Limburgs verhaal over achtjarige kinderen die voor het geloof kiezen. Hoe verhoudt zich dat tot de kinderrechten?

Uit de video van L1 Nieuws blijkt dat er in de rooms-katholieke kerk steeds minder communicantjes zijn. Dat gaat dan om Limburg. L1 Nieuws spreekt van ‘een duidelijke afname‘.

Dat is in lijn met de ontkerkelijking in Nederland die de afgelopen jaren vooral onder katholieken groot is geweest. Was volgens opgave van het CBS in 1970 nog 40% van de Nederlanders katholiek in 2023 was dat nog 17%.

Er is iets merkwaardigs aan de hand met de video. Marie-José Degens is in het bisdom Roermond preventiemedewerker, catechiste en geeft communie- en vormsellessen. Ook verricht ze vrijwilligerswerk in een aantal parochies. Degens meent dat de kinderen die kiezen voor hun Eerste Heilige Communie dit doen met veel meer overtuiging dan vroeger.

Haar mening onderbouwt ze zo: ‘Je merkt de laatste jaren steeds meer dat kinderen zelf kiezen, samen met hun ouders, ook soms ook helemaal alleen, en dat ze toch echt wel een verband met het geloof hebben. Met Jezus, met God. Dat merk ik wel, ze voelen toch een soort steun, iemand die bij hen is. Een soort vriend en ieder kind doet dat eigenlijk op zijn of haar eigen manier. En dat is het mooie en dat moet je ook laten vind ik‘.

De sleutelpassage is ‘samen met hun ouders‘. Degens probeert de kinderen van ongeveer acht jaar een zelfstandigheid en zelfbeschikking toe te meten die ze niet hebben. De paus stelde de ondergrens voor de communie vast op zeven jaar. Waar het Vaticaan aan toevoegde dat ‘niemand een volledige kennis van het geloof hoeft te hebben om toegelaten te worden tot de onderhavige sacramenten’.

De toelichting bij artikel 14 van de Kinderrechten zegt: ‘Ouders mogen kinderen stimuleren om een bepaald geloof te volgen. In het Kinderrechtenverdrag staat echter dat kinderen niet gedwongen of verplicht mogen worden om een bepaald geloof te hebben. Niet door hun ouders en niet door de regering.’

‘Kinderen moeten kunnen besluiten om niet in God te geloven , terwijl hun ouders dat misschien wel doen‘, zo zegt de toelichting. Dat lijkt hier niet aan de orde. De kinderen worden door ouders richting katholieke kerk geduwd waarbij Degens suggereert dat de kinderen dat volledig zelf hebben beslist zonder druk van hun omgeving.

Jonge kinderen van acht jaar zijn niet in staat om de gevolgen van hun daden te overzien. In het strafrecht geldt een ondergrens van twaalf jaar.

Het verhaal van Degens dat achtjarige kinderen zelf voor Jezus kiezen is onwaarschijnlijk. De stelling dat ze zelfs met ‘meer overtuiging‘ kiezen dan vroeger is wensdenken van Degens. Het zijn volwassenen die de kinderen beïnvloeden. Stimuleren bij kinderen van het geloof mag, maar waar gaat dat over in dwang en verplichting?

De video roept de vraag op hoe de vrijheid van godsdienst en kinderrechten zich tot elkaar verhouden. Vooralsnog krijgt de vrijheid van godsdienst het voordeel van de twijfel. Bij nader inzien is dat een achterhaald standpunt omdat het haaks staat op de keuzevrijheid van kinderen.

Tweede Kamer ziet nu geen aanleiding voor onderzoek kinderrechten in religieuze organisaties

In twee posts hier en hier vroeg ik aandacht voor kinderrechten binnen religieuze instellingen. Ook vroeg ik naar een grootschalig wetenschappelijk onderzoek om de positie van genoemde kinderen in kaart te brengen.

Aanleiding was de Evangelie Gemeente Utrecht (EGU) die diensten aanbiedt aan kinderen. Zoals aan meisjes van 8 jaar die het meerjarige programma ‘Sampie’ volgen dat gebaseerd is op het lesprogramma BreakOut van de Amerikaanse Saddleback Church. Het gaat niet specifiek om de EGU en het gaat er niet om dat daar sprake zou zijn van misstanden. Het gaat om de ontwikkeling en de groei van kinderen. Ik vatte dat aldus samen: ‘Mij baart het zorgen dat kinderen van acht jaar in een cursusprogramma van 30 lessen wordt geleerd ‘om verantwoordelijkheid te dragen, leiderschap en dienstbaarheid’. Hoe stimulerend of hoe dwingend is dat?’

