Manipulatie van sociale media voor politieke campagnes gaat verder dan het inkopen van advertenties

Dit is een filmpje uit maart 2021 van Stand van Nederland. Uitgezonden door WNL dat zelf zegt een economisch onderzoeksprogramma te zijn. Maakt Stand van Nederland deze claim waar?

Op zoek naar programma’s die gaan over de manipulatie van sociale media door politieke partijen stuitte ik op YouTube bij toeval op dit filmpje. Het gaat niet over manipulatie, maar over de besteding van geld uit de partijkas voor het inkopen van advertenties op vooral Facebook, Instagram en YouTube. Het programma kijkt naar legale, reguliere uitgaven voor advertenties op sociale media en heeft het niet over illegale uitgaven en de manipulatie van sociale media.

Deze uitzending houdt het netjes en suggereert dat de politieke partijen dat ook doen. Maar is dat zo? Als deze partijen al zo geheimzinnig doen over het regulier inkopen van advertenties op sociale media voor hun campagnes, dan kun je aannemen dat ze nog veel geheimzinniger zullen doen over campagnes die bedoeld zijn om de sociale media te manipuleren en het daglicht niet mogen zien. Maar wat in hun zwarte doos zit weten we niet.

Het is bekend dat het Brits-Amerikaanse bedrijf Cambridge Analytica (CA), waarin de radicaal-rechtse, pro-Trump miljardair Robert Mercer een vinger in de pap had, een doorslaggevende rol speelde bij de campagne voor de Brexit en de verkiezing van Trump, beide in 2016. De expertise bestond eruit dat het data-analyse en micro-targeting van kiezers gebruikte voor politieke campagnes. CA deelde kiezers op in aparte doelgroepen en gaf deze per groep via sociale media specifieke, onjuiste fake berichten die succesvol waren omdat ze via negatieve berichtgeving van een bepaalde mening los werden geweekt en gekoppeld werden aan een andere mening.

Omdat deze manipulatie van kiezers over een ethische grens ging en tot een schandaal leidde werd CA in 2018 failliet verklaard en hield op te bestaan. Daarmee is echter geenszins gezegd dat de methoden van CA niet meer gebruikt worden. Integendeel, de medewerkers van CA hebben zich verspreid en hebben in diverse vooral in Londen gevestigde PR-bedrijven een doorstart gemaakt. Noem het post-CA. De reportage ‘Wahlkampf undercover‘ van de Duitse publieke omroep ARD toont aan hoe makkelijk het is om een vuile campagne in te kopen. Bij New Century Media kost dat 800.000 euro. CEO Thomas Borwick van Kanto Systems was eerder werkzaam bij CA en AggregateIQ.

De techniek van micro-targeting voor politieke campagnes die bij de opvolgers van CA aanwezig zijn en tot de toentertijd hoogst onwaarschijnlijk geachte pro-Leave Brexit en verkiezing van Trump leidde wordt ingehuurd door politieke partijen, bedrijven en autoritaire regimes, zoals de Russische Federatie, China, Jordanië of Saoedi-Arabië. Want micro-targeting kan niet alleen gebruikt worden om politieke meningen te beïnvloeden en zo een campagne te winnen, maar ook om degenen die die mening hebben in kaart te brengen, op te sporen en te neutraliseren.

In het onder leiding van de Amsterdamse hoogleraar Robert Rogers in 2019 verschenen rapport Politieke en Sociale Media Manipulatie constateerden de onderzoekers geen aanwijzingen te hebben dat er voor de Provinciale Staten- en Europese parlementsverkiezingen van 2019 buitenlandse desinformatiecampagne of nep-actiegroepen waren gevonden. Dat wil praktisch zeggen dat er in Nederland toen geen gebruik werd gemaakt van post-CA PR-bedrijven voor manipulatie van sociale media, maar laat theoretisch die optie toch open. De aanbieders van deze manipulatieve middelen bleven dus buiten beeld.

Nu we twee jaar verder zijn kan het van belang zijn om opnieuw de vraag te stellen door het verbreden van de onderzoeksvraag of Nederlandse politieke partijen in zee gaan met post-CA bedrijven. Wellicht niet met de dure en prestigieuze PR-bedrijven in Londen die een directe doorstart van CA zijn, maar met bedrijven die de technische middelen inmiddels ook tot hun beschikking hebben en voor kleinere politieke partijen betaalbaar zijn. Het zou van belang zijn om dat te onderzoeken voor de Tweede Kamer verkiezingen van maart 2021 die een veelheid aan kleine, succesvolle partijen opleverde.

Terug bij de Stand van Nederland geeft deze korte uitleg aan dat dit programma het meest interessante en het moeilijkst te achterhalen gebruik van sociale media laat liggen. Het programma geeft een aanzet en laat het erbij. Zo kan bij de kijker zelfs het beeld ontstaan dat dat alles is. Zo gaat informatie vermoedelijk onbedoeld over in desinformatie. Dat kan niet de ambitie zijn van een programma dat zich een onderzoeksprogramma noemt.

Een update van deze uitzending zou eruit kunnen bestaan dat bekeken wordt in hoeverre Nederlandse politieke partijen expertise inkopen voor de manipulatie van sociale media door verspreiding van fake news bij bedrijven die een doorstart van CA zijn. In het verlengde daarvan kan aan politici en bestuurders worden gevraagd of het niet de hoogste tijd is dat Nederlandse politieke partijen collectief een convenant ondertekenen waarin ze verklaren dat ze geen gebruik maken van deze inzet van fake news op sociale media door inhuur van post-CA expertise. Op z’n minst zou hier een debat tussen partijen over opgestart moeten worden. Veelzeggend kan het zijn als partijen weigeren hun handtekening onder zo’n convenant te zetten.

