Kunnen Olympische Spelen worden gerestaureerd?

Times Wide World Photos, ‘Official Souvenirs of the Fourth Winter Olympics‘, 1936. Collectie: MoMA.

Morgen beginnen de Olympische Winterspelen in Peking. Ik heb niks met sport, maar het is best. Het klinkt al snel neerbuigend en vanuit de hoogte om er kritiek op te hebben. Daarom moet men oppassen om er afkeurend over te spreken. Want als het volk sport wil, dan krijgt het volk sport. Dat loopt van verslagen van wedstrijden, tot voor- en nabeschouwingen. Ellenlang.

Met topsport is niks mis. Sporters spannen zich jarenlang in en proberen beter te presteren dan anderen. Dat is lovenswaardig. Maar de Olympische gedachte is meer dan sport alleen. Het omvat ook internationale verbroedering en een ‘heilmiddel tegen tal van maatschappelijke kwalen‘ zo zegt Jelle Zondag in een commentaar voor de Radboud Universiteit.

Olympische Spelen zijn een mengvorm geworden die weliswaar om sport draait, maar waar sport steeds minder centraal staat. Aan Olympische Spelen kunnen allerlei karakteriseringen toegevoegd worden. Ze zijn gepolitiseerd, vercommercialiseerd, gecorrumpeerd en los komen te staan van een hogere doelstelling.

Zondag concludeert: ‘Sport werd, en wordt, beschouwd als een idealistische activiteit, die moest zorgen voor vrede, vriendschap en verheffing. Mooie idealen die vaak spaak liepen op de weerbarstige realiteit‘. De Olympische Spelen tonen een vals gezicht. Ze zijn gekaapt door ontwikkelingen die haaks staan op dat idealisme en er zelfs tegenstrijdig aan zijn: nationalisme, meedogenloze competitie, dopinggebruik, commercie en het tegendeel van verheffing.

De bodem is weggeslagen onder de Olympische Spelen zonder dat het benoemd wordt. De uitzendrechten zijn een miljardenbusiness geworden. De Olympische Spelen draaien om hun eigen continuïteit en winstgevendheid, niet langer om een ideologische gedachte. Of het moet de opvatting van autoritaire landen als China zijn om zich met een vals gezicht en dubbele bodem te presenteren aan de wereld. Dat is neorealisme dat idealen inwisselt voor macht, geld en beeldvorming.

Het zou zinvol zijn om opbouwende kritiek op de Olympische Spelen aan een breed publiek te presenteren. Wat als blijkt dat de nadelen groter zijn geworden dan de voordelen? Wat dan? Kunnen ze ideologisch gerestaureerd worden en uit de greep van autoritaire landen en het grote geld gered worden? Laten Nederlands programma- en beleidsmakers die zich sterk maken voor de Olympische Winterspelen in Peking zich daar de komende weken en jaren eens over uitlaten.

De wereld kan dan wel steeds platter en dorpser worden, maar de Olympische Spelen lopen daar in bedorvenheid ver op vooruit. Zijn inmiddels de Olympische Spelen ‘too big to fail’ geworden, zodat ze niet meer gerestaureerd kunnen worden omdat de organisatie erachter een ongrijpbare macht is? Mogelijk, maar laten we dat dan bespreken. Het getuigt van grote absurditeit om kijkers wekenlang een Potemkin-dorp voor te schotelen zonder dat te benoemen. Kunnen Olympische Spelen meer zijn dan buitenkant, dekmantel en façade?

Máxima krijgt kritiek vanwege haar gesprek met Mohammad bin Salman. Wat moet gedaan worden om herhaling te voorkomen?

Aldus NRC-columniste Carolien Roelants in haar Dwars-column ‘Pers vogelvrij door Trumps geflikflooi en zwijgen Máxima’. Zij is boos zoals ze dat zelden is. Van boeven of autoritaire leiders kun je boevenstreken verwachten, maar iemand als koningin Máxima wekt hogere verwachtingen. Daarom valt zij dieper als ze boevenstreken vertoont. Dat deed ze in haar ontmoeting met de Saoedische kroonprins Mohammad bin Salman op de G20 in Osaka. Dat was meer dan een beetje dom, dat was oerstom van haar. Maar ook van de regering Rutte die dit onderhoud had goedgekeurd. Er was makkelijk een reden te vinden geweest om het gesprek niet door te laten gaan. Máxima is een amateur-politicus zonder officiële functie in de Nederlandse diplomatie. Maar als ze zich in een politiek wespennest steekt, dan speelt ze per definitie een politieke rol. Die rol past haar echter niet. Zij moet boven de partijen staan en geen partij kiezen in lopende conflicten. Dat heeft ze echter bewust gedaan door het gesprek met de kroonprins aan te gaan en niet af te zeggen.

