Gedachte bij twee foto’s die dichtbij komen (1893-1991)

Nikos Economopoulos (1953-) – ‘Children playing with a ball at the main street of the central market, Tirana, Albania 1991‘

Wie op internet zoekt naar oude foto’s vindt veel overzichten van straten, pleinen, steden en landschappen. Het gaat om de locatie. Om de architectuur, de voorbereiding of gevolgen van een oorlog of een beeldvullend evenement. Kortom, veel totalen waarop de emotie niet te zien is. Of in elk geval niet de menselijke emotie. Dat soort fotografie is statisch.

In navolging van de foto’s van George Breitner probeerde ik een medium shot te vinden waarin een persoon van middel tot hoofd is afgebeeld. Vaak niet scherp in focus wat de foto vergankelijk, kortstondig en vluchtig maakt. Efemeer. In een ogenblik is het voorbij. Saxofonist Eric Dolphy zei ooit over muziek: ‘When you hear music, after it’s over, it’s gone in the air; you can never recapture it again‘. Deze foto’s zijn de evenknie van die uitspraak. Je kunt ze nooit meer hernemen of opnieuw maken.

Bovenstaande foto van de Griekse fotograaf Nikos Economopoulos komt dichterbij dan onderstaande foto van Breitner en daagt het kader uit door er buiten te treden. Er zit bijna 100 jaar tussen. Door het verschil in scherptediepte filtert Breitner de emotie uit. Vermoedelijk noodgedwongen. De dienstbode is aanwezig als schilderachtige vlek die met haar bloes tegenwicht geeft aan de donkere huizenrij. Fotografie als schilderkunst is geëvolueerd tot documentaire. Maar toch niet helemaal.

George Breitner, ‘Prinsengracht 174, Bloemstraat 1, Prinsengracht 172 – 170 en lager‘, 1893. Collectie: Stadsarchief Amsterdam.

Het failliet van het begrip duurzaamheid. Een wethouder gelooft erin

Alles is verkeerd aan het betoog over duurzaamheid van wethouder André Springveld (Dorpslijst Puiflijk/ Druten-Zuid) van de gemeente Druten. De tragiek is dat hij het goed bedoelt en lijkt te geloven in wat hij zegt. Hij staat daarin niet alleen. Zijn opvatting over duurzaamheid betekent in de praktijk dat we doorgaan met consumeren, het belasten van het milieu en een omslag uitstellen. Zo wordt het label ‘duurzaamheid’ een schaamlap om de ernst van de aantasting van de aarde te verbergen. Of liever gezegd, riant te ontwijken.

Daadwerkelijk is deze opvatting van duurzaamheid het omgekeerde van wat het suggereert te zijn. Het schuift een fundamentele aanpak door naar de toekomst. Daarbij komt dat de zogenaamde duurzame alternatieven op dit moment en voor de middellange termijn bij lange na de energiebehoefte niet dekken. Duurzaamheid is penny-wise and pound-foolish. Duurzaamheid is vertrouwen op de toekomst en niet handelen in het heden. Windmolens zijn geen oplossing voor de klimaatproblematiek, maar een horizonvervuilend teken van machteloosheid en vervreemding van onszelf. Ze lossen niks op, maar maken de aarde er extra rampzalig op.

Volgens Springveld zal hopelijk de techniek in de toekomst de oplossing brengen. Het is geen toeval dat de wethouder deze clichés in de mond neemt. Overal worden ze ons door bedrijven, politiek, milieuorganisaties en media ingeprent. Zonder dat we beseffen waar het op neerkomt. Door wie worden ons die sjablonen ingeprent? Dat is de vraag. Wij allen schieten tekort. Het is beter om dat toe te geven, dan weg te vluchten in een rechtvaardiging over duurzaamheid die een omslag naar een mentaliteitsverandering uitstelt. Of niet eens onder ogen wil zien. Duurzaamheid leert ons dat we van twee walletjes kunnen eten. Zo nemen we grif aan.

