Zero Dark Thirty verheerlijkt marteling in de jacht op Osama

Update 7 mei 2013: Gawker toont aan dat de CIA invloed had op het eindresultaat. Het wist scènes gewijzigd of verwijderd te krijgen. In de Nederlandse filmpers werd de film positief ontvangen. Nrc.next noemde de film zelfs ‘razendknappe geschiedschrijving‘. Dat geeft te denken over het niveau van de Nederlandse filmpers. 

Zero Dark Thirty is een film van Kathryn Bigalow. Een thriller over de jacht op Osama bin Laden die dicht tegen de werkelijkheid aanleunt. Met de slogan: ‘The Biggest Manhunt in History‘. Vanaf 24 januari 2013 in de Nederlandse bioscopen, uitgebracht door A-Film. In de VS ontstond over de film al controverse toen bleek dat de filmmakers nauw met het Pentagon en de CIA samenwerkten. De paradox was dat daartoe geheime informatie aan schrijver Mark Boal en Katryn Bigalow werd gegeven door de regering-Obama waarvoor klokkenluiders doorgaans door de overheid worden vervolgd. Critici spraken toen al over propaganda.

Zonder die gezien te hebben bekritiseert Glenn Greenwald in The Guardian de film. Kern van zijn kritiek is dat het marteling verheerlijkt omdat valselijk wordt geclaimd ‘dat waterboarding en andere vormen van ondervragingstactieken onder dwang’ cruciaal waren voor het vinden van Osama. Een idee uit de hoge hoed van voormalig vice-president Dick Cheney dat nooit aangetoond is. De voortgang die Zero Dark Thirty in de lucht houdt is gebouwd op een verzinsel. De film fabriceert de leugen die in werkelijkheid niet werkte. Ook blijven bezwaren van CIA-medewerkers tegen de immorele en contra-productieve martelingen ongenoemd.

Maar een film is een artistiek product met een eigen logica en vormtaal dat leent uit de werkelijkheid. Dramatisering via hoofdpersonages dient om een filmwerkelijkheud te bouwen en door identificatie de toeschouwer in het verhaal te trekken. Daarom snijdt de kritiek dat een film iets verheerlijkt of juist aanvalt pas hout als de relatie met de werkelijkheid als uitgangspunt wordt genomen. Bij The Hobbit of Star Trek gebeurt dat niet. Bij Zero Dark Thirty dient dat evenmin te gebeuren. Het vertelt een hedendaags sprookje dat de werkelijkheid verzint. Het verschil tussen de twee trailers is opvallend. De bovenste kiest voor de fabel en de onderste voor de werkelijkheid. De laatste ontmoet kritiek omdat het de schijn van echt verkoopt.

Wanneer wordt de snelwegschutter gepakt?

Nederland kent de snelwegschutter en Wenen de Heckenschütze, de scherpschutter. Deze laatste jaagt sinds 25 augustus de Weners angst aan met een luchtdrukgeweer. Het aantal slachtoffers is tot nu toe 21. Ze hebben geen levensgevaarlijke verwondingen, maar blauwe plekken en bloeduitstortingen. Evenals bij de Nederlandse snelwegschutter ontbreken concrete aanwijzingen. In Wenen is in totaal 22.000 euro uitgeloofd voor de gouden tip. In Nederland 10.000 euro.

Er zijn verschillen. In de Oostenrijkse hoofdstad spreekt woordvoerder Mario Hejl van de Weense politie van een bijzonder verraderlijk en laffe misdaad, besonders hinterlistige und feige Straftat. In Nederland verklaart minister Opstelten op 2 september dat er wellicht helemaal geen snelwegschutter bestaat. Ook omdat technisch onderzoek geen enkel spoor opgelevert. Zo zijn er geen kogeltjes of andere projectielen gevonden. Sommigen denken dat deze draai van de KLPD een meesterzet is om de snelwegschutter uit de tent te lokken. Maar da’s drie weken later nog niet gebeurd.

Washington D.C. kende gedurende drie weken in oktober 2002 de Beltway sniper, de ringwegschutter. Er vielen toen 10 doden. De twee daders John Allen Muhammad en de minderjarige Lee Boyd Malvo werden toen opgepakt. Muhammed is in 2009 ter dood gebracht en Malvo kreeg zesmaal levenslang zonder kans op vrijlating. Verschil is dat er in Wenen en Nederland nog geen doden zijn gevallen. Muhammed schoot met een halfautomatische Bushmaster AR-15. Da’s van een andere orde dan een luchtdrukgeweer.

