Gedachten bij foto ‘Op de Dam te Amsterdam werden met een projectie-apparaat de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen op een groot scherm getoond. In de muziekkiosk zorgden de Ramblers voor de muzikale opluistering’ (1958)

Het was nog maar in 1958 dat verkiezingen werden gevierd op pleinen en voor gebouwen van kranten waar de uitslagen druppelsgewijs binnenkwamen. De beschrijving bij deze foto toont een Nederland dat we nog nauwelijks kennen. Het doet ouderwets aan, maar kondigt al het begin van de moderne tijd met nieuwe communicatiemiddelen aan: ‘Op de Dam te Amsterdam werden met een projectie-apparaat de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen op een groot scherm getoond. In de muziekkiosk zorgden de Ramblers voor de muzikale opluistering’.

De televisie is in 1958 nog nauwelijks doorgedrongen tot de huiskamers. Die opmars begint pas zo’n vijf jaar later als de welvaart over Nederland komt. Mede dankzij het gasveld van Slochteren. Ook toen al moest de verkiezingsavond ‘opgeluisterd’ worden. Zeggen we nu ‘oppimpen’? Welbeschouwd is zo’n avond een saaie bedoeling met veel dode momenten. Een enkel hard feit en vooral analyses, speculaties en projecties die toch nooit uitkomen zoals op deze verkiezingsavond wordt gezegd.

’t Heerlijk avondje is gekomen, ’t Avondje van het verkiezingsfeest, Vol verwachting klopt ons hart, Wie de koek krijgt, wie de gard, Vol verwachting klopt ons hart, Wie de koek krijgt, wie de gard.

Maakt het veel uit wie er wint? Dat valt te bezien. Alles is best als partijen binnen de democratie blijven en geen alternatief rechtssysteem willen optuigen. Daarom ben ik van mening dat de SGP en FvD ontbonden moeten worden omdat ze niet binnen de democratie passen en er een destabiliserende invloed op uitoefenen. Maar verder maakt het weinig uit. Zolang partijen de democratie niet omver willen werpen en min of meer hetzelfde wereldbeeld schetsen is er voor elke partij (behalve FvD en SGP) wel iets te zeggen. Met chips en bier, en wellicht een boek erbij, is het kijken naar de verkiezingsavond en het spieden naar de harde cijfers draaglijk infotainment.

Foto: Peter van Zoest (ANP), ‘Op de Dam te Amsterdam werden met een projectie-apparaat de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen op een groot scherm getoond. In de muziekkiosk zorgden de Ramblers voor de muzikale opluistering’, 28 mei 1958. Collectie/ Archief: Fotocollectie Elsevier

Propaganda, pracht en praal van Prinsjesdag

Dit is propaganda. Voor de gevestigde orde. Voor de monarchie. Voor de parlementaire democratie. Voor Nederland. We hebben terecht de mond vol over op Nederland gerichte buitenlandse propaganda die ons via (sociale) media zou manipuleren, maar lijken de binnenlandse propaganda te vergeten. Of bewust te negeren.

Propaganda is niet per definitie slecht. Het kan verbinden en motiveren door zin te geven aan rituelen en symbolen. Dat gebeurt hier. Het binnenhof, een militaire kapel en het staatshoofd worden door pracht en praal omlijst. Propaganda is evenmin per definitie goed. Het kan misleiden en het publieke debat eenzijdig sturen zodat een open debat niet tot stand komt omdat het door de opinieleiders bewust wordt geblokkeerd.

Waar ligt de grens van het redelijke en het functionele? Waar gaan eenzijdigheid en vooringenomenheid over de inrichting van Nederland over in ondermijning van Nederland? Dat antwoord is niet zo makkelijk te geven. Wat we hier zien aan groots vertoon is dik aangezet en zal voor vele objectieve beschouwers potsierlijk ogen, maar als het de mythe van een verenigd land onderstreept is het functioneel. Dat de huls van uiterlijk vertoon bestaat is daarom begrijpelijk, maar hoe die wordt gevuld is dat niet. Kritiek moet daarom voorbijgaan aan de ogenschijnlijke lachwekkendheid van de gebeurtenis die afleidt van de oorzaak. Zo heeft de pracht en praal een dubbele betekenis: het bevestigt de gevestigde orde en probeert kritiek niet verder te laten kijken dat dat.

