PvdA: notitie ‘Met vertrouwen linksom!’ bevat bruikbare elementen

De samenbindende sleutelzin van de notitie ‘Met vertrouwen linksom!’ van verontruste PvdA-ers luidt: ‘Echter, als wij blijven hangen in het naar rechts opgeschoven politieke centrum, zullen de extreem-rechtse, conservatief-nationalistische en xenofobe bewegingen zoals PVV, Front National, de Liga Nord, De Gouden Dageraad en vele anderen aan de macht komen.’ Dat wordt uitgewerkt in het laatste van de aandachtspunten ‘Vijf over Links’: ‘Het assertief uitdragen en verdedigen van onze Europese waarden uit de Verlichting’:

‘Wij pleiten ook voor meer aandacht voor het uitdragen van en de verdediging van onze Europese waarden die zijn oorsprong vinden in de Verlichting, zoals tolerantie, pluriformiteit, vrijheid, democratie, mensen- en burgerrechten, non-discriminatie, rechtstaat en scheiding van kerk en staat. Ze worden aan onze buitengrenzen openlijk aangevallen door jihadisten en autoritair- islamitische regeringen als ook door de conservatief-nationalistische autoritaire regimes in Rusland en China. De soft-power van Europa moet geloofwaardiger worden met een Europees geïntegreerd buitenlands beleid, een humaner en effectiever asielbeleid, meer hulp aan vluchtelingen en meer en effectievere ontwikkelingssamenwerking, en worden versterkt met hard-power van een moderne, effectieve Europese defensie.’

In drie zinnen wordt een helder perspectief voor de Nederlandse- en Europese buitenlandpolitiek geschetst die erop neerkomt dat om de EU te redden de EU moet veranderen door terug te gaan naar de eigen waarden. Dit is ook richtinggevend voor de binnenlandse politiek. Hier valt weinig op af te dingen, hoewel het de vraag is of de beschikbare middelen deze principes kunnen dragen. Maar de richting tussen aantasting van waarden door externe (Rusland) en interne krachten (‘neoliberalisme’) is een geloofwaardige en realistische koers.

Deze principiële stellingname stelt de vergezichten over een linkse meerderheid in de schaduw die klinken als een uitgevonden traditie die nooit was en zelfbedrog is als gevolg van groepsdynamiek. Het schetst het tekort van de PvdA dat romantisch blijft terug-verlangen naar een linkse meerderheid die Nederland nooit gekend heeft. Als de PvdA van dat denken en die retoriek afstand kan doen en beseft dat het beter een sterke linkse eigenheid en standvastigheid kan combineren met een soepele en niet rigide toenadering tot partijen in het politiek midden (D66, CDA) dan kan de PvdA weer relevant worden en in zichzelf gaan geloven. Uitgevonden traditie en symboliek met rozen zit de PvdA in de weg. Dat moet slijten om de PvdA bij de tijd te brengen.

PvdA-denker René Cuperus zag Nederland voor drie vuurproeven staan: de uitweg uit de financiële crisis, het antwoord op het politieke onbehagen, en herstel en rehabilitatie van het publieke ethos van overheid en publieke sector. Het accent op de Europese waarden verbindt in de notitie deze drie vuurproeven en voorziet ze van een positief stempel. Weg van het verwijt van jaloezie. Bovenop de alarmtoestand die alle sociaal-democratische partijen treft en niet typisch PvdA is. Nu de praktijk nog. In de PvdA wordt goed nagedacht, maar verkeerd gekozen. Leiders zijn te pragmatisch (Kok), te weinig tactisch (Bos), te weinig operationeel (Cohen), te weinig strategisch (Samsom) of te wendbaar (Asscher). Welke leider past bij het nieuwe profiel?

Foto: Anya Gallaccio ‘The Beautiful Life and Death of 10,000 Roses’.

Advertentie

Heertje: Domheid en arrogantie nekten PvdA. Hoe verder?

Oud-hoogleraar Economie en kritisch PvdA-lid Arnold Heertje geeft in een opiniestuk ‘Domheid en arrogantie hebben de Partij genekt‘ in De Volkskrant aan wat er volgens hem mis is met de PvdA. Da’s veel zoals de titel doet vermoeden. De partij zou geen antwoord hebben op de problemen van deze tijd en daar verkeerd op reageren, maar doet alsof het dat antwoord wel heeft. Dus: domheid en arrogantie. Het is geen nieuwe vraag.