Maakster podcast Deventer Moordzaak heeft kritiek op Maurice de Hond en media die zijn beweringen klakkeloos overnamen

Laatst schreef ik een commentaar over een cartoon van Maurice de Hond door Joost Halbertsma in De Volkskrant. Die had volgens sommigen een antisemitisch karakter. Ik vond dat niet. De cartoon ging over de Deventer moordzaak. Wat er gebeurde was typisch voor het opereren van De Hond in de publieke opinie en de media die zich telkens door hem laten intimideren. Het lukte De Hond door zijn goede netwerk de aanval op hem af te leiden door de cartoon te framen als antisemitisch. De Hond is van joodse afkomt. De Hond kreeg het gedaan dat Halbertsma en hoofdredacteur Pieter Klok afstand namen van de cartoon. De media en politici als Lodewijk Asscher hadden niet eens door dat ze zich opnieuw lieten gebruiken door De Hond.

Ik schreef over de manipulatie van De Hond die in Halberstma’s cartoon werd gethematiseerd: ‘Zonder diepgaande deskundigheid dringt hij zich in de publieke opinie telkens op als deskundige in zaken waar hij geen professionele binding mee heeft. Dat was zo in de Deventer moordzaak en is zo bij de coronapandemie. De Hond dringt zich op en heeft door zijn netwerk in de media toegang tot studio’s en redacties. Hij bespeelt de media en richt veel schade aan. Zo vergezocht is het dus niet van Halbertsma om hem als een poppenspeler af te beelden. Een botte bijl in De Honds handen was wellicht nog een geschikter beeld geweest’. 

Annegriet Wietsma heeft een podcast gemaakt over de rol van De Hond in de Deventer moordzaak. De titel ervan is veelzeggend: de ‘Deventer Mediazaak’. Volgens Wietsma heeft De Hond gezorgd voor een framing waardoor de schuld van de veroordeelde dader (Ernest Louwes) werd betwist en iemand die er niks mee te maken had, namelijk ‘de klusjesman’ (Michael de Jong) verdacht werd gemaakt. De media hebben zich volgens haar op een makkelijke manier door De Hond om de tuin laten leiden. Ze namen De Honds bewering klakkeloos over. Die misleiding door De Hond en het ontbreken van kritisch vermogen (noem het: ‘journalistieke kwaliteit’) van de Nederlandse media is het onderwerp van de podcast.

Wietsma verwijt de media dat ze niet zorgvuldig gehandeld hebben in de Deventer moordzaak. Ze hebben volgens haar De Hond te veel ruimte gegeven en lieten na om hun feiten te checken. Zij vindt dat een slechte ontwikkeling en meent dat dat moet veranderen. De podcast is populair en dat wordt verklaard door de opkomst van én kritiek op fake news. De beïnvloeding van de publieke opinie door De Hond via de media en sociale media is een goed voorbeeld van fake news. De media hebben De Hond nooit afgedwongen dat hij zijn verontschuldiging aanbiedt aan Michael de Jong of het Nederlandse publiek voor zijn bewuste misleiding van de publieke opinie. De Hond heeft met zijn inmenging veel kwaad aangericht.

In tijden van coronacrisis is de combinatie van het verminderen van parlementaire controle en misleiding verwarrend en gevaarlijk

Alsof de coronacrisis niet erg genoeg is, zijn er twee bijverschijnselen die het handelen van de politiek onoverzichtelijk maken. Ze hangen samen. Er is de misleiding en het verminderen van de politieke controle.

Nationale parlementen zijn vanwege de maatregelen om fysiek contact te vermijden met reces gestuurd of opereren op een laag pitje. Dat komt op een gevoelig moment terwijl parlementaire controle nodiger is dan ooit. Namelijk op het moment dat maatregelen in verband met de bewegingsvrijheid van individuen en bedrijven worden genomen en tientallen miljarden aan steun wordt verdeeld terwijl lobbyisten aan de deur van de overheid kloppen. Hoe dat kan ontsporen geeft de mening van hoogleraar Rob de Wijk weer die in een interview op NPO Radio 1 pleitte voor terughoudenheid in het ter discussie van het kabinetsbeleid. Eerder lijkt tijdens de crisis het omgekeerde waar. In een FB-post van 30 maart 2020 reageerde ik er verontwaardigd op: ‘Wat een onzinnig standpunt van Rob de Wijk. Juist in crisistijd moet het parlement de regeringsleider kritisch bevragen, controleren en ter verantwoording roepen. De politiek gaat tijdens een crisis niet met vakantie. Wat als het kabinet politieke spelletjes speelt of faalt in de aanpak van de crisis, mag dat volgens De Wijk dan niet worden besproken in het parlement? Waar haalt Rob de Wijk in hemelsnaam de onzin vandaan?’

Jammergenoeg staat de mening van De Wijk niet alleen. Wel is het zo dat in het parlement gezien de ernst van de coronacrisis een wapenstilstand tussen partijen heerst, maar daar zijn grenzen aan. Mede omdat de belangen op het gebied van volksgezondheid, economie en burgerrechten groot zijn. De Wijk voedt door zijn oproep de complottheorie dat de bestrijding van de coronacrisis een middel is om andere doelen te bereiken. Zoals het vergroten van de staatsmacht door het inperken van de grondrechten en het onwettig doorsluizen van overheidsgeld naar bedrijven die onder een hoedje met de zittende politiek spelen. Of liever gezegd, die de politiek in hun zak hebben en de overheden een door henzelf geschreven cheque laten ondertekenen.

