Als schaker volg ik hem al jaren. Ik sta ambivalent tegenover Garry Kasparov. Nu hij sinds enkele jaren zijn actieve schaakcarrière heeft beëindigd, wordt hij beschouwd als een van de beste schakers aller tijden. Samen met Bobby Fischer en Raoul Capablanca. Zijn attractieve aanvalsstijl heeft me veel plezier bezorgd.
Maar hij kon een querulant zijn. Iemand die zich onttrok aan afspraken en zijn collega’s in de steek liet. De laatste jaren is hij wat milder geworden. Zeker sinds 2005 toen hij de actieve schaakarena verliet. In september 2007 werd hij als presidentskandidaat gekozen van de oppositionele coalitie Ander Rusland. Zijn mening over Putin is hard. Kasparov schrijft nu aan een reeks schaakboeken en publiceert artikelen. Ook publiceert-ie columns over politiek in de Wall Street Journal. Waar hij al jaren columnist was voordat Rupert Murdoch de Journal in 2007 kocht.
-Garry Kasparov tijdens demonstratie:
I. Russische democratie? In Rusland bestaan geen vrije en eerlijke verkiezingen. Waarnemers van de OVSE en de Raad van Europa hebben dat duidelijk gesignaleerd bij de Duma-verkiezingen van 7 december 2007. Het samenwerkingsverband Ander Rusland mocht niet meedoen aan die parlementsverkiezingen. Lijstverbindingen waren verboden. Verkiezingen die ruim door Putin werden gewonnen. Bij gebrek aan oppositie. Winst na intimidatie en grootscheepse fraude. Veelzeggend was dat op het stembiljet de optie tegen allen werd geschrapt. Zelfs onder de communisten kon men tegenstemmen.
Critici richtten zich op Kasparov en associërden hem met de rechtse pers. Ze missen de essentie door een kijk die niet loskomt van de Amerikaanse situatie. Namelijk dat Rusland steeds minder een vrij land is. Het in diskrediet brengen van Kasparov door aanvallen op de conservatieve pers betekent nog niet dat Putin eerlijk spel speelt en het beste voor Rusland is. Ondanks gemanipuleerde onderzoeken die de ex-KGB’er Vladimir Putin tot een populair leider maken. Kasparov strijdt voor vrije verkiezingen en een vrije pers. In Rusland krijgt-ie geen podium. Zo ontstond de bizarre situatie dat Amerikaanse media de geloofwaardigheid van een geloofwaardige criticus van Putin aanvallen.
In sommige opzichten gaat Putin verder dan Stalin bij het manipuleren van het electoraal proces. Kandidaten worden op bedenkelijke formele gronden uitgesloten. Kasparov mocht niet meedoen aan de presidentsverkiezingen van 2 maart 2008 omdat zijn partij niet aan voorwaarden kon voldoen. Die omvatten onder andere het houden van een conventie in Moskou voor 500 mensen. Maar het was vanwege tegenwerking van de Russische overheid niet mogelijk om zo’n zaal te huren. Kafka revisited. Kasparov trok zich daarom terug als kandidaat. Tegen dezelfde problemen liep vervolgens de vroegere Sovjet dissident Vladimir Bukovsky aan. Kasparov ging uit arren moede en uit protest maar door met zijn campagne als presidentskandidaat. De oppositie vecht niet om verkiezingen te winnen, maar om eraan mee te mogen doen.
Door de frauduleuze Duma-verkiezingen van 2 december dreigden partijen failliet te gaan. Zo kreeg de Unie van Rechtse Krachten (SPS) geen garantiesom van 60 miljoen roebel terug omdat het minder dan 4% van de stemmen haalde. En partijen moeten voor vrije publiciteit betalen als ze minder dan 2% van de stemmen halen. Dat was een recent ingevoerde maatregel. Die zei ook dat partijen die minder dan 3% halen geen staatssubsidie meer krijgen. De fraude door Putin is direct gericht op het economisch destabiliseren van de tegenstanders.
De situatie van Rusland kan samengevat worden als een politiestaat die het geluk had van stijgende olie- en gasinkomsten. Maar door de crisis door haar reserves is. De economie stagneert en is na Jeltsin nooit hervormd. Ook niet door de liberalen toen ze de kans hadden. Er is een kleine elite die het goed gaat, maar de kloof tussen arm en rijk neemt nog steeds toe. En volgens Rosstat nemen de inkomensverschillen en de economische bedrijvigheid tussen de regio’s onderling ook steeds meer toe. Die gelaagdheid wordt steeds meer als probleem gezien. Het zorgt voor instabiliteit in een toch al heterogeen land.
Het door Wikileaks op internet gezette telegram van de VS-ambassadeur in Moskou John R. Beyrle over de inmiddels afgezette Moskouse burgemeester Yuri Luzhkov laat over mensenrechten en Russische democratie niets aan duidelijkheid te wensen over. Ze bestaan niet. Verkiezingen worden gemanipuleerd en burgers zijn rechteloos en bang voor hun leiders. Muscovites have little freedom to speak out against corrupt activities and are afraid of their leaders, aldus de Amerikaanse ambassadeur.