Dus de pijn zit elders. Namelijk in het feit dat het debat over de keuze voor een andere staatsvorm door de macht wordt geblokkeerd. De monarchie verschuilt zich achter het schild van het politieke bestel van de parlementaire democratie die brede steun geniet. De kracht van de verbinding wordt nu onterecht bij de monarchie gelegd, terwijl er alternatieven zijn die hetzelfde resultaat en filmpje zouden opleveren. Dat we als Nederlanders de keuze voor het staatshoofd niet openlijk kunnen debatteren is een gevolg van propaganda.

Om de knoop te ontwarren moeten we ons de vraag stellen wie zich met welk belang achter wie verschuilt. Want als de monarchie zich probeert te legitimeren op de schouders en achter de rug van de parlementaire democratie, dan is die bekrachtiging oppervlakkig en cosmetisch. Dan krijgt de pracht en praal die al twee betekenissen had, namelijk de bevestiging van de gevestigde orde en afleiding voor fundamentele kritiek er een derde betekenis bij: de gijzeling door de monarchie van het parlementaire bestel. Vermoedelijk lopen de drie betekenissen door elkaar heen en zorgen ze voor een stevig model waarbij de belangen zijn uitgeruild.

Trumps impulsen zijn van Nixoniaanse allure. Ze leiden hem naar de ondergang

Wat moeten we in Nederland met de politieke ontwikkelingen in de VS? Negeren, er aandacht aan besteden of iets daar tussenin? Het verdient volle aandacht omdat er op dit moment geschiedenis geschreven wordt die herinneringen oproept aan de zwartste bladzijden uit de recente Amerikaanse geschiedenis. De levende geschiedenis die onze kinderen straks in de geschiedenisboeken lezen wordt nu gemaakt. Er herhaalt zich iets van zo’n 65 of 45 jaar geleden. Steeds meer in het nauw gebracht door de Rusland-onderzoeken slaat president Trump steeds wilder om zich heen en dat raakt ook de buitenlandse betrekkingen met EU en NAVO. Dus ook het Nederlands belang. Trump breekt de instituties en de rechtsstaat af, vergroot de ongelijkheid en koopt zijn basis af door ze of douceurtjes (sponsors, bedrijfsleven) of retorisch gelijk (witte, mannelijke evangelisten) te geven. Alles ten koste van de invloed en de cohesie van de VS. Trump de tovenaarsleerling speelt met dynamiet en brengt door zijn impulsen en eigenbelang te volgen zijn eigen ondergang dichterbij. Dit kan niet lang meer duren.

Foto: Tweet van Hans de Vreij, 21 mei 2018.

Trump manipuleert opnieuw interview. Positief over Putin en negatief over Amerikaans leiderschap

Als aftrap voor het feitelijke begin van de eindstrijd van de campagne vond gisteren de Town Hall bijeenkomst plaats. Matt Lauer die gewoonlijk voor NBC The Today Show presenteert interviewde Hillary Clinton en Donald Trump apart. Het werd een debat met uitsluitend verliezers: twee weinig aansprekende en geloofwaardige kandidaten. De één wordt niet vertrouwd vanwege haar karakter en moreel oordeel en de ander gedraagt zich als een manipulerende clown die totaal niet het idee geeft voorbereid te zijn op het presidentschap en daar ook de geschiktheid voor mist. Het Amerikaanse publiek moet kiezen tussen Mussert en Moskou die door hun partijen zijn genomineerd. De gastheer liet steken vallen. Collega-journalisten gaven hem kritiek omdat hij Trump liet wegkomen met leugens over diens standpunt over Irak. De luchtballon of lege huls Trump werd opnieuw niet doorgeprikt zodat hij de ontmoeting won. Dus ook de Amerikaanse journalistiek heeft gefaald.

