Een jaar na 24 februari 2022: Terugblikken op Russisch – Oekraïense oorlog

Ali Velshi beredeneert dat president Trump tussen 2017 en 2021 de kans voor president Poetin creëerde om Oekraïne onder druk te zetten. Publiekelijk zei Trump in Helsinki in juli 2018 dat hij Poetin meer vertrouwde dan Amerikaanse inlichtingendiensten. Trump vertraagde het leveren van de antitankraket Javelin ondanks brede steun daarvoor in de Senaat, zodat Oekraïne zich niet kon verdedigen tegen Russische tanks die ook toen al Oekraïense appartementengebouwen kapotschoten. Uiteindelijk stond Trump in 2018 toe de Javelins aan Oekraïne te leveren.

Een Amerikaans MSNBC-perspectief van Velshi mist de toenmalige terughoudende, om niet te zeggen naïeve houding van West-Europese landen als Duitsland die wellicht Poetins bedoelingen begrepen om met energie en atoomwapens Europa te bedreigen, maar daar uit economisch gewin, labbekakkerigheid en angst niet naar handelden. Hoe krom en incompetent Trump toen ook handelde door de positie van Joe Biden en zijn zoon Hunter als voorwaarde voor levering van de Javelins te stellen, uiteindelijk was het wel de VS die vertraagd leverde. En West-Europa niet.

Komende week is het op 24 februari een jaar geleden dat de troepen van de Russische Federatie met een grootschalige invasie een nieuw hoofdstuk schreven in de Russisch – Oekraïense oorlog die in 2014 begon met de inname van de Krim en delen van Oost-Oekraïne door Russische troepen.

Die invasie is een militaire mislukking door incompetent handelen van de Russische krijgsmacht, de goede tegenstand van de Oekraïense krijgsmacht en de onmogelijkheid om zo’n groot land als Oekraïne met een strijdbare, trotse bevolking die zich verenigt tegen de buitenlandse agressor onder controle te krijgen. Laat staan voor langere tijd onder controle te houden.

Poetin mikte op de omverwerping in Kyiv van de regering Zelensky, maar dat mislukte omdat Oekraïense en Amerikaanse inlichtingendiensten tijdig van de plannen om Zelensky te vermoorden op de hoogte waren zodat het Oekraïense leger er op kon anticiperen. Feitelijk was Poetins invasie na drie dagen al mislukt. Zelfs als de Russische krijgsmacht professioneler in Oekraïne had geopereerd dan het afgelopen jaar deed, dan nog was de invasie mislukt.

Het is vaker gezegd dat Poetin weinig strategisch inzicht heeft en mede om publicitaire binnenlandse redenen tactische voordeeltjes zoekt die voor zijn land op de langere termijn strategisch averechts uitpakken. Poetin denkt uitsluitend op de korte termijn. Hij mag dan een geslepen, wereldwijze KGB’er zijn, maar als staatsman heeft hij zich niet bewezen. Hij hangt aan de macht en de ontwikkeling van zijn land of het welzijn van andere landen is daaraan ondergeschikt.

Dat is de mentaliteit van de maffia met als enig verschil dat die liefst onzichtbaar opereert om zomin mogelijk op te vallen, terwijl Poetin het omgekeerde doet en zijn misdaden publicitair uitvergroot. Dat doet hij om zijn bevolking onder de duim te houden en het Westen te intimideren. Maar dat laatste lukt steeds minder omdat de Russische krijgsmacht niet geloofwaardig opereert in Oekraïne en Russische wapens tekortschieten tegenover westerse wapens.

Poetin mobiliseert zowel slecht geoefende mobiks die kanonnenvoer in Oekraïne zijn als westerse landen die wakker zijn geworden en beseffen dat het gevaar van een agressieve Poetin die liegt en zich niet aan de regels van de internationale rechtsorde houdt ook hen raakt, zijn afgekickt van goedkoop Russisch gas en olie, en nog steeds met de voet op de rem Oekraïne militair steunen omdat ze in hun achterhoofd bang zijn voor Poetins dreiging met atoomwapens.

Omdat het een jaar geleden is dat de krijgsmacht van de Russische Federatie grootschalig Oekraïne binnenviel zijn er vele documentaires gemaakt om daar bij stil te staan. Vooral de Britse en Duitse publieke omroep en het Frans-Duitse ARTE besteden er aandacht aan.

Ze kiezen verschillende invalshoeken, zoals de macht van Gazprom en energie als Russisch wapen, de internationale diplomatie tussen het Westen en Poetin (inclusief de Europese machteloosheid), de schaduwmacht van de Wagner Groep, de propaganda en de informatie-oorlog, het menselijk lijden van de Oekraïense bevolking, de komende heropbouw van Oekraïne en de volkenrechtelijke complicaties om Poetin en zijn medestanders voor oorlogsmisdaden ter verantwoording te roepen.

