AIVD hackt internetfora en overtreedt wet. Wat deed het toezicht?

NRC zet de reeks onthullingen uit de NSA-documenten van Edward Snowden voort. Bezoekers van Nederlandse internetfora moeten zich zorgen maken. De AIVD breekt in op servers van internetfora en verzamelt gegevens van alle bezoekers. Ook van u en mij tegen wie helemaal geen verdenking van terrorisme bestaat of het vermoeden dat we een bedreiging voor de rechtsorde zijn. Wat de AIVD doet is tegen de wet. Een doelwit moet aan te wijzen kunnen zijn. Een sleepnet dat iedereen meeneemt is ontoelaatbaar.

Opvallend is dat alle partijen in de Tweede Kamer zich tegen deze praktijken van de AIVD uitspreken. Ook VVD en PvdA. Waar laat dat toezichthouder CTIVD en minister Plasterk die steeds meer grip op de AIVD wil krijgen? Waaruit heeft hun toezicht de afgelopen jaren eigenlijk bestaan als dit de praktijk is geworden? Hebben de CTIVD en Plasterk wel inzicht in het precies functioneren van de AIVD of worden ze door die dienst met een kluitje in het riet gestuurd, op afstand gehouden? Hoe is het mogelijk dat niet Anonymous of hackers met minder ethische doelstellingen de grootste wetsovertreders zijn maar een overheidsdienst zelf? De ongebreidelde wetsovertreding door de AIVD valt voorlopig alleen te verklaren door het devies dat wat technisch mogelijk is ook gebeurt. Of het wenselijk en wettelijk is interesseert de AIVD blijkbaar niet.

Als de roep klinkt om het hoofd van de AIVD Rob Bertholee van zijn functie te ontheffen dan kan dat een symbolisch begin zijn van een hoognodige grote schoonmaak. In 2012 verklaarde Bertholee dat de AIVD transparanter naar de burger moest zijn: ‘Mensen denken dat we ze zomaar kunnen bespieden‘. Bertholee suggereerde dat transparantie een van z’n persoonlijke doelen was, hij zei dat belangrijk te vinden. Het is niet alleen aantoonbaar onjuist wat-ie toen zei, het is ook hypocriet om zich voor te laten staan op transparantie om tegelijk stiekem de wet te overtreden door de burger te bespieden. Iemand als Rob Bertholee die liegt, bedriegt en bespiedt is in een normale democratische rechtsorde niet te handhaven.

Hoe dan ook moeten alle activiteiten van de AIVD, maar ook die van de andere veiligheidsdiensten en samenwerkingsverbanden weer onder de wet worden gebracht. De programma’s die de wet overtreden moeten per omgaande worden beëindigd. Het onvoldoende toezicht van CTIVD en minister Plasterk baart zorgen. Dat moet zo snel mogelijk op orde worden gebracht. Directeur Bert van Delden van de CTIVD is al lang niet meer geloofwaardig en kan ook beter z’n boeltje pakken. Hij heeft eerder aangetoond een te volgzame mentaliteit te hebben en de massale spionage van burgers in Nederland niet af te keuren. 

Foto: Hoofdkantoor AIVD in Zoetermeer, 2007.

Eerste reacties op de NSA-onthullingen in NRC. Een mooi circus

Siddert het Binnenhof door de NSA-onthullingen die de NRC vanaf vandaag brengt? Nog niet. Toch tekent zich al enige onrust aan. SP’er Ronald van Raak zegt tegen RTL Nieuws het onverantwoord te vinden dat onze regering blijft zwijgen: ‘Ik wil nu snel van minister Plasterk horen of hij deze verdenking van zich af kan werpen. Hij zegt dat onze inlichtingendiensten zich aan de wet houden, maar dat vertrouwen ben ik verloren.‘ Ook D66’er Gerard Schouw ‘wil nu weten van minister Plasterk wat hij eraan gaat doen‘. PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt verdedigt Plasterk met de dooddoener dat de onthullingen ‘bevestigt wat we al weten’ en houdt een vooronderzoek naar een parlementaire enquête nog af. Linda Voortman van GroenLinks steunt juist zo’n vooronderzoek en pleit voor een ‘stevige, democratische controle op de inlichtingendiensten‘.

De NRC keilt de onthullingen publicitair aan. Gisteren waren NRC-onderzoeksjournalist Huib Modderkolk en hoofdredacteur Peter Vandermeersch bij DWDD. Vanochtend verscheen een andere NRC-journalist Steven Derix met piratenvoorman Dirk Poot en internet-advocaat Christiaan Alberdingk Thijm bij Tros Nieuwsshow. De NRC-site voert brokjes nieuws. Glenn Greenwald twitterde gisteravond: ‘Preview of our big set of NSA/GCHQ stories coming this week in the Netherlands with @NRC‘. Andere media geven reacties op het nieuws. De Volkskrant die de scoop aan de eigen neus voorbij zag gaan kiest in een grootmoedige houding voor een vaderlijke toon. Nieuws over 50.000 gehackte computernetwerken en Uruzgan is nieuw, de rest niet.

