Arrestatie uit 2016 van FSB-kolonel Mikhailov direct gerelateerd aan Russische inmenging in Amerikaanse presidentsverkiezingen

Rachel Maddow besteedt aandacht aan de arrestatie van FSB-kolonel Sergei Mikhailov op 5 december 2016. Hij werd een jaar geleden gearresteeerd samen met drie vermeende handlangers: zijn assistent Dmitri Dokuchayev, voormalige medewerker Ruslan Stoyanov van het Russische softwarebedrijf Kaspersky Lab en internetondernemer Georgi Fomchenkov. The Moscow Times geeft de details in een bericht van 5 december 2017. De arrestatie zou in verband staan met de hack van de Democratische partij (DNC) in 2016 door Russische hackers die gelieerd waren met twee concurrerende Russische inlichtingendiensten, respectievelijk de FSB en de GRU. De eerste hack zou ongemerkt zijn verlopen, maar die door de GRU zou slapende honden hebben wakker gemaakt. De vier verdachten worden al een jaar in geïsoleerde hechtenis gehouden.

De Russische inmenging bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 wordt doorgaans vanuit het Amerikaanse perspectief beredeneerd. Dat speelt dan op het niveau van wie deed wat, wie wist wanneer wat en wie communiceerde met wie. Er lopen onderzoeken van diverse commissies van het Congres en speciale aanklager Robert Mueller zit het Team Trump dicht op de hielen in het ontrafelen van wat voor, tijdens en na de campagne is gebeurd. Maar ook van het in kaart brengen van de obstructie vanuit Trumps Witte Huis om het onderzoek tegen te werken. Tegen de grondwet in. Met de arrestatie en detentie van Sergei Mikhailov is het perspectief omgedraaid en wordt de vraag geactualiseerd over de details van de Russische betrokkenheid.

Rachel Maddow refereert aan een artikel van de Russischtalige The Bell, een website die wordt geleid door Liza Osetinskaya. Het is onduidelijk door wie het wordt gefinancierd. De aanvraag voor toezending van een nieuwsbrief toont een adres in Berkeley, California. Maddow beweert in navolging van The Bell dat de vier mannen werden gearresteerd omdat ‘zij de Russische bronnen waren die Amerikaanse inlichtingendiensten vorig jaar aan bewijsmateriaal hielpen’ bij het aantonen van de Russische betrokkenheid bij de hack van de DNC. The Bell concludeerde dat uit gesprekken met mensen uit de omgeving van de vier gearresteerden. Een artikel van The New York Times van 25 januari 2017 oppert de mogelijkheid dat de arrestaties moesten verhinderen dat er nog langer informatie uit de Russische Federatie kwam over de Russische hack van de DNC.

Maar onweerlegbaar bewijs wordt niet gegeven. Niet door de journalistiek en al helemaal niet door landen die elkaar beloeren en in de gaten houden. Dat is precies het probleem bij het vaststellen van dit soort operaties die zich afspelen in de sfeer van de inlichtingendiensten. Landen willen hun informatiepositie en werkwijze niet verraden en komen niet altijd met de meest directe bewijzen naar buiten. Rapporten, zoals dat van 6 januari 2017 van het bedrijf CrowdStrike in opdracht van de Amerikaanse DNI, spelen een rol in het publieke debat met een gekuiste publieksversie waaruit de meest gevoelige en meest expliciete informatie verwijderd is. Het publieke en openbare politieke debat moet het vervolgens doen met ondersteunend, indirect bewijs. Vermoedens, waarschijnlijkheden, aannames, oordelen en de samenhang van gebeurtenissen die zo specifiek en uniek is dat die met een bepaalde logica en doelstelling uitsluitend tot een specifieke bron te herleiden is.

Rachel Maddow stelt zich twee vragen over de arrestatie van Sergei Mikhailov. Als het Kremlin zoals het steevast beweert niets met de inmenging in de Amerikaanse verkiezingen te maken zou hebben, waarom sluit het dan een FSB-kolonel op die de Amerikaanse inlichtingendiensten informatie had gegeven over de aanval van de Russische Federatie op de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016? Mikhailovs arrestatie is de rook en de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen het vuur. De arrestatie is er de bevestiging van dat de informatie die Mikhailov aan de Amerikanen heeft gegeven juist was. Zonder dat we de details te weten komen. En Maddow vraagt zich af waarom het Kremlin wil dat deze informatie nu naar buiten komt. Wat is het belang van de Russische regering om nu informatie ‘door te laten’ waaruit blijkt dat het Trump heeft geholpen de verkiezingen te winnen? Het antwoord ligt voor de hand. Het verder vergroten van de chaos en verdeeldheid in Washington en het verder ondermijnen van de legitimiteit van Trumps presidentschap.