En de voorgeschiedenis met Trump die Poetin het idee gaf dat het Westen net als in 2014 Oekraïne in de steek zou laten. in 2014 was het trouwens president Obama die Oekraïne liet vallen. Dat gebeurde in 2022 niet. Hoewel aarzelend kwam het Westen Oekraïne te hulp.

Of dat komt omdat Poetin door zijn herhaalde leugens in het Westen zijn geloofwaardigheid en mojo heeft verloren en de afschrikking van de Russische krijgsmacht is uitgewerkt door de slechte resultaten op het slagveld is onduidelijk. Om dat allemaal te begrijpen en de vele losse eindjes met elkaar te verbinden staan we stil bij de Russisch – Oekraïense oorlog die de wereld op zijn kop heeft gezet.

Klimaatactivisten moeten niet demonstreren in musea, maar lef en moed tonen in het veld waar de fossiele brandstof-industrie opereert

Schermafbeelding van deel commentaar ‘Klimaatactivisten protesteren steeds vaker in een museum, media-aandacht gegarandeerd. Maar is het wel kies om kunst te gebruiken voor je klimaatboodschap?‘ van Arjan Reinders in het DvhN, 26 juli 2022.

Mooi commentaar van Arjan Reinders in het DvhN: ‘Klimaatactivisten protesteren steeds vaker in een museum, media-aandacht gegarandeerd. Maar is het wel kies om kunst te gebruiken voor je klimaatprotest?‘

De vraag stellen is de vraag beantwoorden. Nee, het is niet kies, maar gemakzuchtig en grof om kunst in musea voor eigen doel te gebruiken. Daar moet men vanaf blijven. 

Opvallend is dat een vorige generatie klimaatactivisten alleen demonstreerde in musea als een museum een sponsorrelatie had met een bedrijf van fossiele brandstof. Dat had logica. 

Nu lijkt die voorwaarde verlaten en lijkt alles te kunnen. Klimaatactivisten kopiëren elkaars actie. Wellicht mede ingegeven door radicaal-rechtse activisten, zoals de Nederlandse radicale melkveeboeren die van de overheid bijna niets in de weg werd gelegd. 

De inzet van de klimaatdemonstranten is hoog: een ander energiebeleid van regeringen. Daarom wordt de zwakste schakel aangepakt: kunst in een openbaar museum waar men zich aan vastlijmt. 

Deze activisten framen zich als hedendaagse helden met een Robin Hood complex. Ze beseffen onvoldoende wat ze hiermee kapot maken.

Hun aanpak geeft de machteloosheid van de klimaatactivisten weer. En hun gebrek aan lef en moed. Waarom richten ze hun protest niet direct op de fossiele brandstof-industrie? Zoals het bezetten van een hoofdkantoor, een olieplatform of een verdeelstation van een gaspijpleiding? 

Of indirect het bezetten van organisaties die een sponsorrelatie met de fossiele brandstof-industrie hebben. Of een ministerie van Algemene Zaken of Economie en Klimaat. Dan is er nog enige logica in een actie die oorzaak en gevolg verbindt. Nu ontbreekt die logica volledig.

Wat heeft kunst in een publiek museum met energiebeleid te maken? Enige reden is de publicitaire aandacht. Vinden klimaatactivisten dat een voldoende reden in hun wereldwijde kopieergedrag? Openbaar kunstbezit wordt zo door klimaatactivisten tot een politiek middel gemaakt.

Aan de doelmatigheid van de actie kan men overigens twijfelen. Wat blijft hangen is de aandacht voor het kunstwerk, de lijst en het beschermende glas, het museum en het optreden van museumstaf en politie. Omdat de inhoudelijke relatie met de fossiele brandstof-industrie ontbreekt zal dit vastlijmen aan openbaar kunstbezit de publieke opinie over het klimaat nauwelijks beïnvloeden. Het zal wel de gram van de museumsector oproepen.

Men mag hopen dat er klimaatactivisten opstaan die het klimaatprobleem direct aan de bron durven aanpakken. Dat is nodig. De beschermde omgeving van een museum misleidt de klimaatactivisten dat ze doelmatig bezig zijn in het beïnvloeden van publieke opinie, politiek en bedrijfsleven. Wat ze doen is niet meer dan het strelen van het eigen ego bij gebrek aan durf voor harde actie in het veld.

Tobias Walraven weg bij COMM. Was het toezicht voldoende?