De onthullingen zie ik als revanche van de NRC voor eerder gemakzuchtige en volgzame verslaggeving. Zoals de bewieroking van president Obama zo’n dik jaar geleden. Edward Snowden trad begin zomer 2013 naar buiten. Denkbaar is dat dit nog net tijdig wakker worden van de NRC de verdienste van de hoofdredacteur en een nieuwe generatie journalisten is. Over de interne verdeeldheid binnen de NRC en het weggeëbde voordeel van de twijfel voor president Obama en zijn kabinet zullen we de komende maanden hopelijk meer horen. Want de opstelling van de NRC tegenover Obama was tot een jaar terug wel erg braafjes en weinig kritisch.

Hoe de invloed van de onthullingen in NRC uitpakt ligt aan de aard en de ernst ervan en de soliditeit van de verdediging van kabinet en veiligheidsdiensten. Daarover valt nog weinig te zeggen. Oppositiepartij D66 heeft trouwens de handen half gebonden in een akkoord met VVD, PvdA, SGP en CU. Worden de D66-ers Schouw en Verhoeven teruggeroepen als het serieus wordt? SP, GroenLinks en CDA hebben het geluk van de wereld dat minister Plasterk in dit dossier tot nu toe niet heeft kunnen overtuigen. Los van dubbelzinnigheden van het partnerschap met Amerikaanse en Britse veiligheidsdiensten die nu eenmaal volgen uit de eigenaardigheden van spionage ‘tussen’ landen voegt-ie daar onnodig z’n eigen onzekerheid en dubbelzinnigheden aan toe.

Foto: Publicatie van een grafiek uit de ‘Snowden-documenten’ in NRC: ‘Worldwide SIGINT/Defense Crypologie Platform‘ over de locatie en infrastructuur van 50.000 door de VS gehackte computernetwerken die voor spionage worden ingezet.

NRC start publicatie Snowden-documenten. Samen met Greenwald

Morgen 23 november begint in NRC de lang verwachte reeks NSA-onthullingen over de Amerikaanse spionage in Nederland. Volgens NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch spioneren de Amerikanen sinds 1946 in Nederland. En wilden ze dat liever niet gezegd hebben. Maar de NRC doet het toch door het te onthullen.

Journalisten Steven Derix en Huib Modderkolk werkten de afgelopen maanden met correspondente Floor Boon samen met Glenn Greenwald. Die proforma met NRC een contract tekende als medewerker. Huib Modderkolk en Peter Vandermeersch geven een voorbeschouwing in DWDD. Ze zien de reeks als een work in progress. Wat af is wordt -in brokjes- gepubliceerd. Andere aspecten die nog niet af zijn worden verder onderzocht. Hierbij wordt contact gezocht met de Nederlandse veiligheidsdiensten om niet in wettelijke problemen te komen. Elke publicatie is immers een afweging  van tientallen feiten. Vandermeersch ontkent dat marketing een rol speelt in de reeks onthullingen, maar volgend promotie-filmpje met Glenn Greenwald doet anders vermoeden:

Foto 1: Schermafbeelding van Huib Modderkolk (links) en Peter Vandermeersch in DWDD, 22 november 2013.

Foto 2: De NSA-dossiers in NRC.

Nederlandse media leren zich kritisch uitspreken over spionage

Media die geen standpunt innemen over de massale spionage door geheime diensten of bedrijven als Google of Microsoft nemen toch een standpunt in. Da’s de paradox van de enerzijds-anderzijds journalistiek die altijd meerdere kanten van een medaille wil tonen. Met als gevolg dat het als bijvangst een hoop desinformatie van overheden overneemt en aan focus verliest. Naast de ene mening zet het de andere zonder tot een beredeneerde afweging te komen. Dat soort journalistiek wil niet pamflettistisch ogen en noemt wat het doet verslaggeving. Voor vele beleidsterreinen werkt dat uitstekend. Maar niet voor de massale spionage door overheden en bedrijven die gepaard gaat met een continue stroom aan berichten die de waarheid verdringen.

Neem nou het bericht van NSA-directeur generaal Keith Alexander dat klokkenluider Edward Snowden tot 200.000 documenten verspreid zou hebben onder journalisten. Persbureau Reuters meldt het en media nemen het over. Maar het echte nieuws is dat de NSA die alles en iedereen ter wereld in de gaten wil houden nog steeds geen idee heeft hoeveel documenten Snowden meegenomen heeft. De NSA heeft de eigen zaakjes niet op orde. De marge die Alexander aanhoudt is bijzonder groot: van 50.000 tot 200.000. Laakbaar voor een inlichtingendienst die elk geclassificeerd document zou moeten kunnen verantwoorden. Maar dat kan het overduidelijk niet. Techdirt zegt daarover: ‘Yes, nearly six months in, they still don’t know what he took. And this is the agency saying that they have such great audits that no one can abuse their systems? Really?‘

De Nederlandse media kunnen revanche nemen door zich los te maken van die weeë enerzijds-anderzijds journalistiek om zo afstand te nemen van de macht. Want die dienen ze te controleren en kritisch te volgen. Naar verluidt werkt Glenn Greenwald voor de komende onthullingen over de massale Amerikaanse spionage in Nederland samen met de NRC. Dat kan kloppen, want NRC-lezers kunnen bespeuren dat de amechtige journalistiek die Obama bewierookte sinds september ingewisseld is voor een kritische stellingname. Eind september kondigde de samenwerking zich al aan in een interview van Floor Boon met Glenn Greenwald.

