Wat is de reden en timing van een onthulling van Nieuwsuur en De Volkskrant over de AIVD die Russische hackers VS zag aanvallen?

Hoewel het een onthulling van de eerste orde lijkt, heeft Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov gelijk dat de bewijsvoering van Nieuwsuur en De Volkskrant flinterdun is en de toets der kritiek niet kan doorstaan. Hoewel het buitensporig van hem is om er het etiket ‘anti-Russische hysterie’ op te plakken. Iets te veel Pavlov van Peskov. Wie zich wil baseren op harde, concrete feiten vindt niks. De logica van het scenario en het optreden van de feiten in een unieke, dwingende samenhang moeten het doen. Precies dat is wat westerse media het Kremlin verwijten als dat weer eens met scenario’s over de Donbas, MH17 of de Krim komt. Het kan kloppen, maar harde bewijzen ontbreken. Uiteraard heeft dat met de sector van de inlichtingendiensten te maken waar data geheim zijn en geheim moeten blijven om de tegenstander niet in de kaart te laten kijken over wat men weet en hoe men werkt. Het lijkt erop dat de AIVD en de MIVD onder regie van respectievelijk het ministerie van Binnenlandse Zaken en Defensie op eigen voorwaarden en naar eigen goeddunken en zonder veel inzicht te geven in de achtergronden dit nieuws selectief en mondjesmaat hebben gelekt. Wat is het doel ervan?

Het item van Nieuwsuur over dit onderwerp was ongelijkmatig en rommelig, niet optimaal vormgegeven en redactioneel verkeerd afgeperkt. Het was gekoppeld aan de actualiteit van de dag over het Mueller-onderzoek in Washington. Dat had niets met dit aspect te maken omdat zich dat in een recent verleden afspeelt. Het leek of de redactie van Nieuwsuur over de Nederlandse inlichtingendiensten onvoldoende kennis naar boven had gehaald om er een robuust item van te kunnen maken. Huib Modderkolk van De Volkskrant deed het beter, maar ook hij kwam niet verder dan aannames en het onderstrepen van de geloofwaardigheid van een scenario. Daarbij komt nog de vraag waarom Nieuwsuur en De Volkskrant dit naar buiten konden brengen omdat ze er de positie van AIVD en MIVD mee hebben verslechterd. Wat velen zien als een finest hour van de Nederlandse onderzoeksjournalistiek, kan daarom ook negatiever opgevat worden.

Dit soort onthullingen is bijna nooit gevolg van autonoom journalistiek spitwerk, maar bijna altijd gevolg van een lek bij een overheidsdienst die er zelf iets mee wil bereiken. Bijvoorbeeld om er de publieke opinie mee te beïnvloeden. Op 21 maart 2018 vinden gemeenteraadsverkiezingen plaats en is er een referendum over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). Door tegenstanders ervan ook wel de sleepwet genoemd. Het is vanuit de wetmatigheid van dit soort onthullingen daarom verstandig om er rekening mee te houden dat wat via Nieuwsuur en De Volkskrant wordt onthuld of gelekt op zijn minst een hogere hand van de overheid bevat. Een onzichtbare hand die een eigen doel nastreeft en in de onthulling met stilzwijgen van de media buiten beeld blijft. Mogelijk lopen de belangen van de media en de lekkende overheid deels gelijk op.

Tekenend is dat sleepwet voorstaander Ronald Prins (ex-Fox-IT, ex-AIVD) als gast de onthulling duidde bij Nieuwsuur. Zoals blijkt uit een brief aan minister Ollongren is hij onlangs door de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken wegens ‘concrete praktische deskundigheid’ voorgedragen voor de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) die toezicht moet houden op de sleepwet. Onder meer naast het lid van Forum voor Democratie Jan Louis Burggraaf. Dat Nieuwsuur Prins aan het woord liet en niet een deskundige als Bart Jacobs, Dirk Poot of een onderzoeker van Bits of Freedom die kritischer staan tegenover het verlenen van meer bevoegdheden aan AIVD of MIVD en privacy boven veiligheid stellen vanwege het belang van de digitale burgerrechten gaf een gouvernementeel tintje dat dit item onnodig politiek kleurde. De conclusie kan bijna  niet anders zijn dan dat met deze onthulling een binnenlands politiek doel wordt nagestreefd.