II. Kasparov buitenbeentje. Kasparovs positie was altijd bijzonder. In de tijd van de USSR was hij als Armeense jood geen favoriet van de macht. Dat was zijn grote rivaal Anatoli Karpov. Die positie heeft Kasparov getekend en is de sleutel om zijn positie te begrijpen. Hij was geen echte Rus, heette eigenlijk Weinstein, en werd door de nomenclatura niet gesteund. Interventies rond het schaakbord waren altijd in zijn nadeel. Later werd Kasparov populairder en kon-ie als wereldkampioen in het schaakgekke Rusland zijn positie uitbouwen. Maar het leek alsof zijn onzekerheid ingebakken was. Zijn scepsis over de macht was dat zeker. Onder Putin wordt Kasparov nog minder geaccepteerd door de macht. Gevoegd bij een onafhankelijk en eigenzinnig karakter met veel talenten, verklaart dat de politieke rol die hij nu speelt. Die rol is in jaren van opstandigheid en onrecht van binnenuit gegroeid.
Merkwaardig lijkt de toenadering die de laatste jaren tussen de eeuwige rivalen Karpov en Kasparov plaatsvond. Toen Kasparov enkele jaren geleden naar aanleiding van deelname aan een demonstratie opgesloten werd in de gevangenis kwam Karpov hem bij verrassing opzoeken. Toch is de toenadering verklaarbaar. Karpov was altijd de favoriet van de communisten en Kasparov profileert zich als rechts-liberaal. Groeperingen die door Putin buiten het politieke proces worden gehouden. Hun samenwerking resulteerde onlangs zelfs in de actieve steun van Kasparov voor Karpov in diens streven om president van de wereldschaakbond FIDE te worden. Wat averechts uitpakte omdat Kirsan Ilyumzhinov won. De onder druk van Putin teruggetreden president van Kalmukkië die ooit ontvoerd werd door ruimtewezens. In verkiezingen waar de fraude in de FIFA overigens bij verbleekt.
In deze sfeer opereert iemand die veel buiten Rusland heeft gekeken. Kasparov heeft een eigen en originele kijk op de Russische situatie ontwikkeld. Met one-liners kan hij ervaren Amerikaanse anchormen overtuigen en van repliek dienen. Dat geeft Kasparov enige macht buiten Rusland. Hij is ook bekend bij het grote publiek in landen als Spanje, de VS en Duitsland. Hij reist voortdurend de wereld af, ook om zijn boeken te promoten en geeft de oppositie tegen Putin een sterke en niet-gecorrumpeerde stem. Maar in Rusland heeft-ie geen enkele macht.
Dat Kasparov geassocieerd wordt met Amerikaanse conservatieven ligt voor de hand. Zoveel mogelijkheden zijn er niet in de strijd tegen Putin. Maar zijn focus is Russisch. Ondanks al zijn met schaken verdiende geld kiest hij niet voor emigratie. Kasparov woont in Moskou en loopt daar als oppositieleider gevaar. Hij reist niet met Aeroflot en neemt als hij weer eens voor enkele dagen in de gevangenis gezet wordt geen voedsel en drinken aan. Bang als hij is om vergiftigd te worden. Zijn bekendheid in het Westen beschermt hem. Totdat de macht hem wellicht op een dag die marginale speelruimte zal ontnemen. Kasparov beseft dit terdege, is voorzichtig, maar leeft ermee.
III. Oppositie. Niet-gecorrumpeerd zijn is belangrijk. Het was de zwaarwegende reden dat Kasparov als iemand met talent, met enig aanzien en bekendheid kandidaat van de oppositie kon worden. Kritiek is er op de samenstelling van Ander Rusland. Kasparov wordt erop aangevallen dat hij samenwerkt met de halve nazi’s van Eduard Limonovs Nationaal Bolshevistische Partij. Dat is deels terechte kritiek. Een keuze uit armoede die publicitair negatief uitpakt. Kasparov zegt niet anders te kunnen vanwege de bijzonder nijpende politieke situatie. Oppositionele liberalen als Grigori Javlinski van Jabloko of de conservatief democraten als Boris Nemtsov van de SPS stelden zich afzijdig op en wilden niet met Ander Rusland samenwerken.
Het helpt om de oppositie een gezicht te geven. Hoe groezelig dat ook is. De oppositie begint eindelijk in te zien dat om te vechten tegen de ordetroepen, een vrije pers die sterk onder druk staat, oneerlijke verkiezingen en de Koude Oorlog-retoriek van Putin een goede onderlinge samenwerking nodig is. Laatst werden demonstraties zelfs voor het eerst officieel toegestaan. Waarschijnlijk een kosmetisch verschil met vroeger.
Een gewenst scenario voor de toekomst van Rusland is dat er een redelijk alternatief ontstaat voor Putin. Als de machtsstrijd binnen de regering slachtoffers geeft, die overlopen naar de oppositie, dan versterkt dat de basis van de oppositie. Dan verbrokkelt de regeringspartij. Die bestaat uit meerdere facties die elkaar met steun van criminele bendes bestrijden vanwege tegengestelde, economische belangen. Het Westen kan niet actief ingrijpen, maar zou ten minste haar steun aan het regime Putin kunnen onthouden. Wat het nu niet doet. Rusland lijkt steeds meer op 1984 van George Orwell. De anti-utopie wordt onder onze ogen in Rusland herboren. Onze zakenmensen en politici ondersteunen het zelfs.
-Vladimir Putin en Kirsan Ilyumzhinov in het Kremlin:
George Knight 