Emil Mayer fotografeert het straatleven van Wenen (1905-1911)

Emil Mayer, Straßenszene mit Mistbauern, 1905-1911. Collectie: Wien Museum.

Wenen van vlak voor de Eerste Wereldoorlog was de hoofdstad van een merkwaardige veelvolkerenstaat vol dynamiek, spanningen en verstarring. Het wordt nu wel met de EU vergeleken.

Sinds de Ausgleich van 1867 was officieel de Dubbelmonarchie tussen Oostenrijk en Hongarije geboren. Maar in de Hongaarse politiek werd dat niet als compromis, maar als sommering gevoeld. Dat leidde in Boedapest steeds weer tot spanningen vanwege de gevoelde achterstelling bij de Ballplatz, het Weense machtscentrum.

Een gevolg was dat investeringen in het Hongaarse leger werden geblokkeerd en uitbleven. Dat verklaart mede de zwakte van de legers van de Dubbelmonarchie in de Eerste Wereldoorlog. Op haar beurt regeerde Hongarije over Kroaten, Serviërs, Slowaken, Roemenen en andere minderheden.

De foto’s van Emil Mayer (1871-1938) uit de collectie van het Wien Museum leggen het dagelijks straatleven in Wenen vast. Een tijdscapsule. Inclusief de verdwenen cultuur van koffiehuizen, vertier in het Prater en een hiërarchische samenleving vol uniformen.

De joodse Mayer pleegde in 1938 samen met zijn vrouw zelfmoord kort nadat Duitse troepen Oostenrijk waren binnengevallen. Het oude Oostenrijk viel voor de tweede keer in 20 jaar uiteen. Wat overbleef was een schaduw van wat het geweest was. De foto’s houden de herinnering levend.

Thomas Laqueur omschreef dat in 2003 als volgt: (vertaald): ‘De foto’s van Mayer zijn om allerlei redenen verontrustend: het Wenen dat hij ziet en koestert, is tenslotte precies het gezellige, veilige dat de nazi’s en hun Oostenrijkse vrienden geloofden dat de joden en hun kosmopolitische bondgenoten hadden vernietigd. Maar vooral leren ze ons opnieuw hoeveel van wat we zien is wat we hopen te zien in de wereld om ons heen.’

Emil Mayer, Dienstmann zeigt einer Frau den Weg, 1905-1911. Collectie: Wien Museum.

Gedachte bij twee foto’s van twee meisjes van Atelier Adèle (1868-1900)

Atelier Adèle, ‘Bildnis eines kleinen Mädchens, ganze Figur, in weißem Kleid mit Perlenkette, ein Reh neben sich‘, 1868. [Albuminpapier, auf Untersatzkarton / Visitformat].

Twee foto’s van kleine meisjes van Atelier Adèle van hoffotografe Adele Perlmutter-Heilperin. Er zit ongeveer 32 jaar tussen beide foto’s. Dat is te zien. De eerste is een statische atelierfoto met een opgezet hertje uit de rekwisietenafdeling van het atelier. Alle beweging is eruit verdwenen. Het meisje kijkt tamelijk angstig en geïmponeerd naar de camera. De tweede is dynamischer. Gedwongenheid is ingewisseld voor beweging. Die suggestie ontstaat, hoewel de echtheid van dit huiselijk tafereel even gekunsteld is als de werkelijkheid van een fotostudio.

Het is een brutale bewering om te zeggen dat in 32 jaar de overstap naar de moderniteit wordt overbrugd. Dat houdt meer in dan de ene smaak die de andere vervangt. Het meisje van de tweede foto wordt gefotografeerd in haar eigen omgeving. Ze krijgt individualiteit mee. Zelfs een eigen willetje, zo lijkt het. Interessant om te weten zou zijn of die tweede foto door de fotograaf ook zo bedoeld is.

