Splendid isolation op een eiland: Verenigd Koninkrijk krijgt gevolgen van Brexit hard voor de kiezen

Het is geen nieuws, maar het kan niet voldoende herhaald worden. Er is iets mis met het zelfbeeld van de Britten, en dan vooral de Engelsen. Het is aannemelijk om te veronderstellen dat dit gebrek aan zelfkennis tot de Brexit heeft geleid. De Engelsen kennen hun plaats niet. Neem nou een artikel van Dan Snow in The Guardian dat onder meer over de Britten zegt: ‘We leven op een kleine archipel vlak voor de noordwestkust van Europa’ of ‘Er is geen eindtoestand in onze betrekkingen met Europa’. De suggestie dat die archipel geen deel van Europa is wordt bevestigd in de kop: ‘Brexit is not an end to Britain’s liaison with Europe. It’s just a new beginning’. Dat is een vreemde kop, want Groot-Brittannië is deel van Europa. Dus hoezo ‘contact met Europa’ als Groot-Brittannië zelf een onderdeel van Europa is? Als er gesproken werd over de EU of het continent was het begrijpelijk, maar nu is het onbegrijpelijk.

Of moeten we voor een verklaring voor een Europees volk dat zegt niet-Europees te zijn ons heil zoeken in verklaringen die ons geen steek verder helpen, maar in zichzelf ronddraaiend verwijzen naar de excentriciteit en de bizarre manier van denken van de Engelsen? Ook het idee van het imperium biedt geen voldoende verklaring, want Portugezen, Spanjaarden en Nederlanders waren ook ooit een wereldmacht, maar hebben vrede met hun verdwenen machtspositie. Ze beseffen dat hun landen deel van Europa zijn. Britten zijn met 67 miljoen inwoners in inwonertal het vijfde in Europa gelegen land, na de Russische Federatie, Duitsland, Turkije en Frankrijk, dus de grootte of omvang maakt evenmin het verschil. Andere eilandstaten als IJsland, Ierland of Malta (of het Britse Schotland) voelen zich Europees en geven niet het idee niet tot Europa te (willen) behoren.

De intentie van Dan Snow is goed. Hij is een internationalist en geen isolationist die zich wil afzonderen. Maar ook hij is het slachtoffer van een zelfbeeld dat uiteindelijk Groot-Brittannië positioneert tegenover Europa. Zelfs in zijn omarming van Europa neemt hij afstand van Europa. Dat kan tot niks goeds leiden. Overigens werkt het ook de andere kant op, want die vreemde snuiters op die Britse eilanden werden soms met tegenzin door Fransen en Duitsers geaccepteerd, zodat ze rechtvaardiging konden ontlenen aan die weerzin door zich mentaal apart te zetten. Maar wie zich afsluit creëert tegelijk een gevangenis voor zichzelf.

Britten kozen met een kleine meerderheid van zo’n 52% voor een Brexit. De uittreding uit de EU. Er zijn duizenden opmerkingen over te maken. Over economie, Britse politiek, media, populisme, globalisme, immigratie, Schotland, de EU en het zelfbeeld van de Britten. Er zit een neiging onder die de Britten heeft gestuurd.

Roland Barthes maakt enige opmerkingen over Pierre Poujade in een stuk over deze Franse populist in zijn Mythologieën. Poujade is de voorloper van types als Mogens Glistrup, Nigel Farage of Geert Wilders. Jean-Marine Le Pen begon in 1956 zijn politieke carrière als poujadist. Het stuk gaat over de kleinburgerlijke werkelijkheid die de wereld bezweert en terugbrengt tot ‘een bekrompen maar volledige orde zonder uitvluchten’. Een wereld die volledig naar zichzelf verwijst. Exact wat er in de pleitbezorgers van een Brexit gevaren is. Naast hun eigenbelang om de Brexit aan te grijpen om zichzelf te profileren en de eigen economische belangen te beschermen. Dit verklaart waarom de voorstanders om in de EU te blijven niet konden inbreken in dit beeld omdat het einddoel, middel en werkwijze tegelijk was: het Verenigd Koninkrijk dat naar zichzelf verwijst.

