Berichtgeving over de aanslag in Utrecht valt niet mee. NIet voor makers en kijkers

Gisteren, 18 maart 2019 zagen we niet alleen een vreselijke aanslag op een tram in Utrecht waarbij drie doden te betreuren vielen, maar ook een ellenlange nieuwsuitzending van de nationale omroep met herhalingen, herhalingen, aannames die dan weer bevestigd en dan weer ontkend werden en feiten die nog niet duidelijk waren. Wat was het motief van de Turks-Nederlandse dader? Was hij een draaideur-crimineel, een jihadistische soepjurk, een onevenwichtige persoon of iemand met ‘problemen in de relationele sfeer’? Of alles tegelijk? Er werd steeds expliciet gezegd dat moskeeën beveiligd werden terwijl ze overduidelijk geen doelwit waren. Waarom werd dat dan gezegd? Was het een verre echo van de aanslag in Christchurch? De tragische gebeurtenis werd zo een ratjetoe van berichtgeving vol doodlopende paden. Wellicht onvermijdelijk bij dit soort berichtgeving die improvisatie vraagt, maar het geeft ook aan dat zonder goede voorbereiding én oefening een kwalitatief hoogstaand programma over een nationale calamiteit niet te maken valt.

De buitenlandse media hebben het makkelijk, ze vatten na afloop gewoon de hoofdpunten samen. Zoals Nederlandse media dagelijks doen als er zich iets belangrijks afspeelt in het buitenland. Op 18 maart 2019 was Nederland voor even voor de hele wereld het buitenland. Echter niet voor Nederlandse kijkers, en die hebben het geweten.

Reactie op schietpartij in Christchurch van Trump én NOS was ondermaats

De reactie op een tragische gebeurtenis kan onthullend zijn. Neem de schietpartij in een moskee in het Nieuw-Zeelandse Christchurch waarbij 49 moskeebezoekers om het leven kwamen. Waarschijnlijk allen moslims. De dader is een Australische witte nationalist die zich op het beleid van president Trump beroept.

Juist daarom was de reactie van Trump van belang en werd ernaar uitgekeken. Maar net als de tragische gebeurtenis in Charlottesville waarbij een linkse demonstrant om het leven kwam liet de president na het witte nationalisme ondubbelzinnig te veroordelen. Door er zelfs een tirade (‘rant’) voor zijn achterban over immigratie van te maken, probeerde hij van de dader een slachtoffer te maken. De zoveelste gemiste kans op moreel leiderschap van Trump en de zoveelste kniebuiging voor zijn electorale en politieke marketing.

Niet heel veel beter was de opstelling van de NOS in de journaals en in het programma Nieuwsuur. Het reduceerde de schietpartij tot het slachtofferschap van Nederlandse moslims. Ze werden in de hoek gestopt van een minderheidsgroep die klappen ontvangt. Dat zou nog enige logica hebben als Nederlandse kerkgangers op dezelfde manier wordt gevraagd om te reageren op de reeks aanslagen op kerken met vele slachtoffers in Egypte, Pakistan, Indonesië, de Phillipijnen, Turkije of het Midden Oosten. Maar dat gebeurt niet. Het is ook niet zo zinvol omdat de situatie van Nederlandse christenen of moslims te veel verschillen kent met de situatie van hun geloofsgenoten in die uiteenlopende landen.

Kortom, de reactie van Trump op de schietpartij in de moskeeën van Christchurch was dat hij het slachtofferschap van de slachtoffers ontkende evenals het witte nationalisme dat tot de daad leidde en de politieke ‘rechtvaardiging’ ervan was. De reactie van de NOS erop was dat het de gebeurtenis terugbracht tot slachtofferschap van (Nederlandse) moslims en zo een buitenlands tot een binnenlands onderwerp maakte met talloze incongruenties. Ook met onvoldoende aandacht voor de achtergrond van de dader. Trump en de NOS spanden op hun manier emoties en identiteitspolitiek voor hun karretje om hun punt te maken. Als ze al denken zo politiek of journalistiek succesvol te kunnen scoren. De waarheid ligt in het midden.

Aanslag kerstmarkt Straatsburg. Hoe kunnen we op een kleine man reageren die het gevolg van zijn actie niet kan overzien?