Het meisje van de eerste foto is inwisselbaar bordkarton. Sneu, maar volgens de regel in haar standaardpose. Daar in het harde licht van een Weense studio in 1868 met haar vriendje naast zich waar ze weinig steun aan heeft. Het meisje van de tweede foto krijgt losheid om wat rond te scharrelen tegen een achtergrond die uit focus is. Noem het de schijn van realisme die de constructie van de compositie zoveel mogelijk probeert te verbergen.

Een perfect bedoelde foto kan na verloop van tijd imperfecter tonen dan een bewust imperfecte foto. Dat is het geheim van verandering.

Atelier Adèle, ‘Interieur mit Porträt eines Mädchens an offener Tür’, circa 1900. Collectie: Albertina, Wenen. [Pigmentdruck, Foto auf zwei Untersätzen (Papier und Karton)].

Gedachte bij de foto ‘Kriegsheimkehrer treffen am Wiener Südbahnhof ein’ (1953)

Harry Weber, Heimkehrer; Kriegsheimkehrer treffen am Wiener Südbahnhof ein,1953. Collectie: Österreichische Nationalbibliothek.

Deze foto van Harry Weber vertelt een verhaal. Het is 1953 in Wenen. Oostenrijkse mannen die dienden in de Duitse Wehrmacht keren met de trein terug uit Russische krijgsgevangenschap. Pas in juli 1955 keerden de laatsten van de tienduizenden Heimkehrer terug naar huis.

De terugkeer kende nevenaffecten. Een bericht van de Oostenrijkse Mediathek somt ze op (vertaald):

De terugkeer van de mannen uit de oorlog bracht voor veel gezinnen niet alleen vreugde en een einde aan onzekerheid, maar veroorzaakte ook sociale en emotionele problemen. Door het dagelijkse oorlogsleven thuis en de afwezigheid van mannen, begonnen vrouwen hun plaats in te nemen in het gezin en in de wereld van werk. Na de terugkeer van de mannen ontstonden er vaak spanningen, omdat de maatschappelijke verandering die rekening hield met deze gewijzigde omstandigheden in de jaren vijftig slechts langzaam plaatsvond.

Bovendien waren veel terugkeerders getraumatiseerd door de ervaringen van oorlog en gevangenschap en droegen dit trauma, dat meestal geheim werd gehouden, in hun families. Ook de rol van het individu in de oorlog werd geheim gehouden. De vraag naar het gedrag van de soldaten werd in de directe naoorlogse periode binnen de familie nauwelijks gesteld. Hier werd op particulier niveau gehandeld op een manier die vergelijkbaar is met die van de samenleving als geheel: onderdrukking en verhulling waren kenmerkend.

De terugkeer van de krijgsgevangenen met hun ervaringen leek op het eerste gezicht goed nieuws, maar was dat bij nader inzien niet altijd. Anders is de onzekerheid over het lot van de nabestaanden die in de geschiedenis verdwenen zijn als vermist. De vrouw links toont een foto van iemand over wie ze aan de Heimkehrer wanhopig vraagt of hij over hem informatie heeft.

Oorlog stopt niet als oorlog afgelopen is. Dat is het geniepige van oorlog.

Video’s met Granate Vienna zijn een levenszaak

Granate Vienna kan als geen ander de leegte verbeelden. Dat doet ze onbeschroomd in haar video’s van doorgaans enkele minuten lengte die ze op haar YouTube-kanaal plaatst. Soms 35 op een dag. Op de site patreon.com waar volgens eigen zeggen de verdiensten (van velen) zijn opgelopen tot 2 miljard dollar laat ze tegen betaling meer van zichzelf zien. Voor liefhebbers van deze frivole chic.

Granate Vienna is omhulde leegte die telkens anders, maar toch hetzelfde uitgedost wordt. Zoals Granate leest niemand een boek. Of dat Russisch, Duits of Engels is, ze weet de indruk te wekken dat het aan haar niet besteed is. Alles is een attribuut, gedachteloos en verstard.