Opstelten beantwoordt kamervragen over MH17. En zit ernaast

Update 5 april 2015: Steeds duidelijker wordt wat de Nederlandse regering wist in de drie dagen voor de ramp met de MH17, en steeds minder duidelijk wordt waarom de regering luchtvaartmaatschappijen en kamer niet volledig heeft geïnformeerd. Den Haag wist van een briefing door de Oekraïense regering op 14 juli 2014 dat Russische luchtdoelraketten van het Russische leger een bedreiging vormden voor de burgerluchtvaart boven Oost-Oekraïne. Waarom is die informatie niet gedeeld met de kamer? In juli 2014 niet, in februari 2015 niet en nu niet. Waarom laadt de regering-Rutte de verdenking op zich iets te verbergen? En wat is dat dan? 

De ministers Opstelten, Koenders en Plasschaert en staatssecretaris Mansveld beantwoordden gisteren de op 3 februari gestelde kamervragen van Sjoerd Sjoerdsma (D66) en Pieter Omtzigt (CDA) over de MH17. Het draait om de vraag of de Nederlandse regering KLM had moeten waarschuwen over de veiligheidssituatie boven Oost-Oekraïne. Drie dagen voordat de MH17 werd neergeschoten schoten separatisten en/of Russen een Oekraïens militair Antonov toestel op 6,5 kilometer hoogte neer. Opzienbarend nieuws in de  media. Oppositiepartijen verwijten de regering geen duidelijkheid te geven over haar informatiepositie van dat moment en over een briefing door de Oekraïense regering naar aanleiding van het neerhalen van de Antonov.

In vraag 17 zegt verantwoordelijk minister Opstelten er niet mee bekend te zijn dat andere landen hun luchtvaartmaatschappijen een waarschuwing hadden gegeven met betrekking tot de gevaren in het luchtruim van Oost-Oekraïne. Onderstaand citaat uit de WSJ van 23 juli 2014 zegt dat twee Koreaanse luchtvaartmaatschappijen Korean Airlines en Asiana Airlines al voor de ramp met de MH17 op 17 juli 2014 het luchtruim van Oost-Oekraïne sinds begin maart 2014 meden. Ze hadden uit hun eigen risico-analyse geconcludeerd dat de situatie boven Oost-Oekraïene niet veilig was.

Waren ze gewaarschuwd door hun eigen regering of hadden beide Koreaanse luchtvaartmaatschappijen deze afweging zonder informatie van de Zuid-Koreaanse regering gemaakt? De WSJ citeert in hetzelfde artikel een ambtenaar van het Koreaanse ministerie van Transport die zegt dat de Koreaanse luchtvaartautoriteit de waarschuwingen over conflictgebieden die het krijgt van andere landen standaard doorgeeft aan de eigen luchtvaartmaatschappijen. Ze kunnen dan zelf beslissen wat ze ermee doen, zoals het wijzigen van de routes.

Dit betekent dat de Zuid-Koreaanse regering via de Koreaanse luchtvaartautoriteit de twee Koreaanse luchtvaartmaatschappijen Korean Airlines en Asiana Airlines de waarschuwingen van de Oekraïense luchtvaartautoriteit heeft doorgegeven. Dit is strijdig met het antwoord van vraag 17 van minister Opstelten dat ‘andere landen geen waarschuwing gegeven hebben met betrekking tot gevaren over de veiligheid van het luchtruim van Oost-Oekraïne‘ omdat dit onjuist is en tevens goed toegankelijke informatie waar de minister mee bekend had kunnen zijn. Deze onwaarheid geeft te denken over de kwaliteit van de antwoorden.

Foto 1: Schermafbeelding van kamervraag 17 van de leden Sjoerdsma en Omtzigt over de Nederlandse informatiepositie in aanloop naar de MH-17 ramp, plus antwoord van de regering. 10 februari 2015.

Foto 2 en 3: Schermafbeeldingen van passages uit artikel ‘Before MH17 Crash, Korean Airlines Were Avoiding Ukraine’ van de WSJ, 23 juli 2014.

Snowden laakt volgzame houding AIVD en MIVD ‘op werkniveau’

Minister Ronald Plasterk die verantwoordelijk is voor de AIVD reageerde vandaag ontkennend op aantijgingen van Edward Snowden dat Nederlandse inlichtingendiensten ondergeschikt zijn aan de Amerikaanse NSA. Voor Nieuwsuur sprak Eelco Bosch van Rosenthal en Huib Modderkolk voor De Volkskrant met Snowden in Moskou.

