieuwe model wordt gekarakteriseerd door de hechte samenwerking van overheid en bedrijfsleven. Staatsfascisme noemt Chris Hedges dat. De inperking van de burgerrechten lokaliseert Steve Rambam vooral bij Google: Big Marketer is watching you. Privacy is al lang dood. Wel een leuk filmpje, toch?

Foto: Big Marketer is watching you

WikiLeaks onderzoekt met Spyfiles electronische spionage door overheden

WikiLeaks heeft een nieuw rapport uitgebracht: de Spyfiles. Nadere informatie zal deze week en tot in 2012 verschijnen.  Honderden documenten geven een beeld van de wereldwijde electronische spionage door overheden. Erin staan 3 in Nederland gevestigde bedrijven: group 2000, Pine Digital Security en Fox-IT.

Fox-IT reageert en ondersteunt de kritiek van WikiLeaks op het gebruik door aftaptechnologie van overheden. Het heeft een eerder dit jaar gesloten convenant tussen bedrijven en de rijksoverheid ondertekend dat internetvrijheid waarborgt. Maar dat gaat eerder over regulatie dan een verbod op de technologie.

WikiLeaks pakt met de Spyfiles de formule weer op door met de gevestigde journalistiek en activisten samen te werken. Wat het eerder met Cablegate deed. Partners nu zijn Bugged Planet en Privacy International, het Duitse ARD, het Italiaanse L’Espresso, het Indiase The Hindu, het Franse OWNI, het Engelse Bureau van Onderzoeksjournalistiek en de Amerikaanse Washington Post. WikiLeaks zal hopen met deze samenwerking prestige terug te winnen. Opnieuw lijkt WikiLeaks een focus te geven die de gevestigde journalistiek mist.

Spyfiles zegt dat het massaal onderscheppen van de bevolking niet alleen een realiteit, maar een nieuwe geheime industrie is die 25 landen omspant. Het klinkt als iets uit Hollywood, maar op dit moment zijn massaonderscheppende systemen gebouwd door westerse inlichtingendiensten ook bedoeld ‘voor politieke tegenstanders‘ zo zeggen de Spyfiles. Ze onthullen details van bedrijven die voor miljarden euro’s aan geavanceerde ‘tracking tools‘ aan overheden verkopen, exportregels negeren en ook dictatoriale regimes die mensenrechten schenden van onderdrukkende middelen voorzien. Onthullingen kunnen explosief worden.

Komende maand zullen de Spyfiles naar verwachting veel publiciteit trekken. Zeker als aangetoond kan worden dat de electronische spionage door overheden wordt ingezet om politieke tegenstanders te controleren en buiten de macht te houden. WikiLeaks en partners staan voor de taak om hun claim te onderbouwen dat bedrijven en overheden in specifieke gevallen actief samenwerken om bevolkingen en oppositie te onderdrukken. Spionage is van alle tijden, maar het  industriële karakter ervan is nieuw. Wellicht krijgen we door WikiLeaks meer inzicht in het handelen van Big Brother. George Orwells 1984 is de realiteit.

Foto: Map Spyfiles

WikiLeaks zet eendenvijver Zweden op scherp

Krijgen we van onze media een goed beeld van Zweden? Doorgaans wordt het voorgesteld als een egalitair, democratisch land waar de burgerrechten een vanzelfsprekendheid zijn. Belastingen zijn er hoog, maar daar staan voorzieningen tegenover. Maar is Zweden niet eerder een corrupt, onverdraagzaam land dat mensen kapot maakt? Onze media vertellen dat verhaal niet.

Mogelijke uitlevering wegens verkrachting van WikiLeaks-oprichter Julian Assange naar Zweden doet stof opwaaien. Assange vecht vanuit Engeland uitlevering aan omdat-ie vervolgens naar de VS uitgewezen vreest te worden. Zijn nieuwe advocate Gareth Peirce verzamelt nauwgezet de feiten. Er resteert geen beeld van een open samenleving waarin iedereen gelijke rechten heeft. Dat past bij de publiciteitsoorlog die wordt gevoerd.