Daan Roosegaarde vertelt hoe ‘Die Straßen der Zukunft leuchten’

Profeten worden in eigen land niet geëerd, maar buiten de eigen grenzen wel. Zo luidt nu eenmaal het spreekwoord. Dat lot treft Daan Roosegaarde die voor ‘NDR Kulturjournal’ niet de kritische benadering krijgt die hem in eigen land gewoonlijk ten deel valt. Het is dezelfde benadering die buitenlandse kunstenaars soms in Nederland overkomt die niet weten wat hun overkomt als ze meer gewaardeerd worden dan in eigen land.

GCHQ misbruikt ISIS om internet onder controle te krijgen

Robert Hannigan is de baas van de Britse evenknie van de NSA, de GCHQ. De overschatting van technologie gebruikt Hannigan om de positie van zijn dienst te versterken. Hij weet dat zijn oproep niet kan werken, maar doet deze toch. Niet zozeer om ISIS te bestrijden, maar om er als dienst beter van te worden. Het is de strijd om meer bevoegdheden en meer overheidsbudgetten. Politici die deze inzet onvolledig begrijpen gaan mee in de fantasie van geheime diensten. Ik herhaal over deze overschatting van techniek wat ik eind 2013 schreef:

(..) Die overschatting kan bestreden worden door beleidsmakers die de technici niet begrijpen (..) ervan te overtuigen dat het een waanidee betreft. Door de mythe van de almacht van techniek door te prikken kunnen samenlevingen zich ontworstelen aan de druk van geheime diensten en bedrijven. En aan die van overheden die dat wettigen.

In de NRC van afgelopen zaterdag beschrijft Evgeny Morozov in ‘Het data delirium‘ hoe beleidsmakers zich op een dwaalspoor laten brengen. Alsof met het internet nieuwe tijden aanbreken. Niet dus, want met technische verandering -stoommachine, telefoon, lopende band, radio, televisie, ruimtevaart- breken geen nieuwe tijden aan. Geschiedenis verandert, maar loopt altijd door. De computer en het internet brengen veranderingen. Maar geen overgang naar een nieuwe tijd. Dat dat zo zou zijn is een fabeltje. Of zo u wilt: een leugen.

Morozovs openingszinnen zeggen alles: ‘Het heeft verstand van techniek, maar weet nauwelijks iets te zeggen over de sociale, poltieke en economische gevolgen daarvan. Silicon Valley’. Precies daar gaan inlichtingen – en veiligheidsdiensten de fout in. Met techniek proberen ze te vangen wat niet te vangen is. De burgers zitten met de brokken. Hun vrijheid wordt verwoest vanwege een fout uitgangspunt. Maurits Martijn leidt het denken van Morozov in De Correspondent treffend in: ‘Zo zijn we slachtoffer van een zelf gecreëerd technologisch begrip van ‘vrijheid’ dat ons in werkelijkheid gevangen houdt.‘ Welke burgers doorbreken een waanidee?

Petitie voor behoud van burgerrechten. Tegen de controlestaat

Vandaag 10 december is het Dag van de mensenrechten. De dag wordt internationaal gevierd en aangegrepen om actie te voeren. Ter gelegenheid ervan pleiten dit jaar meer dan 500 schrijvers, politici en kunstenaars in een petitie aan bedrijven, naties, de VN, regeringen en burgers voor het behoud van democratie in het digitale tijdperk. Volgens critici is deze framing trouwens een overschatting van het belang van internet en computers. Maar goed, ook onafhankelijke denkers volgen de mode van hun tijd. Ze spreken zich uit tegen de massale surveillance en voor de burgerrechten. ‘Iemand die wordt bespioneerd is niet langer vrij, zo’n samenleving is geen democratie meer’. Zo is de redenering. De petitie kan ondersteund worden op Change.org. Ze wordt wereldwijd gepubliceerd in 32 dagbladen. In Nederland in De Volkskrant. Ethische opstand van onderop is een noodzakelijke voorwaarde om de opbouw van de controlestaat een halt toe te roepen. Nu de praktijk nog. Hoe kunnen burgers, intellectuelen en kunstenaars samen het initiatief terugnemen over hun eigen leven? Hoe? 