De misleiding komt tot uiting in het artikel ‘De COVID-19-misleiding’ van 7 april 2020 in de Suriname Herald. Het is het kenmerk van complotdenkers om feitelijke informatie van anderen misleiding te noemen, en de eigen misleiding te claimen als feitelijke informatie. Het is een bizarre omkering van waarden en verwarrend voor de nieuwsconsumenten die niet alle feiten op een rijtje hebben. Auteur Karel Donk meent dat ‘de wereld naar massahysterie wordt opgezweept aan de hand van misleidende cijfers betreffende het SARS-CoV-2-coronavirus’. Hij citeert instemmend meningen die zeggen ‘dat COVID-19 niet veel erger is dan de normale griep’. Dat is aantoonbaar onjuist en misleidend. Zo leert een schatting over 2018-19 van de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC dat het aantal doden als gevolg van de normale griep 79.000 bedraagt. De schatting over COVID-19 van een zich nog ontwikkelende pandemie is daar een veelvoud van met 100.000 tot 240.000 doden. Wat complotdenkers vergeten is dat juist door de strenge maatregelen het dodental wordt beperkt.

De combinatie van De Wijks opstelling die pleit voor het op een lager pitje zetten van het parlementaire debat en Donks berichtgeving die de publieke opinie voorziet van misleidende informatie is risicovol omdat ze op elkaar inwerken en elkaar versterken. Donk kan in de mening van De Wijk complotdenken herkennen dat hij vervolgens kan gebruiken om zijn eigen complotdenken te relativeren en te legitimeren. Donk versterkt zijn legitimiteit nog verder door terecht te verwijzen naar het autoritaire handelen van de Surinaamse regering Bouterse: ‘Ook lokaal merken we dat de Surinaamse roverheid met steeds draconischere en fascistischere maatregelen komt die thuishoren in een politiestaat, waaronder, zoals mevrouw Nita Ramcharan heeft aangegeven, de bijzonder gevaarlijke maatregelen betreffende “fake news”.’ Zo is de cirkel rond en probeert Donk zijn betoog af te dekken. Hij beroept zich op de maatregelen van de Surinaamse overheid inzake ‘fake news’ en suggereert zo door een moralistische positie in te nemen, dat hem dat niet verweten kan worden.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘De COVID-19-misleiding’ van Karel Donk in Suriname Herald, 7 april 2020.

Bitcoin Trading System probeert met nepnieuws mensen geld uit de zak te kloppen. AFM, waarom wordt dit bedrog niet vervolgd?

Bedrog dat er niet probeert uit te zien als bedrog, blijft bedrog. Neem het artikel ‘Elon Musk stopt met Tesla en start met Bitcoin Tech Startup van Seth Fiegerman op americanbeachproperty.net. Fiegerman is een tech journalist van CNN, maar hij heeft dit artikel niet geschreven. Het CNN-logo bij het artikel is eveneens nep. Een echte journalist heeft het evenmin geschreven, daarvoor bevat het te veel taal- en stijlfouten.

Het artikel is zo bizar en bevat zoveel onjuistheden die met een simpele muisklik zijn te weerleggen dat het er absurd op wordt. Neem alleen al de sitenaam ‘americanbeachproperty’ die van het niveau ‘PalmInvest’ of ‘InsiderDiamonds’ is. Het bedrog druipt eraf en lijkt nog eens extra aangedikt te worden. Nee, Elon Musk gaat niet weg bij Tesla. Nee, Elon Musk stapt niet in Bitcoins, zoals een bericht van CBNC verduidelijkt. Strossle prikt het bericht door, vraagt zich af hoe het met de bestrijding van nepnieuws door Facebook zit waar dit bericht voor het eerst gepubliceerd werd en probeert tegelijk de ‘Strossle Accelerator’ aan te bevelen die gebruikers door redactionele controle minder afhankelijk maakt van dit soort berichten op vage platforms.

Het artikel van americanbeachproperty plaatst een cookie op een computer waardoor het zonder verwijdering daarvan slechts eenmaal opgeroepen kan worden. Ook dat wijst op onregelmatige gang van zaken omdat er een product wordt verkocht. Want het is de opzet dat de argeloze bezoeker investeert in Bitcoins. Maar wie zelfs maar elementaire wijsheid over economie en financiële producten heeft weet dat de voorgespiegelde winsten niet kunnen kloppen. Als het te mooi is om waar te zijn, dan klopt het niet. Waarom zou een bedrijf dat een financieel product in handen heeft dat geen verlies kan lijden dat aanbieden aan een willekeurige consument? Dan kan het door eigen investeringen in dat product of een geldschieter die voorfinanciert die winst toch beter voor zichzelf houden? ‘Dan Marconi’, technisch directeur van Bitcoin Trading System licht toe:

Het van oorsprong Amerikaanse artikel speelt slim in op de bewustwording (Occupy!) over de toegenomen kloof tussen arm en rijk: ‘The Bitcoin Trading System is een financiële technologie dat als doel heeft de wereldrijkdom te herverdelen, ofwel het weg te halen bij de top 0,1% en het aan de andere 99,9% terug te geven.’ Zogenaamd Robin Hood op Wall Street. Wat betekent dat voor Jan Modaal? Welnu: ‘Dit betekent dat u 2 tot 3 rijker zal worden en dat niemand, behalve de superrijken, hierdoor getroffen zal worden.’ Daar is geen chocola van te maken. In de toelichting wordt het er nog raadselachtiger, om niet te zeggen cryptischer op: ‘De top 0,1% behoudt hun vermogen, belegd in aandelen en Wall Street-brokers verhandelen deze aandelen voor hen. Het idee is om de handelaren op Wall Street in hun eigen spel te verslaan door winstgevende handelstransacties te maken voor de midden- en lagere klasse met behulp van een cryptografisch algoritme, ontwikkeld door Bitcoin Time en geperfectioneerd door Elon Musk.’ Er zit geen logica in de gekte. Het is een wolk van uit hun verband gerukte termen die nog het meest doet denken aan huis-aan-huis reclame die het uitschreeuwt: ‘Altijd prijs; loterij zonder nieten’. Wie doorklikt komt op onderstaande site thecryptodaily.net uit waar een filmpje met uit hun verband gerukte citaten van bekende zakenmensen moet overtuigen:

De Facebook-feed onderaan het artikel is ook fantasie. Men kan er niet op reageren. Pseudo-gebruikers met Amerikaans klinkende namen zijn lovend over het onderliggende RefFeed Trading System waar belangstellenden vermoedelijk heengestuurd worden. Een bespreking daarvan door top10binaryrobots is negatief en zegt onder meer: ‘RefFeed is a financial product that carries a high degree of risk and there is possibility that it can result in the loss of traders’ funds.’ Men is gewaarschuwd. Hebzucht is een slechte raadgever. Ja, mensen kunnen rijk worden van Bitcoin. Maar niet per definitie de mensen die er via nepnieuws heen gestuurd worden, vals voorgelicht worden en niet beseffen hoe ze in de luren worden gelegd. Nederlandse consumenten zouden beschermd moeten worden door toezichthouder AFM, de Autoriteit Financiële Markten die het als haar kerntaak zou moeten zien om dit nepnieuws per omgaande te verwijderen.

Foto’s 1, 2 en 4: Schermafbeelding van delen uit het artikel ‘Elon Musk stopt met Tesla en start met Bitcoin Tech Startup’ op americanbeachprroperty, 21 februari 2019.

Foto 3: Schermafbeelding (21 februari 2019) van advertentie ‘Bitcoin Time; Mensen worden rijk van Bitcoin; Jij zou de volgende miljonair kunnen zijn!’ op thecryptodaily.net.

Kunstplatform WARP in Sint-Niklaas is voorbeeldig antwoord op inmenging, vijandigheid, onbenulligheid, afleiding en hobbyisme

In het Belgische Sint-Niklaas (tussen Gent en Antwerpen) opende gisteren in het Contemporary Art Platform WARP de tentoonstelling ‘verknipt’. Initiatiefnemer en drijvende kracht is de gastvrije Stef van Bellingen, maar het initiatief wordt gedragen door velen in de stad. Voldoende geld ontbreekt weliswaar, maar enthousiasme, professionalisme en politiek-maatschappelijke relevantie maken WARP tot een baken in de culturele woestijn.

Ook in België zijn er immers liberale politici als de Vlaamse cultuurminister Sven Gatz die evenals de Nederlandse minister Eric Wiebes (‘kunst is een hobby’) niet begrijpen wat de functie van kunst is en het nut van culturele instellingen niet willen erkennen. Is kunst niet het grootste onderscheid tussen mens en dier en maakt dat de mens uniek? Voor liberale politici van het populistische soort zijn nuances niet weggelegd. Op hun beurt laten andere partijen zich door het simplisme van de liberalen onder druk zetten. Liberalen gaan er prat op te weten dat kunst nergens toe doet en profileren zich ermee tegenover hun achterban die niet leest, niet kijkt, niet luistert, maar consumeert en gevoed wordt. Robrecht Vanderbeeken omschreef dat in 2014 zo: ‘Gatz gaf al te kennen dat hij er een zeer liberale visie op kunst op nahoudt: ‘Kunst dient nergens toe.’’

Initiatieven van onderop als WARP zijn het beste tegengif tegen dat liberale denken. Net als in de voormalige landen in Midden-Europa die onder invloed van de Sovjet-Unie stonden wordt kunst gedwongen om een parallelle structuur te ontwikkelen. Dat is een zegen (autonomie) en vloek (schaarse middelen) tegelijk. Dat betekent niet een frontale aanval op dat vijandige denken jegens de kunst omdat die polemiek een valkuil is die energie vreet en nutteloos is in een vijandig klimaat, maar het bieden van een zijdelings alternatief zonder dat als zodanig te benoemen. Voorwaarde voor succes is wel dat een kritische grens van ondersteuning overschreden wordt en bevolking en (plaatselijke) overheid zo’n culturele instelling hun plek gunnen. Juist daarom is een drijvende kracht als Stef van Bellingen belangrijk om dat te realiseren en vooral te bestendigen.