Om verkrachting te weerleggen zal Gareth Peirce op corruptie en hegemonie van de Sociaal-Democratische Partij, vooringenomenheid van de media, extremistische feministen en juridische dwalingen stuiten. Iedereen gaat wroeten. Deze buitenstaanders kunnen niet geïntimideerd worden om te zwijgen. Daarom vormt de zaak Assange een bedreiging voor de gevestigde orde van Zweden. En nu al voor het Zweedse zelfbeeld.

Veelzeggend zijn de juridische dwalingen in de zaken van de seriemoordenaar Thomas Quick. Zo zegt de Nederlandse rechercheur Frans Wittenaar die te hulp werd geroepen dat er geen technisch bewijs was in de zaak van het in 1984 in Zweden vermoorde echtpaar Stegehuis uit Almelo. De agent heeft de blik in de ogen van Thomas Quick gezien. Thomas Quick lijkt eerder een psychoot en leugenaar, dan een moordenaar. Maar de Zweedse justitie weet die conclusie niet te trekken.

De ontboezemingen van  de christelijke Sociaal-democratische politica Anna Ardin die in zeven stappen duidelijk maakt hoe men juridisch wraak kan nemen op een minnaar die bedriegt zijn lachwekkend. Het schetst het draaiboek van de zaak Julian Assange die door twee vrouwen wordt beschuldigd van verkrachting. Of het juridisch klopt moet nog blijken. Anna Ardin is de eerste van de twee vrouwen die Assange van verkrachting beschuldigde.

Het beeld van Zweden als tolerant en open land verdient een nieuwe heroverweging in de Nederlandse media en politiek. Want de landen van Scandinavië worden ons altijd als lichtend voorbeeld gesteld. Maar het lijkt er sterk op dat dat beeld niet klopt of op zijn minst onvolledig is. Naar verwachting is een neveneffect van de behandeling van de zaak Assange dat wij een beter beeld krijgen van Zweden. Da’s pas positieve twijfel.

Foto: Stadhuis van Stockholm ’s nachts

Putin-Gambiet van Kasparov

Als schaker volg ik hem al jaren. Ik sta ambivalent tegenover Garry Kasparov. Nu hij sinds enkele jaren zijn actieve schaakcarrière heeft beëindigd, wordt hij beschouwd als een van de beste schakers aller tijden. Samen met Bobby Fischer en Raoul Capablanca. Zijn attractieve aanvalsstijl heeft me veel plezier bezorgd.

Maar hij kon een querulant zijn. Iemand die zich onttrok aan afspraken en zijn collega’s in de steek liet. De laatste jaren is hij wat milder geworden. Zeker sinds 2005 toen hij de actieve schaakarena verliet. In september 2007 werd hij als presidentskandidaat gekozen van de oppositionele coalitie Ander Rusland. Zijn mening over Putin is hard. Kasparov schrijft nu aan een reeks schaakboeken en publiceert artikelen. Ook publiceert-ie columns over politiek in de Wall Street Journal. Waar hij al jaren columnist was voordat Rupert Murdoch de Journal in 2007 kocht.

-Garry Kasparov tijdens demonstratie:

I. Russische democratie? In Rusland bestaan geen vrije en eerlijke verkiezingen. Waarnemers van de OVSE en de Raad van Europa hebben dat duidelijk gesignaleerd bij de Duma-verkiezingen van 7 december 2007. Het samenwerkingsverband Ander Rusland mocht niet meedoen aan die parlementsverkiezingen. Lijstverbindingen waren verboden. Verkiezingen die ruim door Putin werden gewonnen. Bij gebrek aan oppositie. Winst na intimidatie en grootscheepse fraude. Veelzeggend was dat op het stembiljet de optie tegen allen werd geschrapt. Zelfs onder de communisten kon men tegenstemmen.