Over zichzelf zegt ze op haar YouTube-kanaal: ‘Hallo, ik ben Granate, het eenvoudige buurmeisje, die zich aan jou voorstelt. Ik hou ervan om me voor elke gelegenheid een beetje anders te kleden dan andere meisjes, ik hoop dat je mijn stijl leuk zult vinden. Al mijn video’s zijn geproduceerd door mijn geliefde echtgenoot, en ze zijn natuurlijk zonder enige technische of optische verbeteringen. In dit kanaal zul je me zien zoals ik ben. Ik wil graag veel momenten uit mijn dagelijks leven met je delen, ik hoop dat je geniet van deze “reality soap”‘.

Botox, benen en borsten, dat is Granate’s manier van werken. Haar uitrusting. Ze wandelt in het openbaar op haar witte, blauwe of zwarte leren laarzen door musea, parken, kastelen en straten van Wenen en omgeving. Het perspectief van Granate is het perpectief op Granate. Ze is een zwaar gestileerde stokfiguur in wie de contouren haar kader zijn. Granate is absurd theater dat blijft steken in de eerste akte waarvan de clou is dat het telkens weer opnieuw begint.

Granate Vienna is een over de top geproduceerde selfie voor wie de term narcisme tekortschiet omdat haar zelfbewondering een verdienmodel is.

Valt er aan de reeks video’s van Granate een conclusie te verbinden over de tijdgeest, de arbeidsmigranten die van Oost- naar Centraal-Europa trekken of sociale media die dol in hun eigen bubbel ronddraaien? Moellijke zaken dus. Ongetwijfeld, maar het voegt weinig toe aan het verhaal dat zij en haar echtgenoot ons willen doen geloven. Ze verdienen hun brood door te herhalen waar ze goed in zijn. Tot vervelens toe.

Door het perspectief op Granate valt al het andere weg. De megalomanie maakt het aandoenlijk omdat de worsteling erachter en de wanhoop om de maatschappelijke mislukking uit de weg te gaan erin doorschemeren. De stilering van de BV Granate Vienna is een levenszaak.

Winkeldrukte in Wenen: de gouden zondag (1893-1960)

Winkeldrukte op wat in Duitstalige landen de gouden zondag, Der Goldene Sonntag, wordt genoemd. In de tijden dat winkels doorgaans op zondag dicht waren. Het is de zondag voor Kerstmis. Uiteraard was de openstelling ter profijt van handelaars en winkeliers. Met medewerking van mensen die graag collectief in de rij staan en zich in drukke winkels en warenhuizen begeven. Het fenomeen Black Friday is niks nieuws. Het katholieke Oostenrijk kreeg in navolging van Berlijn vanaf 1893 ook een gouden zondag, aldus een bericht van het Wien Museum. En zelfs een zilveren zondag, een week eerder. En vermoedelijk vanaf 1933 zelfs een koperen zondag, nog weer een week eerder.

In 1960 vond voorlopig de laatste gouden zondag plaats in Wenen. Onder druk van het katholieke volksdeel en de socialistische gouverneur van de provincie Wenen Franz Jonas. Er was uit deze kringen al eerder kritiek op geuit. Ter compensatie werden de openingstijden op zaterdag uitgebreid. Zodat de Oostenrijkers hun zilveren en gouden zondag inwisselden voor een zilveren en gouden zaterdag. Want inkopen moeten worden gedaan. Zo geloven ze.

Foto 1: ‘Goldener Sonntag im Kaufhaus Gerngross auf der Mariahilfer Straße, 18. Dezember 1960, Foto: Votava / Imagno / picturedesk.com’. Collectie: Wien Museum.

Foto 2: ‘Auch am „Silbernen Sonntag“, dem vorletzten Sonntag vor Weihnachten, konnte in Wien eingekauft werden, hier am 11. Dezember 1955 auf der Mariahilfer Straße, Foto: Votava / Imagno / picturedesk.com‘. Collectie: Wien Museum.