Foto: Schermafbeelding van de petitie ‘A Stand For Democracy In The Digital Age‘ op Change.org, 10 december 2013. Tekenen kan hier.

Morozov: overschatting van techniek, internet en geheime diensten

Massaal bespioneren van militairen, journalisten, academici of willekeurige burgers via internet of telefoonlijn door geheime diensten is zo absurd dat het een waanidee is. Stof voor een roman met een doemscenario. Dat soort spionage is een overschatting van techniek die ontspoort in schijnoplossingen. Hoewel de rationaliteit is dat de bezitters van onze data ons bezitten. Dus er zit systeem in de gekte. Die overschatting kan bestreden worden door beleidsmakers die de technici niet begrijpen, en daarom ruim baan geven ervan te overtuigen dat het een waanidee betreft. Door de mythe van de almacht van techniek door te prikken kunnen samenlevingen zich ontworstelen aan de druk van geheime diensten en bedrijven. En aan die van overheden die dat wettigen. 

In de NRC van afgelopen zaterdag beschrijft Evgeny Morozov in ‘Het data delirium‘ hoe beleidsmakers zich op een dwaalspoor laten brengen. Alsof met het internet nieuwe tijden aanbreken. Niet dus, want met technische verandering -stoommachine, telefoon, lopende band, radio, televisie, ruimtevaart- breken geen nieuwe tijden aan. Geschiedenis verandert, maar loopt altijd door. De computer en het internet brengen veranderingen. Maar geen overgang naar een nieuwe tijd. Dat dat zo zou zijn is een fabeltje. Of zo u wilt: een leugen.

Morozovs openingszinnen zeggen alles: ‘Het heeft verstand van techniek, maar weet nauwelijks iets te zeggen over de sociale, poltieke en economische gevolgen daarvan. Silicon Valley’. Precies daar gaan inlichtingen – en veiligheidsdiensten de fout in. Met techniek proberen ze te vangen wat niet te vangen is. De burgers zitten met de brokken. Hun vrijheid wordt verwoest vanwege een fout uitgangspunt. Maurits Martijn leidt het denken van Morozov in De Correspondent treffend in: ‘Zo zijn we slachtoffer van een zelf gecreëerd technologisch begrip van ‘vrijheid’ dat ons in werkelijkheid gevangen houdt.‘ Welke burgers doorbreken een waanidee?

Foto: Delicious Design League, ontwerp filmposter voor Film (1965) van Samuel Beckett en Alan Schneider met Buster Keaton.

Oproep aan media: volg de spionnen zoals zij de burgers volgen

‘Willkommen auf meiner Website! Nachdem ich schon alles über Sie weiss, dürfen Sie jetzt auch mal etwas über mich erfahren. Denn nur ein transparenter Geheimdienstchef ist ein moderner Geheimdienstchef. Und wer nichts zu befürchten hat, hat auch nichts zu verbergen.‘ Aldus Markus Seiler. Burgers die niks te vrezen hebben, hebben niks te verbergen. Dat prenten overheden ons in. Dat geldt dus ook voor overheidsdienaren.

Wat kunnen media doen als inlichtingen- en veiligheidsdiensten steeds weer duiken voor controle, voldoende parlementair toezicht ontbreekt en de verantwoordelijke ambtenaren die er leiding aan geven in het openbaar geen verantwoording af willen of mogen leggen? In Zwitserland heeft Die Wochenzeitung een antwoord gevonden. Het volgde ‘Geheimdienstchef‘ Markus Seiler zoals geheime diensten willeurige burgers volgen. Ofwel, media kunnen inlichtingendiensten een koekje van eigen deeg geven door de leiders ervan te volgen. Die Wochenzeitung heeft het samengevat in een aparte website: markusseiler.ch. Eerder ludiek en signalerend met voorzichtig een teen in het water dan werkelijk indringend in de levenssfeer. Maar het is een begin.

