Liberale democratie

I. Liberale democratie kan een voorbeeld zijn. Er zit perspectief in een kleine, krachtige nationale staat, vrijheid voor het individu, een grondwet met grondrechten en een open samenleving met een krachtig publiek debat. De politieke filosofie die dat schraagt is het liberalisme. Als onderstroom van het conservatisme. Da’s geen tegenstelling van progressiviteit, maar van anti-revolutionarisme. Daarom kan er progressief liberalisme bestaan, maar geen revolutionair liberalisme. Vandaar dat de ongelijksoortige VVD, D66 en GroenLinks in dezelfde stroming onder te brengen zijn.

Dit houdt in dat iedereen vrijheid heeft te doen wat-ie wenst, maar niet met voorbijgaan aan bepaalde uitgangspunten. Een duidelijke grens zijn de voorwaarden van de rechtsstaat die uitmonden in het secularisme waaronder de meest uiteenlopende meningen gebracht kunnen worden zonder dat ze conflicteren. Iedereen die de vrije keuze van de open samenleving en het levendig publieke debat accepteert kan er een plaats vinden. Alles gegarandeerd door een neutrale overheid.

Vanzelf gaat het niet. Verhoogde dijkbewaking is nodig. De waakvlam moet aanblijven. De liberale democratie moet elke dag verdedigd worden. Het getuigt van naïviteit om te denken dat er nooit gecorrigeerd hoeft te worden. Ofwel, dat een kleine staat niet optreedt. Anderen de eigen wil opleggen of beperken hoort niet thuis in een liberale democratie. Zo is het ongewenst dat godsdienstig geïnspireerden anderen hun normen opleggen. Hierop kan niet afwachtend gereageerd worden. De staat dient pro-actief op te treden.

De liberale democratie staat van verschillende kanten onder druk. Merkwaardig is dat de grootste dreiging van binnenuit komt. Het is een mechanisme dat fijn afgestemd moet zijn om optimaal te werken. Partijen dienen terughoudend te zijn om hun eigen doelstelling erin te willen verwezenlijken. Daar gaat het mis. Politieke partijen verwarren hun verschillende functies van controleren, beleid maken en besturen. Het is ongewenst dat een regering partij kiest tussen burgers. Daarom is het de vraag of politieke partijen bij de liberale democratie passen.

In elk geval moet voorkomen worden dat partijen een loopje met de rechtsstaat nemen. Zo is de ene partij (PvdA) selectief in het formuleren van plichten en de andere (PVV) in het formuleren van rechten. Zo handhaven partijen (CDA, CU, SGP) de extra juridische bescherming van religie in het publieke debat. Zo zijn bijna alle partijen onvoldoende kritisch jegens het bedrijfsleven.

Partijen die actief het mechanisme van instituties en waarden in standhouden verdienen onze voorkeur. Op dit moment zie ik dat het beste vertegenwoordigd door de liberale partijen van Nederland. Het komt voort uit de uitgangspunten van hun politieke filosofie en doordat ze de laatste jaren het minste zijn blootgesteld aan de verleidingen van de macht.

II. Aan de huidige VVD zijn onvolkomenheden te herkennen. De omgang met duurzaamheid, met cultuur, met veiligheid boven burgerrechten, met de gevolgen van de bankencrisis en de hypotheekrenteaftrek komt gemankeerd over.

Interessant zou zijn om een actuele vorm van liberalisme te formuleren die de meest waardevolle elementen uit het gedachtengoed van de VVD, D66 en GL combineert. Immers levensvatbare parlementaire partijen met een gemeenschappelijke liberale kern. Een vorm die optreedt waar de gemeenschap wordt beschadigd en vrijlaat waar initiatieven worden genomen. Maar partijen zitten zichzelf in de weg.