Gedachten bij de foto ‘Homecoming Prisoner, Vienna’ (1946-48)

Is zo’n kunstbeen in de rugzak niet te veel van het goede? Het antwoord op de vraag hangt ervan af of dit beeld fantasierijk of banaal wordt ingeschat. Valt nog na te gaan of het een eerlijk beeld is? De plek is Wenen, het tijdperk is enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog. Net als Berlijn is Wenen een bezette stad waar Sovjets, Amerikanen, Britten en Fransen de dienst uitmaken. Vanuit de Sovjet-zone worden opgespoorde nazi’s oostwaarts  gestuurd. Dat is de sfeer van de film De Derde Man (1949) waar spionage, zwarte handel en gebrek aan alles de overhand hebben.

De Oostenrijks-Amerikaanse fotograaf Ernst Haas maakt een serie ‘Homecoming of Prisoners of War’. De emoties spatten eraf. Zakdoeken, verwachtingsvolle en angstige gezichten verbeelden tegelijk slachtoffer- en daderschap. De oorlog is nog niet voorbij, maar leeft nog voort. Hopelijk niet meer voor lang. Pas in 1955 verlaten de bezettende machten het land. Oostenrijk is neutraal. Langzaam op de weg terug naar normaal. De straf was niet mals.

Foto 1: Ernst Haas, ‘Homecoming Prisoner, Vienna’ (1946-48).

Foto 2: ‘Karl F. Schuster, ‘Gebt ihnen doch endlich den wirklichen Frieden!‘, Bilderwoche (24 December 1949), n.p. Universitätsbibliothek Wien’.

Oostenrijkse cabaretier Roland Düringer richt politieke partij op. Kansrijk?

Het is weer eens iets anders. Iets volkomen anders. Een acteur en cabaretier die een politieke partij begint. In Oostenrijk heeft Roland Düringer in video 272 op zijn blog aangekondigd mee te doen aan de komende nationale verkiezingen in 2017. En in video 273 staat hij op 21 september 2016 met zijn chef-plaatsvervanger voor het ministerie van Binnenlandse Zaken nadat zijn partij ‘Ab jetzt G!LTs’ is geregistreerd. Uw stem geldt in deze Anti-Oarschloch partij, zo drukt Düringer ons op het hart. Ofwel de anti-lullenpartij voor Oostenrijk.

In het commentaar van ZIB (Zeit im Bild) van publieke omroep Österreichischen Rundfunks wordt opgemerkt dat de oprichting van Düringers partij ook opgevat kan worden als kunstproject. Maar hoezo kunstproject? Omdat de initiatiefnemer een kunstenaar is? Wat dat betekent wordt niet duidelijk. Een partijprogramma is er nog niet. ZIB is sceptisch over ‘het spagaat tussen satire en politiek’. Maar door politicoloog Peter Filzmaier op te voeren redeneert het daarbij wel erg vanuit de oude politiek. Het meest actuele voorbeeld van een media-persoon die succesvol is in de politiek en weet hoe de media te bespelen laat ZIB liggen: Donald Trump.

Roland Düringer kan voor de Nederlandse situatie vergeleken worden met acteur George van Houts die zich met zijn dramaproject De Verleiders en de kritiek op de geldschepping door banken maatschappijkritisch opstelt. Kunstenaars en media-persoonlijkheden in de politiek zijn niet ongewoon. Dat loopt van Eva Perón, Ronald Reagan, Clint Eastwood, talloze Indiase filmsterren, André Malraux, Gilberto Gil en Beppe Grillo. Maar doorgaans sluiten ze zich aan bij een bestaande partij. Wat Düringer doet is anders. Het is afwachten of zijn stem gaat gelden in de politiek. Zijn voordeel is dat de geloofwaardigheid van de Oostenrijkse politiek zo laag is dat elke nieuwkomer een kans maakt. Maar wat zo’n politieke debutant weet toe te voegen is het raadsel.