Aan de ene kant een grote kerstmarkt vol lichtjes en winkelende mensen in een welvarende Europese stad en aan de andere kant een moordenaar met een crimineel verleden met een voor velen onuitspreekbare naam (Chérif Chekatt) die onder het roepen van ‘Allah Akbar’ drie mensen doodt en nu door de Franse anti-terroristische politiemacht wordt achtervolgd omdat hij ontkomen is. Dat verliest de Marokkaanse Chekatt met dubbele cijfers in de beeldvorming. Wat gaat nog meer verloren behalve het leven van drie individuen en het toch al zo onder spanning staande beeld van een religie van vrede in wier naam mensen worden gedood? Maatschappelijke cohesie, bezinning? Of op een ander vlak multiculturalisme, nationale identiteit en een wereldreligie? Chekatt is een crimineel in de marge. Een non-valeur die de aandacht die hij oproept niet waard is. Eveneens geldt dat voor de tegenpartij die deze kleine man groter maakt dan hij is. Maar hoe kunnen we op zijn daad reageren door niet te reageren? Chekatt gijzelt ons met zijn wandaad. Tegelijk helpt hij de Franse macht om volgens oude patronen te reageren, de situatie te stabiliseren en de gele hesjes te doen vergeten. Chekatt is de provocateur die vooral de Franse staat dient door het slechte te doen. Namelijk door zich aan te melden als ideale bliksemafleider. Hij is een dubbele sukkel die het omgekeerde bereikt van wat hij beoogt.

Foto: Franse politieman op straat na de aanslag op de kerstmarkt in Straatsburg. Credits: Le Monde, 12 december 2018.

Religieuze organisaties bagatelliseren het verband tussen islamitische terrorisme en de islam. En ze sluiten anderen buiten

Het is een wetmatigheid. Na een terroristische aanslag waarbij de daders zich op de islam beroepen, moslim zijn en ‘Allah Akbar’ roepen, komen islamitische lobbygroepen in actie om het verband met de islam zo klein mogelijk te doen lijken. Het is begrijpelijk, maar ook naïef. Iedereen neemt graag afstand van de rotte appels in de eigen mand, maar om te zeggen dat de appels niet in de mand zitten is in strijd met de werkelijkheid. Terroristen die zich op de islam beroepen zijn wel degelijk onderdeel van de islamitische gemeenschap.

Islamitische lobbygroepen zouden minder onwaarachtig moeten reageren. Dat zou hun geloofwaardigheid dienen. Waarom zeggen ze niet dat de terroristen een onderdeel van de islam zijn, ze het gebruik van geweld afwijzen en hard werken aan veranderingen die de voorwaarden voor islamitische geweld verminderen?

Een andere wetmatigheid is dat andere religieuze leiders zo’n terroristische aanslag in hun voordeel proberen bij te buigen. Uit marketingoverwegingen creëren ze voor de versteviging van de eigen religieuze organisatie een tegenstelling tussen gelovigen en ongebonden. Want doden in naam van een religie kan onderhand als een belangrijk negatief bijverschijnsel van religie opgevat worden. Illustratief is de verklaring van de New Yorkse katholieke kardinaal Timothy Dolan, zoals blijkt uit een bericht in Newsweek. ’Nogmaals, ongeacht onze religie, ras of etnische achtergrond, of politieke overtuigingen, we moeten onze verschillen opzij zetten en samenkomen in geloof en liefde om degenen die gewond zijn te steunen, te bidden voor degenen die dood zijn, evenals hun families en geliefden.’ Hoezo moeten ‘we’ samenkomen in geloof? Dat sluit ongebonden uit en is ongelukkig. Eigenlijk is het nog erger, welbeschouwd is het schaamteloos en onbehouwen wat kardinaal Dolan zegt. Hij grijpt een terroristische aanslag die in naam van religie doodt aan voor de expansie van religie.

Foto: Schermafbeelding van tweet met reactie, 31 oktober 2017.

Zoomin.TV laat PVV’er Bosma scoren over ‘witte’ Stephen Paddock en aanslag Las Vegas. Ten koste van het NOS-Journaal

PVV-kamerlid Martin Bosma doet net alsof hij het niet snapt. En het is niet onmogelijk dat hij het werkelijk niet snapt. Zoomin.TV besteedt aandacht aan de opening van het NOS-Journaal over de moordpartij door Stephen Paddock in Las Vegas. Met 59 doden en vele gewonden tot gevolg. Het is bijzonder dat het ene nieuwsmedium de berichtgeving in het andere medium op kritische wijze centraal zet. Bosma speelt de vermoorde onschuld door net te doen alsof hij niet weet dat de term ‘blank’ voor iemand met een bleke pigmentarme huidskleur een associatie van reinheid en zuiverheid oproept en naar een koloniaal verleden verwijst. Dat wordt ongepast gevonden. De laatste jaren is het gebruikelijk om de term ‘wit’ te gebruiken.

