Minister Plasterk: Melding aangeschoten wild

‘Kletspraat verkopen op televisie en daarna het parlement in het ongewisse laten van de ware toedracht, dat raakt diep aan de geloofwaardigheid van minister Plasterk, en niet te vergeten de geloofwaardigheid van de politiek in het algemeen.‘ Aldus het commentaar van Martin Sommer in De Volkskrant. Hij vindt dat het land niet gediend is met het aanblijven van minister Plasterk. Deze minister is aangeschoten wild zoals minister Gijs van Aardenne dat in de jaren ’80 was toen vanwege de RSV-affaire die term voor hem werd gemunt.

Dat premier Mark Rutte positief denkt over zijn minister van Binnenlandse Zaken is voorspelbaar. Rutte heeft als hoofdtaak om de sfeer in de coalitie goed te houden en de VVD en PvdA bij elkaar te houden. ‘Ik vond dat hij het goed deed‘, zegt Rutte desgevraagd over de rol van Plasterk in het debat over de inlichtingendiensten waar de minister een door een grote minderheid gesteunde motie van wantrouwen aan z’n broek kreeg. Rutte voegde toe ‘ernaar uit te kijken met Plasterk verder te werken‘. Een aandoenlijke verklaring die ontroert.

Onmiskenbaar is de toch al zwakke positie van Plasterk nog verder verzwakt. Met voordeel voor anderen. Nog het minst is dat van belang op het beleidsterrein van de inlichtingendiensten waar het rapport Dessens over sturing en toezicht op die diensten brede steun geniet. De aanbevelingen zullen naar verwachting onverkort ingevoerd worden. Maar er is ook de provinciale herindeling waar consensus ontbreekt of schaalvergroting wel tot doelmatig bestuur leidt. Terug naar zeven provincies is de wens van de VVD die Plasterk mag uitvoeren. Met de provincie Noordwest-Nederland met bijna zevenmaal zoveel inwoners als Friesland. Het wachten is op kamervragen van de Partij voor de Dieren over aangeschoten wild. Over het onnodig lijden van ministers. 

Foto: Meldingsformulier aangeschoten wild.

Plasterk staat debat over spionage in de weg. Graag over de inhoud

Politiek is duidelijk. De oppositie doet aan oppositie. Hoewel dat tegenwoordig in de landelijke politiek minder duidelijk is dan voorheen. Met een ‘gedogende’ oppositie van D66, CU en SGP die tegen de coalitie van VVD en PvdA aanleunt. Maar Ronald van Raak van de SP is echte oppositie. Hij lust minister Ronald Plasterk rauw.

Van Raak heeft gelijk dat Plasterk een flutverhaal heeft. Dat zal Plasterk diep in z’n hart ook zo vinden. De beantwoording door de ministers Plasterk en Hennis over het verzamelen van 1,8 miljoen gegevens van telefoongesprekken roept vragen op. Morgen is het kamerdebat. De positie van Plasterk staat ter discussie omdat-ie in oktober en november 2013 in de media niet de waarheid heeft gesproken over wie de 1,8 miljoen gegeven verzamelde: de NSA of de Nederlandse veiligheidsdiensten. Plasterk meende de NSA, maar nu geeft-ie toe dat de gegevens door de Nederlandse diensten zijn verzameld. Hij weet dat al sinds 22 november.

Naast wat Van Raak en commentaren in de media over de zogenaamde verdedigingslinie van minister Plasterk zeggen, zoals RTL’s Pieter Klein: ‘Het werk van inlichtingen- en veiligheidsdienst is geheim, en omdat het staatsgeheim is, kan ik er niets over zeggen‘ valt er op die beantwoording nog meer af te dingen. Bijvoorbeeld over de claim dat in oktober 2013 nog niet uit de media bleek dat er ook metadata waren vastgelegd door de inlichtingsdiensten. Da’s te rigoureus en interpreteert het artikel in Le Monde te eenzijdig. Zie hier.

