Lubach over de sleepwet: niet doen in deze vorm

Aanstaande woensdag 21 maart is het referendum over de Wiv, de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Ook wel sleepwet genoemd. Arjen Lubach legt uit dat de regering bereid is om alle middelen in te zetten om kiezers te overtuigen van het belang van de wet. Hij noemt dat leugens en terreurschwalbes. De voorstanders verzinnen allerlei verhalen over wat de tegenstanders willen. Maar de tegenstanders zijn niet voor aanslagen of terreur, maar wel voor een betere wet. Ook ik stem tegen, onder meer omdat mensenrechtenbewegingen en journalisten er kritiek op hebben. De overheidspropaganda brengt me niet op andere gedachten, integendeel, het sterkt me in mijn standpunt. Niet doen. Maak een betere wet.

Opbouw controlestaat en terrorisme hangen samen. Wat is erger?

‘Als we nu geen gebalde vuist maken naar onze beleidsmakers krijgen we ongetwijfeld de controlestaat waar maar enkelen van ons echt in geloven of naar verlangen. Terrorisme, en het argument daarrond, is niets meer dan een doekje voor het bloeden. De vrijheid van een individu, die rechtmatig en binnen de lijnen van de wet handelt, dient als hoogste prioriteit te gelden. Indien niet is het maar een kwestie van tijd voor we ook hier onze eigen Edward Snowden mogen verwelkomen. En daar heb ik bijzonder weinig zin in.’ Aldus hoogleraar Copyright & Media Rights Matthias Dobbelaere-Welvaert in een opinie-artikel voor het Vlaamse De Tijd.

Dobbelaere-Welvaert heeft gelijk. Hoe verschrikkelijk we het terrorisme met aanslagen in Parijs, Londen of Madrid ook ervaren, voor de invloed op ons leven valt het in het niet bij de opbouw van de controlestaat door westerse overheden. Dat is verstrekkender wat de inperking van de burgerrechten betreft dan een aansla . Overheden laden de verdenking op zich in samenwerking met de gevestigde media de dreiging van het terrorisme groter te maken dan die is om zo macht en bevoegdheden naar zich toe te trekken. Dat effect is de grootste schade die het terrorisme ons aandoet en vele malen groter dan wat het terrorisme ons aandoet.

Het is erger dan Dobbelaere-Welvaert stelt. Het gaat er niet eens om of we in een afweging tussen privacy en veiligheid bewust kiezen voor de opbouw van de controlestaat. Of daarin zouden geloven als probaat middel tegen terrorisme. Het is eerder zo dat die afweging ons niet wordt voorgehouden. We merken de oprukkende macht en bevoegdheden van veiligheids- en inlichtingendiensten nauwelijks op omdat het in het geniep gebeurt. Zo beschouwd is minister Ronald Plasterk een grotere terrorist dan een type als Osama bin Laden.

Uiteraard moet een samenleving niet naïef zijn en zich doelmatig wapenen tegen terrorisme. Maar de strijd tegen het terrorisme moet beperkt blijven tot een strijd tegen de terroristen en niet ontaarden in het zich wederrechtelijk of oneigenlijk toe-eigenen van macht door overheden of samenwerking met autocratieën die terrorisme gebruiken als dekmantel voor eigen bedenkelijke praktijken die tegen de burgerrechten ingaan.

Foto: Aftappen.

Anonymous verklaart ISIS de oorlog. Hoe serieus nemen we dat?