Plasterk ontwijkt een antwoord door erop te wijzen dat Nederlandse diensten zich aan de Nederlandse  wet houden. Maar dat gaat voorbij aan de mogelijkheid dat de diensten binnen de wet functioneren -of de wet maximaal oneigenlijk opgerekt wordt uit het zicht van toezicht en controle- en ondergeschikt zijn aan de VS. De vraag of Nederlandse diensten het schoothondje zijn van de VS is ongelukkig. Vragen of de diensten ‘ondergeschikt’ zijn aan de VS, ‘geen eigen beleid hebben’ en ‘uitermate volgzaam’ zijn worden niet gesteld.

Op Snowdens uitspraken kwam kritiek. Mede ingegeven door nationale trots. Zo meent inlichtingenexpert Constant Hijzen volgens Argos dat Snowden kwaliteiten van Nederlandse inlichtingendiensten over het hoofd ziet. Zoals het analytisch vermogen of de inzet aan tolken. Maar dat is niet wat Snowden ontkent. Hijzens kritiek komt voort uit het verkeerd begrijpen van wat Snowden zegt en hoe hij zijn kritiek inperkt. Snowden  heeft het over het werkniveau –the working level– waarmee hij bedoelt het technisch afluisteren via de infrastructuur en de toegang die de Nederlandse inlichtingendiensten de Amerikanen geven tot kabels, satellieten en knooppunten. De journalisten van Nieuwsuur en De Volkskrant hadden deze misverstanden kunnen helpen voorkomen door de woorden van Snowden beter toe te lichten en van een context te voorzien.

Snowden suggereert kamerleden om bij de wetsbehandeling over de verruiming van de bevoegdheden van de diensten het kabinet de volgende vraag te stellen: ‘Hebben de AIVD en de MIVD in enige vorm samengewerkt met de NSA over welke bevoegdheden ze moeten aanvragen en hoe ze te gebruiken en of ze van plan of bereid zijn om de producten van het nieuwe afluistersysteem met de NSA en andere geheime diensten te delen’. Hijzen vindt dit een goede suggestie: ‘Want het wetsvoorstel gaat straks in de Kamer komen, en dan ben ik wel voor een heel scherpe ondervraging en een goede toelichting van het kabinet. Want waar is deze maatregel eigenlijk goed voor? Dat hangt nog steeds een beetje boven de markt en wordt slechts in heel vage termen geduid. Waarom is het nodig dat de diensten ongericht communicatie via de kabel verzamelen? Het kan wat mij betreft niet zo zijn dat minister Plasterk alleen maar zegt: dat zijn de werkwijzen en daar zwijg ik verder over. Nee, hij zou scherp moeten gaan benoemen waar dit goed voor is.’ De Tweede Kamer is aan zet.

Terrorisme experts in media zijn minder onafhankelijk dan het lijkt

Wat is terrorisme en wie bepaalt dat? Wie vormen eigenlijk dat rondreizende circus van ‘terrorisme experts’ dat in de media een mening over terrorisme mag geven? Vormen of vervormen ze ons beeld van de wereld? Velen ervan lijken verre van onafhankelijk te zijn, zoals Glenn Greenwald en Lisa Stampnitzky voor ‘Democracy Now!’ met voorbeelden toelichten. Onder terrorisme verstaan de ‘onafhankelijke experts’ die op de loonlijst staan van media of bedrijven uitsluitend het geweld van moslims tegen Westerse doelen. Is het in Nederland beter gesteld met de ‘onafhankelijke terrorisme experts’ die in de media optreden? Het lijkt er niet op.

Nederland kent ‘terrorisme expert‘ Glenn Schoen die in de media optreedt en als ‘onafhankelijk expert‘ wordt gepresenteerd. Nog een week geleden werd hij in de uitzending van 7 januari in de talkshow Jinek als ‘terrorisme expert’ aangekondigd. Er is alleen een probleem. Schoen is geen ‘terrorisme expert‘ en mist de kwalificaties ervoor, maar is een vertegenwoordiger van de Amerikaanse beveiligingsfirma G4S die gewoon z’n eigen product verkoopt. Schoen redeneert vanuit het uitgangspunt: ‘Er is een dreiging, dus is er een dreiging’.

Prima als iemand eigenbelang heeft, maar de media moeten zo iemand dan niet als ‘onafhankelijk terrorisme expert‘ presenteren. Schoen is onafhankelijk noch expert. Buro Jansen & Janssen analyseerde in 2014 Schoens optreden in de media: ‘Waarom de beveiliger met alle egards wordt ontvangen, lijkt minder met zijn expertise te maken te hebben dan met zijn onkritische houding ten aanzien van de veiligheidsstaat. (..) Voor de journalistiek lijkt in principe hetzelfde uitgangspunt te gelden. Geweld en ellende verkopen nu eenmaal beter dan het verhaal dat de meerderheid van de Nederlanders elke dag zonder problemen zal doorkomen.‘