Tobias Walraven heeft na kritiek ontslag genomen als directeur van het COMM. Aanleiding was een artikel van onderzoeksjournalist Siem Eikelenboom in FTM. De klokkenluider die hem van informatie voorzag wordt niet beloond door de Raad van Toezicht omdat zij een wantoestand naar buiten heeft gebracht, maar gestraft met een rechtszaak omdat zij de geheimhouding zou hebben geschonden. Het museum is aan de rand van de afgrond gebracht door een dure verbouwing, hoge marketingkosten en een riant salaris voor Walraven. In een interview in het AD zegt Walraven dat hem niks te verwijten valt. Toch neemt hij ontslag, naar hij zegt om het COMM te beschermen. Zijn uitleg is ontwijkend en halfbakken. Hij zegt terug te treden vanwege ‘negatieve publiciteit’, niet omdat hij toegeeft dat onder zijn leiding het COMM aan de rand van de afgrond is gebracht.

Het lijkt op twee manieren mis te zijn gegaan bij het COMM. Allereerst door onvoldoende gebrek aan bestuurlijke kwaliteit en de verkeerde focus én prioriteit van de Raad van Toezicht. Het toezicht ontbrak grotendeels of was onvoldoende en de Raad was onevenwichtig samengesteld. Voorzitter Willem Ackermans was rond 2000 de financiële man van KPNQwest. Het COMM had tot september 2018 een Raad van Toezicht zonder iemand met museale expertise. Trouwens, waarom de directeur van Het Scheepvaartmuseum Michael Huijser toen in dit zinkend schip is gestapt valt lastig te begrijpen. Dat was óf te laat óf te vroeg.

Reden waarom medewerkers van het COMM in afgelopen jaren niet succesvol hebben gelobbyd en steun hebben gevonden om het beleid van het museum de pas af te snijden valt te verklaren door de identiteit en mentaliteit ervan. Naar zeggen van een medewerker was het reglementair niet toegestaan om buiten de directeur om contact met de Raad van Toezicht te zoeken. Ondanks het feit dat de medewerkers al vanaf 2011 signalen ontvingen dat de Raad van Toezicht met een sterfhuisconstructie bezig was en die niet serieus met de medewerkers in gesprek wilde gaan. Zodat de informatie vanuit het museum de top niet bereikte omdat de Raad van Toezicht dit afhield. Walraven trad pas in 2016 toe. Een en ander werd versterkt door het feit dat het museum een eigen stichting was met een pot geld van 75 miljoen gulden waarover het zeggenschap had en onafhankelijk van overheidssubsidies kon functioneren. De autonomie van Raad en directeur was groot omdat er geen publiek geld bij betrokken was. Verantwoording aan de overheid en collegiale toetsing ontbraken.

Het afwijzende advies over de Culturele basisinfrastructuur 2017-2020 van de Raad voor Cultuur uit 2016/17 over het COMM is kritisch. Wat volgens de Raad voor Cultuur ontbreekt is een goede en voldoende uitwerking van de plannen. Leidend punt van kritiek is dat de plannen niet aansluiten bij de musea functie van het museum. Hier lijkt zich het ontbreken van museummensen in directie en Raad van Toezicht te wreken. Maar het advies is niet alleen kritisch op de inhoud en de museale functie van het COMM maar ook op de aspecten ondernemerschap en marketing. Als laatste kritische noot zet het advies een kanttekening bij het bestuur van het COMM: ‘De Governance Code Cultuur wordt toegepast en er wordt een overgang gemaakt naar een raad-van-toezichtmodel. Het museum gaat niet in op de taakverdeling en de samenstelling van deze raad.’

De constructie van het COMM gaf de bestuurders dus een vrijbrief voor onethisch gedrag omdat ze in hun eigen autarchie wettelijk binnen hun reglementair mandaat bleven. Het lijkt er sterk op dat niet directeur Walraven, maar een foute structuur de verklaring voor het uit de rails lopen van dit museum is. De directeur was weliswaar de foute man op de foute plek zonder museale ervaring of expertise die nooit benoemd had moeten worden, maar het lijkt vooral de Raad van Toezicht die deze ontsporing mogelijk heeft gemaakt. Waarschijnlijk niet uit kwaadwillendheid, maar uit onbenul, onkunde en een verkeerde doelstelling.

De weeffout is dat dit heeft kunnen gebeuren en er geen enkele instantie was die corrigerend op kon treden. Zoals de Museumvereniging, de gemeente Den Haag of het ministerie van OCW. In algemene zin is deze verkokering en kortzichtigheid een aandachtspunt bij privémusea die vaak maar één sponsor hebben en sterk in zichzelf gekeerd opereren. Een recent voorbeeld is het ontslag van Ralf Beil bij het Kunstmuseum Wolfsburg dat eenzijdig door Volkswagen wordt gerund. Van de andere kant zijn er geen wettelijke middelen om zo’n privémuseum waarvan iedereen van buiten ziet dat het ontspoort bindend op het rechte spoor te brengen.

