Onder het mom voor kunst in de openbare ruimte te kiezen, kiest het CDA Utrecht tegen de kunst

In het bericht ‘Kunst maakt mooier!’ van het CDA Utrecht komen twee ontwikkelingen samen. De eerste is dat de partij ondervertegenwoordigd is in de grote steden en de randstad. Zo haalde het CDA in Utrecht bij de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 5,34% en bij de landelijke verkiezingen van 15 maart 2017 5,48% van de stemmen. Landelijk schommelt het CDA rond de 12,5%. De tweede is de publicitaire schade die het CDA ondervindt door het bestuursakkoord in de provinciale staten van Brabant met de VVD, FvD en Lokaal Brabant. In dat akkoord is de gedeputeerde voor cultuur geschrapt en wordt een geleidelijke afbouw van de cultuur-subsidie ‘richting het nieuwe normaal van na 2023’ ingezet. Het CDA wordt landelijk verantwoordelijk gehouden voor het uitkleden van kunst en cultuur in Brabant. Deze twee ontwikkelingen versterken elkaar.

Men kan zich voorstellen dat het CDA Utrecht deze ontwikkelingen wil keren. De beeldvorming is het CDA mede door zwak leiderschap niet gunstig gezind. De partij wordt steeds verder naar de marge gedrongen in de randstad en in het bolwerk Noord-Brabant waar het ooit de lakens uitdeelde zit het volgens die weergave onder de knoet van radicale boeren van de FDF, de machtige VVD en FvD. Het CDA heeft in de randstad de aantrekkingskracht van een partij die met gelikte vormgeving de inhoud probeert op te krikken. Hoe het CDA Utrecht vanuit die positie van zwakte reageert maakt het bericht ‘Kunst maakt mooier!’ inzichtelijk.

Fractiemedewerkster Marlijn heeft een tekst gemaakt over kunst in de openbare ruimte. Ze kan uitpakken met de titel ”Kunst maakt mooier!’. Het kan niet anders dan worden opgevat als een reactie op het slechte nieuws over het CDA Brabant dat de kunst om zeep helpt helpen. Aanleiding voor het bericht is dat ‘het plan voor kunst in de openbare ruimte voor de komende vier jaar’ binnenkort in de Utrechtse gemeenteraad wordt besproken. Maar de tekst bevat onnauwkeurigheden. Zo zegt het graag ideeën van inwoners te gebruiken. Voor kunst in de openbare ruimte is dat allang de procedure en wordt inwoners altijd inspraak gegeven. Het is er juist een reden voor dat zoveel van dit soort openbare ruimte-projecten de eindstreep niet of slechts gehavend halen. Marlijn citeert haar fractievoorzitter Sander van Waveren die ineens een andere invalshoek heeft. Hij breidt de inspraak uit naar ondernemers. Wat daar de logica van is wordt in de tekst niet uitgelegd.

Zo kabbelt het bericht verder. De ene na de andere open deur wordt opengetrapt. Zoals het citaat van Van Waveren ‘kunstwerken moeten binding hebben met de buurt of plek waar ze staan’ en ‘ze moeten de plek écht opknappen’. Men zou bijna geneigd zijn om daar aan toe te voegen ‘raadsleden moeten binding hebben met de buurt of plek waar ze opereren’ en ‘ze moeten de plek écht opknappen’. Doen de raadsleden van het CDA Utrecht dat? Deze afdeling heeft blijkbaar de missie om met dit bericht de negatieve beeldvorming van het CDA als anti-kunst partij te neutraliseren en zo de electorale aantrekkingskracht te vergroten.

De paradox is dat het CDA Utrecht met deze marketing het omgekeerde bereikt van wat het boogt. Hoe gretig de afdeling ook probeert, het accentueert vooral de eigen onoprechtheid. Want deze afdeling is het niet om de kunst te doen, maar om de eigen profilering waarbij kunst wordt gebruikt. Kunst staat te ver af van het CDA om deze partij daar een geloofwaardig pleidooi voor te kunnen laten houden. Het CDA Utrecht begrijpt niet dat het door kunst als iets voor te stellen dat mooi maakt, het die kunst inlijft, temt en onschadelijk maakt.

Daarnaast mist het CDA Utrecht door de populariserende toon waarmee het eenduidig voor de inwoners kiest de essentie van wat kunst in de openbare ruimte is: een wirwar van belangen en een punt van strijd. Oud-museumdirecteur en kunstcommentator Rudi Fuchs hield in 1998 in de Utrechtse Stadsschouwburg een lezing over kunst in de openbare ruimte, zoals dit verslag in Trouw samenvat. Fuchs’ kritiek van toen is achterhaald. Kunstenaars hebben inmiddels eerder te weinig dan te veel vrijheid bij het realiseren van projecten van kunst in de openbare ruimte. Ze worden door commissies van deskundigen, ambtenaren en burgers gestuurd, beperkt en doodgemaakt. Onder het mom voor de kunst te kiezen, kiest het CDA Utrecht tegen de kunst.

