Sigrid Kaag (D66) valt Rutte (VVD) aan op diens buitenlandbeleid. Ze wil een hardere opstelling jegens Nord Stream II

Prima standpunt van D66 lijsttrekker Sigrid Kaag dat voortborduurt op de tegenstand tegen Nord Stream II die binnen GroenLinks, D66 en ChristenUnie is opgebouwd. Het is veelzeggend en slim van Kaag dat ze hier een strijdpunt van maakt. Op 17 maart 2021 zijn er landelijke verkiezingen.

Het commentaar van de VK is verwarrend als het suggereert dat het standpunt van de Nederlandse regering al jaren onveranderd is. Dat is niet zo. Onder druk van genoemde drie partijen werd in 2018 de regering Rutte gedwongen om de Europese Commissie te volgen in een autonome gaskoers die impliceert dat Nord Stream II geen commercieel, maar een (geo)politiek project is. Daarom oogt Kaags opmerking gedateerd omdat ze een achterhaald standpunt bestrijdt. Dat is Don Quichotterig. Niet toevallig zei in april 2018 de Duitse kanselier Merkel dat “uiteraard ook met politieke factoren rekening moet worden gehouden” bij de aanleg van Nord Stream II. Daarmee doelde ze niet alleen op de positie van Oekraïne.

Hoe dan ook is het goed dat Kaag dit standpunt verkondigt. Hoewel het te laat dreigt te komen omdat de aanleg van Nord Stream II in de laatste fase is aanbeland. Voltooiing is door onder meer de Amerikaanse en Oost-Europese oppositie nog niet zeker. Hopelijk kan Kaag haar standpunt met de buitenlandwoordvoerders van haar partij verder uitwerken en verbinden aan de positie van Alexei Navalny en de mensenrechten in de Russische Federatie, Shell en Gasunie, Oekraïne en Duitsland, de duurzaamheid en toekomstbestendigheid van de energievoorziening zoals die is verwoord in het Third Energy Package uit 2018 van de EU dat gaat over het vergroten van de diversiteit en onafhankelijkheid in de energievoorziening. De aanleg van Nord Stream II is daarmee strijdig en met de Duitse Alleingang om Nord Stream II vanwege eigenbelang te bouwen heeft Duitsland door haar arrogante opstelling enkele EU-lidstaten van zich vervreemd en de sfeer binnen de EU verziekt.

De VK schetst de valkuil waar Kaag in kan vallen als het zegt dat zij wil dat Nederland in haar buitenlandbeleid aansluiting zoekt bij Frankrijk en Duitsland. Dat kan probleemloos op onderdelen, maar de twee landen zitten niet altijd op dezelfde lijn. Juist Nord Stream II maakt duidelijk dat deze twee landen er verschillend tegenaan kijken. Dat is begrijpelijk voor wie de energievoorziening van genoemde landen in ogenschouw neemt. Duitsland heeft kernenergie in de ban gedaan en Frankrijk niet. Die energiepositie bepaalt grotendeels de afhankelijkheid van de opstelling. Frankrijk is al jaren tegen het voltooien van Nord Stream II, terwijl Duitsland voor is. Tegelijk gebruikt de Franse diplomatie de tegenstand om op andere dossiers wisselgeld te vergaren, en bindt het telkens in.

Het Nederlandse kabinet is onder druk van GroenLinks, D66 en Christen Unie én de Europese Commissie dus al sinds 2018 verwijderd van het standpunt dat Nord Stream II een zuiver commercieel project is. Maar tegelijk heeft Rutte III het standpunt dat Nord Stream II een (geo)politiek project is evenmin omarmd. Daar zal de positie en het lobbywerk van Shell en Gasunie niet vreemd aan zijn.

Het feit dat in de Nederlandse politiek in het midden is blijven hangen of Nord Stream II een commercieel of politiek project is kan opgevat worden als een compromis tussen enerzijds VVD en anderzijds D66 en Christen Unie in Rutte III, met het CDA in een tussenpositie. Vreemd overigens omdat sinds 2018 vele landen wel opgeschoven zijn naar het standpunt dat Nord Stream II een zuiver politiek project is van het Kremlin.