Dan zijn er nog andere ‘terrorisme experts‘ als Rob de Wijk, Edwin Bakker, Gilliam de Valk, Willemijn Aerdts, VVD-senator Frank van Kappen of ICT-expert Ronald Prins die masterclasses geven aan de European Security Academy. Wellicht door hun kwalificaties deskundiger dan Schoen, maar onafhankelijk zijn ze zeker niet. Over De Wijk schreef ik eerder: ‘De veiligheidsindustrie heeft als legitimatie de dreiging die door ‘wetenschappers‘ en ‘journalisten‘ in de lucht wordt gehouden. Daartoe worden vijandbeelden gecreëerd om het belastinggeld te verantwoorden. Vanuit deze industrie worden door ‘deskundigen‘ in de publieke opinie breed analyses verspreid die als overeenkomst hebben dat ze de noodzaak voor het bestaan ervan ‘neutraal’ onderstrepen. Rob de Wijk maakt onderdeel uit van deze industrie. Het is zijn goed recht, maar het zou gewenst zijn als er voortaan een disclaimer bij z’n opinies verschijnt: ‘Beperkt houdbaar door eigenbelang‘.. ‘

Foto: Schermafbeelding van docenten voor de masterclass Protective Intelligence van de European Security Academy in Den Haag, 2014. Met Gilliam de Valk, Willemijn Aerdts, Glenn Schoen, Dick Oey, Frank van Kappen, Herman Mulder, Ronald Prins en Michael Stronck.

Obama is een zwakke leider die de wereld niets te bieden heeft

Met Rob de Wijk ben ik het meestal niet eens. Over hem schreef ik in 2013: ‘De veiligheidsindustrie heeft als legitimatie de dreiging die door ‘wetenschappers‘ en ‘journalisten‘ in de lucht wordt gehouden. Daartoe worden vijandbeelden gecreëerd om het belastinggeld te verantwoorden. Vanuit deze industrie worden door ‘deskundigen‘ in de publieke opinie breed analyses verspreid die als overeenkomst hebben dat ze de noodzaak voor het bestaan ervan ‘neutraal’ onderstrepen. Rob de Wijk maakt onderdeel uit van deze industrie.’ De Wijk heeft een geloofwaardigheids- en identiteitsprobleem. Voor wie en namens wie praat hij?

Met een column in Trouw over president Obama revancheert Rob de Wijk zich enigszins. Waarbij opnieuw wereldbeelden, verwachtingen en projecties over de ander botsen. De Wijk verwijt Obama niet alleen geen groot strategisch denker te zijn, maar ook als een amateur politiek te bedrijven: ‘Obama’s tegenstanders zien hem als een zwakke leider die je risicoloos kunt testen. Obama uit zich soms meer als commentator dan als staatsman.’ Het verwijt dat Obama ook steeds meer in eigen land treft is dat-ie wel mooi kan praten, maar niet weet te handelen. Feitelijk is het presidentschap van Obama -door tegenstanders Bush III genoemd- een even grote ramp als dat van zijn voorganger George ‘W’ Bush. Waarbij Bush foute strategische keuzes maakte, maar nog enige consistentie had door te doen wat hij zei, terwijl Obama juist nooit doet wat hij zegt.

De rot zit diep in het Amerikaanse politieke systeem als welwillende amateurs als George Bush en Barack Obama president worden en de professionals aan de kant blijven staan. Terwijl president Bill Clinton nog een politicus in hart en nieren kon worden genoemd mist Obama de basisvaardigheden om diplomatie op hoog niveau te bedrijven, het tactisch besef om te scoren en het strategisch vermogen om een geïntegreerd buitenlands beleid te voeren. Obama is er met z’n kop niet bij en hij geeft de indruk alsof politiek hem geen zier interesseert. In de vorm excelleert hij. En daar stopt het. Ook Europa plukt daar de wrange vruchten van, zoals in Oekraïne waar Putin geen strobreed in de weg gelegd wordt in het schenden van de soevereiniteit van Oekraïne. De Wijk: ‘Even vreemd is Obama’s verklaring dat het Russische conflict met Oekraïne hem geen oorlog waard is. Dat mag zo zijn, maar les een van het handboek dwangdiplomatie is dat alle opties worden opengehouden. Als de militaire optie expliciet van tafel gaat, maakt dat de risico’s voor Poetins bemoeienis met Oekraïne redelijk beperkt, worden economische sancties ineffectief en wordt de kans op escalatie groter.’

Foto: Een houten Matroesjka-pop in Estland voor 29 euro te koop met Putin, Obama, Bush en tweemaal Stalin, 2 september, 2014. Credits: Mindaugas Kulbis/AP Photo.