Dit opent perspectief voor kritische Nederlandse media die het wegduiken van de Nederlandse geheime diensten en de ontwijkende antwoorden van ministers over de massale spionage van burgers goed beu zijn. Ze kunnen de directeur van de AIVD Rob Bertholee volgen zoals deze burgers volgt en dat weergeven in de website robbertholee.nl. En het woonhuis, woonomgeving, vrienden en vijanden, hobby’s, kerk of sportclub en werkplaats van directeur Pieter Bindt van de MIVD openbaren op de website pieterbindt.nl. Of zijn de Nederlandse media te netjes, te schijterig en te onderhorig omdat het formeel niet bij hun ethische code past?

Burgers worden massaal bespioneerd door binnenlandse of buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten, maar burgers en media achten zich te fatsoenlijk om ministers of directeuren van geheime diensten met gelijke munt te betalen. Zo resteert een a-synchrone strijd. Misschien moeten Nederlandse media toch nog maar eens achter hun oren krabben en bedenken waarom zwaardere middelen niet geoorloofd zouden zijn in de strijd tegen de massale spionage door overheden. Een agendapunt voor de komende redactievergadering. 

Foto: Schermafbeelding van de door Die Wochenzeitung opgezette website markusseiler.ch die de baas van de Zwitserse geheime dienst volgt. Information in English on TheLocalSwitzerland: Magazine spies on Switzerland’s top spy.

Maak aftappen duur: vraag Plasterk en Hennis om je gegevens

‘Waarom wordt er zo veel getapt in Nederland? Onder andere omdat afluisteren makkelijker en goedkoper is dan écht politiewerk. De providers moeten het grootste deel van de kosten van het afluisteren zelf dragen en berekenen dat gewoon aan ons door. Afluisteren is voor de overheid zo goedkoop omdat wij zelf de kosten van onze bewakers dragen.‘ Aldus Dirk Poot die de spijker op de kop slaat. Rechercheren kost geld, spioneren nauwelijks. De vlucht van de inlichtingendiensten in techniek is mogelijk omdat het nieuwe mogelijkheden biedt, maar vooral omdat het bezuinigingen oplevert. Waarbij trouwens de VS nog eenduidiger inzetten op techniek dan Nederland dat met de geheime diensten naar verluidt wel eens klusjes voor de Amerikanen verricht omdat het de yankees ontbreekt aan talenkennis of culturele kennis van te bespioneren gebieden.

Beredeneerd vanuit de inlichtingsdiensten is aftappen een ideale wereld zonder nadelen. Het kost geen fluit, het suggereert een idee van hoogste ontwikkeling, de gleufhoeden kunnen in hun kantoren het werk doen en doelmatig ingezet worden, ze krijgen in real time een beeld van wat er leeft in de samenleving, ze kunnen naar eigen goeddunken iedereen bespioneren die ze willen bespioneren en de kans om betrapt te worden is nihil evenals het overheidstoezicht omdat de waakhond CTIVD achterloopt in het begrip van de techniek.

Elke minister die de inlichtingendiensten aanstuurt loopt tegen deze voorwaarden aan en kan zich niet meer onttrekken aan de massale inzet van techniek omdat het zo simpel en goedkoop is. Dit dilemma valt op te vatten als de wet van de stimulerende beperking van de  burgerrechten. Want de keerzijde van de inzet van techniek met als doel om persoonsgegevens van burgers af te tappen is de veronachtzaming van rechten. Overheidsdiensten die aftappen en met elkaar deel uitmaken van de veiligheidsindustrie vatten burgerrechten niet op als voorwaarde voor hun handelen. Maar als belemmering die in het proces geïntegreerd en omzeild wordt omdat burgerrechten het functioneren van de techniek in de weg staan en er niet essentieel voor zijn.

De oplossing voor de wet van de stimulerende beperking van de burgerrechten ligt in de bedrijfsvoering van inlichtingendiensten. Als een minister niet intuïtief aanvoelt dat burgerrechten het leidende principe dienen te zijn voor het functioneren van een overheidsdienst moet dit via een omweg blijken. Burgers kunnen daar actief in zijn. Ze kunnen zorgen dat de voordelen van de techniek in een nadeel verkeren. Alleen via de omweg van het geld kunnen de burgerrechten uit handen van ministers en overheidsdiensten teruggepakt worden.