Mijn zorgen en het verzoek om een onderzoek stuurde ik naar enkele woordvoerders Justitie/Kinderrechten in de Tweede Kamer. Hun antwoord was in grote lijnen eensluidend. Ze zetten zich in voor kinderrechten, maar zien geen misstanden of directe aanleiding voor een onderzoek. Drie kamerleden antwoordden inhoudelijk. Michiel van Nispen (SP) citeerde ik al in een vervolgstuk. Loes Ypma (PvdA) bedankte voor de suggestie van een grootschalig onderzoek, maar: ‘Het is te bediscussiëren of de peuterklassen etc waar u naar verwijst kindermishandeling is, of juist een mooie bijdrage aan de opvoeding’.  Joost Taverne (VVD) gaf een juridisch antwoord en wees op de vrijheid van godsdienst en van meningsuiting, en de scheiding tussen kerk en staat. Hij merkte op dat hij het scherp in de gaten houdt, maar ‘dat er geen wettelijke grenzen worden overschreden bij kinderdiensten van religieuze organisaties’. Tekent de verwijzing naar het strafrecht niet juist het tekort?

Vraag is of de wettelijke benadering die deze kamerleden volgen zinvol is om te komen tot een oriënterend sociaal-wetenschappelijk onderzoek over de kinderrechten binnen religieuze organisaties. Hebben wetgevers een instrument om artikel 14 IVRK te toetsen dat in een toelichting zegt: ‘dat kinderen niet gedwongen of verplicht mogen worden om een bepaald geloof te hebben, niet door hun ouders en niet door de regering. Ouders mogen kinderen wel stimuleren om een bepaald geloof te volgen. De regels van een geloof mogen alleen nooit schadelijk voor kinderen zijn.’ Kortom, zowel ouders als overheid dienen terughoudend op te treden. Maar hoe kan de overheid dat afwegen als het geen onderzoek doet en geen overzicht heeft in welke mate ouders die hun kinderen lesprogramma’s van religieuze instellingen laten volgen minder terughoudend optreden? Hoe kan zonder betrokkenen te bruuskeren dat gat tussen theorie en praktijk overbrugd worden?

Rechten van kinderen die nog niet de jaren des onderscheids (interpretatie: 7 of minimaal 12 jaar) bereikt hebben en daarom beïnvloedbaar zijn is een aloude discussie die al door strijdbare atheïsten als Richard Dawkins en Christopher Hitchens is aangekaart. Wat is de vrijheid voor het kind en wat voor de ouder? Zonder te beweren dat deze atheïsten gelijk hebben stellen ze vragen over een religieuze opvoeding die het nadenken waard zijn. Ze stellen dat het kinderen vooral beperkt in keuzes in hun latere leven: ‘religieus onderwijs vangt ze bewust in een manier van leven waar het steeds moeilijker aan te ontsnappen is als ze opgroeien’.

Op zijn minst rijst de vraag of programma’s voor kinderen binnen religieuze instellingen op alle onderdelen in lijn zijn met de kinderrechten. Vooral bij het aanbieden van lesprogramma’s aan jonge kinderen van 0 tot 6 jaar zoals de EGU doet kan afgevraagd worden of dat beredeneerd vanuit de kinderrechten samengaat met de onderwijsdoelstelling (artikel 29 IVRK) gericht op ‘zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens van het kind‘. EGU zegt over kinderen tot 12 jaar: ‘Kinderen leren veel van zien doen, nadoen, en zelf doen!’ Vooral dat nadoen zou de wetgever die kinderrechten niet strikt-juridisch interpreteert zorgen moeten baren over de vrijheid van gedachte van genoemde kinderen.

Foto: Still uit documentaire Jesus Camp (2006) van Heidi Ewing. Video: Toelichting op Movies that Matter: ‘Jesus Camp is een controversiële documentaire over de conservatieve Christelijke beweging in de Verenigde Staten. Op onthutsende wijze is te zien hoe kinderen in een zomerkamp worden gemanipuleerd en klaargestoomd om het geloof te verspreiden.’ 