Het ‘gezonde verstand’ van de ‘kleine man’ waarnaar Poujade bij herhaling verwees neutraliseert elke uitleg die anders zegt. De analogie tussen Frankrijk 1956 en het Verenigd Koninkrijk 2016-20 is verbluffend. De waarschuwingen voor een teruglopende Britse economie, Schotland dat het Verenigd Koninkrijk opblaast of afnemende politiek Britse invloed zagen buitenstaanders als realistische opties die de Britse positie zouden verzwakken. Ze werden niet tegengesproken door de Leave-campagne, maar kwamen gewoon niet binnen.

Barthes: ‘Het gezonde verstand is als het ware de waakhond van de kleinburgerlijke vergelijkingen: het sluit alle dialectische uitwegen af, verwoordt een wereld die homogeen is, waarin men thuis is, veilig voor de verwarringen en de uitvluchten van de ‘droom’ (dat wil zeggen een niet op rekenen gebaseerde zienswijze)’.

De Britten kunnen nu met en onder elkaar hun droom gaan najagen. Van een in zichzelf gesloten wereld met een gesloten wereldbeeld. In hun splendid isolation weten ze dat hun Europese en hun transatlantische partners (pro-Ierse president Joe Biden) geschoffeerd hebben en geen stapje extra zullen zetten om de Engelsen te helpen. Zij die anders zijn worden niet zozeer bestreden, maar door de zittende macht ontkend te bestaan. Britten kunnen nu met elkaar de verschillen ontkennen in de gelukzaligheid onder elkaar te verkeren. De Leave-campagne heeft de buitenwereld ziek verklaard met nationalisme en het opzetten van de kleine man tegen een elite die paradoxaal tegelijk de motor van de uittreding was. Dat is een publiek geheim op het eiland. Van deze versie van Britsheid die neigt naar eng populisme dat alleen nog naar zichzelf verwijst heeft de EU afstand genomen. De Engelsen zijn daar extra behulpzaam bij door zich extra apart te zetten en net te doen alsof het nog de 19de eeuw is. In hun gespeelde gekkigheid die ze zelf geweldig vinden. Als enigen.

Foto: Still uit film ‘Went the Day Well? (1942)’ met Leslie Banks.

Waarom keurt AD-hoofdredacteur Nijenhuis het goed? Wierd Duk peilt ‘de stemming’, maar selecteert populistisch gedachtengoed

Wierd Duk mag voor het AD van zijn hoofdredactie als verslaggever de vinger aan de pols houden van het ongenoegen in de samenleving en het populisme. Het AD geeft er de titel aan mee ‘Wierd Duk peilt de stemming’. Dat doet hij vasthoudend en gedreven, maar ook ogenschijnlijk met vermenging van een eigen agenda. Duk is een activistische journalist, maar zonder dat het AD of Duk zelf daar volledige openheid over geven. Dat is een gemiste kans. Het blijft ongenoemd en daarom kan het verwarring scheppen waarom hij de stemming peilt. Gaat Duk het land af om willekeurig (‘at random’) signalen op te vangen en daar verslag van te doen of worden de signalen geselecteerd om ze in de mal van de bestaande mening van Duk te gieten?

Een antwoord geeft vandaag een artikel in AD en de eenzijdige selectie van de geïnterviewden. Duk beperkt zich tot usual suspects die door Nederlandse rechts-nationalistische media aan elkaar doorgegeven worden en uitsluitend het rechts-populistische verhaal vertellen. Duk voert onder meer de Hongaars-Nederlandse hoogleraar László Marácz op die met zijn pro-Kremlin en anti-EU meningen bekend is van Café Weltschmerz, de Oekraïens/Russisch-Nederlandse Jelena Plotnikova die tijdens het Oekraïne-referendum steevast werd opgevoerd als ‘Oekraïens’ wat onder meer voormalig SP’er Harry van Bommel op kritiek van The New York Times kwam te staan en de Pools-Nederlandse wiskundelerares Monika Jakubowska (40) uit Bergen op Zoom.

In het artikel van Duk komen EU-scepticisme, pro-Putin relativering, pleidooi voor de natiestaat, islamkritiek, immigratievrees, mediakritiek en het verwijt van een zwak opererende overheid samen. Dit zijn niet toevallig de elementen die altijd terugkomen in Duks stukken en die tot het rechts-populistische taaleigen behoren. Dit roept de vraag op of Duk werkelijk interesse heeft en begerig is om de stemming van Nederland in al zijn diversiteit te peilen of dat hij vooraf stemmingen selecteert die bij zijn rechts-populistische mening passen.

