Hoe kan de waarheid in de politiek worden gebracht? Britse publieksactie tegen de leugens in de Brexit-campagne

We hebben Amnesty International voor mensenrechten, Transparency International voor corruptie, het World Justice Report voor de rechtsstaat en Greenpeace voor de natuur. Maar er is geen internationale organisatie voor de politiek die als hoofddoel heeft om leugens van politici onder de aandacht te brengen en het publiek te helpen in de bewustwording over het functioneren van politici en de vaststelling en verankering van een feitelijke waarheid. Zo’n internationale organisatie zou kunnen dienen als geweten, meetlat en terechtwijzing van leidende politici. Feit dat er nooit een organisatie is opgericht die de integriteit, het waarheidsgehalte en de verantwoordingsinformatie van partijpolitici meet tekent hun bijzondere positie. Dit gaat de controlerende taak van media te boven. Politici staan buiten de orde. Daarom moeten ze binnen de orde gebracht worden.

Er zijn drie categorieën politici. 1) zij die uitgaan van de feiten en zich aan de waarheid trachten te houden; 2) zij die af en toe een loopje met de waarheid nemen, maar toegeven als ze op een leugen betrapt worden en 3) zij die de feiten bewust verdraaien en niet toegeven als ze op een leugen betrapt worden, maar daar juist een nieuwe waarheid van maken. Het gaat erom om de leugens van die laatste categorie door te prikken en via een jaarlijkse rapportage openbaar te maken. In een artikel in NRC citeren Eva Cukier en Steven Derix James Sherr van de Britse denktank Chatham House over de Njet-diplomatie van het Kremlin: ‘In onze postmoderne tijd staan burgers erg sceptisch tegenover wat als waarheid wordt verkondigd. Als je flagrante leugens dan blijft herhalen, zullen mensen daar op den duur misschien toch een deel van gaan geloven.’ De waarheid moet terug in de politiek. Bewustwording bij het grote publiek kan er aan meewerken om dat te bereiken.

Juist de politici die een flinke portie nostalgie in hun politiek doen verdraaien het meest de feiten omdat ze vertrekken van een verkeerd uitgangspunt en zich in vreemde bochten moeten wringen. Daarover schreef ik recent in een commentaar: ‘Het is de illusie die Thierry Baudet, Jan Roos of Geert Wilders de Nederlanders voorhouden. Namelijk dat Nederland in een wereld vol agressie en bedreigingen als alleenstaande natiestaat kan overleven zonder bescherming van supranationale organisaties als de EU of de NAVO. Dat alles gevoed door een afnemend historisch besef en gereduceerd geschiedenisonderwijs en het eigen gesloten gelijk van de sociale media.’ Internationaal zijn het politici als Donald Trump, Boris Johnson, Nigel Farage en Vladimir Putin die met hun rug naar zowel toekomst als realistische politiek staan en glashard liegen en hun leugens tot uitgangspunt van beleid maken. Ook andere politici liegen of proberen de waarheid te verdraaien, maar het verschil is dat als ze door oppositie of media op leugens betrapt worden ze uiteindelijk toegeven. Al is het met een smoes. Ze erkennen de feiten en proberen er geen nieuwe waarheid vol leugens boven te plaatsen.

Bovenstaande video gaat over het antwoord op de leugens tijdens de Brexit-campagne. Nederland kende bij het referendum over de associatie-overeenkomst met Oekraïne ook een campagne waarin het slecht gesteld was met de waarheid. Het publiek werd vooral door het NEE-kamp voorgelogen en feiten werden verdraaid. In het Verenigd Koninkrijk is het volgens een artikel in Business Insider (BI) Marcus J. Ball die met crowdfunding 167.000 euro (£145.000) heeft opgehaald voor het project #BrexitJustice. Hij wil politici die zich misdroegen in de campagne voor de rechter brengen. Hij heeft de diensten ingehuurd van het in Londen gevestigde advocatenkantoor Edmonds Marshall McMahon om ‘de leiders van Vote Leave op basis van fraude, wangedrag in een openbaar ambt, ongepaste beïnvloeding en, eventueel, het aanzetten tot rassenhaat’ aan te klagen.