Critici richtten zich op Kasparov en associërden hem met de rechtse pers. Ze missen de essentie door een kijk die niet loskomt van de Amerikaanse situatie. Namelijk dat Rusland steeds minder een vrij land is. Het in diskrediet brengen van Kasparov door aanvallen op de conservatieve pers betekent nog niet dat Putin eerlijk spel speelt en het beste voor Rusland is. Ondanks gemanipuleerde onderzoeken die de ex-KGB’er Vladimir Putin tot een populair leider maken. Kasparov strijdt voor vrije verkiezingen en een vrije pers. In Rusland krijgt-ie geen podium. Zo ontstond de bizarre situatie dat Amerikaanse media de geloofwaardigheid van een geloofwaardige criticus van Putin aanvallen.

In sommige opzichten gaat Putin verder dan Stalin bij het manipuleren van het electoraal proces. Kandidaten worden op bedenkelijke formele gronden uitgesloten. Kasparov mocht niet meedoen aan de presidentsverkiezingen van 2 maart 2008 omdat zijn partij niet aan voorwaarden kon voldoen. Die omvatten onder andere het houden van een conventie in Moskou voor 500 mensen. Maar het was vanwege tegenwerking van de Russische overheid niet mogelijk om zo’n zaal te huren. Kafka revisited. Kasparov trok zich daarom terug als kandidaat. Tegen dezelfde problemen liep vervolgens de vroegere Sovjet dissident Vladimir Bukovsky aan. Kasparov ging uit arren moede en uit protest maar door met zijn campagne als presidentskandidaat. De oppositie vecht niet om verkiezingen te winnen, maar om eraan mee te mogen doen.

Door de frauduleuze Duma-verkiezingen van 2 december dreigden partijen failliet te gaan. Zo kreeg de Unie van Rechtse Krachten (SPS) geen garantiesom van 60 miljoen roebel terug omdat het minder dan 4% van de stemmen haalde. En partijen moeten voor vrije publiciteit betalen als ze minder dan 2% van de stemmen halen. Dat was een recent ingevoerde maatregel. Die zei ook dat partijen die minder dan 3% halen geen staatssubsidie meer krijgen. De fraude door Putin is direct gericht op het economisch destabiliseren van de tegenstanders.

De situatie van Rusland kan samengevat worden als een politiestaat die het geluk had van stijgende olie- en gasinkomsten. Maar door de crisis door haar reserves is. De economie stagneert en is na Jeltsin nooit hervormd. Ook niet door de liberalen toen ze de kans hadden. Er is een kleine elite die het goed gaat, maar de kloof tussen arm en rijk neemt nog steeds toe. En volgens Rosstat nemen de inkomensverschillen en de economische bedrijvigheid tussen de regio’s onderling ook steeds meer toe. Die gelaagdheid wordt steeds meer als probleem gezien. Het zorgt voor instabiliteit in een toch al heterogeen land.

Het door Wikileaks op internet gezette telegram van de VS-ambassadeur in Moskou John R. Beyrle over de inmiddels afgezette Moskouse burgemeester Yuri Luzhkov laat over mensenrechten en Russische democratie niets aan duidelijkheid te wensen over. Ze bestaan niet. Verkiezingen worden gemanipuleerd en burgers zijn rechteloos en bang voor hun leiders. Muscovites have little freedom to speak out against corrupt activities and are afraid of their leaders, aldus de Amerikaanse ambassadeur.