Zelfs als blijkt dat Plasterk geen voldoende grip op de materie heeft en de Tweede Kamer door onkunde, onbegrip of moedwil onvolledig heeft geïnformeerd is-ie nog niet belangrijk genoeg om onderwerp van een kamerdebat te zijn. Hoewel het daar wel op uit zal draaien. Partijpolitiek kan ook afleiding zijn. De focus zou moeten liggen op de rechtmatigheid en de doelmatigheid van de operaties van de inlichtingendiensten AIVD en MIVD. Het ongelukkige optreden van Plasterk vergemakkelijkt het feit dat zijn positie dient als rookgordijn om de transparantie over de geheime diensten te verhinderen. Hij vangt de kogel op. Blijft-ie leven?

Gaat volgens de BBC Greenwald te ver? Of gaat de BBC niet ver genoeg?

Stephen Sackur van HARDtalk van BBC World News spreekt met Glenn Greenwald. Hij bracht de onthullingen van Edward Snowden. De relatie van Greenwald met de gevestigde journalistiek is slecht. Gesprekken lopen niet soepel. Dat ligt aan Greenwald die scherp en neerbuigend in z’n oordeel over dat soort journalistiek kan zijn en aan de journalisten van de gevestigde media. Ze stellen zich doorgaans kritischer op tegenover hun collega-onderzoeksjournalisten die de vanzelfsprekendheid van de macht in twijfel trekken dan tegenover de macht zelf. Het raakt aan de vraag wat journalistiek is en hoe het verschilt van activisme. Hoewel het de gelouterde Stephen Sackur aanvankelijk lukt een houding als evenwichtige, professionele journalist aan te nemen ontsnapt-ie gaandeweg het gesprek toch niet aan die houding van onderhorigheid aan de macht.

Het is een memorabel gesprek dat ingaat op Greenwalds werkwijze en z’n overwegingen, en op de diverse posities die journalisten in kunnen nemen. Als introductie in het onderwerp een inzichtelijk gesprek.

Juist op het punt waar Sackur door had kunnen vragen, vraagt-ie niet door. Dat gaat over de voorwaarden waaronder Snowden de NSA-documenten aan Laura Poitras en Greenwald heeft gegeven. Naar aanleiding van de NSA-onthullingen in de NRC ontstond begin deze week een discussie tussen WikiLeaks en Greenwald. Een grafiek bevatte veel zwart gemaakte namen. NRC-journalist Huib Modderkolk stelde dat dat was om de bron te beschermen. Snowden dus. Maar Guardian-journaliste Janine Gibson die ook met Snowden samenwerkte zei op 19 oktober: ‘He [Snowden] has never issued any kind of edict about how we should report the story. He expressed what he thought was important, but there’s been no restrictions‘. Edward Snowden stelde dus geen beperkingen aan de journalisten aan wie hij de documenten gaf. Greenwald stelt echter dat dat wel zo is en Modderkolk sluit zich aan bij die mening. En wordt zo afhankelijk van Glenn Greenwalds interpretatie.

De houding van Greenwald om Snowden te willen beschermen valt te verklaren uit zijn angst om zelf als samenzweerder aangeklaagd te worden en het op te moeten nemen voor Snowden. De positie van Edward Snowden is delicaat omdat-ie door zijn ondertekende verklaring  van geheimhouding uit de vertrouwelijkheid heeft geklapt. Zelfs critici die hem als held zien begrijpen dat daar een straf op staat. Alleen niet van hoogverraad of spionage zoals de Espionage Act van 1917 biedt -met de consequentie van jarenlange opsluiting- maar een disciplinaire straf die de ambtenaar of de werknemer past die over de schreef gaat.

Voor de zoveelste keer blijkt dat de onthullingen pas in de eerste fase verkeren. Nog maar zo’n 250 documenten zijn  geopenbaard, zo verklaart Greenwald. Er komen er nog tienduizenden aan die als basis voor artikelen dienen. Mogelijk hebben Greenwald en Poitras 200.000 documenten in bezit. Het vrijgeven in een keer is een ultiem red- of wraakmiddel dat een zekere garantie biedt voor de fysieke veiligheid van Snowden, Poitras en Greenwald. Edward Snowden die nu in Rusland verzeild is geraakt heeft verklaard zelf geen documenten meer in bezit te hebben. Maar voor zijn tegenstanders valt niet na te gaan of die bewering klopt.

