Einde van het jaar. Kersttijd. Een moment voor bezinning. Over oorlog. Een oorlog die zoals alle oorlogen geen zin heeft voor de mensen in huizen, boerderijen en appartementen. Over het leven en de dood. Over mensen in Oost-Oekraïne die willen overleven. Maar door de politiek in de steek zijn gelaten. In een oorlog tussen Oekraïne en de Russische Federatie die niets anders dan leed en ellende heeft opgeleverd. En daarom beter niet begonnen had kunnen worden vanwege de zinloosheid. Een oorlog tussen de twee meest corrupte landen van Europa. De grotere genereert problemen en de kleinere kan ze niet oplossen. Het is altijd hetzelfde liedje. Gewone mensen worden vermalen. Is er een oplossing voor deze oorlog? Wordt het 2017, 2018, 2019 voordat er iets verandert onder druk van EU of VN? Doden blijven vallen. Wat een onkunde in de hoofdsteden.
Cenk Uygur en Ana Kasparian van The Young Turks wijzen op de Republikeinen die nu ze de macht ruiken het Consumer Financial Protection Bureau willen afschaffen. Senator Richard Shelby (R-Ala) neemt daartoe het initiatief. Het is zo ongeveer de enige verworvenheid van de regering Obama die ‘de gewone mensen’ beschermt tegen grote banken en bedrijven. Het was een initiatief van Elizabeth Warren (D-Ma) toen ze in 2010 nog geen progressieve senator was als onderdeel van de hervorming van Wall Street.
Republikeinen willen een hervorming die de consument beschermt terugdraaien. Dat geeft aan dat ze zich niets bekommeren om de gewone man, om Joe Sixpack. Rechts-populisten als Donald Trump zeggen dat ze namens het volk spreken, maar in werkelijkheid laten ze uit eigenbelang dat volk in de steek. Hillary Clinton met haar Clinton Foundation was corrupt, maar Trump is niet minder corrupt. Populistische leiders stellen het graag zo voor dat ze een directe band met het volk hebben. Tegen de macht van het establishment in. Maar dat is niet meer dan politieke marketing. Populistische partijen hebben helemaal geen hechtere band met het volk zoals ze zelf suggereren. Ze zijn er alleen beter in om die rol voor zichzelf op te eisen.
Hier kondigt zich een begin van een antwoord op de retoriek van de populisten aan. Dat bestaat eruit om hun eigenbelang en achtergrond te belichten. Donald Trump is als marketing-goeroe en media-persoonlijkheid die zegt miljarden te bezitten onderdeel van het establishment. Hij is er tot in zijn haarvaten commercieel mee verweven. Hetzelfde gold voor de initiatiefnemers van het Brexit die zich in het Leave-kamp bevonden en voor het grootse deel Eton-boys waren. Vice News noemde dat in een recensie van de documentaire ‘Brexit: The Movie’ van Martin Durkin ‘de upperclasses in opstand’. Zie hier voor een commentaar. Gevestigde media besteden te weinig aandacht aan het feit wie als sponsors bij populistische partijen aan de touwtjes trekken.
Hoogleraar politicologie Jan-Werner Müller verbaast zich er in een interview in NRC over dat de populisten in politiek, maatschappij en media zo weinig weerwerk krijgen: ‘Ik ben sowieso verbaasd dat de Europese intellectuelen de strijd met de populisten niet harder aangaan. Onze democratieën staan op het spel.’ Ja, onze democratieën staan op het spel. Maar een doelmatige strategie om de populisten aan te spreken blijft uit.
Twee uitgangspunten kondigen zich aan: 1) Wijzen op het eigenbelang van populistische leiders en hun sponsors die onderdeel van het establishment zijn en zich niet laten leiden door hun bekommernis om het volk en het belang van het volk; 2) Wijzen op de tekortkomingen en tegenstrijdigheden in de claims in de politieke marketing van de populisten dat zij alleen per definitie namens ‘het volk’ kunnen spreken.