De schutters en de reacties erop leren ons iets over de verschillende landen. In de VS gaat het over leven en dood, geconcentreerd in drie weken, vallen er tien doden, volgt de klopjacht de regels van de thriller met vraag en antwoord-spel en volgt een afronding met een held die het raadsel oplost. In Oostenrijk wordt de mensen schrik aangejaagd, een psychologe geraadpleegd en de premie verhoogd,  maar is er geen sprake van levensbedreigende situaties. En Nederland? Wij weten niet eens of we eigenlijk wel een schutter hebben.

Anders is anders

Hoofdzaak is dat met zijn moorden Anders Breivik veel aandacht krijgt. Kon dat niet anders? Zonder dat-ie zelf spreekt worden zijn denkbeelden belicht. In ieder land wordt de daad van Breivik aanleiding om binnenlandse rekeningen te vereffenen. Groeperingen kunnen niet wachten zich van Breivik te distantiëren. Zijn daad heeft wat in gang gezet. Er wordt gezegd dat er iets fundamenteel veranderd is. Dat hebben we vaker gehoord en moet nog maar eens eerst aangetoond worden.

Terwijl Geert Wilders in de buitenlandse pers vrijwel ongenoemd blijft ruiken Nederlandse opiniemakers en politici de kans om hun rekening met Wilders te vereffenen. Nederland draait om de eigen navel en trekt een grote jas van moralisme aan. Die zelfoverschatting van het achteraf praten geeft de Nederlandse publiciteit en politiek de bescheiden reputatie die het verdient. De maatschappij heeft weinig aan dat gekissebis.

De gebeurtenissen in Noorwegen zijn nog te vers om er veel zinnigs over te zeggen. Volgens het huidig kader van de PvdA zijn er geen simpele oplossingen voor maatschappelijke problemen. Die heeft rechts niet en links evenmin. Dat klinkt aannemelijk. Wie de Nederlandse publiciteit van de afgelopen week gevolgd heeft ziet een whodunit met daders, medeplichtingen en een ratrace van onbewezen aannames. Maar geen afgewogen analyse.

Er is geen enkele partij die nog vanzelfsprekend de middenweg kan bewandelen die niet doorschiet naar het beschuldigen van moslims of PVV’ers. Partijen als CDA en VVD zwijgen uit armoede. Opiniemakers lijken het idee te hebben dat ze zich moeten uitspreken voor de een of de ander. Waarbij achteraf een eigen gelijk wordt gehaald of een frustratie verwerkt. Mensen laten zich kennen.

Noorwegen is niet zo vreedzaam en homogeen als het zelf voorstelt. De woorden van Einar Forde, de overleden Labour politicus, Wij zijn allen sociaal-democraten waren aanmatigend en tenenkrommend. Onder de oppervlakte is Noorwegen divers en zijn kansen ongelijk verdeeld. Waarbij rechts-extremisten en islamisten buiten de boot vallen. Ondanks een beeld dat met een beroep op nationalisme en consensus door de zittende klasse eroverheen gelegd wordt.

Die misleiding is hoge politiek. Elke reactie van bestuurders en opiniemakers op Anders Breivik is politiek geïnspireerd. Vertolkers van meningen hebben als doel dat ze hun eigen zaak versterken en die van de tegenstander verzwakken. Niets nieuws onder de zon. Gewoon zeggen dat Anders Breivik geestelijk gestoord is wordt in die logica gezien als een gemiste kans. Het is in het belang van sommigen om de bijzaken te compliceren.

Foto: Heinrich Hoerle, Masken, 1929 (Stiftung Haubrich)

Cablegate: Het Luzkhov Dilemma

Het klinkt als een boek van Vladimir Nabokov of Frederick Forsyth: Het Luzhov Dilemma. Maar het is de naam van een telegram van de VS-ambassade in Moskou dat op 1 december 2010 openbaar werd gemaakt door Wikileaks. Lezing maakt het extra spannend omdat de site cablegate.wikileaks.org nauwelijks bereikbaar is omdat die belaagd wordt. Waarschijnlijk door de Amerikanen en wat ingehuurde bondgenoten.

Voor het eerst ervaar ik het bezoeken van een site als spannend, illegaal zelfs. Binnen luistert men naar Radio Oranje of de BBC en buiten rijden de Duitse peilwagens. Nee, zo erg is het gelukkig niet. Toch geeft het aan hoe kwetsbaar het internet is. Openbaarheid is geen vanzelfsprekendheid.

Het telegram dateert van 12 februari 2010 en gaat over de intussen afgezette burgemeester Yuriy Luzhkov van Moskou. Schrijver is VS-ambassadeur John R. Beyrle. Het is van een hoog analytisch niveau, feitelijk onderbouwd, brisant van inhoud en vernietigend voor Putin. Het geeft inzicht in de werking van de macht en de samenwerking van Putin met criminele groepen. In een woord: meedogenloos.