Eerste reacties op de NSA-onthullingen in NRC. Een mooi circus

Siddert het Binnenhof door de NSA-onthullingen die de NRC vanaf vandaag brengt? Nog niet. Toch tekent zich al enige onrust aan. SP’er Ronald van Raak zegt tegen RTL Nieuws het onverantwoord te vinden dat onze regering blijft zwijgen: ‘Ik wil nu snel van minister Plasterk horen of hij deze verdenking van zich af kan werpen. Hij zegt dat onze inlichtingendiensten zich aan de wet houden, maar dat vertrouwen ben ik verloren.‘ Ook D66’er Gerard Schouw ‘wil nu weten van minister Plasterk wat hij eraan gaat doen‘. PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt verdedigt Plasterk met de dooddoener dat de onthullingen ‘bevestigt wat we al weten’ en houdt een vooronderzoek naar een parlementaire enquête nog af. Linda Voortman van GroenLinks steunt juist zo’n vooronderzoek en pleit voor een ‘stevige, democratische controle op de inlichtingendiensten‘.

De NRC keilt de onthullingen publicitair aan. Gisteren waren NRC-onderzoeksjournalist Huib Modderkolk en hoofdredacteur Peter Vandermeersch bij DWDD. Vanochtend verscheen een andere NRC-journalist Steven Derix met piratenvoorman Dirk Poot en internet-advocaat Christiaan Alberdingk Thijm bij Tros Nieuwsshow. De NRC-site voert brokjes nieuws. Glenn Greenwald twitterde gisteravond: ‘Preview of our big set of NSA/GCHQ stories coming this week in the Netherlands with @NRC‘. Andere media geven reacties op het nieuws. De Volkskrant die de scoop aan de eigen neus voorbij zag gaan kiest in een grootmoedige houding voor een vaderlijke toon. Nieuws over 50.000 gehackte computernetwerken en Uruzgan is nieuw, de rest niet.

De onthullingen zie ik als revanche van de NRC voor eerder gemakzuchtige en volgzame verslaggeving. Zoals de bewieroking van president Obama zo’n dik jaar geleden. Edward Snowden trad begin zomer 2013 naar buiten. Denkbaar is dat dit nog net tijdig wakker worden van de NRC de verdienste van de hoofdredacteur en een nieuwe generatie journalisten is. Over de interne verdeeldheid binnen de NRC en het weggeëbde voordeel van de twijfel voor president Obama en zijn kabinet zullen we de komende maanden hopelijk meer horen. Want de opstelling van de NRC tegenover Obama was tot een jaar terug wel erg braafjes en weinig kritisch.

Hoe de invloed van de onthullingen in NRC uitpakt ligt aan de aard en de ernst ervan en de soliditeit van de verdediging van kabinet en veiligheidsdiensten. Daarover valt nog weinig te zeggen. Oppositiepartij D66 heeft trouwens de handen half gebonden in een akkoord met VVD, PvdA, SGP en CU. Worden de D66-ers Schouw en Verhoeven teruggeroepen als het serieus wordt? SP, GroenLinks en CDA hebben het geluk van de wereld dat minister Plasterk in dit dossier tot nu toe niet heeft kunnen overtuigen. Los van dubbelzinnigheden van het partnerschap met Amerikaanse en Britse veiligheidsdiensten die nu eenmaal volgen uit de eigenaardigheden van spionage ‘tussen’ landen voegt-ie daar onnodig z’n eigen onzekerheid en dubbelzinnigheden aan toe.

Foto: Publicatie van een grafiek uit de ‘Snowden-documenten’ in NRC: ‘Worldwide SIGINT/Defense Crypologie Platform‘ over de locatie en infrastructuur van 50.000 door de VS gehackte computernetwerken die voor spionage worden ingezet.

NRC start publicatie Snowden-documenten. Samen met Greenwald

Morgen 23 november begint in NRC de lang verwachte reeks NSA-onthullingen over de Amerikaanse spionage in Nederland. Volgens NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch spioneren de Amerikanen sinds 1946 in Nederland. En wilden ze dat liever niet gezegd hebben. Maar de NRC doet het toch door het te onthullen.