Cenk Uygur neemt claims van Anonymous voor waar aan dat het succesvolle cyberaanvallen tegen ISIS heeft uitgevoerd. Mogelijk, maar claims zijn nog geen bewijs daarvan. Uygur schetst ook een tegenstelling tussen Anonymous en de veiligheidsdiensten. Maar dat laat buiten beschouwing hoe het gefragmenteerde en ‘losjes’ georganiseerde Anonymous intussen kan zijn geïnfiltreerd door de veiligheidsdiensten. Maar het is waar dat Anonymous in elk geval een signaal van daadkracht afgeeft. Daar komen veiligheidsdiensten niet aan toe. Hun marketing is slecht omdat hun prestaties slecht zijn. Komt dat doordat ze inzetten op techniek en het veldwerk hebben verwaarloosd? Zodat een potentiële terrorist die op de lijst van verdachten staat en bij een controle wordt aangehouden er niet uit wordt gefilterd? Edward Snowden heeft gelijk, veiligheidsdiensten zijn beter in het schermen met claims en verijdelde aanslagen, en het opbouwen van de controlestaat dan in het doelmatig realiseren van hun kerndoelen. Maar of Anonymous zoveel doelmatiger is valt te betwijfelen.

College Rechten van de Mens: kritiek op wetsvoorstel dat zonder toezicht veiligheidsdiensten burgers ongericht laat afluisteren

Een wetsvoorstel maakt het voor de Nederlandse veiligheidsdiensten mogelijk ongericht telecommunicatie te onderscheppen. Dit betekent dat de overheid alle Nederlanders kan afluisteren, ook als ze nergens van worden verdacht. Het College voor de Rechten van de Mens maakt als onafhankelijke toezichthouder op mensenrechten zich zorgen over de bulkspionage van burgers die van niets verdacht worden door de overheid. Want dit vindt het een ontoelaatbare aantasting van de privacy. Het heeft er bovenstaand persbericht aan gewijd. Daarnaast krijgt in de nieuwe wet de toezichthouder CTIVD onvoldoende macht.

Onder minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken die verantwoordelijk is voor deze wetgeving maakt Nederland een omgekeerde beweging vergeleken met andere landen. Daar wordt onder druk van de publieke opinie het toezicht op de veiligheidsdiensten versterkt. Ook in Nederland bestaat die maatschappelijke druk, maar het kabinet trekt zich er niets van aan. Het lijkt raadselachtig waarom het kabinet Rutte dat doet. Er is een verklaring voor, namelijk besparingen. Door onvoldoende capaciteit en organisatie bij veiligheidsdiensten en politie wil het kabinet elke belemmering wegnemen die het functioneren beperkt. Dat het daarbij de mensenrechten inperkt en daar kritiek op krijgt neemt het op de koop toe. Dat het College het nodig acht om bovenstaand persbericht te schrijven is een teken aan de wand over het mensenrechtenbeleid van het kabinet. De rechtsstaat kent een minimumvereiste om in wetgeving het toezicht door de toezichthouder te garanderen.

Foto: Bericht ‘Uitbreiding bevoegdheden inlichtingendiensten uit balans’ van het College voor de Rechten van de Mens.

Petitie: Amnesty vraagt stop op massale surveillance van burgers

Amnesty International is de campagne ‘UnfollowMe’ gestart die zich richt op de overheden van de Five Eyes die hecht samenwerken op het gebied van spionage: de VS, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland. Het gaat om een stop op het massaal spioneren van burgers, de ‘mass surveillance’. Amnesty International roept deze overheden in een petitie op om het willekeurige massale toezicht (het ’sleepnet’) vandaag nog te stoppen en in regelgeving vast te leggen hoe de nationale veiligheid wel gegarandeerd moet worden inclusief het parlementaire en juridische toezicht daarop. Tekenen van de petitie kan hier.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘UnfollowMe – Tell governments to ban mass surveillance’ van Amnesty International, 5 juni 2015.

Snowden laakt volgzame houding AIVD en MIVD ‘op werkniveau’

Minister Ronald Plasterk die verantwoordelijk is voor de AIVD reageerde vandaag ontkennend op aantijgingen van Edward Snowden dat Nederlandse inlichtingendiensten ondergeschikt zijn aan de Amerikaanse NSA. Voor Nieuwsuur sprak Eelco Bosch van Rosenthal en Huib Modderkolk voor De Volkskrant met Snowden in Moskou.

