Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin. Deel 2

Detail of Eternal Russia (1988) by Ilya Glazunov. Photo courtesy Wikimedia/Mos.ru. In: Joy Neumeyer, The discontent of Russia; Lenin envisioned Soviet unity. Stalin called Russia ‘first among equals’. Yet Russian nationalism never went away.

Als antwoord op mijn verzoek aan erfgoedplus.be om de naam ‘Russisch‘ in de toelichting bij items te veranderen in ‘Sovjet‘ kreeg ik vandaag antwoord van een vertegenwoordiger van die instelling.

Ik plaatste mijn kritiek op 6 maart 2023 in het commentaar ‘Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin‘.

Hieronder mijn antwoord op de afwijzende reactie van erfgoedplus.be. Het beweert dat deze benamingen met ‘Russisch‘ erin gevestigd en historisch zijn en er geen noodzaak bestaat om ze te veranderen. Daar denk ik anders over:

Ik ben het oneens met uw standpunt dat de omschrijvingen  en benamingen geen betrekking hebben op het huidige conflict tussen de Russische Federatie, Oekraïne en het Westen. Ik neem aan dat de Belgische erfgoedsector ermee geen politieke agenda volgt, maar indirect is het wel van toepassing op dat conflict. De benaming ‘Russisch’ of andere benamingen zijn als historische term niet neutraal. Dat dient in mijn ogen de erfgoedsector te beseffen. 

Er is vooral sinds 2014 bewustwording ontstaan over die ‘Russische’ namen die bij nader inzien niet Russisch waren. Dat gaat om historische zorgvuldigheid en nauwkeurigheid van de beschrijving en de toelichting. 

Het gaat trouwens niet alleen om de benaming van het kamp, maar vooral over de etniciteit van de krijgsgevangen en bewoners van het kamp. In de items is sprake van ‘Russische krijgsgevangenen‘ en ‘de Russen’ waar expliciet sprake is van andere etniciteiten dan de Russische. De Russische Federatie is overigens een veelvolkerenstaat met vele etniciteiten. Dus de benaming ‘Russisch’ is om meerdere redenen problematisch, zelfs als het alleen om de huidige Russische Federatie gaat. 

U zult toch toegeven dat het wonderlijk is dat bewoners van een voormalig Oekraïens kamp in de toelichting van 2023 nog ‘Russen’ worden genoemd.

Er is in Europa bewustwording ontstaan over ‘Russische’ namen die bij nader inzien niet Russisch zijn. Dat kan gecorrigeerd worden. Ook historische termen zijn niet onveranderlijk, maar kunnen aangepast worden. Geschiedschrijving staat niet stil, maar verandert. 

Daar komt nog bij dat het niet zozeer gaat om de benaming van gevestigde benamingen, maar om de toelichting bij de items. Die kunnen tamelijk makkelijk aangepast worden. Daar richt mijn kritiek zich op. Juist in een toelichting kan de achtergrond verduidelijkt worden en namen aangepast zonder dat dit gevolgen heeft voor maatschappelijk gevestigde namen.. Nu gebeurt naar mijn idee het omgekeerde, in de toelichting worden entiteiten verwart. Dat zorgt naar mijn idee voor onnodige onduidelijkheid. 

Je kunt deze kwestie vergelijken en op een lijn stellen met het debat over dekolonisatie en het huidige schrappen van koloniale namen omdat die niet meer ‘kunnen‘. Ook in het geval van de Sovjet-Unie en Rusland is sprake van dekolonisatie. De voormalige republieken van de Sovjet-Unie hebben zich sinds 1991 losgemaakt van de centrale macht in Moskou.  

Maar Moskou doet moeite om de macht te behouden of te herstellen. Dat is de strijd die zich vertaalt in de benamingen. Dat is de ‘soft power‘ van de strijd om de informatieruimte waar ook West-Europese archieven en erfgoedinstellingen indirect deel van uitmaken. 

Het gebruik van het adjectief ‘Russisch’ als benaming duidt op Russisch imperialisme of expansionisme die niet meer door alle voormalige Sovjet-republieken als vanzelfsprekend wordt aanvaard. 

Wat ooit verkeerd is benoemd, hoeft niet eeuwig verkeerd te worden benoemd. Dat betekent dat omschrijvingen en benamingen na verloop van tijd hernoemd kunnen worden. Dat geldt ook voor andere historische benamingen die door de jaren heen zijn aangepast omdat het denken erover is veranderd.