De tentoonstelling ‘Verknipt’ gaat uit van het van 1940 toto 1945 door de Duitse Wehrmacht uitgegeven tijdschrift ‘Signal’ waarin onder meer de Parijse foto’s van André Zucca verschenen die eraan meehielpen om oorlog en bezetting als normaal voor te stellen. Het verscheen in heel Europa in 26 talen. Pure propaganda. In de tentoonstelling spiegelen kunstenaars zich eraan en kaatsen de beelden en gedachten terug door zich uit te spreken over de eigen tijd. In een openingstoespraak legde parlementair journalist en voormalig buurman van Van Bellingen Ivan De Vadder een direct verband tussen die propaganda van 75 jaar geleden en Trumps nepnieuws. Volgens De Vadder zijn de overeenkomsten tussen het een en het ander groot en bedrijft Trump ronduit propaganda. Een groot verschil is echter de versplintering van de communicatie (één zender, één ontvanger) door sociale media die nu leidt tot ‘echokamers’ (veel zenders, veel ontvangers). De media hebben het nakijken en worden door Trump als vijand voorgesteld, waarmee hij probeert te bereiken dat ze niet meer vanzelfsprekend de rol van poortwachter van de democratie kunnen vervullen. Met als doel dat onthullingen die in de media worden gepubliceerd ‘geneutraliseerd’ worden omdat het publiek de media niet meer gelooft.

WARP is een culturele oase in een politiek klimaat dat vijandig staat tegenover kunst, wetenschap, media en autonoom denken. Het knappe is de paradox van het asynchrone antwoord: antwoorden op de politiek zonder zich te laten leiden door de vragen die de politiek stelt en onterecht claimt als essentieel. De politieke agenda laat immers veel ongenoemd, zoals eigendomsverhoudingen of de grip van bedrijfsleven en financiële instellingen op de politiek. Nog knapper is dat WARP zich daarbij genereus openstelt voor de eigen omgeving.

WARP is niet alleen een tentoonstellings- of evenementenmachine. Dat het een bredere ambitie heeft dan instellingen in de traditionele museumsector komt tot uiting in het initiatief van de ‘artist villages’ dat jonge kunstenaars via gesprekken in contact brengt met professionals met als doel ‘feedback’ en ‘prikkelende input’. Op 10, 11 en 12 augustus 2018 bood directeur Lex van Lith van werkplaats Beeldenstorm/Daglicht in Eindhoven onderdak aan een editie van de ‘artist village’. Dat is de vernieuwing en blik naar de toekomst die de culturele sector bestendig maakt tegen inmenging, vijandigheid, onbenulligheid, afleiding en hobbyisme.

Foto 1: Boris Pramatarov, ‘The Portraits of Another ’Truth’’ op ‘EXPO VERKNIPT | 26 AUGUSTUS – 7 OKTOBER’ van WARP. Eigen foto. 

Foto 2: Léon Degrelle op de cover van Signal, 1944.

Foto 3: Impressie van Artist Village van WARP bij Beeldenstorm/Daglicht in Eindhoven, 10-12 augustus 2018. Eigen foto. 

Britse DCMS commissie publiceert rapport over desinformatie en nepnieuws

Nieuwe tijden brengen nieuwe waarheden. Zoals het feit dat nepnieuws een bedreiging voor de democratie vormt en de macht van Amerikaanse techbedrijven zoals Facebook onaanvaardbaar groot is geworden en die bedrijven hun verantwoordelijkheid afschuiven. Overheden hebben geen gepast antwoord om dat nepnieuws te bestrijden en moeten nog instrumenten ontwikkelen om de techbedrijven tot actie te dwingen. Hoewel dat inzicht voor de poorten van de hel moet worden weggesleept en vooral politieke partijen die nu de macht hebben doen alsof er niks aan de hand is, is bij enkele overheden onderhand wel het besef van de urgentie tot handelen doorgedrongen. Des te meer omdat de opkomst van sociale media aan autoritaire landen die de zogenaamde liberale democratieën willen verzwakken redelijk goedkope en makkelijke middelen geeft om dat straffeloos vanuit het verborgene te doen. Illustratief in dit verband is dat de bewezen Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 die zich in 2018 herhaalt nog steeds niet gevolgd is door een integraal plan van aanpak van de regering-Trump om onwettige beïnvloeding van het electorale proces te voorkomen. Als het wantrouwen een kritische grens overstijgt, dan is dat de dood van de democratie.

Guardian’s Observer zet dat voor het Verenigd Koninkrijk in een artikel van Carole Cadwalladr op een rijtje. Tekenend is het optreden van de kleine DCMS (Digital, Culture, Media & Sport) parlementscommissie met het conservatieve parlementslid Damian Collins als voorzitter. De commissie probeert ondanks onvoldoende macht en tegenwerking van organisaties en personen die het wil onderzoeken een verschil te maken. Vandaag heeft het het tussentijdse rapport ‘Disinformation and ‘fake news’’ gepubliceerd met volgende samenvatting:

Aanleiding voor het onderzoek is het sterke vermoeden dat de uitslag van het Brexit-referendum is beïnvloed door illegale buitenlandse inmenging (desinformatie-campagne) vanuit de Russische Federatie en dat pro-Leave organisaties wettelijk hun boekje te buiten zijn gegaan. Dat roept dezelfde vraag op als de verkiezing van Donald Trump, namelijk of de wettelijke basis van de uitslag nog wel aanwezig is als het proces zoveel onregelmatigheden en misleidingen bevat. Deze vraag over de legitimiteit van respectievelijk het Brexit-referendum en de verkiezing van Trump is in zowel het Verenigd Koninkrijk als de VS nog niet tot de kern van het politieke en publieke debat doorgedrongen. Maar in de marges zeurt het en brengen onderzoeken de onregelmatigheden in kaart. Het is dan ook een kwestie van tijd totdat in beide landen de legitimiteitsvraag centraal komt te staan in het debat. Nu nog weten tegenstanders dat proces te vertragen, maar mede door het besef dat niet handelen geen optie is wegens de aangekondigde dood van de democratie zullen op termijn alle politieke partijen hun eigenbelang ondergeschikt moeten maken om rechtsstaat en democratie te redden. Als ze dat willen. Als ze dat niet doen, dan treden ze bewust in de geesteshouding van de autoritaire staat.