Journalisten Steven Derix en Huib Modderkolk werkten de afgelopen maanden met correspondente Floor Boon samen met Glenn Greenwald. Die proforma met NRC een contract tekende als medewerker. Huib Modderkolk en Peter Vandermeersch geven een voorbeschouwing in DWDD. Ze zien de reeks als een work in progress. Wat af is wordt -in brokjes- gepubliceerd. Andere aspecten die nog niet af zijn worden verder onderzocht. Hierbij wordt contact gezocht met de Nederlandse veiligheidsdiensten om niet in wettelijke problemen te komen. Elke publicatie is immers een afweging  van tientallen feiten. Vandermeersch ontkent dat marketing een rol speelt in de reeks onthullingen, maar volgend promotie-filmpje met Glenn Greenwald doet anders vermoeden:

Foto 1: Schermafbeelding van Huib Modderkolk (links) en Peter Vandermeersch in DWDD, 22 november 2013.

Foto 2: De NSA-dossiers in NRC.

NSA-documenten tonen aan: dataverzameling ‘tegen’ landen. Wat zegt dat over komende schadecontrole door Nederland?

Afgelopen dinsdag kwamen tegenstrijdige berichten naar buiten. De NSA zou in een maand tijd 33 miljoen persoonsgegevens in Noorwegen hebben afgetapt. Inlichtingenchef Generaal Kjell Grandhagen verklaarde in eerste instantie volgens TheLocal.no verrast te zijn door de Amerikaanse  spionage in Noorwegen: ‘The head of NIS, Norway’s intelligence service, Lieutenant General Kjell Grandhagen, told Dagbladet that his agency had not collaborated with US to collect the data, and had been unaware that it was being collected.‘ Reuters kwam later op die dinsdag de 19de november naar aanleiding van een ingelaste persconferentie van Grandhagen met een persbericht dat haaks stond op zijn eerdere verklaring. Hij stelde nu dat Noorwegen de 33 miljoen persoonsgegevens had verzameld die vervolgens werden gedeeld met de NSA: ‘This was not data collection from Norway against Norway, but Norwegian data collection that is shared with the Americans.‘

Glenn Greenwald betwijfelt vandaag in Dagbladet de claim van Grandhagen dat de Noorse inlichtingendienst zelf persoonsgegevens aftapte. Uit gelekte NSA-documenten over het Boundless Informant-programma blijkt dat dit instrument gegevens tegen een land verzamelt: ‘against that country‘. Greenwald acht daarom de claim van de Noorse inlichtingendienst onwaarschijnlijk dat het zelf gegevens verzamelde en die vervolgens aan de NSA doorgaf. Dit staat haaks op de werkwijze die uit de beschrijving van Boundless Informant blijkt.

Het bericht van Reuters geeft de opinie van generaal Grandhagen. Hij gebruikt het argument dat de Noorse inlichtingendienst de data verzamelde vanwege Noorse militaire operaties in het buitenland die verband hielden met de bestrijding van terrorisme. Dit klinkt volgens Greenwald ongeloofwaardig. De NSA heeft een apart label ‘Afghanistan‘ en het afgetapte verkeer van Noorwegen -of het andere voorbeeld: Spanje- is vele malen groter dan het verkeer dat in Afghanistan wordt afgetapt. Dus afgetapte persoonsgegevens die verband houden met het ‘terrorisme’ kunnen niet het volledige afgetapte verkeer in Noorwegen verklaren.

Er zijn twee kanttekeningen te maken over de Noorse kwestie die verband houden met de journalistiek. De tegenstrijdige verklaringen van generaal Grandhagen werden ‘witgewassen’ door het persbericht van Reuters dat feitelijk niet meer was dan een opinie van Grandhagen die opgetekend werd in een persconferentie. Gevestigde media namen het blindelings en zonder commentaar over en presenteerden het als feit.

De reactie in Noorwegen kan gezien worden als een vooraankondiging van wat Nederland te wachten staat. Greenwald heeft onthullingen over de Amerikaanse spionage in Nederland aangekondigd. Naar verluidt gebeurt dit in samenwerking met de NRC. Te verwachten valt dat deze onthullingen verband houden met het instrument Boundless Informant waarvan uit NSA-documenten blijkt dat het in real-time metadata verzamelt van een land en met een muisklik details kan oproepen uit die verzameling tegen dat land. Recent verschenen publicaties over een reeks van landen, zoals Frankrijk, Duitsland, Brazilië, Spanje en Noorwegen waaruit bleek dat ze massaal worden bespioneerd door de VS. De reactie op de komende onthullingen van de AIVD of de NCTV is voorspelbaar. Een directeur zegt dat het gegevens verzamelt voor de NSA, minister Plasterk spreekt z’n zorgen uit en de media nemen het bericht over. Waarmee verhuld wordt dat Nederland achter de feiten aanloopt, geen baas in eigen huis is en de politiek geen grip heeft op de veiligheids- en inlichtingendiensten.