Ik vermoed trouwens dat het met de uitwerking van de domheid net iets anders gesteld is dan Arnold Heertje denkt. Met dank aan Matthijs van Boxtel: ‘Intelligentie biedt nog geen garantie voor zelfbehoud. Sterker nog: intelligentie kan domheid zelfs kracht bij zetten.’ Als de leden van het kabinet Rutte-Asscher uitsluitend dom waren zouden ze allang tot inzicht gedwongen zijn. Maar hun domheid is kern van een denken dat wordt gemaskeerd door intelligentie en daarom niet tot zelfbesef komt. Zelfreflectie wordt niet overdacht.

PvdA-denker René Cuperus zag eerder Nederland voor drie vuurproeven staan: de uitweg uit de financiële crisis, het antwoord op het politieke onbehagen, en herstel en rehabilitatie van het publieke ethos van overheid en publieke sector. Daarbij komt voor de PvdA nog eens de alarmtoestand bij die alle sociaal-democratische partijen treft. In de PvdA wordt goed nagedacht, maar verkeerd gekozen. De leiders zijn te pragmatisch (Kok), te weinig tactisch (Bos), te weinig operationeel (Cohen) of te weinig strategisch (Samsom).

In het programma gaat het mis. Heertje verwijst de verklaring van de nederlaag die Diederik Samsom en andere PvdA’ers geven regelrecht naar de vuilnisbak: ‘Tegen deze historische achtergrond herleidt de leiding van de PvdA de vernietigende verkiezingsuitslag tot de lange duur van de crisis en het onvermogen van de potentiële aanhang reeds nu de vruchten te zien van een beleid dat inzet op een sterk en sociaal Nederland. De grootscheepse nederlaag ontspruit aan oorzaken van voorbijgaande aard, waaraan niemand iets kan doen.’

Want vervolgt Arnold Heertje: ‘Intussen schrijven in de Verenigde Staten economen als Robert Reich en Joseph Stiglitz indrukwekkende boeken over de toenemende scheefgroei in de inkomens- en vermogensverdeling, waardoor de samenhang in de maatschappij verkorrelt, de traditionele arbeiders verpauperen en in hun voetspoor de middenklasse wordt bedreigd. Die schrikbarende verschijnselen doen zich ook in Nederland voor, maar daarover geen woord van de zijde van de Partij van de Arbeid.’

Wegkijken en blijven hangen in symboliek is karakteristiek voor de PvdA sinds Kok. Met als gevolg dat het vlees nog vis is. Geen VVD of D66, evenmin SP. Zo ontstaat door een rammelend zelfbeeld een voorstelling van zaken die niemand kan volgen. De pretentie van brede volkspartij noemde gisteren bij Nieuwsuur minister Frans Timmerman leidend voor de PvdA. Was het maar zo. Om met Heertje te spreken: ‘Kortom, de Partij van de Arbeid is ongewild aan de verkeerde kant van de geschiedenis terechtgekomen door het samengaan van een intellectueel tekort (..) met de intimiderende en arrogante houding van met de Partij van de Arbeid verbonden bestuurders en ambtenaren, jegens de werkvloer van de samenleving.‘ Wat de PvdA nodig heeft is nadenken over programma en mensen die onvervalst de pretentie van brede volkspartij kunnen waarmaken.

VVD verdedigt rechtsstaat en individu onvoldoende. Wat dan?

Soms neemt iemand een beslissing en weet-ie later niet meer waar het om begonnen was. Dat kan komen door een slecht geheugen, maar ook doordat de omstandigheden anders waren. Met deze slagen om de arm kijk ik terug op de verkiezingen van 9 juni 2010 toen ik onder het mom ‘alles beter dan Job Cohen’ VVD stemde. Toen ook al met tegenzin, maar toch. Het vervolg is bekend, Job Cohen bleef buiten het kabinet, de VVD werd de grootste partij en Mark Rutte smeedde een coalitie met het CDA die gedoogd werd door de PVV. Het werd een rampzalig avontuur vol conservatisme, inperking van burgerrechten, vreemdelingenhaat en kleinzieligheid. Het omgekeerde van waar ik voor stond. Toch was ik tevreden dat Cohen geen premier werd.