Nogmaals gevraagd: onderzoek naar kinderrechten in religieuze organisaties

Naar aanleiding van een kinderprogramma van de Evangelie Gemeente Utrecht vroeg ik afgelopen week in een stukje naar een onderzoek van kinderrechten in religieuze organisaties. Uit het pamperen van baby’s, peuters, kleuters en kinderen van midden/middenbouw zag ik een grens overschreden die zich slecht verhield met kinderrechten. Ik zag daarin een rol voor preventie: ‘Gelovige ouders of een religieuze organisatie mogen kinderen aansporen, maar niet in een dwingend programma binden. Het dienstbaar maken van meisjes vanaf acht jaar gaat verder dan stimuleren en is feitelijk onderwerping. Nodig is een grootschalig wetenschappelijk onderzoek waarin cursussen en programma’s van religieuze organisaties voor kinderen tot 12 jaar doorgelicht worden en bekeken wordt hoe maatschappelijk aanvaardbaar en in lijn met de kinderrechten deze zijn.‘

Ik stuurde de verwijzing naar het stukje met een begeleidende e-mail naar kamerleden van de commissie Veiligheid en Justitie en krijg tot nu toe slechts reactie van een kamerlid. Opvallend weinig, waar hetzelfde soort berichten over Edward Snowden, Julian Assange of Oekraïne altijd veel meer reacties uitlokken.

De reactie van Michiel van Nispen (SP) gaf aan waar het probleem lag: ‘Het is mij niet geheel duidelijk welke signalen er zouden zijn dat er rechten van kinderen zouden worden geschonden. Ik begrijp ergens uw zorg wel – aan kinderen kan en mag inderdaad niets worden opgedrongen – maar aan deze bijeenkomsten zie ik op het eerste oog niets vreemds.’ Waarop ik antwoordde: ‘ Inderdaad is op het eerste gezicht niet duidelijk dat er binnen religieuze organisaties kinderrechten geschonden worden. Maar dat zetten ze ook niet op hun website. Ik acht het echter niet onaannemelijk dat het gebeurt. Daarom lijkt me een verkennend wetenschappelijk onderzoek zinvol. In elk geval een commissiedebat daarover. Mij baart het zorgen dat kinderen van acht jaar in een cursusprogramma van 30 lessen wordt geleerd ‘om verantwoordelijkheid te dragen, leiderschap en dienstbaarheid’. Hoe stimulerend of hoe dwingend is dat? Heeft de politiek daar eigenlijk wel zicht op? Of de kinderombudsman? Ik begrijp de koudwatervrees van politieke partijen om zich niet te branden aan de vrijheid van godsdienst. Maar is de vrijheid van de kinderen het niet waard om verder te kijken?‘

Waarop Van Nispen antwoordde: ‘We kunnen echter niet, zonder dat we concrete signalen hebben dat er zaken mis zijn, vragen onderzoek in te stellen. Dat heeft niets met koudwatervrees te maken of het niet belangrijk vinden van de rechten het kind, maar met het feit dat er wel een concrete aanleiding moet zijn om überhaupt ergens onderzoek naar te laten instellen.’ Dit is langs elkaar heen praten, want ik vroeg niet om een concreet onderzoek bij een bepaalde organisatie, maar om een verkennend onderzoek. Liefst door een academische instelling die hierin is gespecialiseerd. Dat kan beginnen als administratief onderzoek dat de op kinderen gerichte programma’s onderzoekt om later in te zoomen op concrete instellingen als daar aanleiding toe is. Dan pas. Uit het gebrek aan reacties -of interesse- van kamerleden concludeer ik toch dat ze er hun vingers niet aan willen branden. Bevreesd om van discriminatie beschuldigd te worden. Preventie loont?

Foto: ‘Two children wearing Ku Klux Klan robes and hoods stand on either side of Dr. Samuel Green, a Ku Klux Klan Grand Dragon, at Stone Mountain, Georgia on July 24, 1948.