Omdat minister Sigrid Kaag als minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking blijkbaar geen macht had om minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken in beweging te krijgen richting mensenrechten, een Europese energie-onafhankelijkheid en -diversiteit, en een hardere koers tegenover de Russische Federatie probeert ze nu in verkiezingstijd haar punt te maken dat het kabinetsberaad niet haalde of daar onvoldoende steun kreeg. Zo is het niet ondenkbaar dat Nederland in een nieuwe Tweede Kamer een harder Rusland-standpunt inneemt in navolging van de regering Joe Biden. Door de Yukos- en de MH17-rechtszaak op Nederlandse bodem is Nederland een betrokken buitenstaander die ook een publieke mening dient te geven over Nord Stream II.

Foto’s: Schermafbeelding van delen van het artikel ‘Kaag de lijsttrekker hekelt buitenlandbeleid Rutte: ‘We moeten optrekken met de Fransen en Duitsers’’ in de Volkskrant, 10 februari 2021.

Onevenwichtig artikel van Petersen en Krijger over Trump, Biden en het buitenlandbeleid van de VS. Waarom plaatst NRC het?

De Amerikanisten Koen Petersen en Alex Krijger menen in een opinie-artikel in NRC van 24 augustus 2020 dat het buitenlandbeleid van een eventuele president Joe Biden alleen in toon anders zal zijn dan dat van de huidige president Trump. De titel gaat nog een stapje verder en zegt ‘Joe Biden verandert het buitenlands beleid van de VS niet’. Dat wil dus zeggen dat er onder Biden niets anders wordt. Dat is al meteen in tegenspraak met de intro die dus zegt dat alleen de toon anders wordt. Er is iets vreemds aan de hand met dit artikel dat inhoudelijk selectief shopt in de feiten en dat redactioneel afbindt met een tegenstrijdigheid.

Het is uitstekend om een prikkelende stelling te poneren over het verschil in de buitenlandse politiek van president Trump en vice-president Biden. Dat biedt de kans om uitleg te geven en een punt te maken. Maar dat doen Petersen en Krijger onvoldoende. Ze gaan namelijk grotendeels in op de overeenkomsten tussen Trump en Biden en vegen de verschillen opzichtig onder het tapijt. Ze laten zich kennen als relativisten die willen benadrukken dat Europa het initiatief moet nemen door voor zichzelf op te komen. Maar daarmee gaan ze voorbij aan de inhoudelijk verschillen die er wel degelijk bestaan tussen beide presidentskandidaten.

Onmiskenbaar heeft de VS de draai naar Azië gemaakt en is Europa minder belangrijk geworden. De VS ziet China in economisch, politiek en militair oogpunt als de grootste bedreiging. Dat idee wordt in de Amerikaanse Senaat door beide partijen gedeeld. Het is ook onmiskenbaar dat de VS de buitenlandse politiek heeft geëconomiseerd, zoals overigens de complete politiek van liberale democratieën is geëconomiseerd. En ook Biden zal als president van Europese bondgenoten meer financiële inspanning verwachten voor wat de NAVO betreft. Voorzover de overeenkomsten en de continuïteit in de buitenlandse politiek van de VS.

Maar de verschillen tussen Trump en Biden zijn aanzienlijk. Petersen en Krijger zeggen dat Trump een stevig beleid voert jegens de Russische Federatie. Dat is onjuist en mist nuancering. Wie zich de persconferentie in Helsinki in 2018 na de top tussen Trump en de Russische president Putin in herinnering haalt waarin Trump zijn inlichtingendiensten afviel en Putin op zijn woord zei te geloven dat het Kremlin zich niet had gemengd in de campagne voor de presidentsverkiezingen van 2016 kan niet anders dan concluderen dat Trump op z’n minst ambivalent tegenover de Russische Federatie staat. Dat is geen stevig beleid. De continuïteit van het Ruslandbeleid wordt ondanks Trump door de Senaat gegarandeerd. Telkens heeft Trump waar hij de kans kreeg dat vertraagt en geprobeerd af te zwakken. Bijvoorbeeld in de levering van dodelijke antitank Javelin wapens aan Oekraïne. En in Noord-Syrië wekte Trump de indruk door een overhaaste terugtrekking van troepen die later trouwens werd afgezwakt rechtstreeks naar de pijpen van het Kremlin te dansen.