Dirk Poot geeft een aanzet: ‘Zet Tapsterk en Hennis aan het werk!‘ Opzet is om het aftappen te compliceren en duur te maken. Bijvangst is dat het proces transparanter wordt, maar daarvan moet niet te veel verwacht worden. Poot zegt: ‘Jij kunt vandaag iets doen om het afluisteren een stuk duurder én transparanter te maken, door met behulp van twee brieven jouw data op te vragen bij de AIVD en de MIVD.‘ De voorbeeldbrief aan minister Plasterk staat hierboven. De voorbeeldbrief aan minister Hennis van Defensie staat hier. Schrijf ze. 

Foto: Schermafbeelding van Voorbeeldbrief aan minister Plasterk om persoonsgegevens op te vragen bij de AIVD.

Amnesty tegen drone-aanvallen: VS moeten zich verantwoorden

Amnesty International vindt dat de VS zich moeten verantwoorden voor drone-aanvallen in Pakistan. In het rapport ’Will I be next?’ zet Amnesty de feiten op een rijtje. De mensenrechtenorganisatie zet publicitair en politiek druk: ‘Amnesty roept Nederland en andere staten op de Amerikaanse drone-aanvallen die in strijd zijn met internationaal recht te veroordelen, en deze niet per geval of via inlichtingendiensten te steunen (zoals het geval is in Engeland, Duitsland, Pakistan en Australië). De Amerikaanse overheid moet alle gevallen van drone-aanvallen waarbij mensen mogelijk onrechtmatig gedood zijn onderzoeken. Daarnaast moeten de verantwoordelijken worden vervolgd en de slachtoffers vergoed.‘ Niet alle drone-aanvallen zijn in strijd met het internationaal recht, maar bijvoorbeeld de zogenaamde ‘second strike’ aanvallen wel waarbij mensen die de gewonden van de eerste aanval willen helpen zelf aangevallen worden. Dat onderscheid valt te maken.

Zowel bij de massale spionage door de NSA als deze drone-aanvallen speelt hetzelfde mechanisme. Wat technisch mogelijk is wordt ook uitgevoerd. In een game-achtige, filmachtige omgeving in kantoorgebouwen wachten de intellectuele uitdagingen om de resultaten op te voeren. Die abstracte wereld is losgezongen van de werkelijkheid. Voor de daders dan, niet voor de slachtoffers. Om het gat tussen schijn en wezen te dichten is het nodig dat politici verantwoording afleggen. In het geval van drone-aanvallen die in strijd zijn met het internationaal recht is het de hoogste tijd om de Amerikaanse leiders voor oorlogsmisdaden aan te klagen.

Foto: Campagne van Amnesty International ‘Will I be next?‘.

Bruggen slaan met Rutte II

‘Bruggen slaan’, da’s het motto van het kabinet Rutte II. Fracties van VVD en PvdA hebben ingestemd met het regeerakkoord. Beide partijen hebben snel gehandeld. De wil was aanwezig. Voor die aanpak krijgen ze veel waardering. Voor en tegen elkaar houden ze vol dat het akkoord ‘evenwichtig’ is. Het wordt om 16.00 uur gepresenteerd. Maar nu de inhoud nog. Een muur van lastenverzwaringen komt op de burger af. We moeten wennen aan nieuwe en oude gezichten in nieuwe pakken. Of een enkele jurk. Minister van Infrastructuur en Milieu Schultz van Haegen neemt een sleutelpositie in. Ze kan bruggen gaan bouwen. Gaan slaan zoals het in de nieuwspraak heet. Een oerhollands beeld van handen uit de mouwen, arbeid en techniek. Zou het lukken?

Foto 1: Mackinac Bridge, Michigan VS.

Foto 2: Albert Hahn, omslag De Notenkraker, 1911. Minister Syb Talma (ARP) was in het kabinet Heemskerk een van de grondleggers van de sociale zekerheid.