Voor wie naar de geschiedenis en de mentaliteit van de Republikeinse partij en de achterban van die partij kijkt voor wie de krijgsmacht en militaire weerbaarheid belangrijk zijn en het Kremlin nog steeds als vijand wordt gezien is de waardering van Trump voor Putin onbegrijpelijk. Hij blijft de vergelijking maken tussen het Amerikaanse leiderschap en Putin en schildert de laatste als een grotere leider af. Juist in de week dat het Kremlin het Levada Centrum voor opinieonderzoek buiten de orde plaatst als ‘buitenlandse agent’ komt Trump met de opmerking dat Putin een waarderingscijfer van 82% heeft. Terwijl dat cijfer niet in de vrijheid van een open samenleving tot stand komt. Tel daarbij op mensenrechten, rechtsstaat, milieu, politiek bestel inclusief de manipulatie van verkiezingsresultaten en het onrechtmatig oprekken van Putins verkiesbaarheid en de sociale en nationale cohesie die in de Russische Federatie onder druk staan. Trump bekent de rigiditeit van een autoritair regime (‘Putin has strong control over his country’) te verkiezen boven een parlementaire democratie die nu eenmaal  gekarakteriseerd wordt door de scheiding van machten, een machtsevenwicht tussen politieke partijen en een controle op de macht door democratische instituties. Is de VS gek geworden?

‘Geld voor toegang’, zo opereren onze politici. Straw en Rifkind

Waarom moet een parlementariër zakelijke belangen hebben naast zijn of haar parlementair werk? Bindt die combinatie van financieel gewin en toegang tot de besluitvorming niet juist de kat op het spek? De voormalige Britse ministers Jack Straw en Malcolm Rifkind konden de verleiding niet weerstaan. Ze gingen in gesprek met een bedrijf over betaling voor hun diensten. Het meest bizar is dat ze gewoon volgens de regels opereerden.

Dat geeft aan dat de regels van het politieke bedrijf niet kloppen. Iets wat al lang bekend is. Zie bijvoorbeeld de constatering van Joris Luyendijk uit zijn nieuwste boek Dit kan niet waar zijn dat de banken structureel niet aangepakt worden door politici. In Nederland zal het niet anders zijn dan in Groot-Brittannië. Maar zolang de politieke partijen hun eigen regels mogen blijven stellen zal het politieke bedrijf niet hervormd worden.

VVD en PvdA vervuilen staatsrecht om Zorgwet. Houden zich dom

‘Dit gaan nie oor politiek nie‘ klinkt bij het Voortrekkersmonument in het Zuid-Afrikaanse Pretoria. Honderden Afrikaners komen bij elkaar om zich uit te spreken voor Zuid-Afrika. Het weer zit niet mee, het regent. De vorm waarin het gegoten wordt is een religieuze bijeenkomt. Maar dat wil niet zeggen dat de bijeenkomst niet politiek is. Iets dat eruit ziet als politiek en op een politieke bijeenkomst lijkt is politiek.

Het ontkennen van politiek als politiek is wat vannacht VVD en PvdA in de Tweede Kamer deden in het debat over de Zorgverzekeringswet. In het nauw gebracht vervuilden ze het staatsrecht door hun opzetje dat als de aangepaste Zorgverzekeringswet voor de tweede maal in de Eerste Kamer weggestemd wordt, ze deze met een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) toch zullen redden. Een merkwaardige U-bocht. Want het is van tweeën een. Of het kabinet had zonder behandeling in de Staten-Generaal de AMvB in moeten zetten of het past de AmvB niet toe en volgt eerlijk en open de koninklijke weg zonder vluchtheuvels en zijpaden.

Zo’n constructie doet denken aan het EU-referendum uit 2005 waar een meerderheid van 63% tegen was, waarna tegen de belofte van de politiek in de bevolking lafhartig een tweede referendum onthouden werd. Op een slinkse manier stemde de Nederlandse politiek in met de Europese grondwet zonder deze nog zo te durven noemen. Zo helpt de politiek de democratie en het vertrouwen in zichzelf om zeep. Maar zeg politieke partijen en politici niet dat het ontwijken van politiek ook politiek is. Welnee, ‘Dit gaan nie oor politiek nie’.