Zo heeft deze onthulling bij nader inzien merkwaardige aspecten. Het lijkt er sterk op dat het ingebed wordt in een campagne van de overheid. Maar of zo’n WC-Eend keurt WC-Eend verhaal werkt bij het brede publiek valt te bezien. Er zit aan deze publiciteit ook een gevaar voor de regering zoals kamerlid Ronald van Raak (SP) dat in een reactie verwoordde. Als AIVD en MIVD in dit geval zo succesvol konden zijn, dan is het de vraag of ze meer bevoegdheden nodig hebben. Want een verwijzing naar kabelknooppunten van Prins zal de bevolking niet overtuigend in de oren klinken. Een andere vraag is waarom AIVD en MIVD om publicitaire of politieke redenen inzicht in hun werkwijze zouden geven -al is het van een afgesloten project- en of ze hiermee hun eigen beroepsrichtlijnen of code over geheimhouding en terughoudende politieke opstelling overtreden. Wat dat laatste betreft, hebben AIVD en het ministerie van Binnenlandse Zaken de schijn tegen. Zo zou deze onthulling zich wel eens tegen AIVD, MIVD, minister Ollongren en het sleepwet-referendum kunnen keren.

Het lijkt erop dat met de onthulling het ‘merk’ AIVD emotioneel moet worden gepromoot. Naast het Cozy Bear-project en de sleepwet. Zo wordt de AIVD gepolitiseerd, wat een doodzonde is. Deze keer gebeurt dat niet door de oppositie, maar door de coalitie. De afweging om op 21 maart voor of tegen de sleepwet te stemmen en de AIVD meer bevoegdheden te geven volgt mede uit de inschatting of de overheid vanuit een eigen agenda -zo niet: ivoren toren- praat en weigert digitale burgerrechtenactivisten of onafhankelijke deskundigen een kernpositie in het debat of in het toezicht te geven of dat het eigen tegenkrachten durft te mobiliseren. Prins is onbedoeld de getuige die bewijs aandraagt tegen de overheid. Met dank aan Nieuwsuur.

Omroep Brabant benadrukt belang bedrijfsleven in ‘Booming Brabant’. Ten koste van de journalistieke geloofwaardigheid

Omroep Brabant praat met gasten over Big Data. Het is geen wonder dat uitsluitend de voordelen worden belicht door zowel de rubriek Booming Brabant waarin het gepresenteerd wordt over de Brabantse economie als de keuze van de gast: Ramond Leenders als vertegenwoordiger van het ICT-bedrijf Ctac uit Den Bosch. Waarom brengt de journaliste de begrippen privacy, digitale burgerrechten en Big Brother niet ter sprake?

Is dit journalistiek of een verkooppraatje voor het Brabantse bedrijfsleven? Door deze benadering schiet Omroep Brabant uiteindelijk in de eigen voet doordat de eenzijdigheid afbreuk doet aan de journalistieke geloofwaardigheid. Wil het een open, pluriform journalistiek medium zijn dat naar alle kanten kritisch is of een doorgeefluik van belangen? Daarbij komt dat van een programma als Business Class van Harry Mens op RTL7 iedereen weet dat erin de visie van het bedrijfsleven wordt gegeven. Bij Omroep Brabant dat ook het nieuws verslaat is dat minder duidelijk en zorgt zo’n rubriek als Booming Brabant voor onnodige verwarring.

Evenwichtige journalistiek is het niet wat Omroep Brabant hier toont over een belangrijk en controversieel maatschappelijk onderwerp als Big Data dat het omvormt tot een reclamepraatje voor het bedrijfsleven. Het is jammer dat Omroep Brabant zich tot een verlengstuk van het bedrijfsleven laat maken. Het doet er verstandig aan om door de vormgeving Booming Brabant apart te zetten en voortaan als reclameblok te presenteren.