Foto: Schermafbeelding van deel bericht ‘Kunst maakt mooier!’ van het CDA Utrecht, 12 mei 2020.

Politieke profilering Stedelijk Museum wordt minder geloofwaardig door samenwerking met commerciële geldschieters

Sinds 2006 is het Stedelijk Museum een zelfstandige stichting, voorheen was het een gemeentelijke instelling. Dat leidde in 1999 tot bezwaren in de raad over een sponsorcontract met autofabrikant Audi dat toenmalig directeur Rudi Fuchs had beklonken. Het werd een geruchtmakende zaak. Een bericht uit 1999 van de Volkskrant geeft aan hoeveel er sinds die tijd veranderd is: ‘Meer algemeen zet de raad ook vraagtekens bij de noodzaak van vergaande private inmenging in een gemeentelijk instituut.’ Dat was voor de verzelfstandiging. Nu is het Stedelijk Museum geen gemeentelijk instituut meer en is de vergaande private inmenging een feit. Dat blijft onder de radar. In 2006 kwam dat sponsorcontract van het museum met Audi er trouwens toch.

Siemens kondigt nu op haar website #artSmellery aan. Siemens: ‘het eerste project van een bijzondere samenwerking tussen Siemens Huishoudapparaten en het Stedelijk Museum Amsterdam. Een verrassende, zintuigelijke en indrukwekkende manier om kunst te beleven.’ Van 26 april 2017 t/m 7 mei 2017 mei kan #artSmellery in het Teijin Auditorium van het Stedelijk Museum Amsterdam ‘beleefd worden’ aldus de promotie van Siemens. ‘Van Gogh, Chagall en zelfs werken van Mondriaan zijn met geuren tot leven gebracht – alleen met het reukzintuig waarneembaar. Mis deze unieke kans om je kennis over kunst uit te breiden niet.‘

Het Stedelijk kreeg onlangs kritiek uit rechtse media over een reeks tentoonstellingen over het thema migratie dat bedoeld was om ‘tegenwicht te bieden aan het populisme’ aldus een persbericht van het museum. Nelle Boer nuanceert dat vandaag in een ingezonden brief in Het Parool. Hij zegt niet tegen politieke kunst te zijn, maar pleit ‘voor een eerlijk beeld van de grote verscheidenheid aan politieke ideeën onder kunstenaars’. De contacten met Audi en Siemens maken zowel de politieke profilering van het museum ‘als tegenwicht tegen het populisme’ als de kritiek erop vrijblijvend. Waar gaat het nog over als de politieke opstelling van het Stedelijk en directeur Beatrix Ruf aanstellerij lijkt te zijn die haaks staat op de marketing van het Stedelijk? De aanstellerij van de #artSmellery. Reden is wellicht dat de zakelijke en artistieke leiding van het museum zover uit elkaar zijn gegroeid dat ze ieder hun eigen weg gaan zonder dat er nog één geloofwaardig museum met een duidelijk smoel resteert. Op wie moeten bezoekers  zich richten die zich bekommeren om het Stedelijk?

Foto: Schermafbeelding bij bericht ‘#artSmellery: innovatieve kunst in het Stedelijk Museum’ van Siemens.

Wat doet ‘Opel’ in het Haus der Kunst? Over de geur van geld

Haus der Kunst in München, om de hoek bij de Engelse tuin. U weet het misschien wel, een instelling waaraan namen als Adolf Hitler, Entartete Kunst, Chris Dercon, Andreas Gursky, Thomas Ruff, Luc Tuymans en Okwui Enwezor zijn verbonden. Nu ook het automerk Opel en de Canadase rockster en fotograaf Bryan Adams met een vernissage van 23 tot 26 januari. Maar er wringt iets. Want op de site van het Haus der Kunst zijn de namen ‘Opel’, ‘Bryan Adams’ of ‘The ADAM by Bryan Adams’ niet terug te vinden. Ook niet bij de agenda of de tentoonstellingen. Alsof het Haus der Kunst zich schaamt voor het geld, de marketing en het vermaak met 250 gasten uit Film, Televisie, Mode, Media, Sport en Society die de officiële kunsttempel overspoelen.

