De beschrijving van dit object in een Berlijnse museumcollectie zegt (vertaald): ‘Lineol figuren, beschilderd, uniformen groen met rode bies. Bruine brancard, daarop een gewonde man met zwarte laarzen, rode broek, een blauwe jas en een wit hoofdverband’. Lineol was de naam van het bedrijf waar Albert Caasmann sinds 1909 tot 1952 als ontwerper aan verbonden was.
Wat moeten we er nog meer aan toevoegen? Oorlog is leed, pijn, verwonding, dood. Caasmann diende als soldaat in de Eerste Wereldoorlog. Dat het beeld van de twee ziekenbroeders met brancard kritiek op de oorlog bevat lijkt te voorbarig geredeneerd.
De markt beslist bij dit soort producten. Kort voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen bij Lineol het ‘Diorama Wehrmacht Heimaturlaub‘. De clichés zijn op dit tableautje vastgelegd. Wat doen militairen op verlof? Voor ons ziet het er lachwekkend idyllisch uit met konijntjes, herdershonden, Wehrmacht-militairen met blonde partners en een officier op de bank die koek of gebak uit een doos eet. Maar zo wilden de Duitsers zichzelf toen blijkbaar zien. Voor op het buffet in de huiskamer. Online is er nog steeds handel in dit soort objecten.
Schermafbeelding van ingezonden brief ‘Duitse terughoudendheid tegenover Rusland was juiste weg‘ van Herman Sloot in NRC, 17 juni 2022.
Herman Sloot meent in een ingezonden brief die op 17 juni 2022 door de redactie Opinie van NRC werd geplaatst dat de naoorlogse terughoudendheid van Duitsland op moreel en militair gebied terecht was. Hiermee reageert Sloot kritisch op het artikel ‘De Duitse Zeitenwende komt jaren te laat’ van Hanco Jürgens.
In dit artikel zegt Jürgens over de stemming in Oekraïne over Duitsland: ‘Logisch dus dat het land nu stelt te weinig rugdekking te hebben gehad van Duitsland, dat de onderhandelingen – samen met Frankrijk – in het Normandie-Format naar zich toe had getrokken. Daar komt bij dat Duitsland steevast koos voor energiezekerheid tegen een voordelige prijs boven geopolitieke rust in Oost-Europa. De directe pijpleidingen tussen Duitsland en Rusland waren het antwoord op onlusten in Oekraïne.’
Ik ben het eens met Jürgens en oneens met Sloot. De energiepolitiek van Duitsland wordt nu door velen ingeschat als mislukt en opportunistisch, maar zo werd er al langer tegenaan gekeken. Duitsland voer ermee in de EU een eigen koers waarmee het Oost- en Zuid-Europese landen bewust van zich vervreemdde. Ook was het Duitse energiebeleid dat de EU meesleepte in strijd met de energiepolitiek van de EU zoals vastgelegd in het Third Energy Package van 2009 dat streefde naar energie-onafhankelijkheid en -diversificatie.
Het in mijn ogen verstoorde zelfbeeld van de Duitse politieke en economische elite naar aanleiding van de les van de Tweede Wereldoorlog beschreef ik in een commentaar van 15 februari 2021 naar aanleiding van de problemen met de Russische gaspijplijn Nord Stream II:
In any case, the attitude of German politics (except for the Greens, the Liberals and some CDU members) towards the Russian Federation is rather distorted and disturbed. This has to do with the Second World War and the suffering caused by the Nazis.
How that can go wrong, President Steinmeier showed when he recently consciously or naively confused the victimization of Balts, Poles, Belarusians and Ukrainians with the victimization of Russians. Professor Timothy Snyder has repeatedly demonstrated to a German audience, including parliamentarians, with figures that Poles, Belarusians and Ukrainians have suffered proportionally more from the German war machine than the Russians.
But those facts do not reach the very top of German politics. Although it is also possible that they do know what victims they have made, but consciously perpetuate the misunderstanding in order to reach a rapprochement with the Kremlin. A rapprochement that on closer inspection is not appropriate, not ethical and not permissible. But this rather disproportionately favors German business at the expense of Eastern and Western Europe. That misunderstanding has marked Germany’s Russia policy since Willy Brandt, with the SPD in the most malicious role of helping the Kremlin, and not Germany or the EU.
The conclusion of the Nord Stream II fuss is not that it is about Germany’s relationship with the Russian Federation, but essentially about Germany’s self-image. That is seriously distorted and clouded. Even 75 years after the war, German politics has not yet properly processed that war. Or as said, and what is even more false and poignant, it has processed that war, but deliberately misinterprets it for opportunistic reasons.