Walraven verkoopt zijn marketingpraatjes, oneigenlijke argumenten en jeuktaal in het AD als hij zegt: ‘Ik voel me sterk omdat ik niet makkelijk opgeef en omdat ik vind dat ik de situatie professioneel tegemoet moet treden. COMM moet in haar kracht teruggezet worden.’ Walraven voelt zich niet sterk omdat hij een goede directeur was met museale ervaring, expertise, visie en een goed netwerk binnen de museumsector, maar omdat hij niet makkelijk opgeeft. Hijzelf brengt de flinterdunne onzin van zijn orakeltaal als geen ander onder woorden. Deze man had nooit benoemd moeten worden op deze functie. Dat valt echter niet zozeer Walraven, maar wel de Raad van Toezicht aan te rekenen. Voor de duidelijkheid de namen van de leden van de Raad van Toezicht die de ontsporing van het COMM hebben begeleid: Willem Ackermans, Sylvia Roelofs, Leon Merkun en Feer Verkade. Het voelt onrechtvaardig dat Walraven weggaat en Willem Ackermans blijft zitten.

Foto: Schermafbeelding van nieuwsbericht ‘Directeur Museum voor Communicatie treedt terug’ van het COMM, 23 januari 2019.

Directeur Ralf Beil van Kunstmuseum Wolfsburg verrassend, onverwachts en zonder debat ontslagen. Door sponsor Volkswagen

Er is iets merkwaardigs gebeurd in de Duitse museumsector. De directeur van het Kunstmuseum Wolfsburg is tussentijds ontslagen. Zijn vijfjarige termijn liep af op 1 februari 2020. Het museum draait prima en er zijn geen problemen. Het kwam als verrassing en schok. Voor directeur Ralf Beil is de reden voor zijn ontslag gissen, althans dat zegt hij in de publiciteit. Het vermoeden bestaat dat het te maken heeft met de geplande tentoonstelling ‘OIL; SCHÖNHEIT UND SCHRECKEN DES ERDÖLZEITALTERS’ die op 29 september 2019 opent en tot 16 februari 2020 te zien is. Merkwaardig is dat Beil ondanks zijn onmiddellijke ontslag nog steeds als conservator bij deze tentoonstelling betrokken lijkt te zijn. Hoe werkbaar dat is, is nog niet duidelijk.

Wolfsburg is de stad van Volkswagen. Wie wel eens de trein naar Berlijn heeft genomen zal zich de immense fabriekshallen langs het spoor herinneren. Volkswagen domineert fysiek, economisch en mentaal Wolfsburg. Volkswagen heeft het als enige geldschieter en organisator voor het zeggen bij Kunstmuseum Wolfsburg. Er wordt over gespeculeerd dat Ralf Beil moest vertrekken omdat door de verantwoordelijke museumbestuurders namens Volkswagen gevreesd werd dat zijn Olie-tentoonstelling negatieve publiciteit op zou kunnen leveren over het gebruik van fossiele brandstoffen en de uitblijvende transitie naar duurzaamheid. Of de voet op de rem daarheen. Het bedrijf Volkswagen is nog nauwelijks bekomen van het dieselschandaal met sjoemel software uit 2015 dat alleen in de VS het bedrijf in totaal al een schadepost van 22 miljard dollar opleverde. Beil ontkent overigens dat de Olie-tentoonstelling eenzijdig negatief is, in de publiciteit legt hij uit dat hij ook de positieve aspecten van olie wil benadrukken. Als hij uiteindelijk niet van het project gehaald wordt.

De kwestie Ralf Beil accentueert de afhankelijkheid van een kunstmuseum van één sponsor en de verkrampte overlegstructuur die daaruit volgt. In een interview met tijdschrift Monopol geeft Beil aan dat er over de Olie-tentoonstelling of zijn ontslag geen strijd is geweest, maar dat bij de top van Volkswagen zich alles achter de schermen in het verborgene afspeelt. Volgens Beil kent Volkswagen geen debatcultuur dat het mogelijk maakt om verschillen van mening in redelijke openheid te bespreken. Dit zet de cultuur van grote Duitse bedrijven in een negatief daglicht en schetst de geslotenheid en het in zichzelf gekeerd zijn ervan. De nieuwe directeur Andreas Beitin is ook al benoemd en in de publiciteit doet het museum net alsof Beil is teruggetreden:

De nieuwe directeur Andreas Beitin is al benoemd en in een persbericht zegt het museum dat Beil ‘onlangs is vertrokken’. Dat laat de optie open dat dat vrijwillig was, wat dus niet het geval is. Tot Beitins aantreden op 1 april 2019  is Otmar Böhmer waarnemend directeur. Hij is bestuurslid van de Volkswagen Art Foundation.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘A Museum Director Planned a Show About Art and Oil. Just One Problem: His Institution Is Funded by Volkswagen’ op Artnet, 21 december 2018.

Foto 2: Schermafbeelding van deel aankondiging van komende tentoonstelling ‘OIL; SCHÖNHEIT UND SCHRECKEN DES ERDÖLZEITALTERS’ in het Kunstmuseum Wolfsburg. Zie hier de Engelstalige tekst.