Bang Europa kan zelfvertrouwen herwinnen door Deltaplan-Conferentie

Europa is bang, maar zou dat helemaal niet hoeven zijn. De Jordaanse diplomaat Zeid Ra’ad die de mensenrechtencommissie van de VN leidt zegt in een interview in NRC met Caroline de Gruyter: ‘Europese landen zijn rechtsstaten en hebben gemeenschappelijke waarden. En nu staan er een paar fanatici op, gedreven door pathologische haat, en meteen denken veel Europeanen dat alles op de helling staat. Een paar verschrikkelijke aanslagen en mensen worden zo bang dat hun geloof in de rechtsstaat en menselijke waarden sterk wordt aangetast. Ze lopen achter populisten en demagogen aan. Zoeken zondebokken, liefst een zwakke groep outsiders. Als je anderen de schuld kunt geven van de problemen, voel je jezelf beter. Zo keert het wij-zij-denken in Europa terug: wij zijn het slachtoffer, zij zorgen dat we ons zwak en bedreigd voelen.’

Dit is duidelijke taal waarmee men het moeilijk niet eens kan zijn. in zijn media-rubriek besteedde NRC-redacteur Hans Beerekamp aandacht aan een speciaal Europa-programma van DWDD met de schrijvers Geert Mak en Adriaan van Dis die het hadden over de laatste stuiptrekkingen van het kolonialisme: ‘(..) de opkomst van het nieuwe nationalisme en populisme kan wel eens te maken hebben met weerstand tegen de teloorgang van de Europese en Amerikaanse hegemonie. (..) de rest van de wereld haat ons niet, maar benijdt ons onze rijkdom en vooral vrijheid. Omdat er weinig bereidheid is tot delen en iedereen nu op zijn telefoon kan zien wat hij mist, komen de slimste en handigste Afrikanen, Arabieren en Afghanen het maar zelf hier halen.’

Het is de aloude Noord-Zuid discussie. Wie heeft recht op wat en waar gaat ontwikkelingssamenwerking (armoedebestrijding, mensenrechten) over in herverdeling van rijkdom die tevens de ongelijkheid bestrijdt? Nu is de beantwoording van die vraag des te actueler omdat het een proces van nationalisme en populisme in gang zet dat niet meer lijkt te stoppen en alle verbindingen doet verbrokkelen. Zeid zegt dat Europa veel sterker is dan het denkt, maar onderpresteert. Europa gelooft niet in zichzelf. Europa treedt onvoldoende op om de eigen belangen te verdedigen en de eigen waarden te handhaven. Zo bezoedelt Europa zichzelf en verliest het nog meer aan eigenwaarde. Europa oogt ontregeld en verloren. Europa heeft het zelfvertrouwen verloren en geeft veel te veel ruimte aan de nationalisten en de populisten die in vergezichten, historische ideaalbeelden en weidse perspectieven handelen die gespeend zijn van realiteitszin en oplossingsgerichtheid.

Zeid constateert dat Europa handelt in tegenspraak met de eigen waarden: ‘Europa doet nu dingen die tegen zijn eigen principes zijn. Tegen zijn eigen wetten. Het stuurt mensen terug die bescherming nodig hebben. Dat is verboden volgens internationale verdragen die Europese landen ondertekend hebben.’ Hij ziet overeenkomsten met de jaren ’30: ‘Het is eerder gebeurd dat demagogen de angsten van Europese burgers manipuleerden om hun eigen ambities te bevredigen, over de ruggen van groepen onschuldige mensen.’ Zeid verwijt vooral de gevestigde politieke partijen dat ze niet de Europese waarden vertegenwoordigen, maar afglijden en hun rug niet recht houden: ‘Als het politieke midden steeds verder naar rechts opschuift, horen burgers op den duur vooral nog politici die radicale dingen zeggen. Dan denkt men dat dit soort taal oké is.’