Trump wil geen nieuwe moslims. Herhaalt de geschiedenis zich?

Donald Trump wordt door zijn uitspraken steeds meer in verband gebracht met het fascisme van de jaren ’20, ’30 en ’40 van de 20ste eeuw in Italië. Wegens verwarring van historische begrippen bedoelen velen met ‘fascisme’ het Duitse nationaal-socialisme van de NSDAP. Feitelijk een hardere variant van het fascisme. Het is één ding dat iemand zoiets zegt, het is een ander ding dat velen hem daarin steunen. Cenk Uygur van The Young Turks verwijst naar de internering van Amerikaanse staatsburgers van Duitse, Italiaanse en Japanse herkomst tijden de Tweede Wereldoorlog. Een beschamende episode in de Amerikaanse geschiedenis die Trump met zijn uitspraken over moslims opnieuw in herinnering brengt. En zelfs wil laten herleven.

In 2013 citeerde ik in een commentaar over de internering van Japans-Amerikanen -met een bijrol voor de huidige minister Lodewijk Asscher- opperrechter Hugo Black aan wie de volgende uitspraak toegeschreven wordt: ‘the need to protect against espionage outweighed individual rights‘. Dus de noodzaak om tegen spionage te beschermen weegt zwaarder dan individuele rechten. De hedendaagse variant van deze uitspraak luidt: ‘the need to protect against terrorism outweighs individual rights’. Ook politieke modes veranderen.

Spionage dat afgelopen jaren door de regering-Obama tegen de klokkenluiders Chelsea Manning, Edward Snowden en Julian Assange in stelling werd gebracht wordt nu rechts ingehaald door Trump. Een interessante ontwikkeling die de belangstelling voor het ‘Diepe Amerika’ in het centrum van de publieke opinie zet. Is het een reden voor Obama om voor het aflopen van zijn tweede termijn met de oneigenlijke verwijzing naar spionage de vervolging van klokkenluiders te staken? Als dat zo is, dan heeft Trump toch nog zin gehad.

Europees Parlement spreekt zich uit tegen massaspionage. En voor Edward Snowden

Het Europees Parlement heeft vandaag een resolutie (p.182-192) aangenomen die de Europese Commissie, andere EU instellingen en nationale regeringen aanspoort serieus werk te maken van het voorkomen van massaspionage van burgers. Zoals Jan Philipp Albrecht zegt is er tot nu toe in de EU niets gebeurd naar aanleiding van de onthullingen vanaf juni 2013 van Edward Snowden. Tevens besloot het EP met  een nipte meerderheid van 285 tegen 281 om een beroep te doen op de EU-lidstaten om “eventuele strafrechtelijke aanklachten tegen Edward Snowden te laten vallen, hem bescherming te bieden en uitlevering en doorvoer door derden te voorkomen onder de erkenning van zijn status als klokkenluider en verdediger van internationale mensenrechten”. Tot nu toe heeft geen enkele EU-lidstaat Snowden asiel verleend, hoewel hij daar wel om heeft verzocht. Door intrekking van zijn paspoort door de Amerikaanse regering is Snowden gestrand in Rusland wat het hem vanaf juni 2013 onmogelijk maakte verder te reizen naar Latijns-Amerika.

Foto: Schermafbeelding van persbericht ‘Mass surveillance: EU citizens’ rights still in danger, says Parliament’, 29 oktober 2015.

Amerikaanse rechter bepaalt dat YouTube ‘Innocence of Muslims’ mag tonen

Herinnert u zich de film ‘Innocence of Muslims’ nog die in 2012 de voorpagina’s haalde? Een islamkritische of zelfs islamofobe film werd het genoemd. En dat was het ook. Het werd er pas ingewikkeld op toen president Obama die pal zou moeten staan voor de vrijheid van meningsuiting volgens het eerste amendement van de Amerikaanse grondwet er zich mee ging bemoeien en aan Google verzocht om te kijken of de trailer van ‘Innocence of Muslims’ in lijn was met de voorschriften van haar kanaal YouTube. Hoewel tegelijk het Witte Huis zei dat het de vrijheid van expressie niet zou onderdrukken. Een gemengd signaal dus. Het bleef nog lang onrustig in de landen die moeite hebben met de meningsuiting en islamkritiek willen onderdrukken.