In Nederland bestond tot voor kort een ‘Russisch Ereveld‘ in Leusden met 865 begraven militairen dat in 1948 onder die naam werd geopend. Er liggen ook militairen uit Oezbekistan begraven. Dat was een ingeburgerde naam. Maar dat ereveld is om historische redenen twee jaar geleden hernoemd tot ’Sovjet Ereveld’ omdat die benaming de lading beter dekt. Dat geeft aan dat historische omschrijvingen en benamingen niet onveranderlijk hoeven te zijn en gewijzigd kunnen worden als het denken daarover wijzigt. Of als er nieuwe informatie beschikbaar komt. 

Onveranderlijkheid en immobiliteit van historische omschrijvingen en benamingen is niet in alle gevallen de passende houding en mentaliteit om met geschiedschrijving om te gaan. Omdat die de geschiedschrijving op het slot houdt. 

Verzoek aan Belgisch archief om term ‘Russisch’ te vervangen door ‘Sovjet’. Het is misleidend en dient de propaganda van het Kremlin

‘Het Kamp van Eisden, 1942-1944‘. Collectie: Archief- en Documentatiecentrum Stichting Erfgoed Eisden.

Zojuist stuurde ik de Archief- en Documentatiecentrum Stichting Erfgoed Eisden onderstaande reactie. Ik vraag om in dit en andere items de term ‘Russisch‘ door ‘Sovjet‘ te vervangen, ook als notabene Oekraïens wordt bedoeld. ‘Sovjet‘ is de historisch juiste term is. Die terminologie is tot op de dag inzet in de propagandaslag van de Russisch-Oekraïense oorlog. Mijn reactie:

U spreekt in de beschrijving over een ‘Russisch kamp‘, ‘Russische krijgsgevangenen‘ en ‘de Russen‘. Tevens hint u erop dat de eerste Ostarbeiter vooral uit Oekraïne kwamen en ondergebracht waren in dat ‘Russische kamp‘.

Welnu, dat kan niet allebei waar zijn.

U zult weten dat Oekraïners nu en ook in de Tweede Wereldoorlog geen Russen zijn. Oekraïners zijn Oekraïners, en geen Russen.

De huidige president van de Russische Federatie Vladimir Poetin claimt dat Oekraïne en de Oekraïners niet bestaan. Hij vervalst historische feiten om zijn betoog rond te maken. Dat is geschiedvervalsing. U volgt in uw taalgebruik Poetins redenering. Dit geeft aan dat een juiste beschrijving van de geschiedenis belangrijk is.

Het is ongelukkig dat een Belgisch archief die misleiding overneemt en Oekraïners hun eigenheid ontzegt en ze tot ‘Russen‘ maakt. Notabene in een item over een ‘Ukranisch Kamp‘.

Uw taalgebruik in de beschrijving zorgt voor verwarring die nog tot op de dag van vandaag politieke implicaties heeft. Waarschijnlijk is dat geen opzet, maar onwetendheid van degene die de beschrijving heeft gemaakt.

Historicus Timothy Snyder heeft in boeken en lezingen meermalen gezegd dat de relatief meeste slachtoffers die vochten tegen de naziterreur tijdens de Tweede Wereldoorlog Wit-Russen en Oekraïners waren. Simpelweg omdat hun landen in het westen lagen en als eerste werden aangevallen door de Duitsers.

Het was tot voor kort het grote misverstand in de Ostpolitik van de huidige Duitse politiek dat ‘de Russen‘ de grootste slachtoffers van de naziterreur waren en daarom nog steeds gecompenseerd moeten worden. Vanwege een Duits schuldcomplex.

Dat is dezelfde verwisseling van begrippen die u parten speelt. ‘Russisch‘ wordt gebruikt, waar ‘Sovjet‘ wordt bedoeld.

Die Duitse visie heeft tientallen jaren lang de Duitse politiek gegijzeld en op het verkeerde been gezet. Oekraïners waren grotere slachtoffers, maar bestonden jarenlang voor Berlijn niet als politiek factor. Dat is pas sinds kort veranderd.

Uiteraard bedoelt u met ‘Russisch‘ niet de inwoners van de toenmalige Russische Sovjetrepubliek, maar alle inwoners van de Sovjet-Unie. In dat geval is het historisch correct als u niet spreekt over ‘Russische krijgsgevangen‘, een ‘Russisch kamp‘ of ‘de Russen’, maar over ‘Sovjet krijgsgevangenen‘, een ‘Sovjet kamp‘ en ‘de Sovjets‘.

Dat omvat ook de Oekraïners in het ‘Ukranisch Kamp‘ die Sovjets waren, maar geen Russen.