Het bezwaar tegen het onderonsje met de kroonprins is niet dat Máxima de moord op journalist Jamal Khashoggi niet ter sprake bracht, maar dat dit gesprek nooit had moeten plaatsvinden. Volgens de Amerikaanse inlichtingendienst CIA heeft Mohammad bin Salman opdracht gegeven voor de moord op Khashoggi. Mocht Máxima of het ministerie van Buitenlandse Zaken dit rapport niet gelezen hebben, dan waren er in november 2018 talloze berichten in de media, zoals in The Washington Post die rapporteerden dat volgens de CIA de kroonprins opdracht tot de moord had gegeven. Naast de argumenten die Roelants aanvoert over vrouwenrechten waarvoor Máxima zegt op te komen terwijl die door de kroonprins met voeten worden getreden en het in diskrediet brengen van de vrije pers door met een moordenaar van een journalist van The Washington Post in gesprek te gaan is het de wereldvreemdheid van koningin Máxima die verbaast.

Het is dezelfde wereldvreemdheid die koning Willem-Alexander vertoonde toen hij tijdens de Olympische Spelen van Sochi in 2014 met president Putin een biertje dronk. Een fotomoment dat de media haalde en waar in de Nederlandse publieke opinie veel kritiek op kwam, onder meer van homo-activisten. Zoals Gordon die de kern raakte: ‘Ik schaam me diep als Nederlander dat mijn koning en mijn koningin daar vanavond handen staan te schudden met mensen die bloed aan hun handen hebben’. Op het moment dat in het Kremlin de invasie van de Krim werd voorbereid en vanwege controverses over de mensenrechtensituatie bijna alle Europese landen hun delegaties afwaardeerden, stuurde Nederland de zwaarste delegatie die mogelijk was.

Máxima herhaalt 5 jaar later de fout van Sochi door opnieuw in gesprek te gaan met iemand die bloed aan zijn handen heeft. Daarbij is essentieel dat zij een ceremoniële en geen officiële functie heeft in de Nederlandse diplomatie en niet van belang is voor het openhouden van contacten met autoritaire landen waar nu eenmaal contact mee moet worden onderhouden. Máxima kan gemist worden omdat haar rol niet onmisbaar is, maar slechts toegevoegd. De functie die Máxima uitoefent kan dus eenvoudig geschrapt worden. Professionals zijn minister Blok, premier Rutte of Nederlandse diplomaten die in Saoedi-Arabië of bij de VN zijn gestationeerd.

Of het nou wereldvreemdheid, naïviteit, amateurisme, een verkeerd afgestelde politieke antenne, argeloosheid of zelfoverschatting is van Máxima en koning Willem-Alexander, een beleidswijziging is nodig om te zorgen dat de ezels van Oranje zich niet voor de derde keer aan dezelfde steen stoten. Met goedkeuring van premier Mark Rutte die achteraf de fout die hij feitelijk gemaakt heeft door goedkeuring te geven weg moet lachen. Als Willem-Alexander of Máxima zichzelf belachelijk willen maken door met autoritaire leiders onnodige gesprekken of onderonsjes aan te gaan, dan moeten ze dat zelf weten. Maar Willem-Alexander heeft als staatshoofd van Nederland een rol die afstraalt op Nederland. Door zijn handelen kwam Nederland in 2014 negatief in de publiciteit. Dat is ongewenst. Nu in 2019 doet zijn echtgenote, die uiteraard geen staatshoofd is, maar wel gekoppeld wordt aan Nederland, hetzelfde. De conclusie kan geen andere zijn dan deze: Máxima dient al haar functies op te geven waarmee ze in politiek vaarwater terecht kan komen. Haar gesprek met de Saoedische kroonprins heeft aangetoond dat dit soort functies niet aan haar toevertrouwd kunnen worden.

Foto 1: Schermafbeelding van deel column ‘Pers vogelvrij door Trumps geflikflooi en zwijgen Máxima’ van Carolien Roelants in NRC, 30 juni 2019.