Cindy Lee Garcia is de actrice die 5 seconden in beeld was in de film en naar wie in bovenstaand citaat wordt verwezen. Achteraf gaf ze aan niet geweten te hebben in welke film ze had meegespeeld. Via een rechtszaak dwong ze af dat Google de film van YouTube verwijderde omdat haar leven gevaar liep vanwege moslims die de film afkeurden en het op de medewerkers gemunt zouden kunnen hebben. De uitspraak constateerde dat de profeet Mohammed in de film als een moordenaar, pedofiel en homoseksueel werd afgebeeld. De uitspraak had grote consequenties voor de amusementsindustrie doordat het aan medewerkers als Cindy Lee Garcia een onafhankelijk auteursrecht gaf over hun eigen optreden. De gevolgen daarvan waren niet te overzien.

Op 18 mei is in hoger beroep bij het 9th U.S. Circuit Court of Appeals in San Francisco de zaak herroepen. De belangen van de amusements- en de internetindustrie waren ermee gemoeid. YouTube is niet langer verplicht om ‘Innocence of Muslims’ te blokkeren. Reuters geeft in een overzicht weer dat de uitspraak in hoger beroep een afweging maakt tussen persoonlijke bescherming van Garcia tegenover de grenzen van het auteursrecht en de meningsuiting: ‘In this case, a heartfelt plea for personal protection is juxtaposed with the limits of copyright law and fundamental principles of free speech’. Deze keer heeft de meningsuiting gewonnen.

Foto: Achterhaalde waarschuwing op YouTube voor het hoger beroep van afgelopen maandag 18 mei van het 9th U.S. Circuit Court of Appeals in San Francisco in de zaak van Cindy Lee Garcia versus Google over ‘Innocence of Muslims’. Nu hoeft Google deze film niet langer te blokkeren. 

Open brief Access aan overheden: misbruik terrorisme niet

Ook voor overheden geldt de gemeenplaats uit het populistisch managementsdenken (is dat een pleonasme?) ‘een crisis biedt kansen’. Het chinese karakter voor crisis zou bestaan uit links ‘gevaar’ en rechts ‘kansen’. Alsof door verwijzing naar de realiteit de afstamming of vorming van een woord het begrip legitimeert waar het naar verwijst. Hoe dan ook biedt het terrorisme die als crisis wordt gepresenteerd overheden kansen om de vrijheden van burgers in te perken. Door meer massale ‘sleepnet’ spionage via kabelnetten, minder vrijheid van meningsuiting en het uitkleden van het toezicht op de inlichtingendiensten. Onder het mom van ‘veiligheid boven privacy’ als noodzakelijk kwaad dat door overheden als tegenstelling wordt gedefinieerd.

Maar voor de burger is het terugdraaien van rechten geen oplossing –ceci n’est pas une solution-. De organisatie Access die opkomt voor digitale burgerrechten stuurt overheden een open brief en roept ze op om geen misbruik te maken van de recente terroristische acties zoals bij Charlie Hebdo. Want dan wordt de burger op twee manieren gemangeld: door het terrorisme en door de overheid. Tussen het ene totalitaire systeem van bijvoorbeeld een onverdraagzame islam en het andere totalitaire systeem van een overheid die steeds meer macht naar zich toetrekt door bevoegdheden, volmachten en middelen op te eisen. Niet doen. 

Foto 1: Schermafbeelding van open brief aan overheden over surveillance ‘Open Letter to the World’s Governments in the Wake of Attack on Charlie Hebdo‘

Foto 2: Foto bij posting ‘Charlie Hebdo Tragedy Must Not Be Used by Governments to Expand Surveillance’ met tekst ‘Dit is geen oplossing’ op accessnow.org.