This not only alienates Germany even further from the real victims of World War II, such as Poland, Belarus and Ukraine, as well as France and the Netherlands, but with that false self-image it also does itself considerable damage because it knowingly deceives itself.
Sloot heeft in zijn gespeelde onwetendheid allang duiding gekregen van een historicus die de houding van Duitsland anno nu beschrijft vanuit de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog: de in Wenen werkzame Amerikaan Timothy Snyder.
Als Duitsland werkelijk lering had getrokken uit de Duitse invasie van de Sovjet-Unie in 1941, dan had het zich tot 1991 niet voornamelijk verbonden met de leiders in het Kremlin en na 1991 van de rechtsopvolgers daarvan. Dan had Duitsland contact gezocht met die landen waar het de meeste schade had aangericht en de grootste schuld mee had te vereffenen: Oekraïne, Belarus, Polen, Estland, Letland en Litouwen.
Anders gezegd, als Duitsland werkelijk had begrepen welke schade het aan wie had aangericht in de Tweede Wereldoorlog dan had het zich in de na-oorlogse periode niet door de Sovjet-Unie en na 1991 door de Russische Federatie kunnen laten chanteren. Dat argument van terughoudendheid van Sloot dat Duitsland als het ware zou zijn opgelegd vervalt omdat het historisch niet klopt.
Ergo: Kanselier Scholz moet zich schamen dat hij Oekraïne nu niet met zwaar materiaal steunt terwijl het vecht voor het voortbestaan. Door de inval in 1941 heeft Duitsland de grootste schuld te vereffenen met Oekraïne. Niet met Herr Poetin of Rusland.
Het is verbazingwekkend dat velen waarschijnlijk onbewust de Russische propaganda napraten. Zeker waar het de Duitse politieke en economische elite betreft die pas in februari 2022 een beetje wakker is geworden. Op de al wakkere Groenen na. Of slaapwandelend probeerden te profiteren door van twee walletjes te eten.
De na-oorlogse Duitse buitenlandse politiek in West-Europa is geslaagd door integratie en de gerede angst om in herhaling te vallen door Alleingang. Maar de Duitse energiepolitiek staat daar haaks op en is mislukt. Door een verkeerde opvatting over het vereffen van een historische schuld voor de nazi-terreur ging het fout. De Duitse Ostpolitik die diende om de Tweede Wereldoorlog te corrigeren was verkeerd gericht, opportunistisch vormgegeven (Wandel Durch Handel) en leidde tot verergering in plaats van verbetering van een scheefgegroeide situatie. Om het passend te zeggen: Duitsland belandde van de wal in de sloot.
Het is onbegrijpelijk dat Sloot de verkeerde lessen die door de naoorlogse Duitse economische en politieke elite zijn getrokken niet herkent. Sloot vergeet ook dat pseudo-tsaar Poetin uitsluitend door toedoen van Duitsland heeft kunnen groeien. En nog een advies aan Sloot: lees de boeken en artikelen van historicus Timothy Snyder.
Schaduwen. Tussenvorm. Geen lichaam en geen ziel, maar iets ertussenin. Schaduwen hebben de vorm van het lichaam en dienen om de ziel te onthullen.
Dat klinkt dik aangezet. Zo zal geen normaal mens deze foto’s met schaduwen beschrijven. Dat komt omdat ik dit losjes overpen van het lemma ‘shadow‘ uit een beeld- en symboolwoordenboek dat ik in 1977 kocht voor 110 gulden. Toen een gigantisch bedrag. Dat weet ik omdat de prijs er met potlood nog steeds staat ingeschreven. Met een valuta die niet meer gebruikt wordt.
De Densho Collectie bewaart documenten van Japanse Amerikanen. Met veel Amerikaanse westkunst (California, Oregon) en Hawaï. Daar kwamen immers veel Japanners terecht. De beschrijvingen van deze collectie zijn niet altijd betrouwbaar, zoals op een foto van eind 1940 marcherende NSB’ers worden benoemd als ‘Dutch soldiers marching in a parade‘.
Klassiek is de onderste foto van een fotograaf die zich richt op een object, vader die zijn auto poetst, maar zichzelf onbewust fotografeert. Teruggebracht tot of overgebleven als schaduw.