Ball neemt Boris Johnson en Nigel Farage uit het Leave-kamp op de korrel, maar zal zonodig ook actie ondernemen tegen politici uit het Remain-kamp die zich misdragen hebben door leugens of wangedrag. Hij zegt tegen BI: ‘Als #BrexitJustice echt gaat over de waarheid in de politiek dan moeten we oneerlijkheid aan beide zijden van de politieke scheidslijn onderzoeken. Als we een sterke zaak tegen de politieke leiders van zowel het Leave- als het Remain-kamp op kunnen bouwen dan zullen we zowel het Leave- als het Remain-kamp vervolgen.’ Deze crowdfunding verdient navolging in andere landen en kan wellicht dienen om een internationale organisatie op te bouwen die leugenachtige politici binnen de orde van de feitelijkheid houdt.

Afshin Ellian negeert rol van toezicht en kritische journalistiek

‘Het is zeer kwalijk hoe D66, gesteund door haar mediaorgaan NRC Handelsblad, de activiteiten van de AIVD onderwerp van discussie maakt.’ Aldus Afshin Ellian die in een Elsevier-column met de titel ‘Tweede Kamer moet de hypes van D66 en NRC negeren‘ alles uit de kast haalt tegen wat-ie overduidelijk ziet als links-liberale vrijzinnigheid. Met z’n focus op de bestrijding van het jihadisme haalt Ellian van alles door elkaar en verliest het overzicht. Het gaat om toezicht door parlement en CTIVD, proportionaliteit van spionage van burgers, en journalistiek die de macht ter discussie stelt. En dat NRC het mediaorgaan van D66 zou zijn is de vraag. Omdat het niet in z’n verhaal past moffelt Ellian de SP als meest kritische volger van de AIVD weg.

Schokkend hoe gouvernementeel Ellian zich opstelt. Hij vergeet dat onafhankelijke journalistiek de macht dient te bevragen. Een volwassen democratie kan niet functioneren zonder kritische journalistiek. Ellian stelt dat ‘NRC voorop loopt in het creëren van een bedenkelijke sfeer rond de Nederlandse inlichtingendiensten’ maar onderbouwt dat niet. Hij verwijst naar een NRC-artikel dat critici aan het woord laat die om meer toezicht en controle op de inlichtingendiensten vragen. Maar hoe onderzoek en verslaglegging van NRC -dat zich opstelt als doorgeefluik van kritiek op het kabinet- tot een bedenkelijke sfeer kan leiden valt niet in te zien. Het is eerder andersom. Het goedpraten van Ellian dat parlementaire controle en toezicht op AIVD en MIVD niet nodig zijn en kabinetsleden uit principe niet liegen tegen burger of parlement is bedenkelijk. 

Ellian rechtvaardigt de claim van minister Plasterk en de veiligheidsdiensten dat het alle middelen inzet om het terrorisme te bestrijden met de dooddoener dat Plasterk gelijk heeft: ‘Het is helemaal waar wat de minister zegt.’ Werkt de democratie volgens Ellian zo simpel? De onthullingen aan de hand van de documenten van Edward Snowden hebben juist duidelijk gemaakt dat nationale inlichtingendiensten hun boekje te buiten gaan. De vraag is niet uitzonderlijk of dat in Nederland ook het geval is. Dan kan via onderzoek uitgezocht worden. Daarnaast zijn deze diensten bezig met economische spionage en spionage van onschuldige burgers. 

In parlement, bij CTIVD en in de maatschappij staat ter discussie of de veiligheidsdiensten de wet overtreden. Een houding om dat zorgvuldig uit te zoeken dient de democratische rechtsorde meer dan het wegmoffelen van bezwaren. Ellian schiet definitief uit de bocht als-ie beweert dat NRC en D66 een ‘zeer beperkt begrip van de rechtsstaat‘ hanteren: ‘wel permanente controle op politie en inlichtingendiensten, maar geen aandacht voor de strijd tegen terrorisme, dat de rechtsstaat ernstig bedreigt.’ Dit is zo aantoonbaar onjuist en naast de waarheid dat Ellian met deze uitspraak niet D66 en NRC beschadigt, maar vooral zichzelf. Afshin Ellian heeft de realiteit van de democratische rechtsorde en de rol van kritische journalistiek geheel uit het oog verloren. 