Snowden laakt volgzame houding AIVD en MIVD ‘op werkniveau’

Minister Ronald Plasterk die verantwoordelijk is voor de AIVD reageerde vandaag ontkennend op aantijgingen van Edward Snowden dat Nederlandse inlichtingendiensten ondergeschikt zijn aan de Amerikaanse NSA. Voor Nieuwsuur sprak Eelco Bosch van Rosenthal en Huib Modderkolk voor De Volkskrant met Snowden in Moskou.

Plasterk ontwijkt een antwoord door erop te wijzen dat Nederlandse diensten zich aan de Nederlandse  wet houden. Maar dat gaat voorbij aan de mogelijkheid dat de diensten binnen de wet functioneren -of de wet maximaal oneigenlijk opgerekt wordt uit het zicht van toezicht en controle- en ondergeschikt zijn aan de VS. De vraag of Nederlandse diensten het schoothondje zijn van de VS is ongelukkig. Vragen of de diensten ‘ondergeschikt’ zijn aan de VS, ‘geen eigen beleid hebben’ en ‘uitermate volgzaam’ zijn worden niet gesteld.

Op Snowdens uitspraken kwam kritiek. Mede ingegeven door nationale trots. Zo meent inlichtingenexpert Constant Hijzen volgens Argos dat Snowden kwaliteiten van Nederlandse inlichtingendiensten over het hoofd ziet. Zoals het analytisch vermogen of de inzet aan tolken. Maar dat is niet wat Snowden ontkent. Hijzens kritiek komt voort uit het verkeerd begrijpen van wat Snowden zegt en hoe hij zijn kritiek inperkt. Snowden  heeft het over het werkniveau –the working level– waarmee hij bedoelt het technisch afluisteren via de infrastructuur en de toegang die de Nederlandse inlichtingendiensten de Amerikanen geven tot kabels, satellieten en knooppunten. De journalisten van Nieuwsuur en De Volkskrant hadden deze misverstanden kunnen helpen voorkomen door de woorden van Snowden beter toe te lichten en van een context te voorzien.

Snowden suggereert kamerleden om bij de wetsbehandeling over de verruiming van de bevoegdheden van de diensten het kabinet de volgende vraag te stellen: ‘Hebben de AIVD en de MIVD in enige vorm samengewerkt met de NSA over welke bevoegdheden ze moeten aanvragen en hoe ze te gebruiken en of ze van plan of bereid zijn om de producten van het nieuwe afluistersysteem met de NSA en andere geheime diensten te delen’. Hijzen vindt dit een goede suggestie: ‘Want het wetsvoorstel gaat straks in de Kamer komen, en dan ben ik wel voor een heel scherpe ondervraging en een goede toelichting van het kabinet. Want waar is deze maatregel eigenlijk goed voor? Dat hangt nog steeds een beetje boven de markt en wordt slechts in heel vage termen geduid. Waarom is het nodig dat de diensten ongericht communicatie via de kabel verzamelen? Het kan wat mij betreft niet zo zijn dat minister Plasterk alleen maar zegt: dat zijn de werkwijzen en daar zwijg ik verder over. Nee, hij zou scherp moeten gaan benoemen waar dit goed voor is.’ De Tweede Kamer is aan zet.

Met Carl Bildt ben ik het eens over Oekraïne. Wiens schuld is dat?

Voorkeuren pakken soms onverwachts uit. Met de voormalige Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Carl Bildt ben ik het nooit eens. Zo’n kwade -wat hypocriete- genius die zich in hechte samenwerking met de Amerikanen ertoe leende om Julian Assange zonder aanklacht buitenspel te zetten. Recht zonder recht dat hij toch recht noemt. Zo’n Europese politicus die de mond vol heeft van vrijheid en meningsuiting, maar tegelijkertijd encryptie voor vrij internetverkeer tegenwerkt of de internetvrijheid wil inperken. Afluisteren van internet dat verenigbaar is met de vrijheid van meningsuiting goedpraat als het ‘discreet uitgevoerd’ wordt. Zulk kromdenken van het ergste soort dus. Kortom, Carl Bildt komt door onderdrukking op voor vrijheid.