Er bestaat geen twijfel over dat Duk in dit type artikelen niet ‘de stemming’ van Nederland peilt, maar slechts ‘een stemming’ die niet toevallig samenvalt met zijn eigen stemming. Duk preekt voor eigen parochie en krijgt daarvoor ruimte van de AD-hoofdredactie. Dat mag en Duks politieke mening kan uiteraard klinken in de media. Hij is geen slechte journalist en is het waard om gehoord te worden. Maar het AD gaat de fout in en doet aan misleiding als het een uitgesproken politieke mening van een activistische journalist zonder context en disclaimer presenteert als onpartijdig, onbevooroordeeld en min of meer willekeurig tot stand gekomen.

Het zou hoofdredacteur Hans Nijenhuis en de eindredactie van het AD sieren als ze Duks artikelen voortaan presenteren wat ze werkelijk zijn. Namelijk een onverbloemde promotie van het rechts-populistische gedachtengoed. Dan kan Nijenhuis gelijk kijken of het bovenstaande citaat niet discriminerend is en of Duk dat ongefilterd in de krant had moeten zetten. Het kan best dat moslimmigranten die naar Europa vluchten door slecht onderwijs in hun thuisland een slechte opleiding hebben genoten en weinig kennis hebben opgedaan, maar het verwijt dat ze ‘vaak een laag IQ’ zouden hebben klinkt akelig discriminerend en onzinnig.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Wierd Duk peilt de stemming: ‘Weinig vaderlandsliefde in Nederland’’ van Wierd Duk in het AD, 13 mei 2017.

Waarom ageren malle clowns in de politiek tegen EU en niet tegen multinationals?

CDA’er Grapperhaus in een interview met Margreet Fogteloo in De Groene: ‘Ik zit aan de linkerkant van het CDA, maar ik ben een ouderwetse christen-democraat. Ik houd niet van politieke partijen met deelbelangen, of van die malle clowns in de politiek als Thierry Baudet.’

Is Baudet een malle clown in de politiek? Wie weet. Hoewel een malle clown -zo’n produkt van de elite dat zich presenteert als anti-elitair- niet per definitie een negatieve kwalificatie is. De hofnar kan een functie hebben.

Meer stof tot nadenken geeft een andere uitspraak van Grapperhaus: ‘Ik snap niet waarom de woede zich richt op de EU en niet op multinationals.’ Hoe men ook denkt over de EU, dat is een serieuze vraag.

Waarom richt de woede van radicaal-rechts Nederland, PVV of SP zich maar steeds op de EU en niet op de multinationals? Des te meer omdat multinationals zich niets van nationale grenzen aantrekken, een verkeerd soort globalisme promoten dat de ongelijkheid bevordert en nauwelijks door nationale overheden ingeperkt en gecontroleerd kunnen worden.

Kunnen de malle clowns in de politiek zich niet beter richten op de negatieve werking van de multinationals? En waarom doen ze dat niet?

Foto: Schermafbeelding van deel interview ‘Woede – Ferdinand Grapperhaus ‘Bill Gates geeft het goede voorbeeld’’ in De Groene, 10 mei 2017.

Harde standpunt om EU te verlaten zat Marine Le Pen in de weg. Wat leert Wilders van de nederlaag van het FN?

In een analyse voor Politico gaat Nicholas Vinocur in op de richtingenstrijd binnen het Front National. Critici binnen de partij zagen aan de poten van de stoel van Marine Le Pen. Het FN heeft met te groot verschil verloren. Le Pen bleef steken op 34%, terwijl ze volgens onder meer haar nichtje Marion Maréchal-Le Pen minimaal 40% had moeten halen om geloofwaardig te zijn. En een goede uitgangspositie te hebben voor de komende parlementsverkiezingen. Naast een slecht optreden in het slotdebat waaruit bleek dat Marine Le Pen slecht was voorbereid lijkt vooral het standpunt de EU te verlaten dat het FN de nederlaag heeft bezorgd. Vinicor ziet binnen het FN een debat op gang komen tussen voor- en tegenstanders om dat standpunt om de EU te verlaten aan te passen en af te zwakken. Deze richtingenstrijd binnen de FN kwam al tot uitdrukking in de campagne en speelde Marine Le Pen parten. Ze kreeg het verwijt onduidelijk te zijn over haar positie.