Mensen maken fouten. Maar kunnen kiezers ook fouten maken? Het is lastig te zeggen, want politieke partijen zijn zelden wat ze zeggen te zijn. Valt een kiezer zijn of haar keus dan kwalijk te nemen? Zeker in Nederland coalitieland waar een stem nooit een eindoordeel is, maar een uitgangspunt voor onderhandelingen met de duvel en z’n ouwe moer die alle kanten uit kunnen gaan. M’n favoriete coalitie die me in 2010 haalbaar leek was VVD, CDA, D66 en GroenLinks. Toenmalig premier Balkenende noemde dat laat in de campagne ook z’n favoriete combinatie. Liberaal met corrigerend progressief in een synthese links-liberaal, en behoudend met sturend vrijzinnig. Het pakte anders uit. Ik had het kunnen weten. Evenals de andere miljoenen ontevredenen.

De VVD is al lang geen liberale partij meer die voor een van de hoofdstromen van het liberalisme gaat dat de burger vrijheid en vertrouwen geeft, de rechtstaat en de privacy verdedigt, de overheid doet terugtreden en de zwakkeren met compassie, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid benadert. Het Liberaal Manifest ‘Om de vrijheid‘ waarin deze koers werd geschetst dateert van 2005 en is door de tijd achterhaald. De VVD verdedigt op dit moment bekrompen waarden zonder dat aan zichzelf te willen toegeven. Het trekt de PvdA daarin mee.

Stemmen van twee kanten maken aannemelijk dat de VVD het pad heeft gekozen dat de burger in de kou laat staan en de staatsmacht uitbreidt. Hoezo kleinere overheid? Onder de titel ‘Die privacybeperking past niet bij de VVD‘ pleitten voorzitter en vice-voorzitter van JOVD Christiaan Kwint en Tom Leite op 23 november in NRC voor een einde aan het tornen aan de rechtsstaat dat Thorbecke en de staatshervormingen van 1848 geweld aandoet en een begin om het individu weer vertrouwen te geven. En uit een enquete in Vrij Nederland blijkt dat rechters het hebben gehad met het VVD-duo op Justitie en Veiligheid Ivo Opstelten en Fred Teeven dat de rechtsstaat en de trias politica uitverkoopt: ‘Met een minister en een staatssecretaris die voortdurend over veiligheid spreken en vergeten dat justitie boven veiligheid gaat, wordt dat [belang geld] alleen maar erger‘.

Is er een slotsom naast de conclusie dat de VVD de rechtsstaat uitverkoopt en met het restrictieve Veiligheids-duo Opstelten en Teeven onderhand alle liberale beginselen verkracht die er te verkrachten zijn? Hoe lang kunnen burgers het wantrouwen van de VVD nog aan waar bij monde van minister Plasterk de PvdA zich ook in voegt die veiligheidsdiensten alle middelen geeft om Nederlandse burgers te laten aftappen, afluisteren en volgen zonder dat de wet dit toestaat? Dat de Nederlandse politieke partijen zo diep gezonken zijn in het uitverkopen van de rechtstaat en het individu verbaast niemand meer. Burgers wennen aan de toenemende staatsmacht, de inperking van de burgerrechten en de afbraak van de rechterlijke macht. Wat is het alternatief naast een D66 die goede beginselen inlevert om bij de grote jongens aan tafel te mogen aanschuiven of de kleine en machteloze, maar principiële GroenLinks en de Piratenpartij? Ik weet nog steeds niet wat wijs is.

Foto: Liberaal Manifest, 2005. Credits: Benjamin Großmann Geese.

Burgers steeds gefrustreerder door patstelling in de politiek

Commentatoren merken op dat de crisis niet alleen economisch is. ‘Heel West-Europa en Amerika lijden onder een crisis aan politieke overtuiging. Geen partij, geen politieke leider is erin geslaagd de verbeeldingskracht van een meerderheid te inspireren‘, aldus H.J.A. Hofland in z’n NRC-column van 24 juli. De Amerikanen hebben het gehad met president Obama. De man die het een zegt, maar door het ander te doen zichzelf pat zet. Geen obstakels weet op te ruimen. En terugvalt op zijn macht. Onbewegelijk, met de pretentie van winst.