Foto’s 3 en 4: Schermafbeelding van delen van interview ‘”Einflussreiche Kräfte haben gezielt meine Ablösung betrieben” (‘Invloedrijke krachten hebben opzettelijk mijn vervanging geforceerd’) met Ralf Beil door Daniel Völzke in Monopol, 17 december 2018.

Trump overweegt om de annexatie van de Krim door de Russische Federatie te erkennen

President Trump houdt de deur open dat hij de annexatie van de Krim door de Russische Federatie in 2014 erkent. Dat zei hij in gesprek met journalisten in aanloop naar de top met de Russische president Vladimir Putin in Helsinki op 16 juli. Wat de Amerikaanse president ermee zegt is ongekend en zonder precedent omdat hij ermee de aantasting van de internationale rechtsorde goedpraat. In 2014 heeft het Kremlin met militair geweld en inzet van reguliere troepen een deel van een ander land, namelijk Oekraïne bezet.

Hiermee schoffeert Donald Trump niet alleen zijn nationale veiligheidsadviseur die van een anti-Kremlin havik is veranderd in een lakei en voetveeg zonder veel invloed, maar ook de Europese bondgenoten die sinds 2014 samen met de VS sancties tegen de Russische Federatie hebben ingesteld. Als Trump de annexatie van de Krim erkent, dan zal hij logischerwijze ook (een deel van) de Amerikaanse sancties terugdraaien. Hoe de EU dan reageert is onvoorspelbaar. Tegelijkertijd keurt Trump de energie-afhankelijkheid van de EU van de Russische Federatie sterk af. Dat uit zich in zijn verzet tegen de aanleg van het Nord Stream II-project dat een door Duitsland geleid project is waarmee dit land ingaat tegen het belang van de EU. Dus iedereen heeft boter op het hoofd. En omdat vele landen uit eigenbelang handelen geeft dat Trump politieke manoeuvreerruimte.

Blijft de vraag waarom Trump overweegt een onrechtmatige annexatie oor de Russische Federatie te erkennen en waarom hij er opnieuw alles aan lijkt te doen om vijanden van de VS te dienen en bondgenoten dwars te zitten. Het is opvallend dat Trump tegen het belang van zijn eigen land in de talking points van Putin probeert te realiseren. Op de achtergrond zeurt de vraag waarom Trumps incompetentie niet door de economische en politieke elite van de VS wordt gecorrigeerd. Hoe lang nog laat men brokkenpiloot Trump aan het stuur zitten?

Alexei Navalny ziet wegjagen van Armeense president als instructie voor Russen

Uit deze video valt goed op te maken waarom de Russische oppositionele politicus Alexei Navalny van het Kremlin geen deel uit mag uitmaken van het politieke systeem. Hij wordt ervan uitgesloten. Ook als men het niet (in alles) met Navalny eens is, zal men toch kunnen erkennen dat hij een solide en wervend verhaal heeft over de machtsbasis van president Putin. Die komt door propaganda, vervalste verkiezingen, het oneigenlijk oprekken van de grondwet (vijfde presidentstermijn!) en het machtsmonopolie van inlichtingen- en veiligheidsdiensten tot stand. Navalny wijst in zijn video-boodschappen vaak op de corruptie in het Kremlin.

Een verhaal dat door slim aan te haken bij internet en de hightechindustrie ‘modern’ oogt tegenover het bureaucratische nepotisme of gangsterdom van Putin dat met de rug naar de toekomst staat en op olie en gas draait. Volgens Navalny is Putin een reus op lemen voeten. Zonder de steun van het volk is een leider niks, zoals het Armeense voorbeeld leert van een leider die schijnbaar ook 76% steun onder de bevolking genoot, maar door straatprotesten moet aftreden. Dat laatste is ook Navalny’s wapen. Hij staat immers buiten politiek en media waar hij niet tot wordt toegelaten. Hem resten het protest op sociale media en op de straat.

Een artikel van Viv Groskop in The Guardian over Ksenia Sobchak die het in de recente presidentsverkiezingen vergeefs opnam tegen Putin laat de modderige kant van de Russische politiek zien. En de moeite van de oppositie om de gelederen gesloten te houden. Sobchak over wie trouwens de meningen verschillen of ze een pro- of anti-Kremlin kandidaat was. Sobchak die Navalny overigens verdragsrechtelijk inhaalt door de Krim zonder voorwaarden vooraf terug te willen geven aan Oekraïne, terwijl hij niet verder gaat dan er een nieuw referendum over te beloven. In een televisiedebat met Sobchak verklaarde Navalny dat ze hem aan zijn keukentafel bekende dat het Kremlin haar geld had aangeboden om zich kandidaat te stellen. Zij ontkent dat gezegd te hebben en wijst erop dat het niet logisch is dat Navalny dit in de aanloop naar de verkiezingen een half jaar lang geheim zou hebben gehouden. Russische politiek is omklemmend en zuigt alles en iedereen op.