Plasterk ontwijkt een antwoord door erop te wijzen dat Nederlandse diensten zich aan de Nederlandse  wet houden. Maar dat gaat voorbij aan de mogelijkheid dat de diensten binnen de wet functioneren -of de wet maximaal oneigenlijk opgerekt wordt uit het zicht van toezicht en controle- en ondergeschikt zijn aan de VS. De vraag of Nederlandse diensten het schoothondje zijn van de VS is ongelukkig. Vragen of de diensten ‘ondergeschikt’ zijn aan de VS, ‘geen eigen beleid hebben’ en ‘uitermate volgzaam’ zijn worden niet gesteld.

Op Snowdens uitspraken kwam kritiek. Mede ingegeven door nationale trots. Zo meent inlichtingenexpert Constant Hijzen volgens Argos dat Snowden kwaliteiten van Nederlandse inlichtingendiensten over het hoofd ziet. Zoals het analytisch vermogen of de inzet aan tolken. Maar dat is niet wat Snowden ontkent. Hijzens kritiek komt voort uit het verkeerd begrijpen van wat Snowden zegt en hoe hij zijn kritiek inperkt. Snowden  heeft het over het werkniveau –the working level– waarmee hij bedoelt het technisch afluisteren via de infrastructuur en de toegang die de Nederlandse inlichtingendiensten de Amerikanen geven tot kabels, satellieten en knooppunten. De journalisten van Nieuwsuur en De Volkskrant hadden deze misverstanden kunnen helpen voorkomen door de woorden van Snowden beter toe te lichten en van een context te voorzien.

Snowden suggereert kamerleden om bij de wetsbehandeling over de verruiming van de bevoegdheden van de diensten het kabinet de volgende vraag te stellen: ‘Hebben de AIVD en de MIVD in enige vorm samengewerkt met de NSA over welke bevoegdheden ze moeten aanvragen en hoe ze te gebruiken en of ze van plan of bereid zijn om de producten van het nieuwe afluistersysteem met de NSA en andere geheime diensten te delen’. Hijzen vindt dit een goede suggestie: ‘Want het wetsvoorstel gaat straks in de Kamer komen, en dan ben ik wel voor een heel scherpe ondervraging en een goede toelichting van het kabinet. Want waar is deze maatregel eigenlijk goed voor? Dat hangt nog steeds een beetje boven de markt en wordt slechts in heel vage termen geduid. Waarom is het nodig dat de diensten ongericht communicatie via de kabel verzamelen? Het kan wat mij betreft niet zo zijn dat minister Plasterk alleen maar zegt: dat zijn de werkwijzen en daar zwijg ik verder over. Nee, hij zou scherp moeten gaan benoemen waar dit goed voor is.’ De Tweede Kamer is aan zet.

Telecombedrijf hielp massale Britse spionage. Bewustwording?

Gebaseerd op Snowden-documenten onderzoekt Channel 4 in samenwerking met WDR en Süddeutsche Zeitung hoe de Britse geheime dienst GCHQ en Britse telecombedrijven de afgelopen jaren samenwerkten  in het bespioneren van burgers. Door het aftappen van onderzeese kabels of verdeelstations waar die kabels samenkomen. Channel 4 geeft een samenvatting evenals Ryan Gallager voor The Intercept.

Toegenomen maatschappelijke bewustwording maakt dat spionage die enkele jaren geleden als wettelijk werd gezien niet langer als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Het is een moeizaam proces om gevestigde politici en ambtenaren tot inzicht en beleidsverandering te brengen. Zo lag aan het afluisteren van kanselier Merkel door de Britten waarschijnlijk een wettelijke machtiging ten grondslag. De vraag is niet alleen of massaal afluisteren of aftappen van data politiek verstandig of ethisch aanvaardbaar is -naast het capaciteitsprobleem waardoor massale spionage averechts kan werken- maar ook of het wettelijk is zo’n machtiging te geven.

Tekenend voor een ouderwetse manier van denken dat elk doel de massale, ongerichte spionage heiligt is het tegensputteren van de oud-chef van de GCHQ Sir David Osmand die uit een gesprek met Channel 4 en de Duitse parlementariër Konstantin von Notz loopt omdat-ie zijn trein zou moeten halen. Zonder het besef dat-ie de trein allang gemist heeft bij een veranderd denken over privacy en spionage dat de prioriteiten heeft gewijzigd in het voordeel van de burgerrechten. Paul Mason legt het voor Channel 4 overtuigend uit.