Dan resteert een vorm van liberalisme waarin duurzaamheid, compassie met de zwakkeren, culturele en educatieve focus, rust in huis boven open grenzen, individualisering en vergroting van burgerrechten, actief burgerschap, politieke hervormingen en een kleinere overheid samengaan met een straf bezuinigingsbeleid, geen staatssteun voor banken en afschaffen van allerhande overbodige subsidies. VVD, D66 en GL kunnen dat afzonderlijk niet bieden, maar samen wel. Door een verstandige uitruil van programmapunten. Een idee voor de toekomst.

Foto: Eugène Delacroix, De Vrijheid leidt het volk (La Liberté guidant le peuple), 1830

Terstall over links

Update 16 oktober: Bijna een jaar geleden besteedde ik aandacht aan een kritische beschouwing van Eddy Terstall. Over de onzichtbaarheid van links. Het onderwerp staat nog steeds hoog op de agenda. Nog onlangs kregen de PvdA en Job Cohen kritiek de weg kwijt te zijn. Is er in een jaar iets veranderd?  

Eddy Terstall schetst in zijn verhaal Pinocchio is links uit het boek Ik loop of ik vlieg de onzichtbaarheid van links. Sociaaleconomisch voelt-ie zich nog steeds thuis bij links, maar cultureel, op het gebied van de persoonlijke vrijheid, niet meer. Hoe is dat onbehagen ontstaan? Overtuigt Terstall in zijn schets?

Een en ander spitst zich toe op de PvdA. Immers traditioneel de partij met de pretentie van brede volkspartij en waardevolle kernwaarden. Deze uitgangspunten leggen de lat hoog. Volgens sommigen onaanvaardbaar hoog. Is de PvdA de monumentenwoning waarin nauwelijk nog normaal gewoond kan worden? Hoe dan ook, in dat huis wonen vele zielen die elkaar het eigendom betwisten.

Terstall trekt lijnen vanuit de jaren ’60 (vdve) en betrekt het op het huidige islamdebat: Dezelfde verbazing hebben tegenwoordig van oorsprong linkse atheïstische activisten die gebroken hebben met de islam. Die zien vol verbazing aan hoe hun medeprogressieven en vooral ex-feministen zich het vuur uit de sloffen lopen om de islam te verdedigen en hoe die blind smoorverliefd zijn op de hoofddoek, terwijl ze ooit hun bh’s verbrandden.

Verschil is dat de mensen die vroeger niet konden weten omdat ze onvoldoende informatie hadden, nu wel kunnen weten. Maar niet willen weten. Het ontkennen van de waarheid is een actieve daad: Diezelfde mensen verkondigen nu vanuit riante huizen hun verheven mening over het integratievraagstuk. Ook hier zullen ze het wel weer bij het rechte eind hebben. Ze schrijven namelijk met grote regelmaat in kwaliteitskranten of doceren aan universiteiten die de ouderen onder hen meer dan veertig jaar geleden bezet hielden. Vaak zijn ze ook nog ridders in de orde van huppelepup, dus wie ben ik eigenlijk om hun mening deze keer in twijfel te trekken? Dat ze er in het verleden meestal naast zaten, is nog geen garantie dat dat ook deze keer weer het geval is.
 
Overigens onderschat Terstall hiermee naar mijn idee de positie van de zogenaamde hoogopgeleide fellow-travellers, de nuttige idioten, die wel degelijk konden weten maar niet wilden weten. De geschiedenis is grijzer. In Terstalls vakgebied is Joris Ivens daar een voorbeeld van. Ook Harry Mulisch kwam nooit terug op zijn verering van Cuba en Castro en het goedpraten van onrecht. Maar toegegeven, die intellectuelen vormden een relatief kleine groep.

Terstall spreekt over fatsoenlijk links dat wel kritisch is over het totalitaire. Dat wel van de persoonlijke vrijheid uitgaat, of misschien wel júist van de persoonlijke vrijheid uitgaat. Bezoekers van dit blog zullen er het verschil tussen verstandig links en dom links in herkennen. Over dat laatste zegt Terstall: Jokkebrok-links daarentegen weet altijd wel iets te verzinnen om terreur en geweld goed te praten als de daders maar exotisch genoeg zijn. Als klootzakken van de ene Afrikaanse stam met hakmessen hele dorpen van een andere stam afslachten, komt dat door lukrake koloniale grenzen of economische knechting door witte multinationals.
 