Graag correctie van dit item en alle items over het Kamp Eisden waar dezelfde begripsverwarring en foute beschrijving wordt gebruikt. Nogmaals, die begrippen zijn geen kleinigheid of semantische muggenzifterij, maar een levend onderdeel van een propagandastrijd die tot op de dag van vandaag door het Kremlin wordt gevoerd.

Een Belgisch archief moet oppassen daar tot onderdeel van te worden gemaakt en misleidende propaganda te legitimeren.

Gedachten bij foto van het huis van consul Wolff in het Finse Viipuri (voor 1900)

Schermafbeelding van ansichtkaart Slottsgatan i Viborg, med högvakten och Wolffs hus i förgrunden. Collectie: Society of Swedish Literature in Finland.

De Kasteelstraat in het toenmalige Finse Viipuri of Viborg met op de voorgrond de wacht voor het huis van de Britse vice-consul Eugen Wolff. De foto is ongedateerd, maar is niet ouder dan 1899.

Schermafbeelding van deel van pagina 43 uit e-book Viipuri on 2nd September 1939.

In 1899 werd Wolffs ontslagbrief besproken in het Britse parlement. De Finse Wolff verzette zich tegen de russificatie van Finland en was in 1901 een van de oprichters van de geheime organisatie Kaagali. Aanleiding voor het protest van de Finnen was onder meer dat de Russische tsaar Nicolaas II op 12 juni 1901 de militaire dienstplicht verplicht verklaarde in Finland en het Finse leger werd opgenomen in het keizerlijke Russische leger. Daar verzetten de Finnen zich tegen.

De foto thematiseert bewaking en grenzen. In een grensland met een agressieve buur is de waarde van grenzen relatief. Daar helpen geen wacht en grenspalen aan. Daarom oogt de foto potsierlijk. Wat meent het te beschermen? Maar van de andere kant, in grensland moet de houding van alertheid en bewaking duidelijk zijn om de indringer af te schrikken.

Het Russische keizerrijk gebruikte in de 19de eeuw al de tactiek van beïnvloeding door dreiging. Het Finse Viipuri was na Helsinki de tweede stad van Finland met een rijke architectuur en cultuur. Na eerdere eeuwenlange Zweedse overheersing.

Na schermutselingen werd de stad in 1944 definitief ingenomen door de Sovjet-Unie. En daarop verwaarloosd. In Nederland is de geschiedenis van het Oost-Pruisische Königsberg bekender dan van Viipuri of Viborg. Het e-book van Juha Lankinen en Harri Miettinen straalt verlangen uit naar en trots op het voor Finland verloren gegane Viipuri.

Tragische held: Dean Reed

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 11 mei 2013.

Kende Nederland de Amerikaanse acteur en zanger Dean Reed (1938-1986)? Reed veroverde als megaster in de marge de wereld via de flanken. Latijns-Amerika en Oost-Europa. Een Spaans liefdesliedje met Engels accent voor een Russisch publiek. In de nieuwjaarsshow Blauw Licht (Голубой огонек) uit 1967.

Elizabeth… Elizabeth…
Hoy yo canto al amor por ti,
larari, larali,
tu encanto dicha me dará,
laralá, laralá.

Zo ziet vroeg globalisme van deze Kameraad Rockstar eruit. Volksentertainer Dean Reed woont sinds 1973 in Oost-Berlijn en vindt daar zijn eind. Met de vraag zelfmoord of moord?

Uit Я желаю вам счастья, ragiscje , uit 1979. Soviet-productie met Dean Read rond de Baikal-Amoerspoorweg, BAM, naar het Verre Oosten.

Was het een kogel van de KGB of de ontworteling die hem te veel werd? Bizarre verklaringen passen de tragische held. De Rode Elvis is zijn eigen lot niet meer meester. Hij zingt, acteert en leeft valse schijn. We weten zo goed als niks over hem. Was hij een Stasi-spion en goed als entertainer?

De levensbeschrijving van Reed is een opeenstapeling van feitjes over zijn a-typische leven. Onwaar tragisch. Hij zingt ‘Without You’ in de Soviet-tvfilm ‘Wish You Well’ (Я желаю вам счастья). Schrijnend.

Waarheid over de Sojus Vodnikov

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 9 februari 2013. Gewijzigd.

De Sojus Vodnikov in Terneuzen, 1936. Collectie: Fotocollectie Spaarnestad.

Foto’s van vroeger. Wat is het meer? Uit de herinnering gewist. Het bijschrift redt: ‘Het Russische tankschip/tanker Sojus Vodnikov wordt door de Spaanse nationalisten ernstig beschadigd en wordt voor reparatie naar Terneuzen gebracht. De luchtkoker is doorboord.’ Het jaartal is 1936.