Als een bevolking in meerderheid wil dat een land binnen de EU blijft, dan is het voor een partij die de EU wil verlaten onmogelijk om de meerderheid van het volk mee te krijgen. In Nederland pleit de PVV er sinds 2012 voor om de EU in te wisselen voor een vrijhandelsverdrag EVA. In bovenstaand verkiezingsprogramma 2017 staat: ’Nederland weer onafhankelijk. Dus uit de EU’. Maar zo’n 70% van de Nederlandse bevolking wil niet dat Nederland de EU verlaat. Dat is een tamelijk stabiel percentage. Euroscepsis kan trouwens ook een pleidooi voor hervorming van de EU betekenen. De PVV heeft net als het FN een standpunt over de EU dat steeds meer een blok aan het been voor verdere groei wordt. Het geeft electorale problemen voor de greep naar de macht.

In de FN zal het debat losbarsten, maar het is de vraag of het in de PVV zover zal komen. De PVV is immers geen democratische partij met een ledenstructuur en een open debatcultuur. Als Wilders verstandig is denkt hij nu al na over de aanpassing van zijn standpunt om de EU te verlaten en volgt hij het debat binnen het FN.

Foto: Schermafbeelding van verkiezingsprogramma 2017 van de PVV.

Brexit bracht UK veel negatiefs: Adudu en Dougan getuigen

BBC presentatrice Trish Adudu is in tranen. In Coventry werd haar gezegd ’neger ga naar huis’. Een Aziatische student werd ook belasterd. Ze zegt zoiets nooit te hebben meegemaakt. Het gebeurde na het referendum van 23 juni waarin Britten met 52% ervoor stemden de EU te verlaten. Immigratie was een cruciaal onderwerp.

Dit incident staat niet op zichzelf. Na het referendum waren er vele meldingen van racisme tegen vooral Polen. Wat is hier aan de hand? Bestond dat racisme altijd al, maar werd het onderdrukt? Of heeft de harde toon van de campagne mogelijk gemaakt dat mensen het eindelijk ‘durfden’ zeggen omdat alle remmen los waren?

Dit referendum heeft het slechtste in Britten naar boven gebracht. Politici logen dat het gedrukt stond en wat nog beschamender was, na de uitslag liepen ze weg voor hun beweringen en braken hun beloften. Zoals over de 350 miljoen pond per week die volgens het Leave-kamp niet meer naar de EU maar naar de Nationale Gezondheidsdienst (NHS) overgemaakt zou gaan worden. Of over de stop op immigratie na een Brexit. Nu blijkt dat ‘verkeerd begrepen’ te zijn. Het gedraai van politici heeft de Britse politieke klasse ongeloofwaardig gemaakt. ‘Take back control’ was de slogan van de Leave-campagne. Het omgekeerde is gebeurd. Het heeft het land in chaos en onzekerheid gestort. Schotland en Noord-Ierland dreigen de unie zelfs te verlaten.

Hoogleraar Europees Recht Michael Dougan van de Universiteit van Liverpool is duidelijk en aarzelt niet. Hij pleitte voor Remain, zoals hij in een college om economische en politieke redenen beargumenteerde. Dougan  meent dat de Leave-campagne een van de meest oneerlijke politieke campagnes gevoerd heeft die het Verenigd Koninkrijk ooit heeft gekend. Trish Adudu zal het niet ontkennen. Voor het repareren van de uitslag is het te laat. A fine mess. Het referendum eindigt als wees omdat niemand er verantwoordelijk voor wil zijn.

EU moet zich weerbaar opstellen in de publiciteit. Door oprichting van publicitaire agentschappen per land

Journalist Hans de Vreij wordt kotsmisselijk van columnisten met hun goedkope PVV-praatjes die de EU afspiegelen als een elitair wangedrocht. Hij verwijst naar Leon de Winter en Nausicaa Marbe in De Telegraaf en Özcan Akyol in Nieuwe Revu. De Vreij heeft gelijk, de rechtse praatjes zijn aardig voor politieke doeleinden, maar hebben weinig met de realiteit te maken. Dat dringt echter onvoldoende door tot de publieke opinie.