Bestaat er verschil tussen de man bij de auto, de schaduw van de fotograaf, en de man en vrouw achter het laken in een schaduw- of schimmenspel dat Nederlanders al snel aan het Javaanse Wajang zal doen denken? Welnee, het betreft in alle gevallen opnames van gebeurtenissen uit het midden van de 20ste eeuw.
Foto’s van personages zijn evenzeer schaduwen als die schaduwen zelf. Ach, misschien is hun lichaam en ziel nog iets tastbaarder. Maar dat is een subtiel verschil.
De beschrijving van deze foto’s is niet volledig zonder te verwijzen naar de Japanse-Amerikaan mensenrechtenactivist Fred Korematsu. Hij nam het op voorJapanse-Amerikanen die vanwege hun afkomst tijdens de Tweede Wereldoorlog geïnterneerd werden. Dat is het grote schaduwspel van de toenmalige Amerikaanse regering dat deze foto’s overkoepelt. Het wordt er steeds betrekkelijker op.
Hoe is het als moeder om twee zoons in de oorlog te verliezen? Dat is een onvoorstelbaar en onbegrijpelijk leed. Het overkwam Ruth Taylor (1900-1990) uit Geneva, New York State aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Het is onduidelijk uit welk jaar bovenstaande foto van haar dateert. Maar het lijkt erop dat ze hier al het leed in zich draagt van een moeder die haar zoons Richard en Robert heeft overleefd, Ze waren allebei gevechtspiloot. Of leggen we in haar blik de combinatie van berusting en nostalgie die we in zo’n geval verwachten?
Richard stortte op 23 februari 1945 in zijn Mustang boven Castricum neer. Hij zou neergeschoten zijn boven de Noordzee. Wellicht had de crash ook te maken met zijn zwakke hart, maar dat is onduidelijk. Wat er op die dag en daarna gebeurde is gedocumenteerd in de site Find A Grave. In Castricum is een straat naar Richard ‘Dick’ Taylor genoemd: de Richard W. Taylorstraat.
De moeder blijft op de pagina’s met gebeurtenissen over de oorlog buiten beeld. Die vaak onbewust een krijgshaftige toon aanslaan. Men kan zich afvragen of haar ontbreken in dit oorlogsverhaal terecht is. Zij heeft de helft van haar leven het leed van de in de oorlog omgekomen zoons met zich mee moeten dragen. Maar tja, wat is een volledig verhaal in een oorlog die nooit afgelopen is, en in de herinnering, herdenking en geschiedschrijving voortleeft?
Hamburg kwam niet ongeschonden uit de Tweede Wereldoorlog. Zoals vele havensteden. Voor de oorlog is het stadsbeeld nog heelhuids. Zonder verwondingen, breuken of amputaties. Het letsel van gebombardeerde kades, afgebrande huizen en gezonken boten moet nog komen.
De stoomsleepboten met hun lange pijpen steken hun vinger op naar de hemel. Zo lijkt het. Uit Zeeland ken ik hetzelfde beeld van stoomsleepboten van de rederij van mijn grootvader die lang nadat ze uitgevaren waren werden ‘opgelegd’. Als sloop te rigoureus en nostalgie te dwingend voelt. Daarom raakt dit beeld me.
De titel van de onderste foto lijkt een gewaagde politiek aanklacht uit circa 1933, maar is dat bij nader inzien niet: ‘Große Freiheit in Hamburg‘. De Große Freiheit is een zijstraat van het uitgangscentrum Reeperbahn. Het uitgangsbord ‘Lustige Boxkampfefür Jedermann‘ lijkt te verwijzen naar een kermisattractie waar iedereen de ring in kan stappen om het op te nemen tegen de bokser van het huis. Verder is er het flaneren en afwachten van passanten te zien die nog even niet weten waar ze zich naar binnen laten lokken. Maar ze moeten niet te lang dralen.
De collectie Deutsche Fotothek geeft geen uitsluitsel over de datering van deze twee foto’s van Fritz Eschen. De bovenste met de sleepboten in de Hamburgse haven wordt gedateerd ‘vóór 1945’ en de onderste van het uitgangscentrum bij de Reeperbahn ‘rond 1933′. We weten niet eens of Eschen de foto’s op dezelfde avond maakte.
Vlekkeloos is het niet, maar wel intact. Het licht straalt, maar lights are low. De nacht dekt het leven duister, vaag en louche toe. We doen er nog geen afstand van. We geven ons er juist aan over. Het verdere is geheim.