Voortschrijdend inzicht komt langzaam en wordt soms geholpen door de behoefte om de concurrenten de loef af te steken. Nu nog doen wat de Duitse media durven doen: de macht uitdagen door ze een koekje van eigen deeg te geven. Maar da’s voor de gouvernementele Nederlandse media wellicht iets teveel gevraagd.

NRC interviewt Greenwald. Wordt het nu kritischer op de macht?

Dit weekend pakt NRC uit met een interview van Floor Boon met Glenn Greenwald. Toevallig twee dagen voor de lancering van De Correspondent. Maar zoals thruthdigger in een tweet opmerkt, het heeft wel verdomd lang geduurd voordat NRC Greenwald ontdekte. Een jaar geleden vroeg ik me in alle verbijstering af waarom een krant die pretendeert de nuance te zoeken in praktijk precies het tegenovergestelde doet. Hoe kon een krant zo inflexibel en log als een mammoettanker zijn dat het niet meer het vermogen had om snel te schakelen bij het optreden van nieuwe ontwikkelingen? Waarom volgde het met open ogen zo lang de praatjes van president Obama en het establishment dat-ie vertegenwoordigt? Hadden de hoofd- en buitenlandredactie niet met enig logisch nadenken tijdig de steven kunnen wenden richting kritische journalistiek? Blijkbaar niet.

Hoe komt dat? Is dat omdat het dagbladbedrijf tegenwoordig grossiert in fun en showbizz, het goede leven met goede wijnen, psychologisering van alles en nog wat en de persoonlijke impressies van columnisten dat het niet meer verder kijkt? Ik denk het niet. Lichte rubrieken zijn er altijd geweest en hebben bestaansrecht. De kneep zit ‘m erin dat bij de ‘zware’ rubrieken politieke journalisten de verkeerde focus hebben. En een hoofdredactie dat niet weet te corrigeren. Politieke journalisten werken nauwgezet en vakkundig, maar nemen te weinig afstand en worden onderdeel van de macht. Ze willen het spel doorgronden, maar verinnerlijken zo juist de uitgangspunten van het spel. Terwijl ze de macht ter discussie moeten blijven stellen. Zo nemen ze te veel voor vanzelfsprekend aan dat het helemaal niet is. Ze identificeren zich met de zeepbel van de macht.

Ik vind de NRC Handelsblad een redelijke krant. Hoewel politiek wat weinig progressief. Al voor de fusie met de Rotterdamse NRC las ik bij m’n grootvader aan tafel het Amsterdamse Algemeen Handelsblad. Een krant die hilarisch anarchistisch en tegendraads kon uitpakken. Toen schokken nog kon. In die gouden tijd van de geschreven pers toen opinieleiders als Trino Flothuis, Anton Constandse, W.L. Brugsma,  Joop van Tijn, Henri Faas, Laurens ten Cate en al die andere scherpe geesten op de golven van de maatschappelijke veranderingen autoriteit genoten. Het onderscheid met de huidige NRC is dat in de roerige jaren ’60 en ’70 het bevragen van de macht vanzelfsprekend was. Niet de overgave eraan. Al die kritische journalisten verbonden dat aan de noodzakelijke herinrichting van de samenleving. Daar namen ze actief aan deel. Niet aan de macht zelf.

De kritiek van Greenwald kan opgevat worden als directe kritiek op de NRC: ‘De Amerikaanse journalistiek is bijna ingekapseld door de overheid. (..) Journalisten worden gelauwerd, schrijven een boek, verdienen geld. Maar in essentie veranderen ze niets.‘ NRC moet de macht uitdagen en zich niet zelf als economische macht opstellen. Dwars tegen politieke partijen en bedrijfsbelangen ingaan. Tot op straffe van ex-communicatie toe. Te simpel om de meeste pijlen te richten op Pim Fortuyn, Geert Wilders of radicalen. Dat zijn te makkelijke doelwitten die de krant een idee van relevantie en heldenmoed geeft dat het door deze afleiding juist verliest. Het laat echte macht van grote partijen, multinationals en partners buiten schot. Het interview van Greenwald was ’n late reflectie op inmiddels oude ontwikkelingen. Nu nog de herwaardering van de journalistiek. Doen. 

Foto: Tweet van thruthdigger, 28 september 2013.