II. Kasparov buitenbeentje. Kasparovs positie was altijd bijzonder. In de tijd van de USSR was hij als Armeense jood geen favoriet van de macht. Dat was zijn grote rivaal Anatoli Karpov. Die positie heeft Kasparov getekend en is de sleutel om zijn positie te begrijpen. Hij was geen echte Rus, heette eigenlijk Weinstein, en werd door de nomenclatura niet gesteund. Interventies rond het schaakbord waren altijd in zijn nadeel. Later werd Kasparov populairder en kon-ie als wereldkampioen in het schaakgekke Rusland zijn positie uitbouwen. Maar het leek alsof zijn onzekerheid ingebakken was. Zijn scepsis over de macht was dat zeker. Onder Putin wordt Kasparov nog minder geaccepteerd door de macht. Gevoegd bij een onafhankelijk en eigenzinnig karakter met veel talenten, verklaart dat de politieke rol die hij nu speelt. Die rol is in jaren van opstandigheid en onrecht van binnenuit gegroeid.

Merkwaardig lijkt de toenadering die de laatste jaren tussen de eeuwige rivalen Karpov en Kasparov plaatsvond. Toen Kasparov enkele jaren geleden naar aanleiding van deelname aan een demonstratie opgesloten werd in de gevangenis kwam Karpov hem bij verrassing opzoeken. Toch is de toenadering verklaarbaar. Karpov was altijd de favoriet van de communisten en Kasparov profileert zich als rechts-liberaal. Groeperingen die door Putin buiten het politieke proces worden gehouden. Hun samenwerking resulteerde onlangs zelfs in de actieve steun van Kasparov voor Karpov in diens streven om president van de wereldschaakbond FIDE te worden. Wat averechts uitpakte omdat Kirsan Ilyumzhinov won. De onder druk van Putin teruggetreden president van Kalmukkië die ooit ontvoerd werd door ruimtewezens. In verkiezingen waar de fraude in de FIFA overigens bij verbleekt.

In deze sfeer opereert iemand die veel buiten Rusland heeft gekeken. Kasparov heeft een eigen en originele kijk op de Russische situatie ontwikkeld. Met one-liners kan hij ervaren Amerikaanse anchormen overtuigen en van repliek dienen. Dat geeft Kasparov enige macht buiten Rusland. Hij is ook bekend bij het grote publiek in landen als Spanje, de VS en Duitsland. Hij reist voortdurend de wereld af, ook om zijn boeken te promoten en geeft de oppositie tegen Putin een sterke en niet-gecorrumpeerde stem. Maar in Rusland heeft-ie geen enkele macht.

Dat Kasparov geassocieerd wordt met Amerikaanse conservatieven ligt voor de hand. Zoveel mogelijkheden zijn er niet in de strijd tegen Putin. Maar zijn focus is Russisch. Ondanks al zijn met schaken verdiende geld kiest hij niet voor emigratie. Kasparov woont in Moskou en loopt daar als oppositieleider gevaar. Hij reist niet met Aeroflot en neemt als hij weer eens voor enkele dagen in de gevangenis gezet wordt geen voedsel en drinken aan. Bang als hij is om vergiftigd te worden. Zijn bekendheid in het Westen beschermt hem. Totdat de macht  hem wellicht op een dag die marginale speelruimte zal ontnemen. Kasparov beseft dit terdege, is voorzichtig, maar leeft ermee.

III. Oppositie. Niet-gecorrumpeerd zijn is belangrijk. Het was de zwaarwegende reden dat Kasparov als iemand met talent, met enig aanzien en bekendheid kandidaat van de oppositie kon worden. Kritiek is er op de samenstelling van Ander Rusland. Kasparov wordt erop aangevallen dat hij samenwerkt met de halve nazi’s van Eduard Limonovs Nationaal Bolshevistische Partij. Dat is deels terechte kritiek. Een keuze uit armoede die publicitair negatief uitpakt. Kasparov zegt niet anders te kunnen vanwege de bijzonder nijpende politieke situatie. Oppositionele liberalen als Grigori Javlinski van Jabloko of de conservatief democraten als Boris Nemtsov van de SPS stelden zich afzijdig op en wilden niet met Ander Rusland samenwerken.