Over oudere feministes en hun persoonlijke vrijheid zegt Terstall: Het probleem is ook dat veel van de vroege feministen de persoonlijke vrijheden die ze ooit hebben bevochten en voor geen goud zouden willen inleveren, niet gunnen aan vrouwen met een kleurtje. Die moeten het met heel wat minder doen. En dat is niet erg. Want ze zijn ook niet veel gewend. Deze neerbuigende houding komt neer op een zeer kwalijke vorm van betuttelracisme. Persoonlijke vrijheden van burgers met moslimouders doen er bij dat soort links niet toe.
 
Over de reactie op de islam merkt Terstall op: Gewetensvrijheid of vrijheid van partnerkeuze is iets voor witte mensen. En die moeten zich vooral ook niet bemoeien met de zaken van ‘non-whites’. Het is hún religie, hun ‘aangeboren mening’ over het ontstaan van hemel en aarde. Daar mogen witte mensen zich niet mee bemoeien, schijnt het. Gekleurde mensen die geen genoegen nemen met die aangeboren mening trouwens ook niet. Die zijn minstens even erg. Dat zijn ‘nestbevuilers’ of ‘aandachttrekkers’. Die hebben een persoonlijkheidsstoornis of zijn ‘getraumatiseerd’. Niet getraumatiseerd door de islam natuurlijk, want dat kan niet. Getraumatiseerd kun je alleen worden van iets westers. Iets blanks. Kritiek op de islam en op de mohammedaanse mannenmaatschappij mag eigenlijk niet van binnen en niet van buiten.

De verklaring voor de tegenstrijdigheden van degenen die namens links handelen ligt volgens Terstall in het calvinisme: Politieke correctheid is heel christelijk. Het collectief belijden van de eigen schuld of van mensen zoals jezelf. Dat is niet alleen heel beleefd en netjes, het geeft een fijn gevoel. Het is de aflaat. Het postchristelijk mea culpa. Het garandeert een plek in de progressieve hemel op aarde in de vorm van een leuke baan en een mooi koophuis in een witte wijk. Het is daarnaast ook een stiekeme beschuldiging aan de medemens. De gehele westerse wereld is slecht behalve ik, want ik begrijp het. Ik ben de witte roos tussen het onkruid.
 
Links is nog steeds de moeite waard, als het zich zou weten te hervinden volgens Terstall: Links stond dus onder meer voor het vrije woord, voor de ontworsteling van de burger aan kerk en kapitaal, en linkse vrouwen zochten meer vrijheid door ontworsteling aan de mannenmaatschappij. (..)Links had dus ook wel eens gelijk. Best vaak zelfs. Links was de vaandeldrager van het klassieke antiracisme. Links verzachtte het naoorlogse kapitalisme.
 
De oplossing voor jongere moslims ziet Terstall in hun ontwikkeling, het onderzoeken van hun eigen weg: (..)je wijsheid uit meer boeken halen dan één, de wetenschap serieuzer nemen dan religieuze boeken, religieuze doctrines eerst objectief op waarheid, moraliteit en kwaliteit onderzoeken alvorens ze te accepteren, leren even buiten de beperking van je religie te stappen en objectief naar de wereld te kijken, hoofddoeken afgooien want verkrachting is hier gewoon strafbaar, wat vaker Reve en Kafka lezen, seksueel experimenteren, ook als je vrouw bent, het patriarchaat in twijfel trekken (maar dan ook echt), af en toe een wijntje drinken voor de gezelligheid, een keer met de rugzak naar Australië gaan en slapen op het strand.