De Soviet-tanker ‘Союз Водников СССР’ is van de Soyuz-klasse en in 1932 gebouwd zo leert internet. Maar wat zeggen de beelden dat in 1936 de bemanning van de Sojus Vodnikov (of Soyuz Vodnikov) in Terneuzen een heldenontvangst krijgt? Vanwege een fascistische aanval. Critical Past weet het zeker, 1936 en beschadigd. Zo wordt geschiedschrijving handel

Roemeense onderzeeër NMS Delfinul.

In 1938 wordt de tanker omgedoopt tot Kreml (‘Kremlin’), in 1941 bij Jalta door de eerste Roemeense onderzeeër Delfinul getorpedeerd en in 1943 door de Duitse U24. In 1983 wordt de Kreml gesloopt in Cartagena. Wat moeten we hiermee? Geschiedenis vaart soms naar links en soms naar rechts. Bijschriften kunnen misleiden. De nagedachtenis is delicaat.

Roemeense onderzeeër NMS Delfinul.(verbroken link op Frontpress.ro).

Als bronnen elkaar tegenspreken is het lastig om het verleden te reconstrueren. Was de Sojus Vodnikov in 1932 via het Kanaal van Gent naar Terneuzen op weg naar de Ertvelde-Rieme fabriek van Purfina zoals uit onderstaand bericht af te leiden is? Dan was de reparatie in Terneuzen niet het doel. 

Schermafbeelding van bericht in de Nieuwe Leidsche Courant van 26 november 1936.

Vervoerde de Sojus Vodnikov in plaats van gasolie uit Batoemi wellicht munitie zoals een bericht van de Roermondse ‘De Nieuwe Koerier‘ van 16 november 1936 meldt? “Officieele berichten melden, dat een nationaal Spaans oorlogsschip het Russische motortankschip “Sojus Vodnikov S.S.S.R.” dat naar gemeld werd, op weg was naar Spanje met een lading munitie, heeft aangehouden. De ‘Sojus Vodnikov S.S.S.R.” is, naar gemeld wordt, geïnterneerd in een Marokkaansche haven.”

Bronnen spreken elkaar soms tegen. Reconstructie van recente geschiedenis kan hachelijk zijn.

Reactie op brief van Herman Sloot in NRC. Duitse terughoudendheid tegenover Rusland was verkeerd en heeft averechts gewerkt

Schermafbeelding van ingezonden brief ‘Duitse terughoudendheid tegenover Rusland was juiste weg‘ van Herman Sloot in NRC, 17 juni 2022.

Herman Sloot meent in een ingezonden brief die op 17 juni 2022 door de redactie Opinie van NRC werd geplaatst dat de naoorlogse terughoudendheid van Duitsland op moreel en militair gebied terecht was. Hiermee reageert Sloot kritisch op het artikel ‘De Duitse Zeitenwende komt jaren te laat’ van Hanco Jürgens.

In dit artikel zegt Jürgens over de stemming in Oekraïne over Duitsland: ‘Logisch dus dat het land nu stelt te weinig rugdekking te hebben gehad van Duitsland, dat de onderhandelingen – samen met Frankrijk – in het Normandie-Format naar zich toe had getrokken. Daar komt bij dat Duitsland steevast koos voor energiezekerheid tegen een voordelige prijs boven geopolitieke rust in Oost-Europa. De directe pijpleidingen tussen Duitsland en Rusland waren het antwoord op onlusten in Oekraïne.’

Ik ben het eens met Jürgens en oneens met Sloot. De energiepolitiek van Duitsland wordt nu door velen ingeschat als mislukt en opportunistisch, maar zo werd er al langer tegenaan gekeken. Duitsland voer ermee in de EU een eigen koers waarmee het Oost- en Zuid-Europese landen bewust van zich vervreemdde. Ook was het Duitse energiebeleid dat de EU meesleepte in strijd met de energiepolitiek van de EU zoals vastgelegd in het Third Energy Package van 2009 dat streefde naar energie-onafhankelijkheid en -diversificatie.

Het in mijn ogen verstoorde zelfbeeld van de Duitse politieke en economische elite naar aanleiding van de les van de Tweede Wereldoorlog beschreef ik in een commentaar van 15 februari 2021 naar aanleiding van de problemen met de Russische gaspijplijn Nord Stream II:

In any case, the attitude of German politics (except for the Greens, the Liberals and some CDU members) towards the Russian Federation is rather distorted and disturbed. This has to do with the Second World War and the suffering caused by the Nazis.