Kamervoorzitter censureert kamervragen Bontes over Demmink

De kwestie-Demmink blijft de aandacht vragen. Wat er waar is van alle beschuldigingen tegen deze voormalig hoogste ambtenaar van het ministerie van Justitie Joris Demmink is onduidelijk. Wel staat al een paal boven water dat er nooit een diepgaand onderzoek naar hem is verricht -hoewel de huidige minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten anders beweert- en dat de gevestigde media jarenlang onder druk zijn gezet om niet te publiceren over deze zaak. Oud-rechter Wicher Wedzinga gaat in een YouTube-column in op het dossier Demmink en spreekt over de ’totaal incompetente’ Opstelten: (20’12’’) ‘een man die werkelijk van toeten noch blazen weet maar die ook gewoon raaskalt’. Wedzinga wijst aan de ene kant op makkelijke beschuldigingen van mensen die hun maatschappelijk ongenoegen verwoorden en aan de andere kant op klassenjustitie.

Nu heeft kamerlid Louis Bontes van de conservatieve partij VNL kamervragen gesteld aan minister Opstelten en staatssecretaris Fred Teeven, en premier Mark Rutte. Gisteren kreeg VNL van geen enkele partij steun voor een aanvraag om een debat te houden over een aangifte tegen Opstelten. Zes oud-gevangenisdirecteuren proberen om hun aangifte tegen Opstelten wegens een ambtsmisdrijf in de affaire Demmink op de agenda te krijgen. Dat pakken de politieke partijen behalve de VNL niet op. Welke druk wordt hier uitgeoefend?

Maar ook de kamervragen die hij indiende mocht Bontes niet stellen. Van de 16 kamervragen die hij indiende schrapte kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg  (VVD) de vragen 4, 5, 6 over het zogenaamde Rolodexonderzoek en vraag 16. En in vraag 7 heeft de kamervoorzitter de tekst aangepast door de zinsnede ‘zoals gebeurde met het Screbrenica-rolletje’ te schrappen, een stijlfout toe te voegen (het incorrecte ‘kwijt raken’ in plaats van ‘kwijtraken’) en ‘beschermd worden‘ toe te voegen.

Is dit censuur? Ja, dit is censuur van kamervoorzitter Van Miltenburg die gaat zitten rommelen in teksten. Dit is ongewenst, ontoelaatbaar en hoogst ongepast. Dit gaat verder dan de kwestie Demmink of het vermeende disfunctioneren van minister Opstelten. Het schrappen van kamervragen en het eigenhandig aanpassen van vragen door de voorzitter gaat over het functioneren van het parlement. Als de Tweede Kamer zichzelf serieus neemt, dan roept het presidium Van Miltenburg op het matje. Om haar duidelijk te maken dat dit in een parlementaire democratie onacceptabel is en haar op te roepen Louis Bontes zijn 16 vragen alsnog in te laten dienen. Opvallend is dat zowel Van Miltenburg, Opstelten, Teeven, Rutte als Demmink lid van de VVD zijn.

Foto 1: Tweet van Louis Bontes, 10 december 2014.

Foto 2: Oorspronkelijke kamervragen van Louis Bontes/ Joram van Klaveren over de affaire Demmink.

Over Europa en media. Politiek biedt geen echte keuze. Dus?

‘If the range of possible policies on any one issue were enumerated from 1 to 100, New Labour, Lib Dem and Tories offer you choices in the range 81 to 86. The electorate has noticed, and people are sick of it. People have noticed all over Europe too.’ Aldus de dissident en Britse oud-ambassadeur Craig Murray in een opiniestuk over de Europese verkiezingen in Groot-Brittannië en de onafhankelijkheid van Schotland.