Uit Trumps houding ten aanzien van de Russische Federatie volgt in diapositief zijn houding tegenover Europa en bondgenoten als Japan, Zuid-Korea en Canada. Hij heeft in de afgelopen jaren als een bullebak leiders als kanselier Merkel, premier May, premier Trudeau of president Moon Jae-in geschoffeerd. Dat is meer dan een kwestie van toon. Dat gaat om afstand nemen tot traditionele bondgenoten en de bijl zetten aan de wortel van de samenwerking die in de 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog is gegroeid en stabiliteit én kracht legde onder de westerse samenwerking. Trump heeft daar onzekerheid, wisselvalligheid en waar mogelijk zijn eigen accenten of persoonlijk verdienmodel aan toegevoegd. Dat is essentieel voor de buitenlandse betrekkingen.

Het is een raadsel waarom Petersen en Krijger met het voorbijgaan aan de basale feiten zo eenzijdig naar de overeenkomsten tussen Trump en Biden zoeken en de verschillen wegmoffelen. Het lijkt eerder verklaard te kunnen worden uit hun pro-Trump houding dan uit enige wetenschappelijke objectiviteit. Het is bizar dat ze hiermee wetenschappelijke geloofwaardigheid proberen te winnen door zich Amerikanist te noemen. Het is ongelukkig dat NRC zo’n artikel plaatst dat weliswaar goede aanzetten bevat, maar in deze vorm nog niet af is om in de krant gepubliceerd te worden. Ongenoemd blijft dat Petersen columnist voor Elseviers Weekblad is.

Foto: Schermafbeelding van het  artikel ‘Joe Biden verandert het buitenlands beleid van de VS niet’ van Koen Petersen en Alex Krijger in NRC, 24 augustus 2020.

Verdwijning van Jamal Khashoggi is krachtmeting tussen Saoedi-Arabië en VS

De verdwijning van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi in het Saoedische consultant in Istanboel is een raadsel. Khashoggi is een journalist voor de Washington Post en woont in de VS. Dus er is een Amerikaanse connectie. Er zijn twee opties. Of hij is in het consulaat vermoord, en zijn lijk is afgevoerd en verduisterd. Of hij is ontvoerd naar Saoedi-Arabië. Turkije en de VS zijn betrokken in deze kwestie en het valt te bezien hoe ze reageren. De geloofwaardigheid van de presidenten Recep Erdogan en Donald Trump is in het geding.

Een antwoord kan niet anders dan verontwaardiging zijn. Het is absurd om een niet eens zo kritische journalist zo brutaal te behandelen. Het sarcasme is dat de Turkse overheid die zelf journalisten om politieke redenen in de gevangenis gooit nu in eigen land zo’n zaak door een buitenlandse mogendheid in de maag wordt gesplitst. De kwestie Khashoggi is een wedstrijd schaduwboksen tussen Trump en de Saoedische sterke man kroonprins Mohammad bin Salman al-Saoed. Denkt de laatste het groene licht te hebben gekregen van Trump om Khashoggi te vermoorden? Waande Mohammad bin Salman zich onbespied, hoewel hij kon weten dat Amerikaanse inlichtingendiensten informatie zouden oppikken over Khashoggi’s verdwijning.

Wat zal het antwoord van de EU zijn? Saoedi-Arabië is al lange tijd een dwaling in het buitenlandbeleid van de westerse wereld. De EU moet overwegen de stap te zetten om afstand te nemen van een hypocriet land dat anderen de maat wil nemen. Wat de gevolgen ook zijn. Nederland kan daarin een sturende rol spelen. Er is wel lef voor nodig. Het valt te betwijfelen of de Nederlandse politiek en zakenwereld die lef nog in zich hebben.

Mogherini doet verslag van gesprek met Lavrov in persbericht. Waar duiden haar naïviteit, onbeduidendheid en onmacht op?