Foto 2: Máxima in gesprek met Mohammad bin Salman in Osaka tijden G20, juni 2019.

Foto 3: Willem-Alexander en Máxima drinken een biertje met Putin in Sochi, februari 2014.

IOC buigt voor druk Russische Federatie. Geen uitsluiting van Rio

Het IOC durft een algemene uitsluiting van de Russische Federatie niet aan. Afzonderlijk sportbonden mogen daarover beslissen zo luidt de uitslag van een teleconferentie. Deze houding sluit aan bij de Westerse opstelling tegenover de Russische Federatie die omschreven kan worden als gebrek aan zelfvertrouwen en angsthazerij. Gebrek aan ruggengraat. De wereldantidopingorganisatie WADA drong sinds december 2015 op uitsluiting aan nadat het zelf jarenlang signalen van systematisch dopinggebruik in de Russische Federatie had genegeerd. Internationale sportorganisaties falen in commissie. Hun opereren is lachwekkend.

Niemand in de sportwereld heeft blijkbaar zin om de confrontatie met het Kremlin aan te gaan. Men buigt voor de straatvechter en geeft voeding aan de beeldvorming van een verweesd en laf Westen dat niet voor de eigen waarden durft uit te komen. Of dat nou bij de Russische invasie van de Krim was toen de VS en het Verenigd Koninkrijk de veiligheidsgaranties voor Oekraïne van het Boedapester Memorandum niet wilden nakomen of bij de inmenging van Russische militairen in Oost-Oekraïne. Het Westen kijkt weg en geeft niet aan wat de grenzen van aanvaardbaar handelen zijn. Zodat het Kremlin de grenzen vervolgens kan verleggen.

De internationale sportwereld maakt zich niet ongeloofwaardig door dit besluit omdat het al ongeloofwaardig was. Zoals de politiek door niet passend op het Kremlin te reageren zich allang niet meer ongeloofwaardig maakt omdat het sinds februari 2014 al ongeloofwaardig is. Een laf besluit op een beschamende dag. De internationale sportwereld gooit het laatste restje ethiek dat het nog had uit het raam. Flying Down To Rio. 

Foto: Tweet van AP, 24 juli 2016.

Zet Kremlin ‘Rio’ in als wisselgeld om het WK Voetbal 2018 te behouden?

De YouTube-kanalen NEWS NEWS en interesting on the planet plaatsen deze video. Mevrouw Robot praat en is niet om aan te horen. De kanalen geven het perspectief van het Kremlin door de kracht van de Russische Federatie, en de chaos en verdeeldheid erbuiten te benadrukken. Door de grootste vrees uit te spreken en zogenaamd te weerleggen geeft de video een inkijkje in de Russische mediastrategie aangaande de sport.

Het gaat over de maatregelen die het IOC neemt naar aanleiding van het recente rapport van WADA over de systematische doping door de Russische overheid. Dat omvat allerlei sporten waaronder voetbal. Een van die maatregelen is dat de Russische Federatie wordt verboden om tot 2019 sportevenementen te organiseren. Dat omvat ook het WK Voetbal 2018 dat aan de Russische Federatie is toegewezen. Naar verluidt door omkoping.

De strategie van de Russische overheid kondigt zich aan. Uitsluiting van Russische sporters aan kleinere wedstrijden en de Olympische Spelen van Rio accepteren en inzetten als wisselgeld voor het mogen behouden van het WK Voetbal 2018. En in de tussentijd verwarring en verdeeldheid zaaien binnen het IOC en de wereldvoetbalbond FIFA. Vraag is of het het Kremlin lukt om het prestigieuze WK Voetbal 2018 te behouden.

Activiste teleurgesteld in zwijgen Olympische sporters. Terecht?

Is kritiek op Olympische atleten gerechtvaardigd? De Russische homorechtenactiviste Anastasia Smirnova is teleurgesteld dat de sporters die in Sochi deelnamen zich niet uitspraken. Ze lieten verklaring noch protest horen. Zelfs niet achteraf. Volgens Smirnova komt dat ook omdat het IOC kritiek in de kiem smoorde. Ze vreest dat nu de spelen voorbij zijn de restricties voor homoseksuelen in heel Rusland toe zullen nemen.