De EU heeft het ook aan zichzelf te wijten dat deze rechtse praatjesmakers zoveel aandacht krijgen. Hier  kunnen nog elitaire praatjesmakers als Thierry Baudet en Jort Kelder aan toegevoegd worden die het in een omkering van alle waarden opnemen voor de massa. Zoals Eton-boy Boris Johnson die met een zilveren lepel in de mond geboren is zich het liefst door het werkvolk liet toejuichen. Als hoogste graad van camp.

Er bestaan twee misverstanden over de EU die rechtgezet moeten worden. Namelijk dat het ondoelmatiger en stroperiger is dan andere overheidsinstellingen en een bureaucratisch monster zou zijn. Dat is de EU niet. Inclusief nationale ambtenaren die voor de EU werken heeft het 170.000 ambtenaren. Ze bedienen meer dan 508 miljoen inwoners en 28 lidstaten. Ter vergelijking, de gemeente Amsterdam telt 1,5 miljoen inwoners en heeft 13.770 ambtenaren. De EU is 28 maal slanker dan het ambtenarenapparaat van Amsterdam.

Daarnaast is het niet de bureaucratie van de EU die bepaalt wat de nationale staten moeten doen, maar is het andersom. De regeringsleiders bepalen de ruimte die de EU kan nemen. Als het fout gaat bij de bewaking van de buitengrenzen dan komt dat niet omdat de EU er een potje van gemaakt heeft, maar omdat de nationale staten ondanks herhaalde waarschuwingen en smeekbeden van de EU onvoldoende middelen aan de uitvoerende dienst Frontex  beschikbaar hebben gesteld om de buitengrenzen te bewaken. De logica van de relatie van de EU en de natiestaat is dat vervolgens de EU de schuld krijgt. En omdat de publieke opinies per land functioneren schuiven de regeringsleiders de Zwarte Piet onterecht naar het abstracte Brussel door.

Wat te doen? De EU moet per land een publicitair agentschap opzetten dat actief deelneemt aan het publieke debat. Dat gaat dus verder dan monitoren alleen. Dat kost dan een paar honderd ambtenaren extra. Ze dienen de fabels van de politieke partijen en hun volgelingen die een loopje met de waarheid nemen door te prikken em te corrigeren. Maar ook de onzinverhalen van de nationale regeringsleiders die hun eigen onvermogen en gebrek aan inspanning zo graag afschuiven op de EU. Dat moet door het sec geven van feiten en context.

Het bestaan van de publicitaire agentschappen krijgt zo een preventief karakter. Het gaat er niet om dat ze het beter weten en zich verliezen in eindeloze discussies. Ze moeten zich liefst verre houden van de nationale politieke discussie. De EU wordt door alle economische tegenwind en de slechte voorlichting niet meer vanzelf geaccepteerd en dient zichzelf schrap te zetten tegen aanvallen die misleidend zijn omdat ze bewust de feiten verkeerd voorstellen. Met als doel de EU uiteen te laten vallen. Een democratie die zichzelf serieus neemt is weerbaar en moet zich daarom ferm en zelfbewust gedragen. Weerloosheid is voor de EU niet langer de optie.

Foto: Tweet van Hans de Vreij, 1 juli 2016.

Geruchten gaan dat Boris Johnson zich wegens chantage heeft teruggetrokken

Persverklaringen over het terugtreden van Boris Johnson zijn ongeloofwaardig. Ze verklaren zijn terugtreden niet. Door zijn rechterhand in de Leave-campagne Michael Gove zou hem een dolk in de rug gestoken zijn. Dat verklaart echter niet waarom Johnson als een door de wol geverfde politicus de kaas van zijn brood laat eten en niet terugvecht. Zijn ambitie is groot genoeg. Heeft hij voor niets zijn vriend David Cameron verraden door het Leave-kamp te leiden om zo premier te kunnen worden? Gove’s optreden is geen verklaring voor het feit dat Johnson de handdoek in de ring gooit. Er moet meer zijn dat zich nu aan de openbaarheid onttrekt.