De VVD-olifant Hans Wiegel verwijst in dezelfde krant naar het rapport ‘Terugtreden is Vooruitzien‘ van de adviserende Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en acht weinig erger dan een bemoeizuchtige overheid. In een reactie zegt het kabinet de burger de ruimte te gunnen voor machtsdeelname. Tegelijkertijd vergroot het echter met lastenverzwaringen, bureaucratische regelgeving en aangescherpte normen haar zeggenschap over de burger. Deze dubbele standaard maakt de burger extra opstandig en gefrustreerd. De hegemonie van de partijpolitiek wordt zoals altijd nergens ter discussie gesteld. In zo’n reactie zegt minister Plasterk het ene, maar doet het andere.  De term ‘bezuinigingen’ duidt op een terugtredende overheid met minder taken en volume, maar in werkelijkheid gaat het juist om ‘lastenverzwaringen’ met meer taken en een groter volume.

Wiegel citeert een eigen uitspraak uit 1972: ‘De overheid is er voor de burgers, de burgers zijn er niet voor de overheid.’ Zou het? Is er nog iemand die gelooft dat overheden of politici er niet voor zichzelf zijn, maar voor de burger? President Obama, premier Rutte of PvdA-leider Samsom zijn excellente meesters in de retoriek. Ze proberen als geen ander de schijn te wekken dat ze er voor de burger zijn. Maar ze beseffen niet dat hun toverspreuken uitgewerkt zijn omdat ze hun beloften niet nakomen en de problemen die ze aanpakken voortdurend uit handen laten vallen. Ze menen dat voldoende te compenseren door hun intelligente uitleg.

Eerder noemde ik dat intelligente domheid het kabinet Rutte in de weg zit. Het is niet alleen dat ministers het een zeggen en het ander doen. Ze menen slim te handelen, terwijl ze in feite een destructief beleid voeren dat averechts werkt. Ze beseffen dat niet omdat ze zichzelf slim achten. De intelligentie van mensen als Obama, Rutte, Plasterk of Samsom heeft zich buiten de politiek bewezen en wordt in de politiek een beletsel om tot zelfbesef en inkeer te komen. De uitdaging voor hun brein wordt hoofdzaak. Onze ontsnappingskunstenaars van de geest maken er een spel van zich niet te laten vangen. Ze vergeten echter buiten zichzelf te denken en hun verbeelding te laten spreken.  Want deze politici zijn onbelangrijk, inwisselbaar en vooral: ondergeschikt.

Foto: Premier Mark Rutte met cowboyhoed in Texas, 9 juli 2013. Credits: ANP/ Jerry Lampen.

Intelligente domheid zit kabinet Rutte in de weg

Update 5 juli: ‘Overheid en burgers verstikken elkaar’, kopt Trouw. Het verwijst naar de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling dat vandaag een advies aan kabinet en parlement presenteert. De overheid moet haar bemoeizucht staken en via lagere belastingen financiële ruimte bieden. Dan komt het goed. Kortom, de overheid moet economische en juridische voorwaarden scheppen en zo de burger ruimte geven.

Schrijft nooit aan kwaadwilligheid toe, wat verklaard kan worden door domheid. Aldus Napoleon Bonaparte: ‘N’attribuez jamais à la malveillance ce qui peut s’expliquer par la stupidité‘. De uitspraak lijkt gemaakt voor het kabinet Rutte-Asscher dat zegt terug te treden, maar de burgers wantrouwt en met steeds meer regels opzadelt, de burgerrechten inperkt en zich onderhand gedraagt als een bemoeial die zich met alle facetten van het leven wil bemoeien. Hoe kunnen goed opgeleide en intelligente mensen zo het verkeerde doen?

Types als staatssecretaris Teeven of minister Opstelten die zich van de bewindslieden het meest onverzoenlijk gedragen ogen eerder kwaadwillig dan dom. Niet onmogelijk is dat ze onder hun kwaadwillige uiterlijk een fikse portie domheid verbergen. Die domheid betreft dan niet de politieke vaardigheid om in parlement of partijpolitiek een weg te vinden, maar de zelfdestructie die handelt tegen het eigenbelang. In dit geval het belang van zowel Nederland als de VVD, de partij waar het duo Teeven en Opstelten deelt van uitmaakt.

Op zoek naar de grootste dommeriken schreef Matthijs van Boxtel een Encyclopedie van de Domheid. Hij zegt: ‘Domheid heeft de mens gedwongen zijn intelligentie te ontwikkelen. Maar intelligentie biedt nog geen garantie voor zelfbehoud. Sterker nog: intelligentie kan domheid zelfs kracht bij zetten.‘ Dat komt tot uiting in oorlogen, maar ook in de bureaucratie die in zichzelf verstrikt zit. Zijn Teeven en Opstelten voorbeelden van intelligente domheid die wordt gemaskeerd door kwaadwilligheid? Ja. Ze denken door hun regelgeving, verboden, doelmatigheidseisen en vergroting van de veiligheid het goede te doen, maar doen het verkeerde.