Questions increasingly arise regarding Luzhkov’s connections to the criminal world and the impact of these ties on governance. De Amerikaanse ambassade schetst een grimmig beeld: Unfortunately, the shadowy world of corrupt business practices under Luzhkov continues in Moscow, with corrupt officials requiring bribes from businesses attempting to operate in the city.

Beyrle denkt niet dat Luzhkov vrijwillig terug zal treden omdat-ie stemmen levert aan Verenigd Rusland, de partij van Putin: Few believe that Luzhkov will voluntarily relinquish his post prior to 2012, when the Moscow City Duma must submit a list of mayoral candidates to Medvedev for his selection. United Russia will probably call on Luzhkov’s political machine and his genuine public support to deliver votes for them in the 2011 State Duma elections, as well as the 2012 Presidential contest. (..) This cable presents that side of Luzhkov — one that bears not only on Luzhkov and his handling of local politics, but on Putin and Medvedev as they move toward the 2012 elections.
 
Beyrle beseft echter zijn zwakte: Notwithstanding Luzhkov’s solid position, some of our contacts believe that cracks have appeared in his armor, due to his corrupt activities. Kanev told us that Luzhkov has many enemies because his wife has the most lucrative business deals in Moscow and many people think Luzhkov has received too much money.

Het lijkt geen toeval dat Luzhkov recent onder druk van Putin is afgetreden. Het telegram geeft aan dat Luzhkov slechts een tussenpersoon is die aan de lijn van Putin ligt. Hoewel een lastige tussenpersoon: According to Abdullayev, Luzhkov is following orders from the Kremlin to not go after Moscow’s criminal groups. For example, Abdullayev argued that it was only a public relations stunt from Putin to close gambling. In contrast to Kanev, Abdullayev said he did not see the sense in suitcases of money going into the Kremlin since it would be easier to open a secret account in Cyprus. He speculated that the Moscow police heads have a secret war chest of money. Abdullayev said that this money is likely used to solve problems that the Kremlin decides, such as rigging elections.  It can be accessed as a resource for when orders come from above, for example, for bribes or to pay off people when necessary.
 
Het oordeel komt niet onverwachts, maar is toch hard: According to many observers, the lawless criminal climate in Russia makes it difficult for businesses to survive without being defended by some type of protection. (..) In general, Muscovites have little freedom to speak out against corrupt activities and are afraid of their leaders.

Despite Medvedev’s stated anti-corruption campaign, the extent of corruption in Moscow remains pervasive with Mayor Luzhkov at the top of the pyramid. Luzhkov oversees a system in which it appears that almost everyone at every level is involved in some form of corruption or criminal behavior. Putin and Medvedev’s dilemma is deciding when Luzhkov becomes a bigger liability than asset. (..) Ousting Luzhkov before he is ready to go could create major difficulties because he could link others in the government to the corruption. While reforming Luzhkov’s questionable activities might seem like the right thing to do, for now keeping him in place, efficiently running the city, is United Russia’s best option. Ultimately, the tandem will put Luzhkov out to pasture, like it has done with fellow long-term regional leaders like Sverdlovsk oblast governor Edward Rossel and Tatarstan President Mintimir Shaymiyev.
 
Het beeld van corruptie en rechteloosheid dat uit deze analyse van VS-ambassadeur John R. Beyrle opstijgt is niet verrassend, maar wel de mate waarin deze corruptie alom aanwezig wordt geacht in de Russische overheid en de hardheid ervan. Het beeld van hervormingen dat zogenaamd wordt vertegenwoordigd door president Medvedev lijkt toe aan herwaardering. Het is fictie om het westen wat voor te toveren. De Russische overheid is een corrupt boevennest van hoog tot laag.

Hoe kunnen de Westerse politiek en zakenwereld zaken doen met een regime dat eigen burgers onderdrukt? Onze steun faciliteert deze onderdrukking zelfs. Wil Nederland dat op haar geweten hebben bijvoorbeeld in de samenwerking tussen Gasunie en Gazprom? Of liever gezegd, waarom wil de Westerse wereld zaken doen met een regime dat haar eigen burgers onderdrukt? Het telegram zou ook de Nederlandse politiek en zakenwereld te denken moeten geven.

Nu het publieke debat wordt onderbouwd door dit telegram van de Amerikaanse ambassadeur kunnen Nederlandse zakenwereld en politiek niet langer wegkijken. Of doen alsof ze van niks weten. Nu weten ze het en weten wij dat ze het weten. Hopelijk is de discussie over de wenselijkheid van onze banden met de regering Putin geopend en wordt deze pittig gevoerd.

Foto: Jan-Peter Balkenende in gesprek met Vladimir Putin in Gdansk, 2009