Huffington Post is in een bericht duidelijk: ‘Rumours swirled about fresh tabloid revelations about Boris’s private life’ waar ook Cenk Uygur naar verwijst. Geruchten over chantage dus. Johnson trekt zich terug als kandidaat-premier van de Tories omdat de Australisch-Britse conservatieve mediatycoon Rupert Murdoch hem ertoe gedwongen heeft. Hij bezit onder meer het roddelblad The Sun. Op straffe van een mediacampagne tegen Johnson. Murdoch staat erom bekend zijn media in te zetten voor politieke doeleinden en schandalen berekenend uit te buiten. Wat de onthullingen over zijn privéleven zijn waarmee Boris Johnson onder druk is gezet weten we nog niet. Maar als verklaring past chantage fabelachtig bij dit koningsdrama waar getrouwen elkaar verraden. Ook Michael Gove zal in de val meegesleept worden. Politiek wordt teruggebracht tot drama.

Pechtold geeft populisten schuld van Brexit. Is dat niet te simpel?

D66-leider Alexander Pechtold meent dat de populisten de oorzaak van de Brexit zijn. Als je het als probleem wilt framen. Ze zouden schoppen, maar geen oplossing hebben. Maar dit is slechts de helft van het verhaal. Als de populisten zo kwaadaardig zijn zoals Pechtold zegt, dan is de vraag hoe ze zoveel ruimte in media, politiek en samenleving hebben kunnen krijgen. Pechtold kan makkelijk praten met zijn eensgezinde, kosmopolitische, hoogopgeleide achterban. Het is voor de hand liggend dat juist hij dit commentaar geeft.

Niet de tegenstanders maar de voorstanders zijn Europa’s probleem. De laatsten zijn er zelfs in voldoende mate, maar ze werken niet samen, uiten zich onvoldoende en blijven aan de zijlijn staan. Ze gedragen zich labbekakkerig en verwend. Niet gewend om te vechten. Het lijkt er sterk op dat de uitslag van het Britse referendum niet zozeer volgt uit het optreden van het Leave-kamp, maar uit het falen van het Remain-kamp. Tegenstanders van de EGKS, EEG of EU zijn er altijd geweest. Dat de voorstanders zwijgen is het probleem.

Zo gaan referenda verloren. Dat illustreert ook het Nederlandse Oekraïne-referendum dat een lage opkomst van 32% kende. De publieke opinie werd veroverd door het NEE-kamp dat succesvol een harde kern wist te motiveren en vast te houden. Regeringspartijen VVD en de PvdA zetten zich nauwelijks in voor het referendum in een campagne die nooit van de grond kwam. Reden kan zijn dat de achterban van deze partijen verdeeld was en deze partijen het daarom niet aandurfden. Maar dan bepalen de electorale overwegingen het beleid. Zo sterft de overtuiging. VVD en PvdA hadden in september 2015 hun achterban moeten overtuigen om daarna van januari 2016 zonder handrem erop campagne te moeten voeren voor de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne. Dat de tegenstanders wonnen was verdiend en goed geregisseerd, maar had het niet hoeven zijn gezien de stemming van het hele volk. Het is de gemakzucht en het wegkijken van de politieke elite die stoort. Meer dan de opstandigheid van tegenstanders die zich zoals altijd in de macht in willen vechten.

Want reken maar na, premier David Cameron had jaren tegen de EU geschopt en ging die ineens verdedigen. Dat deed hij vaardig, maar iedereen voelde dat de overtuiging ontbrak. Daarbij hielden zijn kabinetsleden op de minister van Financiën George Osborne na zich stil. Bij Labour miste leider Jeremy Corbyn zowel de overtuiging als de basale politiek vaardigheid om geloofwaardig voor de relatie met de EU te pleiten. Hij liet zijn achterban niets van overtuiging voor de EU zien. Leden van het schaduwkabinet hebben het vertrouwen in hem opgezegd. Pechtold kan gelijk hebben dat de populisten met vuur spelen in een vuurwerkfabriek. Maar het echte probleem in Europa is dat de bedrijfsbrandweer niet optreedt en het berustend laat gebeuren.

Tegenstrijdigheden van Brexit worden door journalistiek niet opgemerkt. Dat is slecht voor onze democratie

Boris Johnson grossiert in tegenstrijdigheden en spreekt zichzelf tegen. Als zijn woorden worden gewogen dan blijft er niets van over. Door zijn woorden valt ook Johnson door de mand. Hij komt weg met zijn grappen en grollen en wordt niet kritisch bejegend. Dat baart zorgen. Het is niet onwaarschijnlijk dat hij in oktober 2016 David Cameron opvolgt als Brits premier. De leden van de Conservatieve partij beslissen daarover.