Wat is nodig om het zelfvertrouwen terug te krijgen in de EU-lidstaten? De oplossing is veelzijdig en omvat aspecten die in een Deltaplan-Conferentie vastgelegd kunnen worden: a) vijanden die tot doel hebben de EU te ondermijnen worden krachtig van repliek gediend, ook militair; b) in het buitenlands beleid bestrijdt de EU ambitieus, gecoördineerd en met inzet van alle middelen de onrust aan de grenzen (Oekraïne, Syrië, Noord-Afrika); c) ontevredenheid bij vooral de middengroepen in de bevolkingen die volgt uit de nadelen van het globalisme wordt gerepareerd door de ontmanteling van beschermingsconstructies die het kapitalisme hebben omgevormd tot corporatisme waardoor parlement en burgers buiten spel zijn gezet; d) politieke middenpartijen zetten in een ideeënstrijd de aanval in op de nationalisten en populisten; e) in het Noord-Zuid debat maakt de EU geen afspraken met anti-democratische landen als Turkije, maar door de bewaking van de buitengrenzen en een systeem van immigratiequota en verblijfsvergunningen die direct aansluiten op de arbeidsmarkt neemt het zelf de regie over het immigratiebeleid. Aangevuld met humanitaire hulp. Lidstaten die zich hierin niet kunnen vinden, zoals Polen of Hongarije worden met een B-status in quarantaine gezet.

Foto: Holocaust, razzia van Roma, Tweede Wereldoorlog (foto 48).

Franse onderzoeksjournalistiek naar de invloed van het Kremlin op het Front National

Waarom is er toenadering tussen het Franse Front National van Marine Le Pen en het Kremlin? Waaruit bestaat die relatie precies? Onderzoeksjournalist Raphaël Tresanini zocht het uit voor het Franse Canal+ dat werd uitgezonden op 2 november 2015. Het spektakel in vorm moet de inhoud maskeren die echter interessant genoeg blijft als achtergrondinformatie. Het is het genre van auto’s met gierende remmen, draaiende camera die mensen achtervolgt, name dropping, schimmige beelden en spannende muziek. Is het Front National door de financiële afhankelijkheid definitief onder invloed gekomen van het Kremlin? In elk geval proberen de Russen en de Franse rechts-nationalisten hun relatie te verbergen en zijn ze er niet open over. Alleen Jean-Marie Le Pen is bereid tot een interview. Hij ziet president Vladimir Putin als een kans op vrede voor de wereld.

Frankrijk dat een altijd ambivalente houding tegenover de VS heeft -politiek en cultureel- is het grootste land in Europa dat ontvankelijk is voor Russische avances. Hoewel het niet altijd duidelijk is of dat gemeend is of een strategische zet is om de binnenlandse opponenten de pas af te snijden. Maar zo beïnvloedt de opstelling van het Front National ook de toenadering van president Hollande of ex-president Sarkozy tot Putin. Dat het Kremlin de EU wil destabiliseren door extreem-rechtse en in mindere mate extreem-linkse Europese politieke partijen te steunen is de afgelopen twee jaar in onderzoeken en journalistieke artikelen vastgelegd. Zie hier.

Frankrijk dat net als de Russische Federatie terugverlangt naar een roemrijk -en voorgoed voorbij- verleden en in een morele crisis verkeert door die onduidelijke identiteit is in de EU de zwakste schakel en vormt het grootste risico voor een eensgezinde opstelling tegenover de politiek van het Kremlin. Onder meer noodzakelijk vanwege de annexatie van de Krim in maart 2014 en de Russische steun en initiatieven voor de oorlog in Oost-Oekraïne die de Europese veiligheidspolitiek de afgelopen twee jaar in gevaar heeft gebracht.