Foto: ‘THE MISSION THAT NEVER SLEEPS: In this NSA-document the agency describes how it collects data against countries. Screenshot: Power Point-presentation of NSA´s GAO-program‘. In het Noorse Dagbladet, 22 november 2013.

Frankrijk en Mexico kwaad op VS wegens spionage. Wie wint?

Uit een artikel in Le Monde van Jacques Follorou en Glenn Greenwald dat is gebaseerd op de Snowden-documenten blijkt uit een grafiek dat tussen 10 december 2012 en 8 januari 2013 de NSA 70,3 miljoen telefoongesprekken binnen Frankrijk heeft afgetapt. De Franse minister van Binnenlandse Zaken Manuel Valls noemt dit schokkend en onacceptabel en spreekt zijn verontwaardiging uit. Minister van Buitenlandse Zaken Laurent Fabius eist van de Amerikaanse ambassadeur in Frankrijk een ‘onmiddellijke’ verklaring. Hij voegt toe dat dergelijke praktijken tussen partners die de privacy ondermijnen volstrekt onaanvaardbaar zijn. Er moet snel voor gezorgd worden dat ze stoppen. In een andere ontwikkeling kwam Der Spiegel gisteren met het bericht van Jens Glüsing, Laura Poitras, Marcel Rosenbach en Holger Stark dat de NSA jarenlang systeemmatig inbrak in de e-mail van de Mexicaanse president Felipe Calderon. Om onder meer economische redenen.

Een spannend publicitair spel wordt gespeeld door kritische publicisten om het establishment te omsingelen. Als in een partij Go waar de uitslag afhangt van wat er in de marge gebeurt. Centrum is de VS waar de regering-Obama de gevestigde journalistiek aan haar kant heeft. Met als gevolg dat een inhoudelijk debat over de onthullingen van Snowden alleen in kwaliteitsmedia gevoerd wordt. De mainstream media komen met afleiding. Daarom vallen de aanvallers de VS indirect aan via andere landen. Bruggenhoofden om de publieke opinie om te laten slaan zijn Latijns-Amerika (Brazilië en Mexico), Canada, Duitsland en nu dus ook Frankrijk.

Greenwald kondigde op 10 oktober onthullingen over Amerikaanse spionage in Nederland aan. Het Le Monde-artikel stelt dat de spionage van Frankrijk werd gecatalogiseerd onder het programma US-985D, en van Duitsland onder US-987LA en US-987LB. Onder welke code wordt de economische, politieke en diplomatieke top van Nederland bespioneerd door de NSA? Tweakers leidt uit de grafiek die zegt dat in Frankrijk in 30 dagen 70,3 miljoen telefoongesprekken werden afgetapt af dat in Nederland 1,8 miljoen telefoontjes door de NSA werden afgetapt. Minder dan in Frankrijk, maar genoeg om ongerust over te zijn. SP’er Ronald van Raak stelt opnieuw voor om Edward Snowden voor een hoorzitting in de Tweede Kamer uit te nodigen: ‘De Amerikaanse afluisterpraktijken blijken steeds omvangrijker. Er zijn serieuze aanwijzingen dat de Amerikaanse geheime dienst NSA nagenoeg alle gegevens die Nederlandse burgers wisselen via telefoon en internet kunnen afluisteren, opslaan en analyseren. Dit is een inbreuk op onze fundamentele rechten.‘

Foto: Deel van een grafiek die Der Spiegel publiceerde over de door de NSA aantal afgetapte telefoongesprekken in de periode tussen 10 december 2012 en 8 januari 2013. Tweakers concludeert  aan de hand van het Le Monde-artikel dat in de betreffende periode in Nederland 1,8 miljoen telefoongesprekken werden afgetapt door de NSA. NB: Het betreft ook de inhoud van gesprekken, niet alleen de zogenaamde ‘metadata’.