Schermafbeelding van deel artikel ‘Putin involved in war ‘at level of colonel or brigadier’, say western sources‘ in The Guardian, 16 mei 2022.
Herinneren we ons dat Hitler en Stalin de generaals opzij duwden en dachten dat ze betere strategen waren? Maar het waren rampzalige militaire strategen zonder enig militair professionalisme.
Ze gingen voor symboliek en politieke statements. Denk aan Hitler en Stalingrad, denk aan Stalin die aan het begin van de oorlog geen westerse verdedigingslinie in Polen handhaafde.
Godzijdank voor Oekraïne is er nu Poetin die, volgens westerse bronnen, zich als amateursoldaat bemoeit met de strategie van de Russische oorlogsvoering in Oekraïne. Deze aankondiging sluit handig aan bij de mislukte militaire interventie van Hitler en Stalin. En onze herinnering daaraan.
Het is onduidelijk of alleen Poetin verantwoordelijk is, maar de Russische strijdkrachten lijden de ene rampzalige nederlaag na de andere. Ook zijn de Russische strijdplannen zo voorspelbaar dat de Oekraïense legerleiding zich daarop kan voorbereiden.
Een politicus zonder aantoonbare militaire capaciteiten die zich bemoeit met de militaire strategie en denkt dat hij het beter weet dan de generaals, is het grootste geschenk aan de tegenstander.
Deze foto van Harry Weber vertelt een verhaal. Het is 1953 in Wenen. Oostenrijkse mannen die dienden in de Duitse Wehrmacht keren met de trein terug uit Russische krijgsgevangenschap. Pas in juli 1955 keerden de laatsten van de tienduizenden Heimkehrer terug naar huis.
De terugkeer kende nevenaffecten. Een bericht van de Oostenrijkse Mediathek somt ze op (vertaald):
De terugkeer van de mannen uit de oorlog bracht voor veel gezinnen niet alleen vreugde en een einde aan onzekerheid, maar veroorzaakte ook sociale en emotionele problemen. Door het dagelijkse oorlogsleven thuis en de afwezigheid van mannen, begonnen vrouwen hun plaats in te nemen in het gezin en in de wereld van werk. Na de terugkeer van de mannen ontstonden er vaak spanningen, omdat de maatschappelijke verandering die rekening hield met deze gewijzigde omstandigheden in de jaren vijftig slechts langzaam plaatsvond.
Bovendien waren veel terugkeerders getraumatiseerd door de ervaringen van oorlog en gevangenschap en droegen dit trauma, dat meestal geheim werd gehouden, in hun families. Ook de rol van het individu in de oorlog werd geheim gehouden. De vraag naar het gedrag van de soldaten werd in de directe naoorlogse periode binnen de familie nauwelijks gesteld. Hier werd op particulier niveau gehandeld op een manier die vergelijkbaar is met die van de samenleving als geheel: onderdrukking en verhulling waren kenmerkend.
De terugkeer van de krijgsgevangenen met hun ervaringen leek op het eerste gezicht goed nieuws, maar was dat bij nader inzien niet altijd. Anders is de onzekerheid over het lot van de nabestaanden die in de geschiedenis verdwenen zijn als vermist. De vrouw links toont een foto van iemand over wie ze aan de Heimkehrer wanhopig vraagt of hij over hem informatie heeft.
Oorlog stopt niet als oorlog afgelopen is. Dat is het geniepige van oorlog.
Onder coördinatie van de Amerikaanse regering zenden meer dan 30 landen militair materiaal naar Oekraïne. Vooral aan artillerie, tanks, langeafstandsraketwerpers en luchtverdediging heeft het Oekraïense leger gebrek om passend te kunnen reageren op de Russische invasie. Russen vertrouwen op hun artillerie en raketten waarmee ze Oekraïne op afstand bestoken. Nederland zendt pantserhouwitsers, maar dat is een beperkt aantal. Nederland heeft er 54 in gebruik waarvan de helft inzetbaar is. Vraag is wanneer ze op het slagveld inzetbaar zijn en welk verschil ze kunnen maken.