Intelligente domheid wordt een valkuil voor beleidsmakers die het eigen handelen niet meer doorzien omdat ze menen slim te handelen. Behalve voor het standaardvoorbeeld Teeven en Opstelten geldt dat ook voor de rest van het kabinet Rutte-Asscher en de EU die een ruïneuze economische politiek voert die tot zelfdestructie voert. Als deze bestuurders uitsluitend dom waren zouden ze allang tot inzicht gedwongen zijn. Maar hun domheid is kern van een denken dat wordt gemaskeerd door intelligentie en daarom niet tot zelfbesef komt. Zelfreflectie wordt niet overdacht. Dat leidt tot een variant op de uitspraak van Napoleon: ‘Schrijft nooit aan kwaadwilligheid toe, wat verklaard kan worden door intelligente domheid’. Gevraagd: echte pure domheid.

Foto: Fernando Arrabal en schaakbord. Collage: Jordi Soler.

Hoe lang kunnen burgers het wantrouwen van de VVD nog aan?

Hoe groot moet de legitimiteit van een regering zijn om niet door de vloer te zakken? Kritiek lijkt altijd feller dan voorheen. Tegengeluiden klinken altijd. Toch stapelt de kritiek op met name de VVD zich op. Venijnige en steeds wanhopiger wordende uitspraken fileren het beleid van het kabinet Rutte op belangrijke deelterreinen: economie, veiligheid, zorg, bestuur, onderwijs, wetenschap en cultuur. Paradox van de koers is dat een partij die het begrip ‘Vrijheid‘ in haar naam draagt de vrije ruimte van de burger steeds meer inperkt. Vanuit het wantrouwen jegens de burger. Overdreven overheidsbemoeiienis en zelfgerichtheid worden zo het motto van het kabinet Rutte-Asscher. NRC-commentator Marc Chavannes merkt op: ‘De VVD is als het zo uitkomt net zo dirigistisch als de cliché-PvdA.’ De VVD sluit zich in zelfgekozen separatie mentaal af van de samenleving.

In de sector veiligheid opereert als motorblok van de VVD het duo Teeven en Opstelten als bad en good guy. Opstelten is de double-breasted consigliere die met proefballonnen de grenzen van de rechtsstaat oprekt en Teeven de hitman die zijn slordige baas opjaagt om te scoren. Deze Watt en Halfwatt van de staatsveiligheid trekken steeds meer bevoegdheden naar zich toe, wantrouwen de mondige burger als veiligheidsrisico voor hun positie die floreert in het halfduister en laten het liggen in de opsporing en de aansturing van de politie. In een vlucht naar voren praten ze in ontoetsbare abstracties, plannen en vergezichten omdat ze de kerntaak waarvoor ze ingehuurd zijn niet aankunnen. Opstelten en Teeven zijn bipolair zonder een evenaar te kennen.

De kritiek op de VVD is zo omvangrijk dat het pijn doet aan het verstand. Economisch presteert Nederland slecht sinds Rutte aan de macht is en zakt het ook in vergelijking met de buren weg. Wat de VVD biedt is Tjakka en geen afgewogen beleid. Voormalig staatssecretaris Zijlstra kortte met verwijzing naar de markt als oplossing bovenmatig in het cultuurbudget. Nu blijkt dat de cultuursector de dupe is van een ingezakte goede doelen markt kunnen de honden blaffen wat ze willen maar trekt de caravan van de VVD verder zonder te repareren. Op weg naar wat trouwens? In de chicken race met de PvdA rijdt de VVD hard naar de afgrond. De voet op het gaspedaal is de legitimatie van het eigen gelijk. Een in zichzelf gekeerde partijpolitiek van de VVD keert zich af van goed geïnformeerde en betrokken burgers die niets van deze politiek te verwachten hebben.

Foto 1: De VVD’ers Fred Teeven (links) en Ivo Opstelten, respectievelijk staatssecretaris en minister van Veiligheid en Justitie, 2012. Credits: ANP.

Foto 2: Het Deense komische duo Watt en Halfwatt (Pat en Patachon) als politie-agent, 1925.