Foto: Samenvatting van tussentijds rapport ‘Disinformation and ‘fake news’’ van de DCMS-commissie van het Britse parlement, 29 juli 2018.

Petitie roept op tot discipline van Facebook

Het ziet er niet best uit voor de oprichter en topman van Facebook Mark Zuckerberg. Hij heeft zitten slapen en toezichthouders hebben Facebook niet bij de les gehouden. Zuckerberg dacht als onaantastbare oligopolist de geschiedenis te kunnen herschrijven. Maar zoals altijd is het andersom, de geschiedenis herschrijft Facebook.

In de media circuleren opinies met de vraag of hij Facebook niet moet verlaten. Hoe dan ook gaat Facebooks macht door de politiek aangepakt worden. Die is te groot en te ongecontroleerd geworden. Het schandaal met Cambridge Analytica dat leidde tot dubieuze verkiezingsresultaten in onder meer Nigeria, India, het Verenigd Koninkrijk (Brexit) en de VS had met alert optreden van de top van Facebook beperkt kunnen worden. Om druk op de ketel te houden zijn er petities, zoals bovenstaande op Avaaz. Het is niet zozeer een signaal aan Zuckerberg om op te treden en de data van de gebruikers te beschermen, maar een oproep aan de politiek om Facebook hard aan te pakken. Dit is een verhaal van ‘te laat en hopelijk niet te weinig’, meer zit er niet in.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘Dear Mark Zuckerberg …’, tekenen kan hier.

Overheid moet speciale aanklager benoemen om handelaren in nepnieuws aan te pakken. Dat kan via het economisch delict

De Groene geeft door onderzoek en analyse in een artikel een goed beeld van de Nederlandse en buitenlandse handelaren in nepnieuws. In het open Nederland kunnen buitenlanders in nepnieuws handelen, terwijl ze dat in eigen land nooit zouden mogen. Door veiligheidsdiensten zouden ze per direct opgepakt worden en achter de tralies verdwijnen. Maar Nederland kan niet naïef zijn en ongenode gasten hier de Nederlandse democratie laten ondermijnen omdat in Nederland nu eenmaal mag wat in autoritaire landen niet mag. Maatregelen zijn nodig. Het artikel in De Groene maakt inzichtelijk in welke richting dat gezocht moet worden: het economisch delict. Het tonen van die weg is de verdienste van de journalisten Linda van der Pol en Coen van de Ven.

Het is een ongelijke strijd. De open samenleving die Nederland is biedt Russen de mogelijkheid om hier als vrij handelende individuen te opereren wat in de gesloten Russische Federatie onmogelijk is. Terwijl het handelen van de leiders in het Kremlin nog begrepen kan worden vanuit hun traditie, ambigue relatie tot het Westen en Sovjet-mentaliteit die blijkbaar in de genen is gaan zitten, past Nederlanders die hierop meeliften geen enkel begrip. Het zijn landverraders die juridisch als zodanig aangepakt dienen te worden.

Het gaat er niet om om de vrijheid van meningsuiting in Nederland in te perken. Dat is een doodlopende weg die haaks staat op de mentaliteit van openheid, overleg, nuchterheid en publiek debat die zo bij Nederland past. De meningsuiting moet blijven zoals die is en niet door restrictieve overheidsmaatregelen ingeperkt worden. Het gaat erom om de meningsuiting te beschermen tegen de valse speculanten in meningsuiting.

Speculanten die investeren in nepnieuws zijn in de kern economische profiteurs die daarom ook zo opgevat en aangepakt moeten worden. Investeerders in nepnieuws zijn de nieuwe bunkerbouwers, de nieuwe OW’ers (oorlogswinstmakers). Over de rug van het algemeen belang halen ze zonder verantwoordelijkheidsbesef hun economische winst binnen. Handelaren in nepnieuws die met of zonder een verguld omhulsel van ideologie de handel als nepnieuws als een investering beschouwen moeten hard in hun portemonnee geraakt worden.

Handel in nepnieuws is een economisch delict en moet via de weg van de investering, de winst (‘Pluk ze’) en de wetten die hiervoor gelden strafrechtelijk worden aangepakt. Te denken valt aan de Telecommunicatiewet of de Wet financiële betrekkingen buitenland 1994 die handvaten bieden om Nederlandse en buitenlandse investeerders in nepnieuws in Nederland aan te pakken. Door onderzoek moet de overheid deze Nederlandse en buitenlandse actoren die in Nederland handelen in nepnieuws in kaart brengen, er het gepaste wetsartikel uit het repertoire van economische delicten bij zoeken en vervolgens tot vervolging overgaan. Te denken valt aan een speciale aanklager met voldoende bevoegdheden die op het raakvlak van de beleidsterrein van de ministeries van Economische Zaken, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Justitie en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken opereert. Hiermee kan minister Ollongren tegelijk haar huidige machteloosheid van zich afschudden en wordt de vervolging op afstand van het kabinet gezet. Politiek wel zo gewenst.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘Hollands nepnieuws; Russische desinformatie of online kattenkwaad?’ in De Groene, 21 februari 2018.

Foto 2: Reactie op tweet van Erik de Vlieger, 21 februari 2018.