Gevraagd: onderzoek naar kinderrechten in religieuze organisaties

Volgens Nu.nl denkt het OM na over vervolging van de Evangelie Gemeente Utrecht (EGU) naar aanleiding van een oordeel van het College van de Rechten van de Mens over de weigering van de EGU en Zaalverhuur 7 dat de verhuur in het gebouw Boothstraat 7 coördineert om COC-jongeren een zaal te verhuren. Het College -dat opereert op het terrein van advies, onderzoek en voorlichting- oordeelt: ‘Godsdienstvrijheid is een groot goed in Nederland. Dat neemt niet weg dat als een kerkgenootschap besluit de ruimten van een kerk openbaar aan te bieden, hij huurders in principe niet mag weigeren. (..) Het kerkgenootschap stelt dat het niet zozeer de COC-werkgroep afwijst, maar de activiteiten die de werkgroep wil uitvoeren. (..) In dit geval is staat echter niet vast dat de COC-werkgroep is afgewezen vanwege de activiteiten die zij wilde organiseren. (.) Daarom oordeelt het College dat het kerkgenootschap en de Zaalhuur7 de jongeren niet hadden mogen weigeren.’

Het OM kan uitzoeken of er sprake van discriminatie is. Maar wordt dit geen onnodig theoretische discussie tussen volwassenen met een hoog scherpslijperij-gehalte? Hoe belangrijk is dit debat in de praktijk van een stad als Utrecht waar volop zalen te huur zijn? Waarom wil de COC-werkgroep juist bij de EGU waarvan het op voorhand kan weten dat het afwijzend staat tegenover seksuele diversiteit een zaal huren? Is dat naïviteit, provocatie of het opzoeken van een confrontatie? Moet het OM hier haar kostbare tijd aan besteden?

Schadelijker zijn de kinderdiensten die de EGU aanbiedt. Religieuze organisaties hebben er belang bij om kinderen zo vroeg mogelijk in hun invloedssfeer te trekken. Begin 20ste eeuw was er binnen de katholieke kerk een debat wat de jaren des onderscheids zijn. Belangrijk met betrekking tot het toelaten van kinderen tot de sacramenten van de communie en de biecht. Wikipedia: ’Sommigen beweerden dat men in de jaren des onderscheids (minimaal twaalf jaar) moest zijn om oprecht te kunnen biechten en dat men een volledig begrip van het geloof moest hebben om ter communie te kunnen gaan. Deze beide opvattingen werden door Pius X als een dwaling aangemerkt.’ De paus stelde de leeftijd voor de eerste Heilige Communie vast op ongeveer zeven jaar. In de katholieke kerk werd deze leeftijd de ondergrens, waarbij opmerkelijk is dat ‘niemand een volledige kennis van het geloof hoeft te hebben om toegelaten te worden tot de onderhavige sacramenten’.

De EGU ziet kinderen als een verlengde van de eigen doelstelling: ‘Wij vinden kinderen belangrijk. Zij zijn de toekomst van onze gemeente.’ Kinderen worden dienstbaar gemaakt aan een doel dat niet primair hun doel is en waarbij hun ontwikkeling, individualisme en eigenheid niet vooropstaat. De EGU biedt programma’s aan die gericht zijn op baby’s (0-2 jaar), peuters (2-4 jaar), kleuters (4-6 jaar) en midden/bovenbouw (6-12 jaar). Hoe dat werkt volgt uit de toelichting van ‘een kinderkring voor meisjes vanaf 8 jaar’: ‘een dynamisch meerjarig programma dat de kinderen zal helpen stappen te nemen in hun groei naar geestelijke volwassenheid.’ en hoe het voelt ‘om verantwoordelijkheid te dragen, leiderschap en dienstbaarheid.’

Dit gaat niet over een verbod dat kinderen totdat ze de jaren des onderscheids hebben bereikt weggehouden moeten worden uit de sfeer van een religieuze organisatie waarvan de ouders deel uitmaken. Da’s een te krachtige ingreep die zich slecht verhoudt met de vrijheid van godsdienst. Maar kinderen hebben wel rechten. De toelichting bij artikel 14 van de Kinderrechten zegt: ‘Maar in het VN-Kinderrechtenverdrag staat dat kinderen niet gedwongen of verplicht mogen worden om een bepaald geloof te hebben, niet door hun ouders en niet door de regering. Ouders mogen kinderen wel stimuleren om een bepaald geloof te volgen. De regels van een geloof mogen alleen nooit schadelijk voor kinderen zijn.’