Hetzelfde geldt voor Nederland. Politieke partijen lijken sterk op elkaar. VVD, PvdA, CDA, D66, GroenLinks, 50Plus en ChristenUnie zijn inwisselbaar. Programmatisch zijn er nuanceverschillen die neerkomen op een andere timing om het beleid in te voeren, maar over de hoofdlijnen bestaat geen fundamenteel verschil. Geen van de partijen zet kritische vragen bij het staatsbestel en de monarchie, het politieke bestel, de machtsdeling en de machtsverhoudingen. Evenmin als bij belangrijke beleidsterreinen als zorg, onderwijs, woningmarkt of veiligheid. Partijen als de SP, Partij voor de Dieren, SGP en PVV wijken iets meer af omdat ze elk op hun eigen manier een programmapunt hebben waarmee ze zich onderscheiden. De theocratie (SGP), de verzorgingsstaat (SP, PvdD) of immigratie en islam (PVV). Maar op andere programmapunten voegen ze zich in de consensus.

Sinds afgelopen donderdag op verkiezingsavond 22 mei in Nederland de exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos gepubliceerd werd juichten de vermeende winnaars CDA en D66 en drukten de vermeende verliezers PvdA en PVV zich. De exitpoll was verre van bruikbaar omdat bij 4 van de 10 partijen het aantal zetels verkeerd bleek te zijn voorspeld. Aan zo’n ongewisse prognose had de publieke omroep nooit een verkiezingsavond op mogen hangen waarvan het vooraf had kunnen inschatten dat die tot allerlei conclusies zou leiden die niet klopten als de ‘definitieve prognose’ onbetrouwbaar was. Die dus inderdaad deels waardeloos bleek te zijn.

De verdeling van de 26 Nederlandse zetels was niet erg belangrijk. Zeker niet voor het Europarlement als geheel. Aardig voor de marketeers van politieke partijen en de gevestigde media die veel zenduren vulden onder het mom hun plicht te doen door aandacht te besteden aan EU en politiek, maar geeuw verwekkend oninteressant voor de kiezers die er weinig van opstaken. Zoals Murray opmerkt, het electoraat heeft het door en is het ziek dat verschillen die geen verschillen zijn door de media en de politieke partijen als verschillen worden gepresenteerd. Het is de afleiding van politiek die weliswaar politiek is, maar een politiek die geen echte keuze biedt. Maar wee je gebeente als je op dat politieke kluitjesvoetbal fundamentele kritiek hebt en zegt om die reden niet te gaan stemmen. Je verliest er je recht van spreken mee. De opperste bevrediging van de Nederlandse politicus en kiezer is voorspelbaarheid en herkenbaarheid. Uitgeslapen politieke copulatie.

Foto: Ondertekening van het EEG-verdrag en het EGA-verdrag. Rome, 25 maart 1957.

Lezing ombudsman Brenninkmeijer: Transparantie corrigeert macht

De Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer hield gisteren de jaarlijkse Montesquie Lezing onder de titel ‘Transparantie als machtsfactor’. Hier is een video van de lezing te zien. Alex Brenninkmeijer meent dat transparantie nodig is om de macht te corrigeren. In Trouw staat een verkorte weergave onder de titel ‘Zonder transparantie is er geen vertrouwen‘. Dit artikel zit vol met uitspraken die het verdienen om ingelijst te worden. Ze maken duidelijk waarom de standvastige Brenninkmeijer steeds in aanvaring met de autoriteiten komt. Per 1 januari 2014 wordt-ie als opvolger van Gijs de Vries Nederlands lid van de Europese Rekenkamer.

Vrijwel niets kan in deze moderne tijd meer geheim gehouden worden en informatie kan snel bewerkt, vermenigvuldigd en verspreid worden. We staan pas aan het begin van deze ontwikkeling, maar nu al is zeker dat informatie meer en meer een sleutelbegrip wordt in onze samenleving. Een samenleving die bovendien steeds minder aan de landsgrenzen gebonden is, waardoor handhaving en controle slechts beperkt mogelijk zijn. 

Waarom is transparantie belangrijk? In de eerste plaats is het een belangrijk middel om machtsmisbruik tegen te gaan. Corruptie verdwijnt als transparantie geboden kan worden, kartelafspraken zijn alleen in het geniep mogelijk. Klokkeluiders verdienen bescherming omdat zij de voet dwarszetten bij mensen en instituties die hun macht misbruiken.