Minister Plasterk: Melding aangeschoten wild

‘Kletspraat verkopen op televisie en daarna het parlement in het ongewisse laten van de ware toedracht, dat raakt diep aan de geloofwaardigheid van minister Plasterk, en niet te vergeten de geloofwaardigheid van de politiek in het algemeen.‘ Aldus het commentaar van Martin Sommer in De Volkskrant. Hij vindt dat het land niet gediend is met het aanblijven van minister Plasterk. Deze minister is aangeschoten wild zoals minister Gijs van Aardenne dat in de jaren ’80 was toen vanwege de RSV-affaire die term voor hem werd gemunt.

Dat premier Mark Rutte positief denkt over zijn minister van Binnenlandse Zaken is voorspelbaar. Rutte heeft als hoofdtaak om de sfeer in de coalitie goed te houden en de VVD en PvdA bij elkaar te houden. ‘Ik vond dat hij het goed deed‘, zegt Rutte desgevraagd over de rol van Plasterk in het debat over de inlichtingendiensten waar de minister een door een grote minderheid gesteunde motie van wantrouwen aan z’n broek kreeg. Rutte voegde toe ‘ernaar uit te kijken met Plasterk verder te werken‘. Een aandoenlijke verklaring die ontroert.

Onmiskenbaar is de toch al zwakke positie van Plasterk nog verder verzwakt. Met voordeel voor anderen. Nog het minst is dat van belang op het beleidsterrein van de inlichtingendiensten waar het rapport Dessens over sturing en toezicht op die diensten brede steun geniet. De aanbevelingen zullen naar verwachting onverkort ingevoerd worden. Maar er is ook de provinciale herindeling waar consensus ontbreekt of schaalvergroting wel tot doelmatig bestuur leidt. Terug naar zeven provincies is de wens van de VVD die Plasterk mag uitvoeren. Met de provincie Noordwest-Nederland met bijna zevenmaal zoveel inwoners als Friesland. Het wachten is op kamervragen van de Partij voor de Dieren over aangeschoten wild. Over het onnodig lijden van ministers. 

Foto: Meldingsformulier aangeschoten wild.

Verleg oppositie tegen Plasterk en inlichtingsdiensten naar regio

De Nationale SIGINT Organisatie (NSO) heeft een satellietgrondstation in Burum en twee radio-afluisterstations in Eemnes en Eibergen (Kamp Holterhoek). Respectievelijk in Friesland, Utrecht en Gelderland. In de loop van 2014 gaat de NSO over in de Joint Sigint Cyber Unit (JSCU). Het hoofdkantoor van de JSCU wordt gevestigd in het pand van de AIVD in Zoetermeer. Andere onderdelen zullen in bij de MIVD in Den Haag komen. Kortom, de Nederlandse geheime diensten zijn operationeel in Friesland, Utrecht, Zuid-Holland en Gelderland.

In de VS zit de democratie zo in elkaar dat er op lokaal niveau initiatieven genomen kunnen worden die hout snijden. Zoals Cenk Uygur van The Young Turks uitlegt is er van onderop veel kritiek op de afluisterpraktijken van de NSA en ongenoegen met de regering-Obama die nalaat om openheid van zaken te geven en de geheime diensten aan banden te leggen. De list is om wat landelijk niet lukt, lokaal te doen. De kritiek komt van Republikeinen en Democraten. Van conservatieven, libertariërs en progressieven (liberals). Hoewel trouwe partijgangers zich er niet bij aansluiten. Het is simpel, een staatswet om nutsvoorzieningen naar NSA-gebouwen af te sluiten en sancties op te leggen aan iedereen die op staatsniveau met de NSA samenwerkt.

Kan deze strategie naar Nederland worden vertaald? Of wordt dat symboolpolitiek zonder tanden? Doel hoeft niet het tegenwerken van de AIVD of MIVD te zijn, maar wel het via een omweg aan banden leggen van deze diensten en het vergroten van de grip erop door de politiek. Het kamerdebat met minister Plasterk maakte duidelijk dat de Nederlandse politiek nodeloos geheimzinnig doet over het opereren van inlichtingendiensten. Terwijl het ‘Noorse-model‘ van openheid haalbaar is. Zowel in Friesland, Gelderland, Utrecht als Zuid-Holland vormen de partijen die tegen de motie van wantrouwen tegen minister Plasterk stemden (VVD, PvdA, CU en SGP) de minderheid. Een strategie van politieke actie van onderop is op het lijf geschreven van de SP.

Foto: Het mysterie van de Eemnesser Volkersweg. Credits: De Gooi- en Eemlander, 2012.

Plasterk staat debat over spionage in de weg. Graag over de inhoud

Politiek is duidelijk. De oppositie doet aan oppositie. Hoewel dat tegenwoordig in de landelijke politiek minder duidelijk is dan voorheen. Met een ‘gedogende’ oppositie van D66, CU en SGP die tegen de coalitie van VVD en PvdA aanleunt. Maar Ronald van Raak van de SP is echte oppositie. Hij lust minister Ronald Plasterk rauw.