Wat Zoomin.TV bezielt om bij dit filmpje op YouTube onder meer de volgende toelichting te geven: ‘Maar de typering van de dader door de NOS wekte nogal wat bevreemding’ is de vraag. Nogal wat bevreemding, bij wie? Het lijkt vooral bevreemding te wekken bij Martin Bosma en bij de journalist van Zoomin.TV waarmee een één-tweetje wordt opgezet om Bosma te laten scoren. Andere politici worden niet aan het woord gelaten.

Bosma maakt het er nog verwarrender op door godsdienst -de islam- en ras -het witte ras- met elkaar te vergelijken. Dat was relevant geweest als het NOS-Journaal had geopend met de melding dat het om een ‘christelijke man’ ging. Maar dat werd niet gezegd. De vraag van de journalist van Zoomin.TV had moeten zijn of het van belang was om Paddock als ‘wit’ aan te duiden. Omdat het hier om een terroristische aanslag ging met grote maatschappelijke en politieke gevolgen was het niet merkwaardig. Des te meer omdat er op dat moment nauwelijks iets anders bekend was over de achtergrond van Paddock. Zijn witheid was een feit.

D66’er meent dat Wilders op aanslag hoopt. Hoe dom is het om dat te zeggen?

En daar zit je als partij die een georkestreerde campagne voert dan met goedwillende amateurs aan de marge die zand in de machine gooien. In dit geval het Limburgse statenlid voor D66 Hans van Wageningen die in een tweet veronderstelt dat Geert Wilders op een aanslag hoopt. Het zal wel. Het is zelfs waarschijnlijk. Alleen, in het openbaar kun je dat niet beweren omdat Wilders het altijd zal ontkennen. Zo schiet opnieuw een kaderlid van een politieke partij in eigen voet. Partijpolitiek blijft lastig. Niet zelden zijn mensen de zwakste schakel.

Foto’s: Schermafbeelding van tweets.

Aanslag in Nice. Cultureel debat over islam, nationale identiteit en immigratie wordt een handje geholpen. Wat schieten we ermee op?

De identiteit van de chauffeur van de vrachtwagen die op 14 juli zeker 84 doden op de promenade van Nice veroorzaakte zou de 31-jarige Frans-Tunisische Mohamed Lahouaiej Bouhlel zijn, aldus een bericht van Nice Matin. Dat zou blijken uit de ID die in de auto gevonden is. Naar verluidt is er ook een tweede ID gevonden, zodat de gegevens die nu naar buiten druppelen met een slag om de arm moeten worden genomen.

De daad is weerzinwekkend. Enkele jaren geleden stond ik op 14 juli tussen het publiek op de promenade in Nice naar het vuurwerk te kijken dat vanuit boten in de Baie des Anges werd afgeschoten. Begeleid door keiharde symfonische muziek die het feeërieke van het vuurwerk wat overstemde. Superkitsch die soms met de Côte d’Azur samengaat. De aanslag maakt het er nog meer schetterend, schriller  en schreeuweriger op.

De aanslag in Nice heeft als neveneffect dat politici zich ferm opstellen. Omdat ze menen dat te moeten doen. Stel je voor dat ze verwijtbaar gedrag vertonen. Ze stellen veiligheid voorop. In een schijnzekerheid daarvan. Het culturele debat over nationale identiteit, islam en immigratie naar Europa neemt het over. Voor- en tegenstanders kapen het publieke debat. Ze zeggen hun zegje en scoren de punten van hun politieke agenda. In een draaimolen van verontwaardiging. Gevolg is dat het sociaal-economische debat over machtsdeling, inkomensongelijkheid, eigendom en de relatie tussen arbeid en kapitaal nog weer verder naar de achtergrond verdwijnt. Waarschijnlijk exact het tegenovergestelde van wat de dader(s) beogen. Zo verliest iedereen.