How that can go wrong, President Steinmeier showed when he recently consciously or naively confused the victimization of Balts, Poles, Belarusians and Ukrainians with the victimization of Russians. Professor Timothy Snyder has repeatedly demonstrated to a German audience, including parliamentarians, with figures that Poles, Belarusians and Ukrainians have suffered proportionally more from the German war machine than the Russians.

But those facts do not reach the very top of German politics. Although it is also possible that they do know what victims they have made, but consciously perpetuate the misunderstanding in order to reach a rapprochement with the Kremlin. A rapprochement that on closer inspection is not appropriate, not ethical and not permissible. But this rather disproportionately favors German business at the expense of Eastern and Western Europe. That misunderstanding has marked Germany’s Russia policy since Willy Brandt, with the SPD in the most malicious role of helping the Kremlin, and not Germany or the EU.

The conclusion of the Nord Stream II fuss is not that it is about Germany’s relationship with the Russian Federation, but essentially about Germany’s self-image. That is seriously distorted and clouded. Even 75 years after the war, German politics has not yet properly processed that war. Or as said, and what is even more false and poignant, it has processed that war, but deliberately misinterprets it for opportunistic reasons.

This not only alienates Germany even further from the real victims of World War II, such as Poland, Belarus and Ukraine, as well as France and the Netherlands, but with that false self-image it also does itself considerable damage because it knowingly deceives itself.

Sloot heeft in zijn gespeelde onwetendheid allang duiding gekregen van een historicus die de houding van Duitsland anno nu beschrijft vanuit de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog: de in Wenen werkzame Amerikaan Timothy Snyder.

Als Duitsland werkelijk lering had getrokken uit de Duitse invasie van de Sovjet-Unie in 1941, dan had het zich tot 1991 niet voornamelijk verbonden met de leiders in het Kremlin en na 1991 van de rechtsopvolgers daarvan. Dan had Duitsland contact gezocht met die landen waar het de meeste schade had aangericht en de grootste schuld mee had te vereffenen: Oekraïne, Belarus, Polen, Estland, Letland en Litouwen.

Anders gezegd, als Duitsland werkelijk had begrepen welke schade het aan wie had aangericht in de Tweede Wereldoorlog dan had het zich in de na-oorlogse periode niet door de Sovjet-Unie en na 1991 door de Russische Federatie kunnen laten chanteren. Dat argument van terughoudendheid van Sloot dat Duitsland als het ware zou zijn opgelegd vervalt omdat het historisch niet klopt.

Ergo: Kanselier Scholz moet zich schamen dat hij Oekraïne nu niet met zwaar materiaal steunt terwijl het vecht voor het voortbestaan. Door de inval in 1941 heeft Duitsland de grootste schuld te vereffenen met Oekraïne. Niet met Herr Poetin of Rusland.

Het is verbazingwekkend dat velen waarschijnlijk onbewust de Russische propaganda napraten. Zeker waar het de Duitse politieke en economische elite betreft die pas in februari 2022 een beetje wakker is geworden. Op de al wakkere Groenen na. Of slaapwandelend probeerden te profiteren door van twee walletjes te eten.

De na-oorlogse Duitse buitenlandse politiek in West-Europa is geslaagd door integratie en de gerede angst om in herhaling te vallen door Alleingang. Maar de Duitse energiepolitiek staat daar haaks op en is mislukt. Door een verkeerde opvatting over het vereffen van een historische schuld voor de nazi-terreur ging het fout. De Duitse Ostpolitik die diende om de Tweede Wereldoorlog te corrigeren was verkeerd gericht, opportunistisch vormgegeven (Wandel Durch Handel) en leidde tot verergering in plaats van verbetering van een scheefgegroeide situatie. Om het passend te zeggen: Duitsland belandde van de wal in de sloot.

Het is onbegrijpelijk dat Sloot de verkeerde lessen die door de naoorlogse Duitse economische en politieke elite zijn getrokken niet herkent. Sloot vergeet ook dat pseudo-tsaar Poetin uitsluitend door toedoen van Duitsland heeft kunnen groeien. En nog een advies aan Sloot: lees de boeken en artikelen van historicus Timothy Snyder.

Kino ‘Capitol’ in Leipzig (1958)

Peter Heinz Junge en Horst Sturm, ‘Leipzig, Petersstraße, Messehaus Petershof, Kino “Capitol”, Nacht‘, 1958. Collectie: Bundesarchiv.