Van Raak heeft gelijk dat Plasterk een flutverhaal heeft. Dat zal Plasterk diep in z’n hart ook zo vinden. De beantwoording door de ministers Plasterk en Hennis over het verzamelen van 1,8 miljoen gegevens van telefoongesprekken roept vragen op. Morgen is het kamerdebat. De positie van Plasterk staat ter discussie omdat-ie in oktober en november 2013 in de media niet de waarheid heeft gesproken over wie de 1,8 miljoen gegeven verzamelde: de NSA of de Nederlandse veiligheidsdiensten. Plasterk meende de NSA, maar nu geeft-ie toe dat de gegevens door de Nederlandse diensten zijn verzameld. Hij weet dat al sinds 22 november.

Naast wat Van Raak en commentaren in de media over de zogenaamde verdedigingslinie van minister Plasterk zeggen, zoals RTL’s Pieter Klein: ‘Het werk van inlichtingen- en veiligheidsdienst is geheim, en omdat het staatsgeheim is, kan ik er niets over zeggen‘ valt er op die beantwoording nog meer af te dingen. Bijvoorbeeld over de claim dat in oktober 2013 nog niet uit de media bleek dat er ook metadata waren vastgelegd door de inlichtingsdiensten. Da’s te rigoureus en interpreteert het artikel in Le Monde te eenzijdig. Zie hier.

Zelfs als blijkt dat Plasterk geen voldoende grip op de materie heeft en de Tweede Kamer door onkunde, onbegrip of moedwil onvolledig heeft geïnformeerd is-ie nog niet belangrijk genoeg om onderwerp van een kamerdebat te zijn. Hoewel het daar wel op uit zal draaien. Partijpolitiek kan ook afleiding zijn. De focus zou moeten liggen op de rechtmatigheid en de doelmatigheid van de operaties van de inlichtingendiensten AIVD en MIVD. Het ongelukkige optreden van Plasterk vergemakkelijkt het feit dat zijn positie dient als rookgordijn om de transparantie over de geheime diensten te verhinderen. Hij vangt de kogel op. Blijft-ie leven?

NSA-documenten tonen aan: dataverzameling ‘tegen’ landen. Wat zegt dat over komende schadecontrole door Nederland?

Afgelopen dinsdag kwamen tegenstrijdige berichten naar buiten. De NSA zou in een maand tijd 33 miljoen persoonsgegevens in Noorwegen hebben afgetapt. Inlichtingenchef Generaal Kjell Grandhagen verklaarde in eerste instantie volgens TheLocal.no verrast te zijn door de Amerikaanse  spionage in Noorwegen: ‘The head of NIS, Norway’s intelligence service, Lieutenant General Kjell Grandhagen, told Dagbladet that his agency had not collaborated with US to collect the data, and had been unaware that it was being collected.‘ Reuters kwam later op die dinsdag de 19de november naar aanleiding van een ingelaste persconferentie van Grandhagen met een persbericht dat haaks stond op zijn eerdere verklaring. Hij stelde nu dat Noorwegen de 33 miljoen persoonsgegevens had verzameld die vervolgens werden gedeeld met de NSA: ‘This was not data collection from Norway against Norway, but Norwegian data collection that is shared with the Americans.‘

Glenn Greenwald betwijfelt vandaag in Dagbladet de claim van Grandhagen dat de Noorse inlichtingendienst zelf persoonsgegevens aftapte. Uit gelekte NSA-documenten over het Boundless Informant-programma blijkt dat dit instrument gegevens tegen een land verzamelt: ‘against that country‘. Greenwald acht daarom de claim van de Noorse inlichtingendienst onwaarschijnlijk dat het zelf gegevens verzamelde en die vervolgens aan de NSA doorgaf. Dit staat haaks op de werkwijze die uit de beschrijving van Boundless Informant blijkt.

Het bericht van Reuters geeft de opinie van generaal Grandhagen. Hij gebruikt het argument dat de Noorse inlichtingendienst de data verzamelde vanwege Noorse militaire operaties in het buitenland die verband hielden met de bestrijding van terrorisme. Dit klinkt volgens Greenwald ongeloofwaardig. De NSA heeft een apart label ‘Afghanistan‘ en het afgetapte verkeer van Noorwegen -of het andere voorbeeld: Spanje- is vele malen groter dan het verkeer dat in Afghanistan wordt afgetapt. Dus afgetapte persoonsgegevens die verband houden met het ‘terrorisme’ kunnen niet het volledige afgetapte verkeer in Noorwegen verklaren.

