De informatieoorlog woedt in het Oekraïne-conflict. Der Spiegel Online zet alles op en rijtje en legt uit hoe Rusland de propagandaslag heeft gewonnen. Het Kremlin maakt alle middelen vrij om op internet, in kranten en op televisie haar visie te geven. Zoals het echte propaganda betaamt met inzet van vermeend neutrale journalisten en analisten die echter rechtstreeks vanuit het Kremlin aangestuurd worden. Europese media en nieuwsconsumenten lezen dat als ‘objectieve’ informatie. En worden met valse informatie opgescheept.
Uiteraard staat de Russische propaganda niet op zichzelf en is opgezet als weerwoord op vooral Amerikaanse media die het standpunt van het Witte Huis geven. Het conflict in Georgië in 2008 was voor het Kremlin een les toen het de informatieoorlog verloor. Wat Moskou nu doet is in sterk contrast met onafhankelijke Europese nieuwsmedia die in elk geval streven naar verslaggeving die uitgaat van de feiten zoals ze zijn om daar duiding aan te geven, zonder dat de journalistiek ondergeschikt wordt gemaakt aan een politiek doel.
Hoe de invloed van de Russische propaganda doorwerkt heb ik hier de afgelopen maanden aan vele reacties gemerkt. Ik was het er niet zozeer mee oneens, maar was er stomverbaasd over hoe redelijk geïnformeerde nieuwsconsumenten die zich doorgaans bedachtzaam opstellen ineens praatten over neo-nazi’s en fascisten in Kiev en ontkenden dat Rusland een geheime oorlog in Oost-Oekraïne was begonnen met inzet van speciale troepen. Eveneens verbaasde me het uitblijven van medestanders die op z’n minst erkenden dat de Russische propaganda werkzaam was. Zonder wellicht nog te weten wat in de schemeroorlog nou precies waar was.
Nu beide mythes zijn doorgeprikt door de uitslag van de presidentsverkiezingen waarbij de ‘fascisten’ nauwelijks steun kregen en de centrumpartijen wonnen, en de betrokkenheid van strijders uit de Russische Federatie voor het eerst in het openbaar is toegegeven door het Kremlin zelf blijft de invloed van de Russische propaganda in het Westen werkzaam. Het leidt bij het brede publiek niet tot het inzicht hoe Rusland de publiciteit bespeelt en naar z’n hand zet. Da’s een grootste prestatie van de Russen die zo meesterlijk de Europese publiek opinie bespelen. Met als hoogtepunt de steun van extreem-rechtse partijen voor Putin.
Dat roept vragen op hoe westerse mediaconsumenten toegerust zijn om door professioneel georkestreerde informatieleugens heen te prikken. Het maakt niet uit of dat Britse en Amerikaanse propaganda over de oorlog in Irak is, of Russische propaganda over Oekraïne. Het kritische vermogen van westerse consumenten schiet tekort. Ze weten door de complexiteit hun weg niet meer te vinden binnen de berichtgeving door feiten op te sporen en te wegen. Da’s voor velen een te zware opgave en vraagt om media-educatie voor jongeren in het onderwijs, maar ook voor educatie van het brede publiek. Zodat ze niet in fabeltjes gaan geloven door zich te wapenen in de informatieoorlog. De nieuwe rol van de kritische nieuwsconsument is om geen enkele autoriteit op voorhand te geloven en zich te wenden tot nieuwsbronnen die nog steeds uitgaan van de feiten.
Foto: President Vladimir Putin en de pers.
George Knight 