Simon Ostrovsky gaat voor Vice News op reportage naar het Engelse Clacton-on-Sea in Essex. Hij peilt de stemming. Kan het Leave-kamp dat het referendum heeft gewonnen de belofte houden over de beperking van immigratie? Want als het Verenigd Koninkrijk om economische redenen toegang wil houden tot de single market van de EU, dan moet het in die Europese Economische Ruimte vrij verkeer van personen toelaten.
Zo tekent zich een splitsing aan in het Leave-kamp tussen fundamentalisten en realisten. De Conservatieve politicus Boris Johnson is een vertegenwoordiger van het laatstgenoemde kamp, UKIP-voorman Nigel Farage van het eerstgenoemde. Los van elkaar trokken ze de kar. Het lijkt erop dat Farage die geen machtspositie in het Britse parlement heeft op een zijspoor wordt gezet. Geldschieters die hem steunen willen hun economisch belang niet schaden door een vrijhandelspositie voor hun land te kiezen die leidt tot ongunstige voorwaarden.
Aaron Banks plant volgens een bericht in The Guardian een nieuwe partij die de resten van het Leave-kamp van Labour, Conservatives en UKIP bij elkaar veegt. Zonder Nigel Farage die er volgens Banks ‘genoeg van kan hebben’. Maar het lijkt eerder dat Banks en andere ondernemers genoeg hebben van Farage die ‘uitgewerkt’ is. De teleurstelling van de mensen die Ostrovsky spreekt zal immens zijn. Ze zullen zich verraden voelen.
De paradox is dat de enige manier om dit schisma binnen het Leave-kamp uit de weg te gaan afstel van een Brexit is. Dan kan Farage zijn machtspositie houden, is Johnson niet verplicht maatregelen uit te voeren die hij in de campagne afwees en hoeft er niet gekozen te worden tussen de ondernemers die een single market met de EU willen en kiezers die tegen immigratie zijn. Of de manier om dit te realiseren vervroegde verkiezingen of een tweede referendum zijn is een detail. Het wordt steeds duidelijker dat een Brexit velen slecht uitkomt.
Brexit: The Movie is gemaakt door televisieproducent en regisseur Martin Durkin die op zijn eigen site verwijst naar een citaat dat hem omschrijft als ‘de Michael Moore van de rechts’. Hij is klimaatscepticus en voormalig lid van de ontbonden Trotskistische Revolutionary Communist Party. Een radicalist dus die van uiterst links op uiterst rechts terecht is gekomen. Zijn film ‘The Great Global Warming Swindle’ (2007) dat alles ontkent waar groen links zich voor inzet werd in een bericht in Media Lens als misleidend en pure propaganda ontmaskerd.
Vice News omschrijft in een recensie de mede door het Leave-kamp financieel ondersteunde documentaire als een slechte film en ziet Brexit als ‘de upperclasses in opstand’. Uiteraard schildert de film een ander beeld omdat daarmee het publiek niet te paaien valt. In de vorm bestaat de film overwegend uit pratende hoofden.
Vice News dat de première bijwoonde vermoedt wat de film verbergt: ‘De meeste mensen zijn ontvankelijk voor een verhaal over kleine jongens die verpletterd worden door een onverschillig staatsbureaucratie, maar de kleine jongens in het publiek op Leicester Square waren peers van de staat en Eton jongens. Er is een ongemakkelijke ironie in een film die tekeergaat tegen de ‘voorbehandelde’ presentatie van het Europese vriendjeskapitalisme dat vertoond wordt voor een publiek vol erfelijke aristocraten. Ze maken bezwaar tegen een EU-elite die ons vertelt wat te doen – en daarom financierden ze een documentaire waarin ze ons vertellen wat te doen, met hun grote leiders iets van onderen gefilmd die neerbuigend tegen de massa van kiezers spreken. Slachtoffers van de EU-ichtlijnen zijn hier geen gewone werknemers, maar ondernemers en bazen.’