Er zijn twee kanttekeningen te maken over de Noorse kwestie die verband houden met de journalistiek. De tegenstrijdige verklaringen van generaal Grandhagen werden ‘witgewassen’ door het persbericht van Reuters dat feitelijk niet meer was dan een opinie van Grandhagen die opgetekend werd in een persconferentie. Gevestigde media namen het blindelings en zonder commentaar over en presenteerden het als feit.

De reactie in Noorwegen kan gezien worden als een vooraankondiging van wat Nederland te wachten staat. Greenwald heeft onthullingen over de Amerikaanse spionage in Nederland aangekondigd. Naar verluidt gebeurt dit in samenwerking met de NRC. Te verwachten valt dat deze onthullingen verband houden met het instrument Boundless Informant waarvan uit NSA-documenten blijkt dat het in real-time metadata verzamelt van een land en met een muisklik details kan oproepen uit die verzameling tegen dat land. Recent verschenen publicaties over een reeks van landen, zoals Frankrijk, Duitsland, Brazilië, Spanje en Noorwegen waaruit bleek dat ze massaal worden bespioneerd door de VS. De reactie op de komende onthullingen van de AIVD of de NCTV is voorspelbaar. Een directeur zegt dat het gegevens verzamelt voor de NSA, minister Plasterk spreekt z’n zorgen uit en de media nemen het bericht over. Waarmee verhuld wordt dat Nederland achter de feiten aanloopt, geen baas in eigen huis is en de politiek geen grip heeft op de veiligheids- en inlichtingendiensten.

Foto: ‘THE MISSION THAT NEVER SLEEPS: In this NSA-document the agency describes how it collects data against countries. Screenshot: Power Point-presentation of NSA´s GAO-program‘. In het Noorse Dagbladet, 22 november 2013.

Rob de Wijk dient het doel van de veiligheidsindustrie

Update 1 november 2014: In zijn column in Trouw meent De Wijk dat Assange en Snowden voor niets hun vrijheid ingeleverd hebben. In zijn analyse leidt De Wijk hun belang vooral af aan de Nederlandse situatie. Daardoor blijft veel buiten zicht. De Nederlandse politieke klasse slaapt waar het om privacy en burgerrechten gaat. Die worden weggegeven. Dat ziet De Wijk correct. Maar is hiermee gezegd dat Assange en Snowden niks bereikt hebben? Wie de toegenomen bewustwording over massale spionage in diverse landen niet wenst te zien als een verdienste van Assange en Snowden heeft het grootste gelijk van zijn wereld. Voor anderen is het een gekleurde analyse met als ondertoon dissidenten als nutteloos af te schilderen. Wie is nu echt nutteloos?  

Historicus en commentator Rob de Wijk is voorzitter van de Denktank Nationale Veiligheid en directeur van The Hague Center for Strategic Studies. De organisaties waar De Wijk bij betrokken is ontvangen rijkssubsidie. De Denktank zo’n 700.000 euro per jaar [restbedrag 20% over 2012 is 140.000 euro]. Rob de Wijk en de organisaties waarvoor-ie werkt zijn dus niet geheel onafhankelijk van de overheid en het kabinet.

De Wijk is columnist in Trouw. Opvallend neemt-ie steevast standpunten in die de overheid goed uitkomen. Dat doet-ie slim door voort te borduren op tegenargumenten, maar in de afweging -met een ‘toch‘- altijd voor de status quo te kiezen. Neem als voorbeeld de column ‘Onnodig tappen dient inderdaad geen doel‘.

De Wijk begint ermee de voorstanders van Edward Snowden te reduceren tot mensen die niet met hun emoties kunnen omgaan. Ze regeerden op Van Wijks column van 1 november die zo eindigde: ‘Toch deugt Snowdens actie niet. Als iedereen die voor geheimhouding heeft getekend, toch geheimen openbaart, kunnen wij onze landen net zo goed meteen aan internationale syndicaten van misdadigers en terroristen overleveren. Of aan Chinezen en Russen. Als wij al onze economische en militaire geheimen gewoon in de krant zetten, kunnen zij zich hun spionageactiviteiten besparen.‘ Deze passage maakt inzichtelijk dat Rob de Wijk de overdrijving niet schuwt, maar de volledigheid wel. In een stap verlaat De Wijk het hele middengebied van de argumentatie.

Hij veegt onder tafel dat Snowden zoals elke burger die verantwoording neemt een morele plicht heeft, vanaf het begin heeft beklemtoond dat de onthullingen dienen om het publieke debat te voeden en de journalisten die hij van informatie voorzag op het hart drukte om er zorgvuldig mee om te gaan. Met de strikte voorwaarde om de belangen van de VS niet te beschadigen en geen personen in gevaar te brengen. Wir haben es nicht gewußt, zeiden veel Duitsers na de Tweede Wereldoorlog. Snowden kon en wilde niet meer zwijgen voor wat hij als de opbouw van de Amerikaanse controlestaat ziet waarbij de democratie wordt uitgekleed en het parlement herhaaldelijk wordt gepasseerd. De Wijk hoeft het met dat standpunt niet eens te zijn, maar hij zou het als columnist kunnen signaleren, of op z’n minst kunnen respecteren. Dat alles laat De Wijk na.