Kunstmanifestatie Hacking Habitat maakt nieuws over ontvreemde gettoblaster van Dries Verhoeven: op zijn pootjes terecht

Een raadselachtig bericht op de site van de Utrechtse kunstmanifestatie Hacking Habitat. Een gettoblaster uit een totaal van 10 is terecht. Ze vormen het werk Songs for Thomas Piketty van theatermaker Dries Verhoeven dat op steeds wisselende openbare plaatsen in de stad Utrecht wordt opgesteld. Het persbericht is van het niveau ‘kat was weg kwijt, maar klimt uit boom’. Nieuws dat geen nieuws is maar tot nieuws wordt gemaakt.

Een eerder persbericht  van Hacking Habitat hintte op de redenen waarom vernoemde gettoblaster gestolen zou zijn: ‘Het kan zijn dat iemand deze zichtbare en hoorbare armoede liever kwijt dan rijk is. Mogelijk wordt het werk als te confronterend, bedreigend of irritant ervaren. Misschien wil iemand het werk graag in zijn huiskamer hebben staan of het in de toekomst verkopen. Alle radio’s zitten met dikke kettingen vast aan banken, prullenbakken of lantaarnpalen. De dief moet zich hebben bediend van een slijptol of betonschaar.‘

Nu is de radio terecht. Het werk was ‘door medewerkers van busmaatschappij U-OV uit voorzorg weggehaald in verband met de veiligheid van reizigers’. Met een slijptol of betonschaar? Uit een bericht op DUIC  blijkt dat de radio door een servicemedewerker van U-OV was weggehaald ‘die niet bekend was met het kunstproject.’

Au, dat doet pijn. Men kan alleen maar gissen waarom volgens de servicemedewerker de gettoblaster een gevaar voor de veiligheid van de reizigers zou opleveren. Omdat ze erover zouden kunnen struikelen of omdat hun oren beschadigd zouden kunnen raken? Of werd het ervan verdacht iets te maken te hebben met een  terroristische aanslag? Na Brussel zetten servicemedewerkers zichzelf op scherp. Er is ongetwijfeld door de organisatie van Hacking Habitat overlegd met busmaatschappij U-OV over de plaatsing van het werk, maar of dat vervolgens binnen U-OV goed aan de medewerkers is ‘gecommuniceerd’ valt te betwijfelen. Dan waren al die onheilspellende persberichten niet nodig geweest. Maar had Hacking Habitat ook geen nieuws kunnen maken dat geen nieuws was. Vraag is wat beter werkt in de marketing van kunst: geen nieuws of non-nieuws.

Foto: Gettoblaster die onderdeel uitmaakt van het kunstproject ‘Songs for Thomas Piketty’ van Dries Verhoeven op de Wittevrouwenbrug te Utrecht, 2016.

Duyvendak: achterban PVV denkt over emancipatie niet anders dan laagopgeleide Nederlands-Marokkanen. Niet vooruitstrevend

Mijn ogen bleven haken op twee zinnen in een essay van de Amsterdamse socioloog Jan Willem Duyvendak in De Groene van 10 maart 2016 dat ook in S&D van de Wiardi Beckman Stichting verschijnt: ‘Bij precieze analyse blijkt dat de achterban van Wilders qua emancipatiegezindheid sterk lijkt op laagopgeleide Nederlands-Marokkanen. Niet heel vooruitstrevend dus’. Hij verwijst hierbij naar het onderzoek ‘Acceptatie van homoseksuelen, biseksuelen en transgenders in Nederland‘ van Lisette Kuyper en Saskia Keuzenkamp.

Duyvendak focust op de vraag welk beeld van Nederland ‘wordt uitgedragen in reactie op dergelijke aanslagen en, breder, in discussies over migranten en asielzoekers.’ Aanleiding voor het essay is een recente publicatie van de Franse demograaf Emmanuel Todd die stelt dat de demonstraties na de terroristische aanslagen van januari 2015 (Charlie Hebdo, kosjere supermarkt) vooral een uiting van islamofobie waren. Duyvendak wijst die claim af en vindt dat Todd de plank mis slaat. Hij ontleent er wel het perspectief aan hoe Nederlanders zichzelf presenteren in reactie op dit soort aanslagen of de instroom van migranten en asielzoekers.