Zijlstra liegt en Zijlstra veinst. Stelt hij het belang van Nederland of van Shell voorop?

Update 13 februari 2018: In een email aan de Volkskrant erkent Jeroen van der Veer dat hij de bron van Zijlstra was, zo meldde deze krant. Tevens zegt de voormalige Shell-topman dat Zijlstra de woorden van Putin over Groot Rusland verkeerd zou hebben begrepen. De Volkskrant verbreekt hiermee de afspraak met Van der Veer dat dit off the record zou worden gehouden. Reden dat de krant de identiteit van Zijlstra’s bron alsnog openbaart is dat hij het als ontlastend bewijs opvoerde. Hieraan zegt de Volkskrant niet te willen meewerken. 

Aldus toenmalig fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer Halbe Zijlstra op het VVD-partijcongres in 2016. Het gaat om een ontmoeting in 2006 tussen de top van de Brits-Nederlandse Shell en Putin. Naar nu blijkt heeft Zijlstra het uit zijn duim gezogen en heeft hij het verhaal van Putin over Groot-Rusland niet direct, maar uit de tweede hand gehoord. Waarschijnlijk van toenmalig directeur van Shell Jeroen van der Veer. Die dat overigens niet bevestigt. Een en ander is des te ongemakkelijker voor Zijlstra’s positie omdat hij minister van Buitenlandse Zaken is en afreist naar de Russische Federatie om met zijn collega Lavrov te spreken.

Dat debat ging over het veld Sachalin-2: het olieveld Piltum-Astokjskoje en het gasveld Lunskoje. Shell is toen door het Kremlin uit dit project gegooid. Vraag is wat Shell ervoor terug heeft gekregen. Want het is logisch dat daarover is onderhandeld en Shell iets terug kon eisen. Dan doemt het belang van Shell in pijplijn Nord Stream op. Met als gevolg dat de Nederlandse regering niet meer vrij is om te handelen en zich laat gijzelen door het economisch belang van Shell. Datzelfde geldt trouwens ook voor de Duitse regering. Zo zei kanselier Merkel dat Nord Stream geen politiek, maar een economisch project is. Ondanks het feit dat de uitvoering ervan in tegenspraak is met de Europese energiepolitiek die de EU robuuster en minder afhankelijk moet maken van energieproducenten. Nord Stream II bereikt exact het omgekeerde. Het maakt de EU afhankelijker van Russische energie. Dus de aanleg van Nord Stream II staat haaks op bestaand beleid van de EU.

Dit verhaal draait om Zijlstra’s relatie met de toenmalige CEO van Shell Jeroen van der Veer die weliswaar in 2013 officieel afscheid heeft genomen, maar achter de schermen en in overheidscommissies nog steeds het belang van Shell behartigt. Zijlstra was van 2001 tot 2006 eigenaar van en directeur bij Improvex dat voor Shell werkte. Er gaan al sinds het neerschieten van de MH17 op 17 juli 2014 geruchten dat Nederland voor de bühne het Putin-regime hard aanpakt, maar dat achter de schermen de economische en politieke contacten gewoon ongehinderd doorgaan. Mede door de macht van Shell op de Nederlandse regering, en dan met name op de VVD. Jaroslav Koshiw schreef er in 2015 een boek over, zie hier het commentaar.

In de reacties op de afgedwongen bekentenis van Zijlstra wordt gezegd dat hij uit zou zijn op oorlog met de Russische Federatie. Maar eerder het omgekeerde is waar. Dat is de schijn die Zijlstra als afleiding en misleiding voor de werkelijkheid plaatst. Herinneren we ons nog de controversiële uitspraak van Zijlstra in maart 2015 in de context van het migratiebeleid waarin hij verklaarde dat ‘Nederland dictators aan de randen van Europa voortaan niet meer met opgeheven vinger tegemoet moet treden’? Dat Zijlstra heeft gelogen over zijn aanwezigheid in 2006 op een bijeenkomst tussen Putin en Shell is menselijk. Hij wilde zichzelf belangrijker maken dan hij was en promoveren van een D-status naar een B-status. Dat hij en premier Rutte veinzen hard op te treden tegen de Russische Federatie, maar achter de schermen het omgekeerde doen of parallele overlegstructuren bewandelen vanwege Shells economisch belang – en de kritiekloze gezindheid binnen de VVD voor Shell – is iets waar de oppositiepartijen Zijlstra beter op aan zouden kunnen spreken.