Deze foto is zo interessant omdat hij volgens onze nostalgische blik wel eens filmischer zou kunnen zijn dan de beelden uit de film die in de bioscoop vertoond wordt. Uit deze foto van bioscoop ‘Capitol’ in Leipzig in de toenmalig DDR valt niet aan te leiden welke film dat was.

Een andere foto van deze plek en datum maakt duidelijk voor welke film de mensen in de rij staan: ‘Tikhiy Don‘, (Duitse titel ‘Der Stille Don‘) van Sovjet-regisseur Sergei Gerasimov naar een boek van Mikhail Sholokhov. De film is een drieluik van in totaal 336 minuten. Deze epische film over kozakken en bolsjewisme dateert uit 1957 en wordt beschouwd als het meesterwerk van deze regisseur. Het eerste deel werd in 1959 in de Bondsrepubliek uitgebracht.

Dit is het soort film dat onderdeel uitmaakt van de filmgeschiedenis en grote verdiensten heeft, maar een hedendaags publiek niet meer kan zien. Of dat een kwestie van ontbrekende vraag of aanbod is valt te bezien. Ook recycling van steeds weer dezelfde Amerikaanse films zit dat in de weg.

Het is oneerlijk om de foto groter te maken dan de film. Want film en foto zijn onvergelijkbaar. Maar de foto lijkt zo sterk deel uit te maken van de beeldtaal van de Amerikaanse film noir of een Duitse Krimi uit de jaren 1950 die zich afspeelt op de Hamburgse Reeperbahn dat de verleiding voor zo’n vergelijking op de loer ligt.

In de verbeelding staat daar voor de kassa een Oost-Duitse Humphrey Bogart met trenchcoat en hoed die de kozakken in de zaal wel eens mores zal leren of gaat helpen. Zoals Tom in The Purple Rose of Cairo die de vierde wand doorbreekt en de overstap maakt van fictie naar non-fictie. Dat is de droom die cinema heet en elke filmbezoeker die zich identificeert met de voorstelling in zich draagt.

Hoe is het zover gekomen met een bevolking van de Russische Federatie die naar de pijpen van het Kremlin danst?

Russisch kolonialisme in Afrika. ‘The Cossacks photographed in Abyssinia, 1889. They were 200 strong, including priests, women, and children‘.

I. Wat ik moet denken van het idee dat de Russische burgers medeplichtig zijn aan de oorlog tegen Oekraine weet ik niet goed.

II. Sommige uitgeweken Russische opinieleiders zeggen dat de oorlog nooit had kunnen gebeuren als de Russen Poetin en zijn kliek hadden afgeremd en sinds 2000 de democratie beter hadden verdedigd. Wie valt dat gemis aan te rekenen?

In het verlengde hiervan treft het Westen hetzelfde verwijt. Het heeft door economische en politieke samenwerking de positie van Poetin verstevigd. Ook sinds 2014 toen alle signalen op rood stonden en politici, bedrijven en cultuurdragers ziende blind waren door te blijven samenwerken met een militaristisch-nationalistisch bewind van een autoritaire leider die zichtbaar van jaar op jaar radicaliseerde.

Poetin en zijn entourage terroriseerden niet alleen steeds meer de eigen bevolking, maar mengden zich ook in de binnenlandse politiek van andere landen door ondermijning en desinformatie. Er werd volop gewaarschuwd en parallellen getrokken met andere landen in andere tijden die hetzelfde was overkomen en waar het niet goed afliep. Heeft het Westen zitten slapen of was het zo berekenend en navelstaarderig dat het ethiek en verantwoordelijkheid inwisselde voor eigenbelang?

Uiteraard ligt de eerste verantwoordelijkheid voor de opkomst van Poetin en zijn schavuiten in de Russische Federatie zelf. Waarom gingen er zo betrekkelijk weinig mensen de straat op toen Kasparov, Limonov, Nemtsov, Navalny of andere critici tegen het Kremlin demonstreerden? Valt dat volledig de propaganda van het Kremlin en de inzet van de ordetroepen te verwijten of betreft het ook een deel gemakzucht en gebrek aan democratisch besef van de meerderheid van de bevolking?

III. Andere uitgeweken Russische opinieleiders die nu hun artikelen in westerse media plaatsen zien de Russische bevolking voor 100% als slachtoffer van het beleid van het Kremlin. Ze menen dat die bevolking nu ineens iets overkomt waar het zich in de jaren daarvoor niet heeft tegen kunnen verzetten en feitelijk geen deelgenoot van was.