DDS zet kruistocht tegen NRC voort en misbruikt CDA’er Pieter Omtzigt, de nabestaanden van de MH17 en de journalistiek

Rechtse media en politici raken niet uitgesproken over wat CDA-kamerlid Pieter Omtzigt zou zijn aangedaan door NRC. Feitelijk is Omtzigt begin november op een bijeenkomst over de MH17 door Andreas Kouwenhoven en Wilmer Heck op een onzorgvuldigheid betrapt, heeft hij daarover zijn spijt betuigd en is de zaak daarmee afgedaan. Maar in navolging van de continue aanvallen van president Trump op de gevestigde media (op onder meer CNN, Morning Joe/MSNBC, The Washington Post) prent alternatief rechts van Nederland zich in dat aanvallen op de zogenaamde mainstream media lonen. Ook en juist indien ze geen enkele grond in de werkelijkheid hebben. DDS klopt deze kwestie voor eigen politiek gewin op. Pieter Omtzigt wordt zo voor een karretje gespannen waarvan het de vraag is of hij daarmee gediend is. DDS voert in een artikel de ‘voormalig Telegraaf-journaliste’ Jolande van der Graaf  op die de aanval op NRC mag openen. Mijn reactie bij het artikel:

Het is niet de taak van media om politiek te bedrijven. Daar is de oppositie voor. Dat geldt in gelijke mate voor NRC, Jolande van der Graaf of DDS. Ze moeten het voeren van oppositie overlaten aan de oppositie. Wat media zeker niet moeten doen is politiek stelling nemen en denken dat ze een soort politieke partij zijn en daar vervolgens naar moeten handelen. Dat ondermijnt de geloofwaardigheid van de media. Media moeten het nieuws verslaan.

Het is de vraag of beide journalisten van NRC in de kwestie Omtzigt-MH17 hun boekje te buiten zijn gegaan. En het is ook de vraag of in hun reactie Jolande van der Graaf of DDS hun boekje te buiten zijn gegaan.

Feit is dat Pieter Omtzigt in een FB-bericht van 13 november naar aanleiding van de berichten in NRC schreef: ‘Na de berichtgeving heb ik zaterdag aangegeven dat ik op deze bijeenkomst onzorgvuldig heb gehandeld, en dat ik dat betreur.’ Omtzigt gaf ook aan zijn woordvoerderschap over de MH17 ‘de komende tijd’ neer te leggen. Fractieleider Buma voegde hieraan toe dat Omtzigt fouten heeft gemaakt en ‘onzorgvuldig’ heeft gehandeld.

Kortom, Omtzigt heeft aangegeven onzorgvuldig in deze kwestie te hebben gehandeld. Dat staat haaks op wat Jolande van der Graaf of DDS er een maand later van maken. Waarschijnlijk uit politieke bedoelingen. Zoals gezegd is dat geen functie van de journalistiek.

Van der Graaf schuift de NRC-journalisten van alles in de schoenen dat niet in lijn is met de gang van zaken. Zo spreekt ze erover dat ze Omtzigt ervan hebben beticht ‘bewust Russisch nepnieuws te verspreiden’. Dat zuigt ze uit haar duim.

Het verwijt dat Omtzigt treft is dat hij naïef en onzorgvuldig is geweest -wat hij zelf toegeeft- en door mee te werken aan speculaties de nabestaanden onnodig in verwarring heeft gebracht. Het was de ‘getuige’ Alexandr die helemaal geen getuige bleek te zijn die zich liet kennen als een verspreider van nepnieuws. Omtzigt had afstand tot deze nepgetuige moeten houden en zich niet met hem in moeten laten. Achteraf betreurt Omtzigt dat.

NRC heeft verslag gedaan en onthult dat Omtzigt onzorgvuldig heeft gehandeld op genoemde bijeenkomt waar Alexandr sprak. Dat is normale journalistiek waar niks mis mee is. Als Omtzigt zich inzake deze kwestie benadeeld voelt door de verslaggeving van NRC, dan kan hij uiteraard een klacht indienen bij de Raad voor de Journalistiek. Dan worden de zaak in detail bekeken. Het is aan Omtzigt om daarover te beslissen. Hij heeft er weinig aan dat hij door politieke activisten die zich journalist noemen tegen zijn wil in gebruikt wordt in hun kruistocht tegen de gevestigde media.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Voormalig Telegraaf-journaliste: ‘Pieter Omtzigt moet NRC voor de Raad voor Journalistiek slepen én aangifte doen van smaad en laster’’ van Micheal van der Galien op DDS, 12 december 2017.

Een eenzijdige opinie van Derk Jan Eppink over Trump en de media

Derk Jan Eppink is een Nederlands ‘journalist’ die in New York woont. Bij de Europese verkiezingen was hij lijstduwer voor de VVD. In een opinie-artikel in de Volkskrant neemt hij de talking points van rechts over. Dat gebrek aan nuancering en eigen mening is opvallend. Eppink laat zich voor een karretje spannen. Over deze opinie is jammergenoeg geen debat mogelijk op de pagina’s van de Volkskrant. Dat bevordert de tweedeling in de beeldvorming. Daarom deze reactie omdat de opinie van Eppink niet onbeantwoord kan blijven.