Het gesprek in 2006 waarbij Zijlstra over heeft gelogen biedt vooral een verklaring voor en een inkijkje in de innige economische banden tussen Russische en Europese bedrijven (Gazprom – Shell) die onder één hoedje spelen. Zijlstra gaat mentaal niet voor het Europees of Nederlands belang, hij is de spreekwoordelijke politicus die in de zaak van het bedrijfsleven zit. Dat hij liegt om zichzelf belangrijk te maken is nog daar aan toe, maar dat hij suggereert het Nederlands belang te dienen terwijl bij hem en zijn partij heimelijk het belang van Shell vooropstaat diskwalificeert hem. Er zijn geen bezwaren om Zijlstra tot aftreden te dwingen. Dus niet omdat hij liegt of oorlog met de Russische Federatie zoekt, maar omdat hij veinst over zijn intenties en achter de schermen het Russische belang dient. Hoewel die nuancering in de retoriek van de oppositie verloren gaat.

Mohammed bin Salman zegt dat Saoedi-Arabië terugkeert naar gematigde islam van voor 1979

De aanzegging van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman dat zijn land naar de gematigde islam terugkeert roept vragen op. Al Jazeera geeft een verslag van wat hij zei op 24 oktober op de economische top Future Investment Initiative in de hoofdstad Riyad. Vragen, niet alleen omdat hij met verwijzing naar de reactie van de overheid op de bezetting van de Al-Masjid al-Haram moskee in Mekka in 1979 -die was bedoeld om extremisten wind uit de zeilen- spreekt over 30 verloren jaren. Het zijn er 38. Bin Salman kan goed rekenen en daarom komt hij waarschijnlijk tot zijn uitspraken. Olieprijzen staan onder druk en Saoedi-Arabië gaat het economisch minder voorspoedig dan voorheen. Het land wordt sinds de aanslagen van 9/11 in 2001 terecht gezien als voedingsbodem voor islamitisch terrorisme. Dat werkt negatief door in de beeldvorming over dat land. Hoe de overheid de extremistische geestelijken gaat dwingen hun macht af te staan valt af te wachten. Als de aanzegging onderdeel is van een publiciteitscampagne, dan lijkt alle aandacht voor de woorden van Bin Salman nu al geslaagd. Resultaten komen later. Of verwaterd. Weinig onbevangen klapt de interviewster mee.

Amerikaanse sancties tegen Kremlin. EU weet zich geen houding

De Russische onderminister van Buitenlandse Zaken Sergei Ryabkov roept de Amerikanen op om terug te komen op de aanscherping van de sancties. Het is overigens nog maar de vraag hoe dit in de praktijk uit zal pakken. Want ook het aannemen van een wetsvoorstel in Huis en Senaat en de verklaring van president Trump dat hij het zal tekenen en niet zal vetoën is er geen garantie voor dat de sancties ook toegepast worden.

De acties en reacties van Russen en Amerikanen moeten begrepen worden als een asynchroon antwoord op een asynchrone oorlogsdaad. Auteur Richard Lourie omschrijft het in een gesprek met Salon: ‘I’m very interested in the natural gas thing, I think it’s really the way to hit the Russians hard: To say, ‘If you’re going to fool around in our electoral process as you have, we’re going to make a concerted effort to make Europe quickly independent of your gas and give a major blow to your economy, so cool it.’ Uit de reacties uit Brussel lijkt het er sterk op dat EU-leiders en Duitse politici nog niet begrijpen hoe diep het de Amerikanen zit dat het Kremlin zich actief in de campagne voor hun presidentsverkiezingen mengde. Door Europa onafhankelijk te maken van Russisch gas wordt het Kremlin gestraft. Bizar is dat de Europeanen dat nog niet doorhebben.

De EU neemt het overigens niet op voor Europese, maar voor Duitse bedrijven. Over Nord Stream II is binnen de EU nooit een open debat gevoerd. Dat werd onderdrukt door Brussel na druk van Berlijn. Dat komt nu als een boomerang terug. Uiteraard ruiken de Amerikanen hun geopolitieke en commerciële kansen. Daar handelen ze naar. Maar er is bovenal de wrok tegen het Kremlin en het wegkijken van president Trump van wie duidelijk is dat hij in de zak van Putin zit en geen actie onderneemt tegen de Russen. Als de EU en vooral Duitsland de afgelopen jaren minder eigengereid hadden geopereerd, dan hadden ze nu op een lijn met het Amerikaanse congres kunnen zitten. Onbegrijpelijk is ook waarom South Stream om politieke redenen moest worden afgeblazen en Nord Stream II als een louter economisch project werd voorgesteld door de Duitse CDU en SPD. Dat wringt, dat stinkt en dat betaalt zich nu terug door de Amerikaanse voorstellen. De opstelling van het Amerikaanse congres is begrijpelijk. De EU heeft eenzijdig en kortzichtig gehandeld. Daarom kunnen de Amerikanen nu hun kansen grijpen, onder meer via export naar Europa van LNG. De EU begrijpt er niks van.