Bildt heeft ondanks zijn neo-conservatieve agenda gelijk over Oekraïne. Zo werkt het verbreken van de apathie. Als Nederland, Frankrijk, Duitsland of Spanje slechts een procent van de agressie ondervonden die Oekraine sinds een half jaar ondervindt van Rusland dat met 7500 militairen onrechtmatig in Oekraïne opereert, dan zouden de West-Europese landen vol zelfmedelijden moord en brand schreeuwen om hun eigen leed te benadrukken. De pijngrens voor zichzelf ligt wat laag en voor de ander wat hoog. Dat wringt.

Over Oekraïne blijft het stil. En dat is niet normaal. Oekrainers menen dat ze de opstand der horden aan de rand van Europa remmen en daarmee het continent redden. Wie weet, maar tot de 700 miljoen Europeanen dringt zelfs dat niet door. Nou ja, tot Carl Bildt en enkele verontruste bloggers. Maar Europa is te druk bezig met zichzelf. Het spijt me enorm dat ik het voor een keer eens moet zijn met Carl Bildt. Dat wens ik mijn ergste vijand niet toe. Maar het wegkijken voor Oekraïne neemt onderhand ook wel erg bizarre vormen aan.

Foto: Tweet van Carl Bildt, 18 januari 2015.

Moscow Times onbereikbaar wegens ‘technische problemen’. Echt?

De Engelstalige Moscow Times is online onbereikbaar. Het is gissen waarom dat zo is. De redactie biedt verontschuldigingen aan voor het ongemak en wijst op technische problemen. Zijn het de Noord-Koreanen die onder leiding van hun opperste leider de Moscow Times een hack zetten? Wie weet. Steeds meer kritische Russische intellectuelen wijken uit naar Kiev. In Rusland is persvrijheid geen vanzelfsprekendheid. Volgens een tweet van Simon Ostrovsky gaat de St. Petersburg Times dicht wegens economische omstandigheden en de beperkende Russische wetten. Internationale bedrijven verlaten Rusland. De geschiedenis herhaalt zich.

Foto: Schermafbeelding van tweet van The Moscow Times

Terugblik op een jaar Edward Snowden: held of held?

Op 5 juni 2013 begonnen de onthullingen van Edward Snowden. Ik schreef een dag later onderstaande tekst die naar mijn idee een jaar later nog onverminderd geldig is. Alleen met het verschil dat een deel van de Amerikaanse en internationale gemeenschap zich nu bewuster is van wat er mis is met de privacy. Edward Snowden wacht een beter lot dan met een ingetrokken paspoort wachten op betere tijden in Rusland. Op 5 juni 2014 is het een jaar geleden. Kritische burgers zijn iets opgeschoten. Maar ze zijn er nog niet.

In de VS wordt iedere burger zonder onderscheid, laat staan kennisgeving door de overheid aangemerkt als verdachte. Zonder directe aanleiding. Dat kan onder de Patriot Act. Als legitimatie wordt er achteraf het label ‘terrorisme’ opgeplakt. Indien iets uitkomt dat verborgen had moeten blijven. Maar dat label is niet geloofwaardig, want de aanpak kan veel doelmatiger en gerichter. Daartoe hoeven niet de gegevens van miljoenen burgers opgeslagen te worden. Inclusief volksvertegenwoordigers, advocaten en journalisten.

In de VS is dus iedereen schuldig tot het tegendeel bewezen is. Wat Glenn Greenwald in zijn Guardian-column openbaart is nog steeds een effect van 9/11. Amerikanen lijken nu te schrikken hoe diep de overheid in hun leven ingrijpt. Maar klokkenluiders, activisten en politici waarschuwen al jaren dat de privacy in de VS zo goed als dood is. Burgers hadden het kunnen weten. Er zijn genoeg blogs die benadrukken dat de controlestaat in opbouw is. Zie wat Steven Rambam zegt. Of William Binney. Of Glenn Greenwald. Of Julian Assange. Of Thomas Drake. Hoe kan het dat Amerikaanse burgers zich zo slecht informeren? Er lijkt iets fundamenteel verkeerd aan de huidige Amerikaanse politiek. En de gevestigde journalistiek. Ze verzaken hun plicht.