De conclusie dat Alexander Doegin die tijdens een gesprek met de assistent van Jean-Marie Le Pen in de lobby van een Moskous hotel wordt gefilmd een naaste (un proche) van Putin is valt te betwijfelen. Daartoe is de rechts-nationalistische Dugin te ver van de hoofdstroom van de Russische politiek afgedwaald. Hoe radicaal-nationalistisch deze sinds 2012 ook geworden is. Doegin, Konstantin Malofeev en Jean-Marie Le Pen zijn outsiders in hun omgeving van wie het de vraag is wie ze vertegenwoordigen. Vraag is dan ook of  Raphaël Tresanini wel het hoofdspoor volgt en zich niet te veel verdiept in de bijfiguren, en geen direct bewijs voor de band tussen het Front National en het Kremlin levert. Als inleiding in het onderwerp voldoet de reportage wel.

Kerk van het Vliegend Spaghettimonster tegenover de Kamer van Koophandel. Bij Pauw

Op 22 oktober 2015 liet de Kamer van Koophandel weten dat de ‘Kerk van het Vliegend Spaghettimonster’ (KVS) niet ingeschreven wordt in het handelsregister. De reden gaf het in een brief: ‘Voor registratie in het handelsregister van een kerkgenootschap gaan wij uit van een organisatie van aangeslotenen die zich de gemeenschappelijke godsverering van de aangeslotenen op de grondslag van gemeenschappelijke godsdienstige opvattingen ten doel stelt. Hierbij die de organisatie niet enkel naar het inzicht van de aangeslotenen, maar ook naar de huidige maatschappelijke opvattingen een religieus karakter te hebben. Bij uw organisatie ontbreekt dit religieuze karakter en is eerder sprake van een persiflage op religie. Uw organisatie registreren in het handelsregister als kerkgenootschap weigeren we om die reden’.

De KVS gaat hiertegen in beroep en zegt op de eigen site bezwaar aan te tekenen tegen de beslissing. Sinds 1 juli 2008 is de Handelsregisterwet 2007 in werking getreden. Dat verplicht ondernemingen en rechtspersonen zoals kerkgenootschappen zich in te schrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Het Handelsregister is een basisregistratie die moet voldoen aan de eisen die de overheid stelt aan alle basisregistraties. Artikel 2 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat kerkgenootschappen worden geregeerd door hun eigen statuut voor zover dat niet in strijd is met de wet.

Volgens artikel 6 van de Grondwet kan iedereen ‘zijn eigen godsdienst of levensovertuiging kiezen en zich op zijn eigen manier daarnaar gedragen, mits dit past binnen de wettelijke regels’. Het valt niet in te zien welke wettelijke regels en artikelen van de Grondwet door de KVS worden overtreden. Door de scheiding van kerk en staat mogen staat en de kerk ieder hun eigen zaken regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar de regels voorschrijven. Gelijke behandeling van godsdiensten wordt als een vertrekpunt van het Nederlands beleid ten aanzien van godsdiensten gezien. Er is geen reden voor de overheid of een instantie die overheidsbeleid uitvoert om een organisatie die zich als kerkgenootschap aanmeldt de toegang te weigeren.

De discussie bij Pauw voegt weinig toe, behalve het feit dat de KVS voor het eerst goed in de publiciteit komt. De reactie van de oudere programmamaaksters leert dat religie een kwestie van conformisme is. Wat de boerin niet kent dat vreet ze niet. Waarom het dragen van een pastavergiet dwazer of minder serieus zou zijn dan het dragen van een jurk door mannen, een hoofddeksel als een mijter, ‘bedekkende kleding die niet lijkt op die van ongelovigen’ of andere religieuze kleding is een vraag die alleen normatief beantwoord kan worden. De Kamer van Koophandel neemt de ruimte om te beoordelen hoe het ‘religieus karakter’ van een rechtspersoon getoetst moet worden. Omdat het die ruimte volgens de wet niet heeft dient de beslissing over de KVS teruggedraaid te worden. Niet door het bezwaar ertegen, maar door ingrijpen van de regering die dit niet zou moeten laten gebeuren. Maar de ontsporing door de Kamer van Koophandel afwachtend aanziet.