Eppink meent dat de media de verliezers zijn van een jaar Trump. Hij verwijt dat ze eenzijdig zijn, zich teveel anti-Trump opstellen en zelfs ‘hysterisch’ zouden zijn over hem. Hierbij gaat Eppink voorbij aan de negatieve opstelling van Trump tegenover de media (‘fake news’) die hij al tijdens de campagne van 2016 gebruikte om zijn basis tegen het establishment op te zetten. Dat was dus ruim voordat de media zich teweer gingen stellen tegenover Trump. Het is andersom, door de steun van gevestigde media die hem miljarden aan free publicity gaf, heeft Trump de Republikeinse nominatie kunnen verzilveren. Illustratief is de opstelling van het MSNBC-programma ‘Morning Joe’ dat in 2016 als kritiekloos doorgeefluik voor Trumps opinies diende voordat de programmamakers Joe Scarborough en Mika Brzezinski pas in 2017 met hun kritiek op Trump kwamen toen ze vonden dat hij de rede voorbijging. Ondermeer door zijn kritiek op de media. Die overigens met onthulling op onthulling komen. Eppink die de kritiek op Trump reduceert tot ‘Progressief Amerika’ moffelt hierbij weg dat een voormalige Republikeinse afgevaardigde als Scarborough en andere gematigde of traditioneel-conservatieve Republikeinen als Bill Kristol evenzeer kritiek hebben op Trumps houding tegenover de media.

Eppink onderbouwt zijn aanval op de media door een citaat van de Democratische oud-president Carter in een artikel van Maureen Dowd in The New York Times: ‘De media zijn harder voor Trump dan voor enige andere president die ik heb meegemaakt’. Eppink laat na om dat in een context te plaatsen. Jimmy Carter hoopt op een bemiddelingsrol in de kwestie Noord-Korea en is daarvoor afhankelijk van Trump. Op andere aspecten zoals de verbindende rol van de president is Carter overigens kritisch op Trump. En Eppink laat de essentie ongenoemd, namelijk dat Trump harder en vijandiger is voor de gevestigde media dan enige andere president in de moderne geschiedenis. Het is een kwestie van oorzaak en gevolg, waarbij Eppink de oorzaak achterwege laat. Dat leidt tot een merkwaardige selectieve opinie waarvan het een raadsel is waarom de Volkskrant het plaatst of geen ruimte voor kritiek erop laat om Eppink per omgaande van een weerwoord te kunnen dienen.

Het is een breed gedragen constatering dat de Democratische partij (DNC) er bijna even slecht aan toe is als de Republikeinse partij (RNC). Beide partijen hebben de verkiezingen van precies een jaar geleden nog steeds niet goed verwerkt. Dat wordt gecompliceerd door de Rusland-onderzoeken van speciale aanklager Robert Mueller (sinds 17 mei 2017) en het congres. Ze zijn nog niet afgerond en vooral Mueller komt pas op stoom. Ze laten nog in het midden of de inmenging van het Kremlin op sociale media en de (poging tot) inbraak van Russische hackers in de electorale systemen in 39 staten Trump een onrechtmatige verkiezing opleverde.

Terwijl in de RNC het door grote donors en bedrijven aangejaagde opportunisme over belastinghervormingen en het racistisch-nativistisch denken voor de slinkende basis de partij op een hellend vlak heeft gebracht, zijn er binnen de DNC enige lichtpuntjes. In de DNC gaat het om een normale richtingenstrijd tussen de oude corporatistische Democraten uit de school van Hillary Clinton en de meer progressieve ingestelde richting van Bernie Sanders, Elizabeth Warren of Keith Ellison. De RNC staat wel degelijk op instorten omdat de gematigde en traditioneel-conservatieve politici gemarginaliseerd zijn en overspoeld zijn door de rechts-nationalisten die aanschuren tegen het racistisch denken en vuile zaak maken met populistische media als Fox of Breitbart.

Wat zegt de opstelling van Eppink die grossiert in rechtse talking points en die kritiekloos overneemt? Hij is selectief in zijn feitenrelaas. Hij meldt niet dat het Steele-dossier van Fusion GPS in eerste instantie in opdracht van een Republikeinse opponent van Trump is opgesteld. Pas daarna namen de Democraten het over. Als het opstellen van een kritisch dossier over een opponent hetzelfde is als het samenspannen van Team Trump met ‘de Russen’ zoals Eppink suggereert, dan verdwijnen elk onderscheid en elke nuancering.

Eppink poetst de kritiek vanuit het oude establishment van de RNC op Trump weg en probeert het te framen als kritiek van progressieve zijde. Daarbij gaat hij bijvoorbeeld voorbij aan de recente inschatting van oud-adviseur van Trump Steve Bannon dat de president een afzetting door de Republikeinse kabinetsleden via het 25ste Amendement waarschijnlijk niet zal overleven. Het zijn niet de gevestigde media of de DNC waarvoor Trump het meest te vrezen heeft en die hem het hardst bestrijden, maar het gevaar voor Trump loert in eigen gelederen. Bij een big sponsor als Robert Mercer die afstand neemt van het racisme van Trump en Breitbart. Waarschijnlijk uit berekening, maar wel schadelijk voor Trumps geloofwaardigheid. Gevestigde media die dankzij lekkende overheidsdiensten dagelijks met onthullingen komen zijn niet de grote verliezers na een jaar Trump. Dat zijn de modale Amerikanen die lijden onder het spagaat van de culturele mobilisatie door Trump en rechtse media, en hun eigenbelang zoals de zorgverzekering of overheidssubsidies die Trump wil korten. Maar vooral de VS zijn de verliezers na een jaar Trump. Internationaal is de positie beschadigd en verzwakt.

Foto: Schermafbeelding van deel opinie-artikel ‘Derk Jan Eppink: Media zijn de grote verliezers na een jaar Trump’ in de Volkskrant, 8 november 2017.