Foto: Minister Plasterk verdedigde het handelen van de AIVD. Credits: ANP

AIVD hackt internetfora en overtreedt wet. Wat deed het toezicht?

NRC zet de reeks onthullingen uit de NSA-documenten van Edward Snowden voort. Bezoekers van Nederlandse internetfora moeten zich zorgen maken. De AIVD breekt in op servers van internetfora en verzamelt gegevens van alle bezoekers. Ook van u en mij tegen wie helemaal geen verdenking van terrorisme bestaat of het vermoeden dat we een bedreiging voor de rechtsorde zijn. Wat de AIVD doet is tegen de wet. Een doelwit moet aan te wijzen kunnen zijn. Een sleepnet dat iedereen meeneemt is ontoelaatbaar.

Opvallend is dat alle partijen in de Tweede Kamer zich tegen deze praktijken van de AIVD uitspreken. Ook VVD en PvdA. Waar laat dat toezichthouder CTIVD en minister Plasterk die steeds meer grip op de AIVD wil krijgen? Waaruit heeft hun toezicht de afgelopen jaren eigenlijk bestaan als dit de praktijk is geworden? Hebben de CTIVD en Plasterk wel inzicht in het precies functioneren van de AIVD of worden ze door die dienst met een kluitje in het riet gestuurd, op afstand gehouden? Hoe is het mogelijk dat niet Anonymous of hackers met minder ethische doelstellingen de grootste wetsovertreders zijn maar een overheidsdienst zelf? De ongebreidelde wetsovertreding door de AIVD valt voorlopig alleen te verklaren door het devies dat wat technisch mogelijk is ook gebeurt. Of het wenselijk en wettelijk is interesseert de AIVD blijkbaar niet.

Als de roep klinkt om het hoofd van de AIVD Rob Bertholee van zijn functie te ontheffen dan kan dat een symbolisch begin zijn van een hoognodige grote schoonmaak. In 2012 verklaarde Bertholee dat de AIVD transparanter naar de burger moest zijn: ‘Mensen denken dat we ze zomaar kunnen bespieden‘. Bertholee suggereerde dat transparantie een van z’n persoonlijke doelen was, hij zei dat belangrijk te vinden. Het is niet alleen aantoonbaar onjuist wat-ie toen zei, het is ook hypocriet om zich voor te laten staan op transparantie om tegelijk stiekem de wet te overtreden door de burger te bespieden. Iemand als Rob Bertholee die liegt, bedriegt en bespiedt is in een normale democratische rechtsorde niet te handhaven.

Hoe dan ook moeten alle activiteiten van de AIVD, maar ook die van de andere veiligheidsdiensten en samenwerkingsverbanden weer onder de wet worden gebracht. De programma’s die de wet overtreden moeten per omgaande worden beëindigd. Het onvoldoende toezicht van CTIVD en minister Plasterk baart zorgen. Dat moet zo snel mogelijk op orde worden gebracht. Directeur Bert van Delden van de CTIVD is al lang niet meer geloofwaardig en kan ook beter z’n boeltje pakken. Hij heeft eerder aangetoond een te volgzame mentaliteit te hebben en de massale spionage van burgers in Nederland niet af te keuren. 

Foto: Hoofdkantoor AIVD in Zoetermeer, 2007.

Gaat volgens de BBC Greenwald te ver? Of gaat de BBC niet ver genoeg?

Stephen Sackur van HARDtalk van BBC World News spreekt met Glenn Greenwald. Hij bracht de onthullingen van Edward Snowden. De relatie van Greenwald met de gevestigde journalistiek is slecht. Gesprekken lopen niet soepel. Dat ligt aan Greenwald die scherp en neerbuigend in z’n oordeel over dat soort journalistiek kan zijn en aan de journalisten van de gevestigde media. Ze stellen zich doorgaans kritischer op tegenover hun collega-onderzoeksjournalisten die de vanzelfsprekendheid van de macht in twijfel trekken dan tegenover de macht zelf. Het raakt aan de vraag wat journalistiek is en hoe het verschilt van activisme. Hoewel het de gelouterde Stephen Sackur aanvankelijk lukt een houding als evenwichtige, professionele journalist aan te nemen ontsnapt-ie gaandeweg het gesprek toch niet aan die houding van onderhorigheid aan de macht.