Duyvendak gaat in op drie aspecten die kort samengevat de culturele kwestie vormen: vrouwenrechten, homorechten en de scheiding van kerk en staat. Hij geeft een goed overzicht van recente ontwikkelingen. Nog in 1960 was Nederland een van de meest traditionele landen van Europa op het gebied van gender (man/ vrouw relaties) en (homo)seksualiteit. Deels is dat nog zo, men hoeft maar te kijken naar de in vergelijking met andere Europese landen slechte positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. En in de debatten over de scheiding van kerk en vindt Duyvendak de dubbelzinnigheid nog groter dan bij gender en (homo)seksualiteit: ‘Dezelfde partijen die het hardste roepen dat een modern land zich kenmerkt door een volledige scheiding van kerk en staat, stellen tegelijkertijd dat Nederland een joods-christelijke traditie heeft en moet houden. Voorstellen om bijvoorbeeld vrije dagen minder stringent te koppelen aan christelijke feestdagen kunnen op woedende reacties rekenen. Want dan is er plotseling sprake van een aanval op ‘onze cultuur’.’

Uiteindelijk is toch door de verwerking van de verworvenheden van de jaren 1960 een omslag gekomen die Nederland tot een progressief land hebben gemaakt. Vaak is dat een revolutie in woorden geweest die nog niet altijd en overal in de praktijk van de samenleving zijn terug te vinden, maar het onderscheidt volgens Duyvendak Nederland wel van meer traditionele landen als de VS of Frankrijk die nog voor het proces staan dat zich in Nederland al voltrokken heeft. Door de snelheid van de veranderingen kijkt Nederland er dubbelhartig tegenaan. En met enige mate van geheugenverlies. Want die culturele verworvenheden die nu als vanzelfsprekend worden gepresenteerd zijn behalve in progressieve enclaves van D66- en GroenLinks-kiezers nog niet overal ingedaald. Pikant is trouwens dat Duyvendak in het PvdA-huisblad S&D Paul Scheffer te kijk zet als iemand die nog in 2005 in het openbaar ‘demonstratieve homoseksualiteit’ afwees. Wat geeft dat aan?

Maar die zin dus over de achterban van de PVV die niet heel vooruitstrevend is en over emancipatie niet heel anders denkt dan laagopgeleide Nederlands-Marokkanen. Henk en Ingrid denken over culturele kwesties hetzelfde als Achmed en Fatima. Duyvendak constateert dat ze veel gemeen hebben: ‘zowel PVV-stemmers als de laagopgeleiden onder de Nederlands-Marokkanen voelen zich vaak miskend, niet gezien door de politiek; ze wonen in de ‘slechtere wijken’; en ze hebben traditionelere opvattingen.’ Het is niet nieuw wat Jan Willem Duyvendak zegt en het komt niet verrassend, maar het is goed om het opnieuw te beseffen.

Er bestaan theorieën over maatschappelijk kloven: tussen nationalisten en kosmopolieten (wereldoriëntatie), progressieven en conservatieven (culturele waarden), laag- en hoogopgeleiden (ontwikkelingsniveau), individualisme en gemeenschap (burgermaatschappij, zie ook Wiki-lemma Communitarisme) of autochtonen en nieuwkomers (herkomst). Hoe dan ook stelt Duyvendak met zijn essay de claims van het Wij/Zij-denken bij dat mensen eenzijdig probeert te ronselen. De werkelijkheid is genuanceerder en veelzijdiger. Godzijdank. 

Foto: ‘Demonstratie in Amsterdam, provo Hans Tuijnman wordt door enige agenten weggesleept‘, 17 juli 1966. Collectie nationaal Archief. Credits: Joost Efers / Anefo.

Sociaal artistiek maatwerk voor Nederland: Marieke Warmelink en Domenique Himmelsbach de Vries

Sociaal kunstenaar Marieke Warmelink denkt na over de samenleving. Over vanzelfsprekendheden die niet voor zoete koek moeten worden aangenomen. Een verstandig advies. Maar ze gaat verder. Ze adviseert niet zomaar af te gaan op de feiten, maar om door te lezen en verder te kijken. Met welk doel? Verandert dat de feiten of de kijk op de feiten? Filosofische vragen vormen de basis van sociale kunst. Met sociaal kunstenaar Domenique Himmelsbach de Vries vormt Warmelink de Embassy of Goodwill. De doelstelling ervan is om in naam van het volk de sociale reputatie van Nederland op te vijzelen. Warmelink en De Vries ervaren Nederland als een voedingsbodem voor negativisme. Dat kan volgens beide ambassadeurs bestreden worden met nieuwsgierigheid en openheid. Sociaal handelen wordt hun antwoord op alle vragen. Met humor. Dat wel. 

Foto: Embassy of Goodwill (Marieke Warmelink & Domenique Himmelsbach de Vries), One Hour of Free Help.  Oktober 2015.