Waarom Smirnova haar pijlen op atleten richt en niet op sportbobo’s en politici is de vraag. Niet de sporters, maar de sportbestuurders en politici stellen regels vast en zien toe op handhaving. Daarin zijn ze selectief. Zo verbiedt regel 50.3 van de Engelse versie van het Olympisch Handvest protest: ‘No kind of demonstration or political, religious or racial propaganda is permitted in any Olympic sites, venues or other areas.’ Dat wordt door het IOC streng gehandhaafd en daar hebben de sporters aan te gehoorzamen. Maar hoe kan dit de propaganda van het organiserende land verbieden als de spelen dienen als een grote propagandastunt?

Regel 27.3 van het Olympisch Handvest luidt: ‘The NOCs must preserve their autonomy and resist all pressures of any kind, including but not limited to political, legal, religious or economic pressures which may prevent them from complying with the Olympic Charter.‘ Wie de spelen van Sochi in de publiciteit gevolgd heeft, moest constateren dat niet het Russische NOC, maar president Putin en z’n entourage de spelen naar zich toe hadden getrokken en de beslissingen namen. Kortom, de handhaving van het Olympisch Handvest door de Olympische beweging is selectief. Het volgt de macht die zich aandient en niet de eigen ethische regels die alleen maar in de etalage staan voor de beeldvorming, maar waarnaar niet gehandeld wordt.

Foto: Tweet van Amnesty Russia: aantal jaren cel voor de demonstranten op het Bolotnaya-plein in Moskou, mei 2012. Zie ook Amnesty Nederland.

Grol pleit in open brief voor steun topsport. Voeg ook topkunst toe

‘Het is gemakkelijk om in Sotsji te juichen‘, zegt judoka Henk Grol. Nu de Olympische Spelen van Sochi afgelopen zijn blijken sport en politiek ineens samen te hangen. Terwijl dat tot nu toe glashard werd ontkend door leden van het kabinet. En sporters zwegen. Ook degenen die niet in de baan kwamen. Grol opent de aanval op de politiek met een open brief in De Telegraaf aan premier Rutte en ministers Schippers.

Grol windt er geen doekjes op en wijst op het opportunisme van regering en koningshuis. Hij pleit voor een eind aan de belasting op prestatiebonussen, een langetermijnvisie, meer overheidssteun en verwijt kabinet en koning alleen maar goede sier te maken met de successen: ‘Alle ministers, het koninklijk huis, iedereen is in deze periode blij voor de sporters en wil maar wat graag met ze op de foto. Maar later dit jaar ploft bij al deze toppers een blauwe envelop op de mat waarin staat dat de helft van de premie moet worden terugbetaald.‘

En: ‘Een financieel vangnet heeft ook in mentaal opzicht een positieve werking. Anders leef je toch in onzekerheid over je toekomst. De Sven Kramers van deze wereld redden zich wel, omdat ze commercieel aantrekkelijk zijn. Maar hoe gaat het verder met grote sportmensen als Bob de Jong en Jorien ter Mors? Ik vrees dat niemand zich straks om hen bekommert, terwijl ze in veel andere landen de rest van hun leven absolute helden zouden zijn.‘

Grol heeft het grootste gelijk van de sportwereld. Als het gejuich verstomd is over de topsporters die Nederland vertegenwoordigd hebben, dan worden ze aan hun lot overgelaten. Door de gerichtheid op de sport hebben ze echter geen normale maatschappelijke loopbaan op kunnen bouwen. Daar is meer compensatie en flankerend beleid voor nodig dan waar de overheid nu in voorziet. Maak een uitzondering voor een paar duizend topsporters en kom ze om te beginnen fiscaal tegemoet. Maak het breder door zo’n maatregel uit te breiden naar alle beroepsgroepen die bezig zijn voor een hoger doel waarvan Nederland profiteert. Zoals ook kunstenaars en leden van de creatieve klasse. Kortom, minister Schipper en Bussemaker maak een Deltaplan Topsport en Topkunst en zoek daar een budget voor. Ter meerdere glorie van Nederland.

Foto: Koning, koningin en premier in Sochi, februari 2014.