GCHQ misbruikt ISIS om internet onder controle te krijgen

Robert Hannigan is de baas van de Britse evenknie van de NSA, de GCHQ. De overschatting van technologie gebruikt Hannigan om de positie van zijn dienst te versterken. Hij weet dat zijn oproep niet kan werken, maar doet deze toch. Niet zozeer om ISIS te bestrijden, maar om er als dienst beter van te worden. Het is de strijd om meer bevoegdheden en meer overheidsbudgetten. Politici die deze inzet onvolledig begrijpen gaan mee in de fantasie van geheime diensten. Ik herhaal over deze overschatting van techniek wat ik eind 2013 schreef:

(..) Die overschatting kan bestreden worden door beleidsmakers die de technici niet begrijpen (..) ervan te overtuigen dat het een waanidee betreft. Door de mythe van de almacht van techniek door te prikken kunnen samenlevingen zich ontworstelen aan de druk van geheime diensten en bedrijven. En aan die van overheden die dat wettigen.

In de NRC van afgelopen zaterdag beschrijft Evgeny Morozov in ‘Het data delirium‘ hoe beleidsmakers zich op een dwaalspoor laten brengen. Alsof met het internet nieuwe tijden aanbreken. Niet dus, want met technische verandering -stoommachine, telefoon, lopende band, radio, televisie, ruimtevaart- breken geen nieuwe tijden aan. Geschiedenis verandert, maar loopt altijd door. De computer en het internet brengen veranderingen. Maar geen overgang naar een nieuwe tijd. Dat dat zo zou zijn is een fabeltje. Of zo u wilt: een leugen.

Morozovs openingszinnen zeggen alles: ‘Het heeft verstand van techniek, maar weet nauwelijks iets te zeggen over de sociale, poltieke en economische gevolgen daarvan. Silicon Valley’. Precies daar gaan inlichtingen – en veiligheidsdiensten de fout in. Met techniek proberen ze te vangen wat niet te vangen is. De burgers zitten met de brokken. Hun vrijheid wordt verwoest vanwege een fout uitgangspunt. Maurits Martijn leidt het denken van Morozov in De Correspondent treffend in: ‘Zo zijn we slachtoffer van een zelf gecreëerd technologisch begrip van ‘vrijheid’ dat ons in werkelijkheid gevangen houdt.‘ Welke burgers doorbreken een waanidee?

Obama is een zwakke leider die de wereld niets te bieden heeft

Met Rob de Wijk ben ik het meestal niet eens. Over hem schreef ik in 2013: ‘De veiligheidsindustrie heeft als legitimatie de dreiging die door ‘wetenschappers‘ en ‘journalisten‘ in de lucht wordt gehouden. Daartoe worden vijandbeelden gecreëerd om het belastinggeld te verantwoorden. Vanuit deze industrie worden door ‘deskundigen‘ in de publieke opinie breed analyses verspreid die als overeenkomst hebben dat ze de noodzaak voor het bestaan ervan ‘neutraal’ onderstrepen. Rob de Wijk maakt onderdeel uit van deze industrie.’ De Wijk heeft een geloofwaardigheids- en identiteitsprobleem. Voor wie en namens wie praat hij?

Met een column in Trouw over president Obama revancheert Rob de Wijk zich enigszins. Waarbij opnieuw wereldbeelden, verwachtingen en projecties over de ander botsen. De Wijk verwijt Obama niet alleen geen groot strategisch denker te zijn, maar ook als een amateur politiek te bedrijven: ‘Obama’s tegenstanders zien hem als een zwakke leider die je risicoloos kunt testen. Obama uit zich soms meer als commentator dan als staatsman.’ Het verwijt dat Obama ook steeds meer in eigen land treft is dat-ie wel mooi kan praten, maar niet weet te handelen. Feitelijk is het presidentschap van Obama -door tegenstanders Bush III genoemd- een even grote ramp als dat van zijn voorganger George ‘W’ Bush. Waarbij Bush foute strategische keuzes maakte, maar nog enige consistentie had door te doen wat hij zei, terwijl Obama juist nooit doet wat hij zegt.