Mede dankzij de media en de sociale media kan iedere burger geïnformeerd raken en zich een mening vormen en van zich laten horen. Daarbij valt het op dat onze parlementaire democratie steeds blekere trekjes krijgt, terwijl buiten het parlement de betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak alleen maar groter wordt. Daar is transparantie onmisbaar bij: in het belang van actief en betrokken burgerschap.

Foto: Alex Brenninkmeijer tijdens het uitspreken van de Montesquie Lezing in Den Haag, 3 september 2013.

Ondraaglijke lichtheid van een kabinet

Er is geen kabinet Wilders. Rutte en Verhagen hebben een smal pad de berg op gevolgd. Nu staan ze op de top. Hun politieke bagage hebben ze achtergelaten aan de voet. Behalve de vorming van een kabinet hebben ze niets bereikt. Rutte loopt alleen door naar de echte top. Zijn lichtheid oogt immens. Er kleeft macht aan. Maar waartoe dient macht zonder perspectief?

Los van de veiligheidsparagraaf en het opleggen van bezuinigingen aan lagere overheden komt Rutte aan geen enkele hervorming toe. De arbeidsmarkt? Nee. De woningmarkt? Nee. Het onderwijs? Nee. Kenniseconomie? Nee. Infrastructuur? Nee. Rutte en de VVD-baronnen hebben nergens knopen doorgehakt.

Ingeboekte doelmatigheid, bestuurlijke hervorming en de immigratiemaatregelen zijn voornemens. Wie weet symboolpolitiek. Zes miljard bezuinigen op bestuurlijke hervorming, maar de waterschappen niet afschaffen valt nauwelijks serieus te nemen. Resultaat is dat via een omweg de ontslagen ambtenaren tegen dubbel tarief moeten worden ingehuurd.

Voorgestelde immigratiemaatregelen lopen tegen wettelijke grenzen aan. Wat mogelijk is zal aangescherpt worden, maar veel blijft onmogelijk. Europese verdragen bepalen de grens. Op het gebied van integratie zijn Leers, Opstelten en Donner aan de slag gegaan. Ze leiden in het gunstigste geval de aandacht af van wat niet gebeurt. In het ongunstigste geval accentueren zwaargewichten het eigen falen. Wat Donner zegt over de meningsuiting en de WOB maakt velen woest. Regenten generen zich niet een regenteske pose aan te nemen.

Zakelijkheid op immaterieel gebied had de grootste verdienste kunnen worden. Onder leiding van de VVD als minst moralistische partij. Nu of nooit voor de Nederlandse islam om een inhaalslag te maken in het omarmen van de rechtsstaat. En afstand te nemen tot krachten als Wilders, conservatieve imams en multiculturalisten. Maar Rutte blokkeert deze middenweg. Door de schaduw van Wilders weet het kabinet geen neutraal en onpartijdig speelveld te bieden.

CDA-mastodonten die zich tegen samenwerking met de PVV keerden zijn door Verhagen buitenspel gezet. Voorstanders zijn beloond met kabinetsposten. Loyaliteit is het toverwoord. De focus ligt op zekerheid en controle. Dat opent voorwaarden voor een doorbraak. De behoudzucht van het kabinet vormt basis voor onvermoede dwarsverbanden en stappen vooruit. Ze worden echter door arrogantie niet gegrepen.

De aard van de bezuinigingen op cultuur tekent de kleine kant van het kabinet Rutte-Verhagen. Als redenen worden de zelfredzaamheid van de sector, het rondpompen van geld door subsidies en een kleinere overheid aangevoerd. Allemaal steekhoudend als het voor andere sectoren ook gold. Maar het oogt hypocriet als VVD en CDA de hypotheekrenteaftrek onveranderd laten. Daar zijn miljarden euro’s subsidie per jaar te halen.

Rutte en Verhagen moeten de berg afdalen om hun bagage op te halen. Te herbronnen aan de voet van de berg. Het voorgestelde akkoord is onvoldoende voor een ambitieus Nederland. De samenwerking met links is een wassen neus. Sommigen hoopten er de terugkeer van de parlementaire democratie in te zien. Maar het omgekeerde lijkt waar, de coalitiepartijen beslissen buiten het parlement. Bergwind is kil.

Foto: Slot Drachenburg, halverwege de Drachenfels