Johnson was een van de leiders van het Leave-kamp dat het Verenigd Koninkrijk uit de EU wilde halen. Dat spoort niet met zijn bewering voor meer Europa te zijn. Dat was hij niet gedurende de campagne waarin hij in een controversiële en volgens velen schandelijke vergelijking de ‘autoriteit’ van de EU met het Derde Rijk van Hitler gelijkstelde. Jongeren die in meerderheid voor Remain stemden zien door Johnson hun perspectief op Europa versperd. Dat het Verenigd Koninkrijk niet minder verenigd zou zijn na een Brexit is eveneens onjuist. De kans op het verbreken van de unie uit 1707 met de Engelsen is toegenomen door een Brexit. De Schotten die met 62% voor Remain kozen komen mogelijk met een nieuw referendum over onafhankelijkheid. En sommige Noord-Ieren pleiten voor integratie met de republiek Ierland buiten het Verenigd Koninkrijk om.

De feitenvrije politiek van Boris Johnson hoort thuis in het rijtje anti-democraten van het type Wilders, Trump, Erdogan, Putin, Marine Le Pen en de nieuwe Turks-Nederlandse loot aan deze stam: Kuzu en Ozturk van DENK. Maar het meest verbazingwekkend en verontrustend is nog wel dat iemand als Johnson nauwelijks op zijn woord gewogen wordt. In veel commentaren op deze toespraak waarvan het fragment slecht een deel is werd gezegd dat Johnson de campagne achter zich gelaten had en verzoenende taal uitsloeg. Dat kan zijn, maar dat ontslaat de journalistiek vervolgens niet van de plicht om te kijken of de feiten en beweringen die Johnson geeft kloppen en of ze niet tegenstrijdig zijn met elkaar of met eerdere beweringen van hem. Het tekort van de hedendaagse journalistiek is dat Johnson tegenstrijdig kan zijn zonder dat het opgemerkt wordt.

Als Eton-boy is Boris Johnson de getapte, welbespraakte, flamboyante vertegenwoordiger van de elite die nu een ander deel van de elite mag aflossen. In een machtsstrijd binnen de Conservatieve partij. Dat hem de zorgen van de werkende klasse ter harte gaan en hij de problemen van de leden ervan hoog op de agenda zal zetten is een illusie. Johnson gaat het niet om het uitvoeren van een politiek programma, maar om een machtspositie. Het referendum was geen doel voor hem om de werkende klasse er weer bovenop te helpen, maar een middel om zelf premier te worden. Binnen de klassenmaatschappij Verenigd Koninkrijk is het volstrekt onlogisch dat een lid van de elite van de Conservatieve partij het opneemt voor de werkende klasse.

Referenda lijden aan een vertragingseffect. In Nederland betaalde het verbreken van de belofte voor een tweede EU-referendum na 2005 over de Europese grondwet zich uit in ongenoegen in het recente Oekraïne referendum. Hoewel dat met het onderwerp over de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne niets te maken had. Frankrijk dat in 2005 ook nee zei in een referendum dat door de politiek werd genegeerd vreest met vertraging terugbetaald te worden in een Frexit-referendum. Zo vervuilt het instrument referendum.

In het Verenigd Koninkrijk is het niet zozeer een eerder referendum, maar ontevredenheid met hun eigen positie van vooral oudere, sociaal achtergestelden die zich vertraagd uitbetaalde in een Brexit. Dat ging uiteindelijk niet over de relatie van hun land met de EU over vreemdelingen, maar over de eigen politieke klasse die de eigen bevolking in de steek heeft gelaten. Een Brexit was de eerste mogelijkheid om die ontevredenheid en dat gevoel van achtergesteldheid te uiten. Volksmenners als Farage en Johnson waren er als de kippen bij om dat terechte gevoel van achtergesteldheid van sociaal zwakkeren te misbruiken. Maar omdat het om tekortschietende sociaal-economische aspecten als arbeidsmarkt, gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting of inkomensongelijkheid gaat die Farage of Johnson helemaal niet willen wijzigen is zo’n cultureel debat over immigratie of Britsheid ook een afleiding om niet aan bestaande machtsverhoudingen te tornen.