Wat de oplossing voor links is noemt Terstall tussen de regels. Het gaat erom wie de baas in huis mag zijn: verstandig links of dom links? Of zoals Terstall het noemt fatsoenlijk links of jokkebrok-links. Het is cynisch dat het advies aan de jonge moslims om zelf na te denken in de linkse PvdA zo weinig weerklank heeft gevonden. Vanwaar dan Terstalls aanname dat het bij de moslims deze keer wel zal lukken? Ik hoop met Terstall dat zij beter dan dom links niet-weten niet als keuze zien.

Met dit verhaal schetst Terstall programmatische contouren van een liberaalprogressieve partij die opteert voor eerlijke wereldhandel, voor antiracisme, voor milieubewustzijn, tegen overbevissing, voor burgerrechten en mensenrechten. Die uitgaat van de traditioneel sociaal-democratisch kernwaarden zonder het belang van de staat zwaar op te tuigen. Zijn geluid is in mijn ogen waardevol voor het publieke debat omdat Terstall van binnenuit links probeert te wijzen op haar schijnbewegingen en tegenstellingen. Links in vorm is te waardevol en te onmisbaar om er geen poging aan te wagen het weer bij de tijd te brengen. We zullen zien of links uit haar huidige vormcrisis komt. Aan Eddy Terstall zal het niet liggen.

Forum: Hoe kan verstandig links winnen van dom links?

Update 30 oktober 2014: Een posting van vier jaar geleden. Wat is er veel veranderd, maar toch ook weer niet. Job Cohen en Femke Halsema hebben de politiek verlaten, maar de vraag ‘Hoe kan verstandig links winnen van dom links’ is nog even actueel. Daarom in de herkansing. Verschil is ook dat de verschijningsvorm van dom links in vier jaar is veranderd. De multiculturele praatjes van toen zijn ingewisseld voor het neo-liberale snoeien van nu. Heeft verstandig links over partijgrenzen heen nog het uithoudingsvermogen om zich te hergroeperen of laat het zich net als dom links gijzelen door de partijpolitiek van baantjes, posities en de verbetenheid om een politiek bestel dat niet meer van deze tijd is met de laatste krachten in stand te houden?

Het rommelt op links. Groen Links aarzelt of het moedig genoeg is om afstand te nemen van anti-democraat René Danen en commissievoorzitter van zichzelf Mohammed Rabbae. Rob Riemen van Nexus noemt Geert Wilders een hedendaagse fascist en rekt daartoe eigenhandig zijn definitie zover op dat de SP ook fascistisch genoemd kan worden. Job Cohen krijgt nog steeds de laagste rapportcijfers en overtuigt niet. D66 neemt afstand tot links. VVD en CDA gaan in de regering hun gang. Links is in verwarring en weet niet meer waar het het zoeken moet. Zonder goed na te denken zegt Femke Halsema dat links altijd beter nadenkt dan rechts.

Zoals steeds spitst het debat zich toe op de positie van de islam in Nederland en de meningsuiting. Joop-redacteur Hasna El Maroudi concludeert: Mijns inziens eindigt mijn vrijheid van meningsuiting daar waar ik een ander zou kunnen beledigen. Ik vermoed niet dat het ooit dommer opgeschreven is. El Maroudi gooit ons hele publieke debat op slot. We kunnen alleen maar hopen dat verstandig links zich ontworstelt aan deze domheid die slechts het simpele wereldbeeld van Wilders spiegelt.

Weten Halsema en Dibi de anti-democraten uit hun partij te zetten en verder op te stomen naar het centrum? Weten realisten binnen D66 en PvdA posities in de organisatie van hun partij te veroveren? Weten linkse ideologen een hervormingsprogramma te schrijven dat flexibiliteit en behoud van de verzorgingsstaat combineert? Kan links het verlies van culturele hegemonie aan rechts terugdraaien? Weten vrijdenkers zich te verenigen in een nieuwe progressieve partij?

Wat vindt u? Kan verstandig links het winnen van dom links? Wat is de beste strategie van verstandig links om de strijd binnen links te winnen?

Foto: Schapen (dode link).