Het is een memorabel gesprek dat ingaat op Greenwalds werkwijze en z’n overwegingen, en op de diverse posities die journalisten in kunnen nemen. Als introductie in het onderwerp een inzichtelijk gesprek.

Juist op het punt waar Sackur door had kunnen vragen, vraagt-ie niet door. Dat gaat over de voorwaarden waaronder Snowden de NSA-documenten aan Laura Poitras en Greenwald heeft gegeven. Naar aanleiding van de NSA-onthullingen in de NRC ontstond begin deze week een discussie tussen WikiLeaks en Greenwald. Een grafiek bevatte veel zwart gemaakte namen. NRC-journalist Huib Modderkolk stelde dat dat was om de bron te beschermen. Snowden dus. Maar Guardian-journaliste Janine Gibson die ook met Snowden samenwerkte zei op 19 oktober: ‘He [Snowden] has never issued any kind of edict about how we should report the story. He expressed what he thought was important, but there’s been no restrictions‘. Edward Snowden stelde dus geen beperkingen aan de journalisten aan wie hij de documenten gaf. Greenwald stelt echter dat dat wel zo is en Modderkolk sluit zich aan bij die mening. En wordt zo afhankelijk van Glenn Greenwalds interpretatie.

De houding van Greenwald om Snowden te willen beschermen valt te verklaren uit zijn angst om zelf als samenzweerder aangeklaagd te worden en het op te moeten nemen voor Snowden. De positie van Edward Snowden is delicaat omdat-ie door zijn ondertekende verklaring  van geheimhouding uit de vertrouwelijkheid heeft geklapt. Zelfs critici die hem als held zien begrijpen dat daar een straf op staat. Alleen niet van hoogverraad of spionage zoals de Espionage Act van 1917 biedt -met de consequentie van jarenlange opsluiting- maar een disciplinaire straf die de ambtenaar of de werknemer past die over de schreef gaat.

Voor de zoveelste keer blijkt dat de onthullingen pas in de eerste fase verkeren. Nog maar zo’n 250 documenten zijn  geopenbaard, zo verklaart Greenwald. Er komen er nog tienduizenden aan die als basis voor artikelen dienen. Mogelijk hebben Greenwald en Poitras 200.000 documenten in bezit. Het vrijgeven in een keer is een ultiem red- of wraakmiddel dat een zekere garantie biedt voor de fysieke veiligheid van Snowden, Poitras en Greenwald. Edward Snowden die nu in Rusland verzeild is geraakt heeft verklaard zelf geen documenten meer in bezit te hebben. Maar voor zijn tegenstanders valt niet na te gaan of die bewering klopt.

Eerste reacties op de NSA-onthullingen in NRC. Een mooi circus

Siddert het Binnenhof door de NSA-onthullingen die de NRC vanaf vandaag brengt? Nog niet. Toch tekent zich al enige onrust aan. SP’er Ronald van Raak zegt tegen RTL Nieuws het onverantwoord te vinden dat onze regering blijft zwijgen: ‘Ik wil nu snel van minister Plasterk horen of hij deze verdenking van zich af kan werpen. Hij zegt dat onze inlichtingendiensten zich aan de wet houden, maar dat vertrouwen ben ik verloren.‘ Ook D66’er Gerard Schouw ‘wil nu weten van minister Plasterk wat hij eraan gaat doen‘. PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt verdedigt Plasterk met de dooddoener dat de onthullingen ‘bevestigt wat we al weten’ en houdt een vooronderzoek naar een parlementaire enquête nog af. Linda Voortman van GroenLinks steunt juist zo’n vooronderzoek en pleit voor een ‘stevige, democratische controle op de inlichtingendiensten‘.