De Duitse kanselier Olaf Scholz blijft op de rem staan en wijst leveranties van zwaar materiaal aan Oekraïne af en maakt zich hiermee in Kyiv, Brussel, Londen en Washington niet populair. Wel in Moskou. Scholz frustreert de eenheid binnen de EU. Het is de tragiek dat de huidige Duitse regering de historische rekening die de Duitse nazi’s in Oost-Europa hebben gepresenteerd nu niet vereffent door Oekraïne ruimhartig te hulp te schieten. Het ontbreekt Scholz en zijn partijgenoten aan zelfkennis, urgentie en daadkracht om snel te handelen nu de Europese veiligheid door de Russische agressie direct wordt bedreigd. Op termijn kan de obstructieve opstelling van de SPD ook de eenheid binnen de Duitse regering bedreigen omdat coalitiepartners Groenen en de liberale FDP Oekraïne wel willen helpen en de blokkade van kanselier Scholz met zorgzaam aanzien.
Experts waarschuwen wekelijks dat de Russisch-Oekraïense oorlog in een nieuwe fase terechtkomt. Maar dat gebeurt niet. Het Russische offensief in de Donbas is tot nu toe te krachteloos en te slecht georganiseerd om een doorbraak te forceren en het Oekraïense leger de genadeklap toe te brengen.
Zo kondigt zich een uitputtingsslag aan waarbij de partij die de meeste middelen weet te organiseren de winnaar wordt. De Russische Federatie ontbreekt het aan manschappen en Oekraïne aan materiaal. Wie het tekort het best en snelst kan aanvullen heeft gerede kans om de oorlog te winnen.
De huidige Amerikaanse steun doet denken aan de Tweede Wereldoorlog toen de VS vanaf oktober of november 1941 de toenmalige Sovjet-Unie van Stalin via de noordelijke zeeroute van wapens voorzag onder de Lend-Lease Act. De VS namen toen officieel nog niet aan de oorlog deel, dat gebeurde pas in december 1941 na de Japanse aanval op Pearl Harbor. Die materiële steun van de VS bleek voor de Sovjet-Unie doorslaggevend om de Duitse invasie te counteren. De waarde was in de valuta van toen 11,3 miljard dollar dat volgens de VS in de huidige valuta 180 miljard dollar is.
Het is nu Oekraïne dat steun krijgt van de VS dat officieel opnieuw (nog) geen oorlogspartij is om de invasie van de Russische Federatie te weerstaan. Het is een gedeeltelijke omkering van de geschiedenis. Want de Russen van nu gedragen zich als de nazi’s van toen, maar de Oekraïners van nu zijn nog steeds de Oekraïeners van toen die vochten tegen de indringers die ongevraagd hun land binnenvielen en dood en verderf zaaiden.
Er is een zekere overeenkomst tussen het Russische publiek dat zich door de propaganda laat misleiden en in slaap wordt gesust, en het Duitse publiek dat jarenlang uit gemakzucht niet beter nadacht en geen kritiek had op de Rusland-politiek van achtereenvolgende regeringen. Op de Groenen en enkele principiële CDU’ers als Norbert Röttgen na.
Röttgen beargumenteerde in 2014 dat de enigen die niet leken te beseffen dat Duitsland aan de basis van de toenmalige Oekraïne-crisis stond ‘de Duitsers zelf waren’. Nu acht jaar later is er niks veranderd. Opnieuw lijken de Duitsers niet te beseffen dat ze aan de basis van de Russisch-Oekraïense oorlog staan.
Het is trouwens onjuist om te beweren dat de verkoop van energie aan Europa, inclusief Duitsland de Russische oorlogsmachine financiert. Dat zijn geluiden die in populistische berichten opklinken. Die opbrengsten zijn 1 miljard euro per dag, terwijl de kosten van de oorlog voor het Kremlin op 20 miljard euro per dag worden ingeschat. Hoewel het mogelijk is dat die energieopbrengsten van 1 miljard euro per dag het Kremlin tijdelijk helpen om op de geldmarkt de losse eindjes aan elkaar te knopen. Lagere inschattingen die minder effecten meewegen komen toch nog altijd uit op dagelijkse oorlogskosten voor het Kremlin van 8 miljard euro.
De relativering van het belang van de verkoop van Russische energie aan Europa wijst een andere kant op als men beseft hoe relatief die is. Het is merkwaardig dat dit in de westerse publiciteit zo slecht uitgelegd wordt.
Het belang van wapenleveranties aan Oekraïne wijst op twee aspecten. Het put de Russische Federatie op de lange termijn financieel uit omdat het de strijd gaande houdt en de Russische economie belast. En westerse landen die Oekraïne willen ondersteunen kunnen door levering van militair materiaal hier het accent op leggen en zich niet laten afleiden door de discussie over Russische energie. Daarom is het des te onbegrijpelijker dat kanselier Scholz die klem zit in zijn behoefte aan Russische energie Oekraïne weigert te voorzien van zwaar militair materiaal. Zoals 100 tanks.