Onmacht, onbeduidendheid en gebrek aan urgentie van de EU kunnen niet beter uitgedrukt worden dan in bovenstaand persbericht van buitenlandcoördinator (‘hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid’) Federica Mogherini. Het persbericht is beschamend. Beseft de EU niet hoe belachelijk het zich ermee maakt door dit verslag van een telefoongesprek met Lavrov te publiceren? Want onmacht is één ding, er vervolgens  mee te koop lopen is de overtreffende trap van onbenulligheid en onbeduidendheid.

Vliegtuigen van de Russische Federatie bestoken onophoudelijk woongebieden in Oost-Aleppo en West-Syrië die in handen zijn van de rebellen. Ze bombarderen bewust bakkerijen en ziekenhuizen om het moraal te breken en de infrastructuur te vernietigen. Veel kinderen zijn het slachtoffer. Het regime van Assad en de bondgenoten Hezbollah, Iran en de Russische Federatie nemen de menselijke tragedie niet alleen op de koop toe als ‘collateral damage‘ van de oorlog, maar maken het in een nietsontziende campagne tot hoofddoel.

De regering-Obama heeft om deze redenen de gesprekken met de Russische regering opgeschort, maar wat doet de EU? Het laat Mogherini met Lavrov in een telefoongesprek ‘the need to act with a sense of urgency’ bespreken. Alsof de Russische regering een buitenstaander is en zelf niet actief optreedt. Mogherini maakt zich door dit persbericht belachelijk. Het roept historische vergelijkingen op van een naïeve buitenstaander die midden in de geschiedenis staande nog steeds niet doorheeft wie de boeven zijn die de oorlogsmisdaden plegen. Het is nog tot daar aan toe dat de EU onmachtig, verdeeld en onbeduidend is, maar dat het zich belachelijk maakt door die onmacht uit te meten in een persbericht is onverteerbaar. Deze EU is armzalig.

Foto: Schermafbeelding van persbericht ‘Federica Mogherini’s phone call with Russian Foreign Minister Sergei Lavrov’ van de EU, External Action, 3 oktober 2016.

PvdA: notitie ‘Met vertrouwen linksom!’ bevat bruikbare elementen

De samenbindende sleutelzin van de notitie ‘Met vertrouwen linksom!’ van verontruste PvdA-ers luidt: ‘Echter, als wij blijven hangen in het naar rechts opgeschoven politieke centrum, zullen de extreem-rechtse, conservatief-nationalistische en xenofobe bewegingen zoals PVV, Front National, de Liga Nord, De Gouden Dageraad en vele anderen aan de macht komen.’ Dat wordt uitgewerkt in het laatste van de aandachtspunten ‘Vijf over Links’: ‘Het assertief uitdragen en verdedigen van onze Europese waarden uit de Verlichting’:

‘Wij pleiten ook voor meer aandacht voor het uitdragen van en de verdediging van onze Europese waarden die zijn oorsprong vinden in de Verlichting, zoals tolerantie, pluriformiteit, vrijheid, democratie, mensen- en burgerrechten, non-discriminatie, rechtstaat en scheiding van kerk en staat. Ze worden aan onze buitengrenzen openlijk aangevallen door jihadisten en autoritair- islamitische regeringen als ook door de conservatief-nationalistische autoritaire regimes in Rusland en China. De soft-power van Europa moet geloofwaardiger worden met een Europees geïntegreerd buitenlands beleid, een humaner en effectiever asielbeleid, meer hulp aan vluchtelingen en meer en effectievere ontwikkelingssamenwerking, en worden versterkt met hard-power van een moderne, effectieve Europese defensie.’

In drie zinnen wordt een helder perspectief voor de Nederlandse- en Europese buitenlandpolitiek geschetst die erop neerkomt dat om de EU te redden de EU moet veranderen door terug te gaan naar de eigen waarden. Dit is ook richtinggevend voor de binnenlandse politiek. Hier valt weinig op af te dingen, hoewel het de vraag is of de beschikbare middelen deze principes kunnen dragen. Maar de richting tussen aantasting van waarden door externe (Rusland) en interne krachten (‘neoliberalisme’) is een geloofwaardige en realistische koers.