De NRC keilt de onthullingen publicitair aan. Gisteren waren NRC-onderzoeksjournalist Huib Modderkolk en hoofdredacteur Peter Vandermeersch bij DWDD. Vanochtend verscheen een andere NRC-journalist Steven Derix met piratenvoorman Dirk Poot en internet-advocaat Christiaan Alberdingk Thijm bij Tros Nieuwsshow. De NRC-site voert brokjes nieuws. Glenn Greenwald twitterde gisteravond: ‘Preview of our big set of NSA/GCHQ stories coming this week in the Netherlands with @NRC‘. Andere media geven reacties op het nieuws. De Volkskrant die de scoop aan de eigen neus voorbij zag gaan kiest in een grootmoedige houding voor een vaderlijke toon. Nieuws over 50.000 gehackte computernetwerken en Uruzgan is nieuw, de rest niet.

De onthullingen zie ik als revanche van de NRC voor eerder gemakzuchtige en volgzame verslaggeving. Zoals de bewieroking van president Obama zo’n dik jaar geleden. Edward Snowden trad begin zomer 2013 naar buiten. Denkbaar is dat dit nog net tijdig wakker worden van de NRC de verdienste van de hoofdredacteur en een nieuwe generatie journalisten is. Over de interne verdeeldheid binnen de NRC en het weggeëbde voordeel van de twijfel voor president Obama en zijn kabinet zullen we de komende maanden hopelijk meer horen. Want de opstelling van de NRC tegenover Obama was tot een jaar terug wel erg braafjes en weinig kritisch.

Hoe de invloed van de onthullingen in NRC uitpakt ligt aan de aard en de ernst ervan en de soliditeit van de verdediging van kabinet en veiligheidsdiensten. Daarover valt nog weinig te zeggen. Oppositiepartij D66 heeft trouwens de handen half gebonden in een akkoord met VVD, PvdA, SGP en CU. Worden de D66-ers Schouw en Verhoeven teruggeroepen als het serieus wordt? SP, GroenLinks en CDA hebben het geluk van de wereld dat minister Plasterk in dit dossier tot nu toe niet heeft kunnen overtuigen. Los van dubbelzinnigheden van het partnerschap met Amerikaanse en Britse veiligheidsdiensten die nu eenmaal volgen uit de eigenaardigheden van spionage ‘tussen’ landen voegt-ie daar onnodig z’n eigen onzekerheid en dubbelzinnigheden aan toe.

Foto: Publicatie van een grafiek uit de ‘Snowden-documenten’ in NRC: ‘Worldwide SIGINT/Defense Crypologie Platform‘ over de locatie en infrastructuur van 50.000 door de VS gehackte computernetwerken die voor spionage worden ingezet.

NRC start publicatie Snowden-documenten. Samen met Greenwald

Morgen 23 november begint in NRC de lang verwachte reeks NSA-onthullingen over de Amerikaanse spionage in Nederland. Volgens NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch spioneren de Amerikanen sinds 1946 in Nederland. En wilden ze dat liever niet gezegd hebben. Maar de NRC doet het toch door het te onthullen.

Journalisten Steven Derix en Huib Modderkolk werkten de afgelopen maanden met correspondente Floor Boon samen met Glenn Greenwald. Die proforma met NRC een contract tekende als medewerker. Huib Modderkolk en Peter Vandermeersch geven een voorbeschouwing in DWDD. Ze zien de reeks als een work in progress. Wat af is wordt -in brokjes- gepubliceerd. Andere aspecten die nog niet af zijn worden verder onderzocht. Hierbij wordt contact gezocht met de Nederlandse veiligheidsdiensten om niet in wettelijke problemen te komen. Elke publicatie is immers een afweging  van tientallen feiten. Vandermeersch ontkent dat marketing een rol speelt in de reeks onthullingen, maar volgend promotie-filmpje met Glenn Greenwald doet anders vermoeden:

Foto 1: Schermafbeelding van Huib Modderkolk (links) en Peter Vandermeersch in DWDD, 22 november 2013.

Foto 2: De NSA-dossiers in NRC.