Het is moeilijk om vanuit het vrije Westen in te kunnen schatten hoe een totalitaire staat werkt en wat de verantwoordelijkheid van de bevolking is voor de opkomst daarvan. Dat gaat geleidelijk en ongemerkt. Het is gratuit om daarover van een afstandje te oordelen. Maar toch waren er in de afgelopen 20 jaar momenten dat de bevolking van de Russische bevolking zich had kunnen verzetten. Niet zozeer tegen de opkomst van Poetin, maar tegen de legitimering van zijn radicalisering.

IV. Het is duidelijk dat het nu te laat is. Niks kan de gekte van Poetin nog afremmen behalve een paleisrevolutie. Maar vergelijkbare autoritaire leiders als Hitler en Stalin die zich weinig om de welzijn van hun volk bekommerden en ook terreur voerden tegen de eigen bevolking werden niet opzijgezet door hun meelopers.

Wordt Poetin de uitzondering op de regel? En hoe stelt de bevolking zich dan op? Komt het tot inkeer of is het mentaal zo geìndoctrineerd, verstard en apathisch dat het veranderingen richting democratisering of ‘normaal’ nationalistisch-conservatisme niet kan volgen?

V. De dekolonisatie van de Russische Federatie zou een oplossing zijn om de imperialistische neigingen vanuit de centrale macht in Moskou te beteugelen. Die immers het eigen land en de buurlanden zoveel kwaads brengen.

Zoals bedrijven (Standard Oil, AT&T, Facebook) vanwege monopolisering van de markt door anti-trust wetten opgedeeld worden, en kolonies vanaf 1960 los kwamen van hun moederland en zelfstandig werden, zo zou de Russische Federatie een echte federatie moeten worden door het geven van autonomie aan de afzonderlijke onderdelen als Tatarstan, Tsjetsjenië en andere regio’s in de Kaukasus, het Verre Oosten of Karelië. En uiteraard zouden bezette delen van andere landen (Zuid-Ossetië, Abchazië, Donbas, Krim) teruggeven moeten worden aan de landen waarvan het ontvreemd is.

Zo’n nieuwe structuur van een echte Russische Federatie met autonome staten maakt de opkomst van een leider als Poetin moeilijker haalbaar omdat het tegengeluid in de structuur is ingebakken en de centrale macht minder dominant is.

Foto ‘Sichtwerbungspyramide für den Monat der Deutsch-Sowjetischen Freundschaft in der Papiermühlstraße, 1951’

Roger en Renate Rössing,’Sichtwerbungspyramide für den Monat der Deutsch-Sowjetischen Freundschaft in der Papiermühlstraße, 1951‘. Collectie: Deutsche Fotothek.

Leipzig, Oost-Duitsland, 1951. Een visuele reclamepiramide voor de maand van de Duits-Sovjet-vriendschap in de Papiermühlstraße, 1951. Dat is het verleden van een deel van Duitsland. Waarin onvrijheid vrijheid wordt genoemd, oorlog vrede en een vijand ineens een vriend is. Dat is even schakelen voor iemand die doordenkt.

Is sinds 1951 de mentaliteit van Duitsland fundamenteel veranderd? Daar twijfelen vele buitenstaanders aan. Zeker wat de oudere generaties betreft. Jongeren staan per definitie losser tegenover het verleden. Indoctrinatie is aan hen voorbijgegaan. Zijn zij de redding van Duitsland?

Loskomen van het verleden met alle schuld en misverstand die daar bij hoort is niet typisch Duits. Hoewel de projectie vanuit een belast verleden in Duitsland groter lijkt dan in andere landen en nog steeds een open blik naar het heden verhindert. Dat is grotere tragiek dan dat verleden zelf. We zullen zien wat het wordt.

Een piramide is een grafmonument. Passen daar ronkende teksten op die niemand serieus hoeft te nemen? Ach, niet iedereen heeft stante pede door dat woorden je bij de neus kunnen nemen.

Door te willen koloniseren en niet dekoloniseren gaat de Russische Federatie tegen de logica van de geschiedenis in

Russische troepen tijdens de Russisch-Turkse oorlog, 1878.

De Sovjet-retoriek heeft het beeld proberen te vestigen dat het ontstaan van het Keizerrijk Rusland organisch is verlopen en de centrale macht in Petersburg en Moskou geen kolonisator was zoals landen als Engeland, Frankrijk, Spanje, de VS en Duitsland die in de 18e en 19e eeuw landen koloniseerden. Dat is onjuiste beeldvorming.