Nord Stream II zorgt voor politieke spanning tussen EU en Amerikaans congres. Met het Kremlin als huilende derde

Het West-Europese, en dan vooral het Duitse bedrijfsleven ziet de olifant in de kamer, maar doet net alsof hij er niet is. Dit promotiefilmpje over Nord Stream II bevestigt het beeld van niks aan de hand. Het gaat over een gasproject van West-Europese landen met de Russische Federatie. De olifant in de kamer is de energie-afhankelijkheid van de EU van de Russische Federatie. De aanleg van Nord Stream II druist in tegen het officiële beleid van de EU over diversificatie en energie-onafhankelijkheid, zoals energiedeskundige Sijbren de Jong in februari 2017 in een column voor EUobserver uitlegde: ‘When launched the Energy Union emphasised the need to diversify energy sources, suppliers and routes to ensure secure and resilient energy supplies. Upon closer inspection, the Nord Stream 2 pipeline in fact does the opposite.’

Onder druk van het Duitse bedrijfsleven zegt kanselier Merkel dat Nord Stream II een economisch project is. De politiek zou er daarom niets mee te maken hebben. Dat is een groteske leugen. Het is aantoonbaar onjuist en een slecht verdedigbaar standpunt. De EU maakt zich ongeloofwaardig door het een te zeggen en het ander te doen. Nord Stream II is een geopolitiek project. Zo probeert de EU onder druk van Duitsland en andere West-Europese landen onder wie Nederland door wegkijken de kritiek op Nord Stream II van onder meer Polen, de Baltische landen en Oekraïne te neutraliseren. Niet door argumenten of maatregelen die aansluiten bij het staande EU-beleid over energie-onafhankelijkheid, maar door het gewoonweg te negeren.

In een nieuwe ontwikkeling moet de EU kleur bekennen omdat het door de VS en de Russische Federatie wordt uitgedaagd over Nord Stream II. Morgen neemt het Amerikaanse Huis naar verwachting een wet aan die de sancties tegen de Russische Federatie aanscherpt. De wet bevat ook sancties tegen Noord-Korea en Iran. Eerder stemde de senaat met een grote meerderheid van 98-2 voor de aanscherping van de sancties tegen de Russische Federatie. De teksten van Huis en Senaat zijn in elkaar geschoven. President Trump kan zo’n wet vetoën, maar bij een twee/derde meerderheid heeft het congres het laatste woord en vindt de wet na procedureel overleg alsnog doorgang. Daar ziet het nu naar uit. In de concepttekst staat over Nord Stream II:

Zo tekent zich een kloof aan tussen de EU en de VS. De EU wil niet bewegen en daarom neemt de VS in haar plaats het initiatief dat de EU onder Duitse druk weigert te nemen. De energie-afhankelijkheid van de EU van Russische energie neemt overigens nog steeds van jaar tot jaar toe. Het Amerikaanse congres is van plan om sancties tegen Nord Stream II op te leggen omdat dit project ‘nadelige gevolgen’ zou hebben voor de ‘energieveiligheid van de EU’ en ‘de ontwikkeling van de gasmarkt in Midden- en Oost-Europa’ en ‘energiehervormingen in Oekraïne’. Als de definitieve versie van deze sanctiewet nog steeds deze passage bevat, dan is het een opmerkelijk staaltje van a-synchroon beleid. Het Amerikaanse congres ziet de olifant in de Europese kamer en voert daaropvolgend beleid uit die de EU in theorie zegt uit te voeren, maar in de praktijk saboteert. De EU komt er zwak en verdeeld uit. Uiteraard laten de Amerikanen niet na om de kansen te grijpen die hun opkomende energiemarkt biedt. De EU is te verzwakt om er doelmatig op te reageren.

Voor het Kremlin resteert weinig anders dan de Europeanen de kloof met de VS in te wrijven. Ook president Putin moet zijn verlies nemen. President Trump probeerde vanaf zijn eerste dag in functie om de sancties tegen de Russische Federatie te verzwakken, maar moet nu constateren dat hij onvoldoende grip heeft op de Republikeinen in het congres die de sancties aanscherpen. De eerste rondes sancties werden in 2014 ingesteld vanwege de bezetting van de Krim door de Russische Federatie en de militaire en politieke inmenging in Oekraïne van dat land. Deze ronde van sancties is een verlate reactie op de al in oktober 2016 door de gezamenlijke Amerikaanse  inlichtingendiensten vastgestelde inmenging van de Russische Federatie in de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Die ging verder dan de ‘normale’ spionage tussen landen die gebruikelijk is. Het verschil is dat het Kremlin niet op de via spionage vergaarde informatie ging zitten, maar die gebruikte in de campagne in een geheime operatie (‘covert operation’).

Foto 1: Schermafbeelding van deel concept-wet van het Amerikaanse congres, 24 juli 2017.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘Kremlin frets US sanctions may hurt European projects like Nord Stream 2’ van Reuters op RawStory, 24 juli 2017.