Brexit: The Movie is bedoeld om het brede publiek voor het karretje van een elite te spannen die dit probeert te verbergen door zelf over een EU-elite te praten. Als verdediging kiest het daarom als bliksemafleider de aanval. Tragisch is dat het merendeel van het publiek niet in de gaten heeft hoe het zich laat manipuleren door de ene elite die tegen de ander elite zegt te ageren. Maar er is hoop zoals een FB-pagina van George van Houts leert die de documentaire van Durkin aanprees, maar vervolgens niet inhoudelijk op m’n kritiek reageerde en de pagina tijdelijk verwijderde. Van Houts opperde zelfs het idee van een Nexit, waarna allerlei vrienden hem bijvielen. Dat tekent het politiek debat van een publiek dat de weg kwijt is en zonder dat zelf te beseffen de agenda van Britse aristocraten, zakenmensen en rechts-nationalistische politici als Nigel Farage volgt. Dat onder verwijzing naar het gedachtegoed van Occupy of de Piratenpartij een documentaire prijst van een rechtse regisseur die met zijn broodheren een agenda heeft die haaks op zo’n gedachtenwereld staat.
De oorlog in Oekraïne die in 2014 door inmenging van de Russische Federatie begon heeft weinig goeds gebracht. Niet voor de Russische militairen en de pro-Russische separatisten of de Oekraïeners. Aan de basis van het conflict staat het Kremlin dat om politieke redenen het bestaansrecht van Oekraïne als autonome staat niet wil erkennen. Maar in Oekraíne is noch de ene noch de andere partij er iets mee opgeschoten. Steden zijn verwoest, infrastructuur is vernietigd, 9000 mensen zijn vermoord en velen is onnoemelijk leed aangedaan.
Wat blijft is het trauma. Verergerd door corruptie en bureaucratie van de overheid. Beide partijen waren slecht voorbereid, wat het leed nog onnodig vergroot heeft. Henry Langston van Vice News gaat op onderzoek uit.
Simon Ostrovsky keert voor Vice News terug naar Oekraïne. Hij onderzoekt hoe het is gesteld met de corruptiebestrijding. President Petro Porosjenko wordt in de Panama Papers genoemd en dat is geen gunstig teken. Welk perspectief heeft Oekraïne met de nieuwe regering onder leiding van Volodimir Groisman die niet bekend staat als hervormer? Ostrovsky praat met parlementslid Serhij Leschenko die als lid van Porosjenko’s partij teleurgesteld is in de president. De Amerikaanse ambassadeur Geoffrey Pyatt geeft ondanks het lage tempo van hervormingen de nieuwe regering Groisman het voordeel van de twijfel. Hoe kan het Oekraïense volk dat al 25 jaar vraagt om corruptiebestrijding en hervormingen, maar dat maar steeds niet krijgt gediend worden met een regering en een president die de corruptie niet of nauwelijks zullen aanpakken? Ofwel, hoe kan de Oekraïense bevolking wel geholpen worden. Orysia Lutsevych van de Britse denktank Chatham House geeft haar visie op de laatste ontwikkelingen:
Vrijheid van godsdienst wordt in Europese landen een wassen neus als overheden dat recht dat ze grondwettelijk garanderen niet actief beschermen. Zoals in het geval van onverdraagzame moslims die de vrijheid van godsdienst niet accepteren voor degenen die de islam verlaten. Maar de overheid kan het niet alleen. Burgers moeten zich organiseren en beschermen tegen onverdraagzaamheid die in naam van religie wordt begaan. Atheist Republic is zo’n netwerk.
Ondanks dat is Europa een veilige haven vergeleken bij landen waar de islam staatsgodsdienst is en andersdenkenden geen rechten hebben. Of hun rechten krijgen. Ook dat helpt de vluchtelingenstroom naar de EU-lidstaten op gang. Het is niet toevallig dat afvalligen naar Europa vluchten waar vrijheid redelijk gegarandeerd is. Europese overheden zouden veel beter hun best kunnen doen door een halt toe te roepen aan groeperingen die niet willen aanvaarden wat de vrijheid van godsdienst is. Dat is onaanvaardbaar.
Het grootste volledig in Europa gelegen land is Oekraïne. Een bananenrepubliek. Volgens jaaroverzicht 2014 van Transparency International het meest corrupte land van Europa. Dat vertaalt zich in onfrisse taferelen in het parlement. Een parlementariër van het blok van de president pakt de premier tussen de benen en sleept hem weg van het spreekgestoelte. Waarna anderen de premier te hulp schieten en weer anderen daar weer op reageren. Het is beschamend, laat de hervormers in de kou staan en speelt de tegenstanders van Oekraïne in de kaart. Hoewel ze de kaarten zelf gestoken hebben. Het wachten is op een tweede Maidan-opstand die politici en oligarchen oude Sovjet-stijl aan de kant zet. Vooralsnog hebben ze het nog voor het zeggen.