Deze principiële stellingname stelt de vergezichten over een linkse meerderheid in de schaduw die klinken als een uitgevonden traditie die nooit was en zelfbedrog is als gevolg van groepsdynamiek. Het schetst het tekort van de PvdA dat romantisch blijft terug-verlangen naar een linkse meerderheid die Nederland nooit gekend heeft. Als de PvdA van dat denken en die retoriek afstand kan doen en beseft dat het beter een sterke linkse eigenheid en standvastigheid kan combineren met een soepele en niet rigide toenadering tot partijen in het politiek midden (D66, CDA) dan kan de PvdA weer relevant worden en in zichzelf gaan geloven. Uitgevonden traditie en symboliek met rozen zit de PvdA in de weg. Dat moet slijten om de PvdA bij de tijd te brengen.

PvdA-denker René Cuperus zag Nederland voor drie vuurproeven staan: de uitweg uit de financiële crisis, het antwoord op het politieke onbehagen, en herstel en rehabilitatie van het publieke ethos van overheid en publieke sector. Het accent op de Europese waarden verbindt in de notitie deze drie vuurproeven en voorziet ze van een positief stempel. Weg van het verwijt van jaloezie. Bovenop de alarmtoestand die alle sociaal-democratische partijen treft en niet typisch PvdA is. Nu de praktijk nog. In de PvdA wordt goed nagedacht, maar verkeerd gekozen. Leiders zijn te pragmatisch (Kok), te weinig tactisch (Bos), te weinig operationeel (Cohen), te weinig strategisch (Samsom) of te wendbaar (Asscher). Welke leider past bij het nieuwe profiel?

Foto: Anya Gallaccio ‘The Beautiful Life and Death of 10,000 Roses’.

Schaake pleit voor digitale vrijheid in EU. Realistisch?

Marietje Schaake (D66) is in het Europarlement pleitbezorger voor digitale vrijheid. Het rapport Verslag; over een strategie voor digitale vrijheid in het buitenlandbeleid van de EU is gisteren aangenomen. Met Schaake als rapporteur. De toelichting zegt over strategie: ‘De EU dient het voortouw te nemen in de globale bevordering en bescherming van digitale vrijheden. De EU is niet enkel het grootste handelsblok in de wereld, maar is eveneens een gemeenschap van waarden, die eveneens de kern moeten vormen van al ons externe optreden.‘

Marietje Schaake valt te prijzen met haar aanpak van kleine stappen vooruit die zo karakteristiek is voor Europa. Uit haar rondgang langs de media om haar pleidooi voor een consistent buitenlands beleid van de EU over digitale vrijheid toe te lichten blijkt dat ze de mensenrechten centraal zet. En bijvoorbeeld de export van spionagetechnologie vanuit de EU aan banden wil leggen. Vraag is of deze ontwikkeling waarbij internationaal opererende bedrijven zijn betrokken nog is tegen te houden. Vecht Schaake niet een al verloren strijd?

Velen menen dat in elk geval in de VS de controlestaat die de burger met surveillancemiddelen op internet en in de openbare ruimte in de gaten houdt praktisch al gerealiseerd is. In de bewustwording hierover lopen burgers achter in hun besef. In zijn boek Cypherpunks zet Julian Assange uiteen dat internet de macht van de overheden heeft vergroot. Als de binnenlandse markt verzadigd is zullen Amerikaanse bedrijven elders hun technologie slijten. Zoals TrapWire of IP-camera’s van Axis. Ook William Binney, Steve Wozniak, Anonymous, EFF of Steven Rambam menen dat de inperking van de (digitale) vrijheid door de regering-Obama al te ver doorgeschoten is om nog succesvol terug te kunnen draaien. Mogelijk kan Schaake Europese programma’s als CleanIT vertragen. Maar of ze het effectief kan tegenhouden? Hoeveel regimenten heeft ze in haar strijd?

Foto: Tjeerd Royaards, ‘Trying to control the internet‘, 2009. Credits Tjeerd Royaards.