Het helpt om de oppositie een gezicht te geven. Hoe groezelig dat ook is. De oppositie begint eindelijk in te zien dat om te vechten tegen de ordetroepen, een vrije pers die sterk onder druk staat, oneerlijke verkiezingen en de Koude Oorlog-retoriek van Putin een goede onderlinge samenwerking nodig is. Laatst werden demonstraties zelfs voor het eerst officieel toegestaan. Waarschijnlijk een kosmetisch verschil met vroeger.

Een gewenst scenario voor de toekomst van Rusland is dat er een redelijk alternatief ontstaat voor Putin. Als de machtsstrijd binnen de regering slachtoffers geeft, die overlopen naar de oppositie, dan versterkt dat de basis van de oppositie. Dan verbrokkelt de regeringspartij. Die bestaat uit meerdere facties die elkaar met steun van criminele bendes bestrijden vanwege tegengestelde, economische belangen. Het Westen kan niet actief ingrijpen, maar zou ten minste haar steun aan het regime Putin kunnen onthouden. Wat het nu niet doet. Rusland lijkt steeds meer op 1984 van George Orwell. De anti-utopie wordt onder onze ogen in Rusland herboren. Onze zakenmensen en politici ondersteunen het zelfs.

-Vladimir Putin en Kirsan Ilyumzhinov in het Kremlin:

Beeldreligie

Op 4 januari 1964 zond het satirische VARA-programma Zo is het toevallig ook nog ‘ns een keer een sketch over Beeldreligie uit. Gebaseerd op een Engels voorbeeld maakte het de opmars van de televisie in bijbelse termen belachelijk. Kerkleiders en voornamelijk christelijke politici protesteerden, maar de VARA-leiding hield voet bij stuk. In 1966 kwam er een einde aan Zo is het .. vanwege een sketch over rellen in Amsterdam.

Sinds die tijd smacht Nederland naar een politiek satirisch programma dat dicht op de actualiteit zit. Toen het eigenlijk niet kon was het er, en nu het wel kan is het er niet. Misschien de ware voedingsbodem voor satire. De luxe van het kiezen en de vrijheid maakt programmmakers en omroepbazen lui.

Het tegenwoordige cabaret toont als aflaat en mist urgentie. Kluchtig en boertig, pruik en aangeplakte snor, liedje en grapje, maar alles zo ingebed in een format dat het al bij voorbaat onschadelijk is. Na het literair-absurde Zo is het .. kwam het politiek-cabarateske radioprogramma In de Rooie Haan dat overging in het cabareteske Spijkers met Koppen. Alleen het VPRO-programma Van Kooten en de Bie deed een goede poging, maar miste uiteindelijk scherpte door het scala aan typetjes dat de macht overnam.

Het tekent de ontwikkeling. De avant-garde van weldenkend Nederland werd vervangen door inwisselbare televisieprofessionals. Zoals nu voor de totale Nederlandse omroep geldt. Het wachten is op narrowcasting dat oude scherpte terugbrengt.

Schoppen tegen huidige wantoestanden is iets wat de VARA nu niet meer zou kunnen. De verwording in omroepland uit zich in het oprekken van programmacategorieën als informatie en kunst, die toenmalig minister Brinkman in 1984 in zijn medianota formuleerde. Het mocht niet baten. Een quiz, een kerkkoor, life style alles valt er tegenwoordig onder. Kijkcijfers staan centraal en netcoördinatoren hebben de macht gegrepen. Alles loopt in elkaar over.

De verzuiling maakte Zo is het .. mogelijk. De VARA bood een relatieve vrijplaats waar kritische schrijvers, journalisten en acteurs konden stoeien. Zuilen wilden zich van elkaar onderscheiden. Nu worden restanten van dezelfde verzuiling krampachtig bij elkaar gehouden. Elke gedachte om zich van de ander te onderscheiden wordt door het systeem gefrustreerd. Nog meer dan voorheen staat de overlevingsstrategie van het bestel centraal. Programma’s zijn ondergeschikt geworden. We zien het elke dag.

Foto: Gezin kijkt televisie, omstreeks 1958