Zoals The Washington Post in een artikel zegt ondermijnen deze schermutselingen in het parlement de inspanningen voor echte democratie. De EU en VS doen hun uiterste best om de Oekraïense regering op het goede spoor te krijgen omdat ze geen mislukte staat aan de oostgrens van de EU wensen, maar als de president en premier zo eigengereid voortgaan met het vooropstellen van hun eigenbelang boven dat van het land en de bevolking, dan wordt het een lange, moeizame strijd. Nog steeds heeft een politieke en economische elite Oekraïne gekaapt en volgt het land een zwalkende koers. Keer op keer maken Amerikanen en Europeanen duidelijk dat het zo niet langer kan. Maar de oude machten laten zich nog niet vervangen.
Nederland heeft een bijzondere verantwoordelijkheid gekregen door het referendum over de associatie-overeenkomst van Oekraïne met de EU dat op 6 april 2016 wordt gehouden. Omdat het niet bindend is het kabinet niet verplicht een geldige uitspraak te volgen. Het referendum gaat over de integratie van Oekraïne in de EU, maar de feiten daarover worden verschillend uitgelegd. In hoofdlijnen zijn er twee soorten reacties die min of meer gelijk oplopen met steun voor de EU en die niets met Oekraïne of Oost-Europa te maken hebben. Tegenstanders beweren dat een associatie-overeenkomst van Oekraïne automatisch leidt tot lidmaatschap van dat land van de EU. Voorstanders koppelen associatie en lidmaatschap los en beweren dat er geen enkele formele grond is om te veronderstellen dat een associatie-overeenkomst meer is dan dat.
Geven de schermutselingen in het parlement en de voortgaande corruptie op hoog niveau nou de voor-of de tegenstanders de sterkste argumenten in handen bij de campagne voor het referendum? Het lijkt erop dat dit de tegenstanders dient, maar bij een verdieping van de Nederlandse publieke opinie door een herwaardering van de feiten waaronder de tekst van de associatie-overeenkomst zou het gebrek aan democratie zoals zich dat nu in Oekraïne aftekent wel eens de voorstanders wind in de zeilen kunnen geven. Want wat zich nu afspeelt in het Oekraïense parlement en in het openbaar bestuur maakt duidelijk dat dit land nog lang niet voldoet aan de normen voor EU-lidmaatschap. Degenen die het smalle pad bewandelen dat zegt dat een associatie-overeenkomst niet tot lidmaatschap leidt, maar de EU wel een stok achter de deur geeft om Oekraïne hervormingen af te dwingen krijgen door de schermutselingen de sterkste argumenten in handen.
Simon Ostrovsky reist voor Vice News naar Georgië. Niet alleen hebben Russische separatisten in Abchazië en Zuid-Ossetië grote delen van Georgië onrechtmatig ingenomen, in juli 2015 hebben ze zelfs uit strategische overwegingen nog meer gebied bezet. Het leven van gewone mensen wordt verstoord. Niemand die er iets aan doet. Het Westen steekt geen poot voor de Georgiërs uit. Waarom dat zo is? Ach, zo werkt rechtvaardigheid.
Toch zijn er nog hinderpalen voor echte vrede, zoals de status van de Krim dat in maart 2014 met militaire middelen onrechtmatig door de Russische Federatie werd bezet. Oekraïne vreest dat in een geheime overeenkomst met westerse landen het Kremlin de Donbas als wisselgeld teruggeeft om de Krim te behouden.
Er zijn geen winnaars in deze oorlog. Nu alle zogenaamde separatisten ineens gelaten lijken terug te keren in de schoot van Oekraïne klinkt al hun retoriek nog holler dan die al klonk. Waarom is er zoveel geleden, bloed gevloeid en infrastructuur vernietigd als nu wordt toegegeven dat het geen zin had? Is hiermee de kous af?
George Knight 