De grens van wat aanvaardbaar is voor kinderen in een religie ligt tussen stimuleren en dwingen. Gelovige ouders of een religieuze organisatie mogen kinderen aansporen, maar niet in een dwingend programma binden. Het dienstbaar maken van meisjes vanaf acht jaar gaat verder dan stimuleren en is feitelijk onderwerping. Nodig is een grootschalig wetenschappelijk onderzoek waarin cursussen en programma’s van religieuze organisaties voor kinderen tot 12 jaar doorgelicht worden en bekeken wordt hoe maatschappelijk aanvaardbaar en in lijn met de kinderrechten deze zijn. In onderling overleg tussen onderzoekers, religieuze organisaties en overheid kan een leidraad opgesteld worden met aanbevelingen en verboden. Een uitkomst zou kunnen zijn dat er voortaan geen programma’s en cursussen meer aangeboden wordt aan kinderen tot acht jaar die verder gaat dan neutrale oriëntatie op andere religies en levensovertuigingen. Vanaf 12 jaar kan dan de catechisatie gegeven worden. Kinderen moeten zo vrij en neutraal binnen de religieuze organisatie kunnen verkeren. Als een specifieke religieuze organisatie dat idee niet deelt kan het OM optreden. Zinvol.

Foto: Schermafbeelding van kinderdienst van de Evangelie Gemeente Utrecht, 11 september 2014.

Ouders van Marokkaans-Nederlandse rotjochies moeten opvoeden

Directeur Hasib Moukaddim van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders (SMN) zoekt het initiatief in de column: ‘Aan ouders van rotjochies: voedt jouw kinderen ook buiten de woonkamer op‘. De afgelopen week haakten belangengroepen aan bij de dood van grensrechter Richard Nieuwenhuizen die door enkele Marokkaanse Nederlandse rotjochies dood werd getrapt. Nederland verkeerde in een schok. De vonken sprongen van het debat, ook hier. Was het geweld gerelateerd aan voetbal, Marokkanen of aan iets anders?

Moukaddim keilt aan met het idee dat het publieke debat opvalt door het benoemen om het benoemen zonder aanpak en oplossing: ‘Dit alles in de traditie van het typisch Hollandse debat: het benoemen van het probleem, daarna nog eens benoemen, dan op eigen borst kloppen voor het benoemen om tot slot over te gaan tot de orde van de dag.’ Mooi gezegd. Het idee dat het bij dit soort maatschappelijke verschijnselen vaak aan aanpak en oplossing schort lijkt juist. Maar benoemen in de zin van kwalificeren? Gesteld dat dat voorafgegaan wordt door observatie, analyse en een presentatiestrategie. Het lijkt erop dat Moukaddim in een retorische valkuil loopt door het benoemen af te willen zetten tegen het uitblijven van de oplossing. Daardoor mist-ie het wegkijken en ontkennen als eerste fase in het weglopen voor een oplossing. Daar gaat het al mis.

Moukaddim constateert ‘een schrijnend gebrek aan toezicht op sociale regels in de openbare ruimten‘. Zijn uitspraak dat ook Marokkaanse-Nederlandse rotjochies daar gebruik van maken, klinkt als understatement. Als weinig anderen rekken ze grenzen op. Moukaddim manoeuvreert voorzichtig, maar ook voorspelbaar in het vinden van een middenweg. Hij verbreedt de opvoeding naast de ouders tot ‘de school, de buurtwerker, de voetbal- of handbaltrainer, de buurman en buurvrouw, familieleden en eventuele hulpverleners.’ Dat er in de opvoeding van de eigen kinderen ‘óók een belangrijke rol [is] weggelegd voor de Marokkaans-Nederlandse ouders‘ klinkt ongeloofwaardig. Natuurlijk ligt er een rol voor de ouders. Bizar dat het gezegd moet worden.

Deze ouders mag volgens Hasib Moukaddim niet het verwijt gemaakt worden dat ze hun kinderen niet goed opvoeden: ‘Ouders proberen wel degelijk hun kinderen op te voeden door ze de juiste normen, waarden en liefde mee te geven.’ Maar hier verwart-ie goede bedoelingen met feitelijke opvoeding. Intenties of pogingen zijn wat anders dan ouders die hun kinderen in de gaten houden, zich in hun plaats stellen en ook praktisch met hun kinderen verbinden. Dat gebeurt in vrijwilligerswerk, huiswerk, ouderavonden, spelen op straat, achter het beeldscherm of de spelcomputer en overal waar opgroeiende kinderen hun ouders tegenkomen.