De rot zit diep in het Amerikaanse politieke systeem als welwillende amateurs als George Bush en Barack Obama president worden en de professionals aan de kant blijven staan. Terwijl president Bill Clinton nog een politicus in hart en nieren kon worden genoemd mist Obama de basisvaardigheden om diplomatie op hoog niveau te bedrijven, het tactisch besef om te scoren en het strategisch vermogen om een geïntegreerd buitenlands beleid te voeren. Obama is er met z’n kop niet bij en hij geeft de indruk alsof politiek hem geen zier interesseert. In de vorm excelleert hij. En daar stopt het. Ook Europa plukt daar de wrange vruchten van, zoals in Oekraïne waar Putin geen strobreed in de weg gelegd wordt in het schenden van de soevereiniteit van Oekraïne. De Wijk: ‘Even vreemd is Obama’s verklaring dat het Russische conflict met Oekraïne hem geen oorlog waard is. Dat mag zo zijn, maar les een van het handboek dwangdiplomatie is dat alle opties worden opengehouden. Als de militaire optie expliciet van tafel gaat, maakt dat de risico’s voor Poetins bemoeienis met Oekraïne redelijk beperkt, worden economische sancties ineffectief en wordt de kans op escalatie groter.’

Foto: Een houten Matroesjka-pop in Estland voor 29 euro te koop met Putin, Obama, Bush en tweemaal Stalin, 2 september, 2014. Credits: Mindaugas Kulbis/AP Photo.

Opstelten is niet zozeer te oud, maar te weinig rechtsstatelijk

De 70-jarige minister Ivo Opstelten zegt dat ’de inhoud‘ telt. Maar inhoud is een vaag begrip in een zwarte doos. Wat minister Opstelten van de inhoud vindt blijft in de kamerdebatten die hij voert meestal een raadsel. Hij bedient zich juist van dooddoeners als ‘vertrouw me‘, ‘dat zit wel snor’ of ‘is bij dit kabinet in goede handen’ om de inhoud te maskeren. Minister Opstelten geeft geen inhoud, maar het idee van inhoud.

Opstelten vindt zich niet te oud voor de functie van minister van Veiligheid en Justitie ‘omdat hij er is’. Dat is opnieuw geen inhoudelijk argument van deze liberaal die steeds verder is af komen te staan van klassieke liberale beginselen als vrijheden, rechtsbescherming, rechtsgelijkheid en de bescherming van de rechtsstaat. Het is niet z’n leeftijd die Opstelten opbreekt, maar zijn inhoud. Die hij verbergt met een parodie op een minister die alles onder controle heeft. ‘Ik waak over u’. Er helpen onderhand geen grappen en grollen meer aan. Ze benadrukken juist extra de tragiek van de clown waar niemand meer om lacht, maar wel over lacht.

Zo iemand moet door de directie uit de arena gehaald worden. Het is verstandig dat minister Ivo Opstelten opstapt en een welverdiende rust tegemoet gaat. Nederland kent geen traditie van tussentijdse herschikking van het kabinet, maar nu minister Timmermans naar de EU vertrekt lijkt het een goed moment daarvoor. Ook een zwakke minister als Ronald Plasterk kan dan vervangen worden. Of minister Schippers als ze vanwege de NZa/Gottlieb-affaire nog verder in problemen raakt. Alleen moet Opstelten natuurlijk niet opgevolgd worden door staatssecretaris Fred Teeven die evenmin veel heeft met rechtsstatelijke principes. Om D66 electoraal de pas af te snijden zou het een meesterzet zijn van de VVD om weer een echte liberaal op Veiligheid en Justitie te posteren. Wie weet, doe eens wild: Sjef van Gennip van de Reclassering Nederland. Pas 63 jaar oud. Doen.