Daarbij komt dat De Wijk stelt dat Snowden -en via hem de journalisten die de publicaties in de media verzorgen- geheimen heeft geopenbaard: ‘De reden is dat het openbaren van geheimen de democratische rechtsorde ondermijnt.‘ Dit zuigt De Wijk uit z’n duim. Tot nu toe is nergens uit gebleken dat de onthullingen de rechtsorde of de nationale veiligheid van de VS in gevaar hebben gebracht. Onthullingen hebben de machthebbers in verlegenheid gebracht, maar niet in gevaar. De Wijk laat onvoldoende meewegen dat de massale spionage door de NSA zich voornamelijk richt op onschuldige burgers binnen en buiten de VS, en niet op terroristen. Conclusie is dat de argumentatie van De Wijk niet dwingend is en simpelweg omgedraaid kan worden. Het openbaren van de Snowden-documenten heeft de democratische rechtsorde juist gediend.

Volgens De Wijk blijkt nergens uit dat ‘er geen hard bewijs [is] dat inlichtingendiensten in verschillende landen collectief op grove wijze de wet hebben overschreden of hun macht hebben misbruikt‘. De overtredingen door de NSA zouden ‘incidenten‘ zijn. Zijn observatie dat president Obama en minister Plasterk duidelijk maken dat de veiligheids- en inlichtingendiensten de wet niet bewust hebben overtreden verheft De Wijk tot het feit dat de diensten de wet niet structureel hebben overschreden. Waarbij hij voorbijgaat aan de mogelijkheid dat de bestuurders het publiek voorliegen of door hun geheime diensten niet volledig op de hoogte zijn gebracht. De praktijk van de afgelopen vijf maanden toont aan dat president Obama, generaal Keith Alexander en directeur James Clapper meermalen gelogen hebben in het parlement of de media. Door de onthulling van nieuwe feiten moesten ze hun als geruststelling bedoelde uitspraken dat alles binnen de wet gebeurde telkens corrigeren. In het Amerikaanse Congres bestaan nu initiatieven om de macht van de veiligheids- en inlichtingendiensten in te perken en het toezicht uit te breiden. Dat gebeurt niet omdat de wet niet op grove wijze overtreden is.

De Wijk buigt telkens de feiten in eigen richting bij. Hij verliest zo z’n geloofwaardigheid als wetenschapper. Neem nou de passage over metadata waarmee De Wijk de onder vuur liggende minister Ronald Plasterk in bescherming neemt: ‘Het verzamelen van die data is iets anders dan afluisteren. De data geven slechts inzicht wie met wie, wanneer heeft gecommuniceerd. Pas als opvallende patronen nader worden onderzocht, wordt de privacy geschaad.’ Vergelijk dat eens met een NSA-cursus Materials (p.3): ‘This metadata is highly sensitive which is why we have this specialized training.‘ De mening van De Wijk dat metadata de privacy niet schaden is onjuist. Dat doen ze wel degelijk. Daarom hecht de NSA er ook zoveel belang aan. Niet om er statistieken mee te vullen, maar om netwerken van personen in kaart te brengen. Dat kan zeer gevoelige informatie zijn die direct de privacy schaadt. Ook van ‘onschuldigen‘ die in het sleepnet als bijvangst meegenomen worden.

In de westerse veiligheidsindustrie gaan jaarlijks vele honderden miljarden dollars om. Deze industrie van veiligheids- en inlichtingendiensten, krijgsmachtsonderdelen, particuliere bedrijven die als onderaannemer optreden, hightechbedrijven, gevestigde media en instituten op het gebied van strategie en veiligheid klontert samen en is onderling sterk verbonden. De veiligheidsindustrie heeft als legitimatie de dreiging die door ‘wetenschappers‘ en ‘journalisten‘ in de lucht wordt gehouden. Daartoe worden vijandbeelden gecreëerd om het belastinggeld te verantwoorden. Vanuit deze industrie worden door ‘deskundigen‘ in de publieke opinie breed analyses verspreid die als overeenkomst hebben dat ze de noodzaak voor het bestaan ervan ‘neutraal’ onderstrepen. Rob de Wijk maakt onderdeel uit van deze industrie. Het is zijn goed recht, maar het zou gewenst zijn als er voortaan een disclaimer bij z’n opinies verschijnt: ‘Beperkt houdbaar door eigenbelang‘.

Foto: Rob de Wijk op een Navo-seminar in Luxemburg, 2009.