Moukaddim loopt op eieren en spreekt tegen diverse doelgroepen die hij niet van zich wil vervreemden. Zijn betoog verbreedt tot ondoorzichtigheid toe. Het klopt: ‘De Marokkaanse gemeenschap is onderdeel van de Nederlandse samenleving en dus is ‘jouw probleem ook mijn probleem en andersom’‘. Maar dat betekent niet dat de verantwoordelijkheid voor de opvoeding van deze kinderen door de hele samenleving gedeeld wordt. Ouders hebben de eerste verantwoordelijkheid. Als ze die om culturele of sociaal-economische redenen niet kunnen nemen, dan moet dat benoemd worden. Maar juist dat laat Hasib Moukaddim na. Ook hij denkt dat-ie iets kan benoemen zonder man en paard te noemen. Hij past in het typisch Hollandse debat van wegkijken.

Foto:  Opvoeden met de koran.

Voetbal, opvoeding, Wilders, Marokkanen, publiek debat en media

De Telegraaf van 4 december citeert voorzitter Marcel Oost van BuitenBoys: ‘Na het laatste fluitsignaal gaven vrijwel alle spelers de scheidsrechter een hand om hem te bedanken voor de leiding. Alleen de drie Marokkaanse spelers van Nieuw Sloten liepen naar onze grensrechter, trokken hem naar de grond en begonnen op zijn hoofd en nek in te trappen.’ Waren de drie spelers die de grensrechter trapten de enige Marokkaanse spelers uit het team en waarom greep niemand in als zo’n precieze reconstructie mogelijk is?

Is het belangrijk om te weten dat de drie jeugdspelers van Nieuw Sloten die afgelopen zondag de grensrechter van BuitenBoys doodtrapten Nederlandse Marokkanen waren? In de berichtgeving in bijvoorbeeld de NRC bleef dat feit ongenoemd. De media zoeken zich blijkbaar een weg tussen maatschappelijke taak, politieke correctheid, adequate berichtgeving en eigen verantwoordelijkheid. Moeten media het nou wel of niet melden?

Het niet noemen van de hele context gaf de PVV gisteren alle ruimte om over een ‘Marokkanenprobleem‘ te praten. De partij zegt: ‘De Nederlandse politiek en media zijn in een totale staat van ontkenning. Er wordt n.a.v. de dood van een grensrechter gesproken over een voetbalprobleem, terwijl dat het echte probleem verhult. “Het is geen exclusief voetbalprobleem maar een Marokkanenprobleem dat zich uit op straat, op school, in het winkelcentrum, op het voetbalveld” (..).’ De PVV kon deze analyse slijten omdat het als eerste ondubbelzinnig de achtergrond van de drie spelers en haar ‘oplossing’ voor het probleem combineerde.

Voordat de PVV erover begon bleef de achtergrond van de drie spelers niet ongenoemd, zoals het bericht in De Telegraaf bewijst. Nadat de PVV het gisteren oppakte kreeg het echter dynamiek doordat de PVV zich erover uitliet. Pas daarin zagen andere media als Elsevier, RTL of de NOS er een nieuwsfeit in. Omdat er geen andere analyse was die het feit van de Marokkaanse spelers noemde kon Wilders voor open doel scoren.

Geert Wilders schetst de tegenstrijdigheden door in een tweet te spreken over de daders, een Nederlands paspoort, retour Marokko en grenzen dicht. Hij dikt het aan en weet dat wat-ie zegt niet kan. Iemand kan een Nederlands paspoort niet zomaar ontnomen worden. Daartoe is zoiets als dienen in een vreemde krijgsmacht nodig, zoals de Spanjestrijders overkwam. Maar wat Wilders zegt wordt gehoord omdat de media en andere partijen de feiten niet noemen. Dat zwijgen van de media heeft twee ongewenste gevolgen. Zoals gezegd zet het de PVV op voorsprong bij gebrek aan tegengeluid. En media nemen hun lezers en kijkers niet serieus doordat ze informatie achterhouden die van belang zou kunnen zijn. Zelfs dat weten we nu niet eens zeker.

Foto: Bordje Voetbal Afgelast, de KNVB last het amateurvoetbal voor komend weekend af.