Dit geeft aan hoe het Remain-kamp het referendum had kunnen winnen. De laatste dagen praten journalisten elkaar na dat de economie geen antwoord was op de problemen over immigratie die het Leave-kamp naar voren bracht. Dit is onjuist, de economie was juist wel het onderwerp geweest om de zorgen over immigratie te weerleggen. Het misverstand is dat deze journalisten economie uitsluitend opvatten als bedrijfseconomie dat de belangen vertegenwoordigt van bedrijven en banken, de aandelenkoersen en een welgestelde klasse en daarbij niet eens beseffen dat dit een behoudend en op z’n minst onvolledige opvatting van economie is. Maar economie heeft ook een politieke dimensie die bestaat uit machtsdeling, inkomensgelijkheid, bezit van productiemiddelen, humanisering van het leven en een ‘maatschappelijke architectuur’. Cameron en Johnson zijn representanten van een elite die uitgaat van een gesloten wereldbeeld dat de status quo per definitie niet ter discussie stelt. Het is de taak van de journalistiek om dat open te leggen en niet dom na te praten.

Brexit als kleinburgerlijke mythe. Politieke en economische onzekerheid in ruil voor de belofte van culturele zekerheid

Britten kiezen met een kleine meerderheid van zo’n 52% voor een Brexit. Er zijn duizenden opmerkingen over te maken. Over economie, Britse politiek, media, populisme, globalisme, immigratie, Schotland, de EU en het zelfbeeld van de Britten. Kiezersonderzoeken moeten uitwijzen wat de redenen precies waren voor een Brexit. In de campagne had de Conservatieve premier David Cameron geen antwoord op de gevolgen van de immigratie. Maar of het daar om ging is de vraag. Er zit nog een neiging onder die de Britten heeft gestuurd.

Roland Barthes maakt enige opmerkingen over Pierre Poujade in een stuk over deze Franse populist in zijn Mythologieën. Poujade is de voorloper van types als Mogens Glistrup, Nigel Farage of Geert Wilders. Jean-Marine Le Pen begon in 1956 zijn politieke carrière als poujadist. Het stuk gaat over de kleinburgerlijke werkelijkheid die de wereld bezweert en terugbrengt tot ‘een bekrompen maar volledige orde zonder uitvluchten’. Een wereld die volledig naar zichzelf verwijst. Exact wat er in de pleitbezorgers van een Brexit gevaren is. Dit verklaart waarom de voorstanders om in de EU te blijven niet konden inbreken in dit beeld omdat het einddoel, middel en werkwijze tegelijk was: het Verenigd Koninkrijk dat naar zichzelf verwijst.

Het ‘gezonde verstand’ van de ‘kleine man’ waarnaar Poujade bij herhaling verwees neutraliseert elke uitleg die anders zegt. De analogie tussen Frankrijk 1956 en het Verenigd Koninkrijk 2016 is verbluffend. De waarschuwingen voor een teruglopende Britse economie, Schotland dat het Verenigd Koninkrijk opblaast of afnemende politiek Britse invloed zagen buitenstaanders als realistische opties die de Britse positie zouden verzwakken. Ze werden niet tegengesproken door de Leave-campagne, maar kwamen gewoon niet binnen.

Barthes: ‘Het gezonde verstand is als het ware de waakhond van de kleinburgerlijke vergelijkingen: het sluit alle dialectische uitwegen af, verwoordt een wereld die homogeen is, waarin men thuis is, veilig voor de verwarringen en de uitvluchten van de ‘droom’ (dat wil zeggen een niet op rekenen gebaseerde zienswijze)’.

De Britten kunnen nu met en onder elkaar hun droom gaan najagen. Van een in zichzelf gesloten wereld met een gesloten wereldbeeld. Niet dat het gerealiseerd zal worden, daartoe is het Remain-kamp ook te groot, maar het is wel de nieuwe horizon die het land wacht. Zij die anders zijn worden niet zozeer bestreden, maar ontkend te bestaan. Britten kunnen nu met elkaar verschillen ontkennen in de gelukzaligheid onder elkaar te verkeren en gelijkvormig te zijn. De Leave-campagne heeft de buitenwereld ziek verklaard met nationalisme en het opzetten van de kleine man tegen een intellectuele en economische elite. Van deze versie van Britsheid die neigt naar eng populisme dat alleen nog naar zichzelf verwijst moet de EU snel en hard afstand nemen. 

Foto: In isolatie.