Verschil is uitsluitend dat laatstgenoemde landen hun kolonisatie redelijk ver van huis op andere continenten realiseerden en het Keizerrijk Rusland dat deed op het eigen continent door het continue zuidwaarts en oostwaarts opschuiven van eigen grenzen en onderwerping van buurstaten. Daarmee is het enigszins vergelijkbaar met de VS waar de frontier naar het westen werd opgeschoven.

Het opvallende is dat de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog niet aan landen als Engeland, Frankrijk en Spanje is voorbijgegaan, maar aan de toenmalige Sovjet-Unie en de huidige Russische Federatie tot nu toe wel.

Daar wacht dus achterstallig onderhoud wat genoemde Europese machten, of voormalige machten, al grotendeels verwerkt hebben, maar de Russische Federatie nog niet. Het probeert met propaganda, onderdrukking en Russificering het onafhankelijkheidsstreven dat met het proces van dekolonisatie een organisch vervolg kent te neutraliseren.

Uiteraard zijn daar grenzen aan. Denk aan regio’s als Schotland, Catalonië, Koerdistan, Azawad, Lombardije of Bretagne waar een streven naar onafhankelijkheid bestaat, maar dat proces om uiteenlopende redenen toch niet doorzet. Het heeft er ook mee te maken hoe autonoom genoemde regio’s binnen een staat mogen zijn en hoeveel autonomie over bijvoorbeeld cultuur, onderwijs, zorg en bestuur ze hebben. Dat heeft te maken met hoeveel autonomie de centrale macht aan de regio’s gunt. Hoe meer autonomie, hoe meer de roep om onafhankelijkheid afneemt.

De huidige macht in het Kremlin streeft ernaar om staten als Oekraïne, Wit-Rusland en Centraal-Aziatische landen die onderdeel van de Sovjet-Unie uitmaakten opnieuw te koloniseren. Dat is een opmerkelijk teken van neo-kolonisatie dat niet past in de ontwikkeling van dekolonisatie. Het gaat historisch tegen de tendens in. Als vanouds ontkent het leiderschap van de Russische Federatie dat de centrale macht in Europees Rusland een kolonisator is.

De Russische Federatie wordt niet voor niks een federatie genoemd. Het is een bond of bondgenootschap van afzonderlijke staten in een groter geheel. De Russische Federatie is een veelvolkerenstaat met vele naties waarin vele talen worden gesproken en verschillende religies worden aanbeden. Het is etnisch, geografisch en demografisch zo divers dat men zich kan afvragen of het een eenheid kan vormen.

Zo is de deelrepubliek Kalmukkië officieel een boeddhistische staat. In de Zuid-Kaukasus is de islam leidend. In republieken als Tatarstan, Karelië (voorheen Fins) en het Verre Oosten bestaat een streven naar autonomie dat bij de bevolking niet anders is dan zoals het bestond tijdens de tweede dekolonisatiegolf in Afrika en Azië van 1945 tot 1975.

Het misverstand bestaat dat de 20ste eeuwse grootmachten de VS en de Sovjet-Unie tegen kolonisatie waren. Dat waren ze in retoriek terwijl ze hun eigen invloedssfeer uitbreidden. Dat was zo om de invloed van landen als Engeland en Frankrijk terug te dringen. Zo moeten ook de half gelukte pogingen van president Wilson tijdens de onderhandelingen over de vredesverdragen na de Eerste Wereldoorlog opgevat worden om landen die dat zelf wensten autonomie te geven.

Waar de VS na de Tweede Wereldoorlog nieuwe vormen van kolonisering vond in culturele en economische vormen die praktisch leidden tot neokolonisatie op afstand bleef de toenmalige Sovjet-Unie steevast ontkennen dat het andere landen had gekoloniseerd. Dat gaat niet over landen die na de Conferentie van Jalta in haar invloedssfeer kwamen, maar om landen die in de 18de en 19de eeuw werden veroverd in oorlogen.

De Russische Federatie is veruit de grootste staat ter wereld. Vraag is of het niet te groot is om te besturen, evenwichtig te ontwikkelen en toch de eigen veiligheid te garanderen. De kritiek is dat behalve de steden in Europees Rusland de rest van het land het niveau van een ontwikkelingsland heeft en daar nauwelijks vooruitgang valt te bespeuren.

Het aspect van kolonisatie door het Keizerrijk Rusland, de Sovjet-Unie en de Russische Federatie staat in het debat over de ontwikkeling van de Russische Federatie te weinig centraal, zodat een belangrijk aspect ontbreekt. Mede om huidige pogingen van neokolonialisme door de centrale macht in het Kremlin historisch in de juiste context te plaatsen.