Hoe valt deze blindheid van de Duitse politiek en zakelijke elite en dit gebrek aan zelfkennis te verklaren? Je zou zelfs kunnen spreken van een mentale patstelling. Is het alleen economisch opportunisme of is er meer aan de hand? Mijn reactie bij bovenstaande video van DW:
Where were the German people when Merkel claimed against all facts, logic and criticism from other countries that Nord Stream II was a purely economic project?
Only the Greens were against this and the close relationship with the Kremlin. The rest of Germany was silent for years.
Today’s Germany is mentally bankrupt by tacitly keeping open lines to the Kremlin and thereby consciously connects itself with Putin. Towards abyss.
Understandably, due to past mistakes in the energy policies of the CDU, SPD and to a lesser extent FDP, Berlin now does not have good options to depend on Russian energy.
But for that very reason one might assume that Berlin wants to compensate for this by political, military and financial support for Ukraine.
The reason for this does not seem so much that Scholz feels dependent on Russian energy and does not want to risk it and is therefore reserved and fearful, but that he is mentally so entwined with the German Russia policy of recent decades, which has been determined exclusively by economics.
If there is also the misconception of the German political and business elite that the Russians should be compensated for the damage the Nazis inflicted during the Second World War, then the moral weakness of that German elite is complete.
For the American historian Timothy Snyder has been saying for years, also to German politicians, that it was not the Russians, but the Ukrainians who suffered relatively more during the German invasion of the Soviet Union.
So if the German elite already has a mishandled guilt complex about this, then it is now time to finally correct it and start supporting Ukraine and not Russia.
Because Germany should not settle this outstanding account about the Second World War with Russia, but with Ukraine. That is Scholz’s chance to correct the mistake Chancellors Brandt, Schmidt, Kohl, Schroeder and Merkel made in their misunderstanding of recent German history.
Is het 31 augustus 1939 en staat Europa aan de vooravond van oorlog, zelfs een Derde Wereldoorlog? Nee, het is vandaag 23 februari 2022. Historische vergelijkingen gaan mank. Die bevatten te veel speculatie. Het is evenmin 26 februari 2014, de vooravond van de inname van de Krim door Russische troepen. Ook is het geen Eerste Wereldoorlog toen Duitse, Oostenrijks-Hongaarse en Ottomaanse troepen vochten tegen de Entente. Of de Tweede Wereldoorlog toen Duitsers, Italianen, Japanners, Hongaren, Bulgaren, Roemenen en andere kleine mogendheden vochten tegen de Geallieerden.
Is de Russische president Vladimir Poetin een soort Adolf Hitler die voor krankzinnig en rancuneus wordt uitgemaakt en zijn eigen ondergang bespoedigt?
De geschiedenis zal het leren. Hitler was een korporaal in het Keizerlijke Leger die zich opperbevelhebber waande, maar de ene na de andere slechte militaire beslissing nam die de Duitse generaals moesten slikken. Poetin die in de toenmalige DDR in de Sovjet geheime dienst KGB carrière maakte zou niet zoals hij zelf zegt overste, maar majoor zijn geweest. De laagste rang van hoofdofficier. Het valt te bezien of Poetin generaals als Valeri Gerasimov weet te overrulen. Dan ontmoet de tacticus en amateur-strateeg Poetin de strateeg Gerasimov, zoals de tacticus en amateur-strateeg Hitler de strateeg Walther von Brauchitsch ontmoette.
Herhaalt de geschiedenis zich? Daar lijkt het toch niet op. De omstandigheden in het Europa van 2022 zijn faliekant anders dan in 1914, 1939 of 2014. Leiders maken wel steeds dezelfde fouten. Ze overschatten eigen kracht, onderschatten tegenkracht en beginnen een oorlog uit wrok, zelfoverschatting, verveling of afleiding voor de echte problemen in hun land. Het leed en de pijn herhalen zich. Maar de afloop is altijd anders.
‘Nooit weer‘ zeggen politici, ethici, mensenrechtenactivisten, politicologen en allerlei opinieleiders. Maar ze zijn niet bij machte om dat af te dwingen. Ze hebben geen divisies. De oproep om een oorlog in Europa te vermijden werkt niet als een politieke leider er anders over denkt. Of over voelt. Het is niet anders. De orde verandert periodiek in chaos en wanorde om daarna tot een nieuw evenwicht te komen. De passage doet pijn.
George Knight 