Arizona beschouwt homoseksuelen als tweederangs. Akelige religie

Update 27 februari 2014: De Republikeinse gouverneur van Arizona Jan Brewer heeft een wetsvoorstel gevetood dat homoseksuelen zou achterstellen. Ze tekent de wet niet omdat ze deze onnodig is, het bedrijfsklimaat zou beschadigen en de burgers verdeelde. Hiermee gaat Brewer in tegen de rechterflank van haar partij. Ze stond onder druk van bedrijven en meer gematigde Republikeinen als John McCain en Mitt Romney om het controversiële wetsvoorstel te vetoën. 

In Arizona is onder het mom van vrijheid van godsdienst een wetsvoorstel gepasseerd dat erop neerkomt dat bedrijven homoseksuele klanten kunnen weigeren. Bijvoorbeeld in een kroeg of restaurant. Maar ook in een polikliniek waar fundamentalistische dokters homoseksuelen als patiënt kunnen weigeren. De Lutheraanse, Republikeinse gouverneur Jan Brewer moet de wet nog ondertekenen voordat deze van kracht wordt.

Er is veel protest tegen een wet die homoseksuelen tot tweederangsburgers maakt. Democraten noemen het voorstel discriminerend en beschamend. En beschamend is het. Daar is geen Putin voor nodig met anti-homo wetten. Amerikaanse conservatief-christelijke groepen steunen de Russische anti-homo wetgeving van harte.

Arizona, dat kale land met Monument Valley waar John Ford zijn klassieke westerns situeerde. Over groepen mannen die het altijd weer samen met elkaar moesten zien te rooien. Met het woord van God in de achterzak. Nu loopt de staat uit in een shootout waarin religie sowieso verliest. Waar worden straks gelovigen geweigerd?

Foto: Monument Valley, Arizona.

Rusland wint goud in Sochi met vrouwenmeppen voor mannen

Dit videofragment zal wel snel van YouTube verdwijnen. Zoals dat steeds gaat met beeldmateriaal dat als kritiek op president Putin opgevat kan worden. De leden van Pussy Riot wilden vandaag optreden in Sochi, maar kregen nauwelijks de kans. De veiligheidsdiensten gaan er met de knoet over. En spuiten pepperspray.

De helden of zijn het gespierde lafaards? Garry Kasparov vat het samen in een tweet. Er werd gedacht dat het geweld tegen ‘dissidenten’ uit zou blijven vanwege de publiciteit van de Olympische Spelen in Sochi. Nu blijkt het andersom: Sochi wordt juist gebruikt als dekmantel om de repressie in een hogere versnelling te gooien.

Foto 1: Foto op Twitter van Maria Aljochina; kozakken delen klappen uit op borst, 19 februari 2014.

Foto 2: Schermafbeelding van tweet van Garry Kasparov, 19 februari 2014.

Canadese snowboarder Michael Lambert prikt Sochi bubbel door

De Canadese snowboarder Michael Lambert is in Sochi aanwezig, denkt na en spreekt zich daarover uit. Dit in tegenstelling tot andere sporters, journalisten, politici en sportbobo’s. Die doen net doen alsof ze in de Sochi bubbel niet tot onderdeel van de propaganda van Putin zijn gemaakt. Na een persconferentie vroeg Lambert grijnzend aan de journalisten of ze geen controversiële vragen hadden: ‘Really? No controversial questions?‘ Geen enkele journalist had een controversiële vraag. Het had de Nederlandse pers kunnen zijn.

Als sporter begrijpt Lambert waarover-ie praat. Afleiding is slecht voor de concentratie. Maar net doen alsof Sochi geen omstreden spelen zijn is onwetend. ‘Het is niet echt, het is geen realiteit. Het is niet mijn werkelijkheid’, zo zegt Lambert. Hij zegt dat onderdeel van de spelen zijn naar zijn idee niet inhoudt de werkelijkheid te moeten negeren. Wat de meerderheid van sportbobo’s, journalisten, politici en sporters doet.

Nationaal dieptepunt van de Sochi bubbel is de vergeleken met andere landen zware Nederlandse delegatie. Ook met een kinderlijke Willem-Alexander die de schaatsers niet met de waardigheid van een staatshoofd toejuichte. Kritiek daarop bracht premier Rutte tot een karikatuur van de kritiek. Sportminister Edith Schippers meent dat de zware Nederlandse delegatie ook de kans bood om president Putin aan te spreken op de mensenrechten. Maar tegelijk meent ze met haar bezoek aan Sochi geen invloed uit te oefenen op het politieke beleid in Rusland. Dat haalt alle argumenten van premier Rutte onderuit dat de zware Nederlandse delegatie wel invloed uit kon oefenen. De Nederlandse (sport)politiek grossiert in Sochi in dubbelzinnigheden.

Sochi is een Potemkin-facade van onechtheid en onwaarachtigheid die alleen dient om het regime van Putin te versterken. De sporters valt nog het minst te verwijten. Zoals Lambert zegt, ze willen zich niet af laten leiden omdat ze met hun sport bezig zijn. Begrijpelijk. En snowboarder Michael Lambert die journalisten aan het denken zet verdient een medaille voor nadenken. Maar de sportbobo’s van IOC en NOC en een bezoekende delegatie met premier Rutte, minister Schippers en koning Willem-Alexander blinken uit in gemakzucht, nationalisme, eigenbelang en wegkijken. Twee leden van de voormalige band Pussy Riot zijn vandaag met vijf andere activisten bij de haven van Sochi gearresteerd op verdenking van diefstal. In de Sochi bubbel van Putin.

Foto 1: Tweet van Nadia Tolonnikova (Pussy Riot), 18 februari 2014

Foto 2: Tweet van @EvgenyFeldman, geretweet door Nadia Tolonnikova (Pussy Riot), 18 februari 2014. Politie-auto die Nadia Tolonnikova en Maria Aljochina vervoert.

Rutte begrijpt er echt niets van: Willem-Alexander in Sochi

Premier Mark Rutte begrijpt ‘echt helemaal niets‘ van alle kritiek op het gedrag van koning Willem-Alexander bij de Olympische Winterspelen in het Russische Sochi. Zo zei hij vandaag op z’n wekelijkse persconferentie.

De meningen over het gedrag van de koning lopen uiteen. Jammergenoeg maakt premier Rutte van de critici een karikatuur: ‘Dan zit er ergens een zeurpiet die zegt dat de koning met een heel somber hoofd, in driedelig grijs pak met een horlogeketting op de tribune moet zitten. Ik begrijp er echt helemaal niets van.‘

Volgens een commentaar in het RD vergat de koning de waardigheid van zijn ambt. Hier was ik het mee eens. Gezien de kritiek die van alle kanten komt is het juist de vraag of Willem-Alexander met zijn gedrag te Sochi de eenheid van het land vertegenwoordigt zoals Rutte veronderstelt. Het bracht me tot de volgende reactie:

Niemand ontkent de koning zijn pleziertje. Willem-Alexander houdt nu eenmaal van sport. Maar hij is meer dan een individu. Of zelfs een kroonprins. Willem-Alexander is staatshoofd van Nederland. De koning maakt deel uit van de regering. Daarbij horen politiek besef, een zekere mate van waardigheid (decorum) en daarnaast wat het koningschap zelf betreft, het instandhouden -of niet doorbreken- van een mythe. Met als doel om het beeld uit te dragen dat er een traditie wordt doorgegeven en dat het volk verenigd wordt.

Met politiek besef, decorum, de mythe van het koningschap en de verbindende rol lijkt Willem-Alexander in Sochi lichtvaardig te zijn omgegaan. Hij kan weliswaar een potje breken omdat hij een aimabele en benaderbare persoon is, maar dat is ook precies zijn valkuil. Hij moet oppassen om in de modernisering van het koningschap niet te veel te individualiseren. Waar zijn moeder voor de huidige tijd wellicht te statig en ouderwets was, moet de koning -in reactie- niet de andere kant opschieten.

In het commentaar van het reformatorische RD speelt ook nog de relatie tot topsport. En de sportverdwazing die nu langzamerhand Nederland overspoelt nu de schaatsmedailles overvloedig binnen blijven stromen. Dat gaat om de verhouding tussen lichaam en geest, over genotzucht en onthechting, over aanstellerij en volwassen gedrag, over oppervlakkigheid en verdieping, over de mediahype en de overgave aan innerlijke doelen. Over schijn en wezen.

Op overkoepelend niveau was de reden voor bovenstaand stukje de constatering -bij mezelf- dat ik tot dezelfde conclusie kom als de commentator van het RD, hoewel ik vanuit een volstrekt tegengesteld vrijzinnig gedachtengoed redeneer. Het stukje valt daarom ook op te vatten als het doorgronden van het waarom van die gemeenschappelijkheid. Zelfonderzoek.