Ter herinnering een bericht uit het nabije verleden, 1999 over toenmalig directeur van het Stedelijk Museum Rudi Fuchs en Audi: ‘De weerstand van de diverse fracties is niet alleen gericht tegen het contract met Audi, waarin de sponsor als tegenprestatie een vitrine met de nieuwste automodellen in het museum vraagt. Meer algemeen zet de raad ook vraagtekens bij de noodzaak van vergaande private inmenging in een gemeentelijk instituut.‘ De tijden voor kunst zijn in 15 jaar veranderd. Ook in booming München waar Opel zelfverzekerd het museum binnenrijdt. In een vermenging van privaat en publiek geld. De brute esthetiek van het geld wint.

Foto: ‘Bryan Adams setzt den Opel ADAM in Szene. Vernissage im Münchner Haus der Kunst 23.01.-26.01.2014 (©Fotos: Opel) ‘

Ambassadeur voor de stilte gevraagd. Tegen geluidshinder

De onlangs naar Amsterdam teruggekeerde oud-correspondente in Londen Hieke Jippes verbaasde zich er vorige week in de NRC over dat lawaai en niet stilte de norm is. Tot haar ongenoegen. Ze verwijt overheden de stilte niet te handhaven, maar zich over te geven aan de beoordeling dat stadsgedruis de norm is. Er is geen recht meer op ‘geen geluid’ want medewerkers van overheden begrijpen dat recht niet zodat het niet wordt gehandhaafd. Jippes hoopt op een woordvoerder voor de stilte zoals ze die in de Britse BBC-radiopresentator John Humphrys kende. Nodig in haar ogen is een Nederlandse Humphrys die opkomt voor de stilte.

Jippes’ woorden zijn een déjà vu, of liever een déjà entendu. Haar klacht heeft al zo vaak geklonken. En wordt onderbouwd met tientallen voorbeelden over muzak in liften en supermarkten, discodreunen of lawaai in de openbare ruimte. Sinds 1995 bestaat Stichting BAM (Bescherming Akoestisch Milieu). Met als doelstelling ‘afschaffing dan wel sterke beperking van alle onnodige, storende geluiden. Specifiek richt zij zich tegen alle opgedrongen aanhoudende muziek uit luidsprekers op straten, pleinen, in het openbaar vervoer en alle andere voor iedereen toegankelijke ruimten.‘ Het gaat er dus niet om alle uitingen van ‘storend geluid’ uit de samenleving te verbannen, maar om de bewustwording dat niet geluid, maar stilte de norm zou moeten zijn.

Het lijkt tegen dovemansoren gezegd. De site van Stichting BAM toont niet actueel. Initiatiefnemer Lia Verhaar kan blijkbaar de kar niet meer trekken. Is vechten voor stilte dan een verloren strijd? Nee, het is een kwestie van organisatie zoals ook Jippes suggereert. Het ongenoegen over het feit dat niet stilte maar geluid de norm is wordt breed gedeeld. Maar het moet wel een smoel krijgen. Zo herinner ik me als oud-donateur dat in nieuwsbrieven rijtjes bekende namen zich achter de doelstelling plaatsten. Trouw noemt in een stuk uit 2004 als comité van aanbeveling Wim de Bie, Kees van Kooten, Gerrit Komrij, Rudi Fuchs, Jan Mulder en Ivo de Wijs.

Er is ook de Nederlandse Stichting Geluidshinder. Het probeert ‘geluidshinder in Nederland zoveel mogelijk tegen te gaan‘. Het opereert op de achtergrond en oogt technisch-ambtelijk. Maar maakt geen verschil. Nodig is niet het tegengaan van geluidshinder, maar een omslag in het denken over wat geluid en stilte voor waarden zijn. Om te beginnen bij overheden die de normen stellen, opleggen en zouden moeten handhaven.

Nodig is een revitalisatie of actualisering van de doelstelling van Stichting BAM. Om die met de middelen van 2013 op te pakken. Zoals Hieke Jippes schrijft: ‘(..) het hoort zo te zijn, en het was ook altijd zo, dat een overheid zijn burgers juist beschermt in zoiets basaals als het genot van rust en stilte. In veel opzichten doet zij dat ook al: beperkt geroep van de top van de moskee, gematigd luiden van de kerkklok, stiltecoupés in de trein zijn daarvan allemaal voorbeelden.’ Wie wordt in Nederland de eerste ambassadeur voor de stilte?

Foto 1: Cone of Silence uit de tv-serie Get Smart (1965-1970). Met Don Adams als Maxwell Smart (links) en Edward Platt als chef.

Foto 2: Campagne Stop de Muziekte van Stichting Bam.

Van Sonsbeecks ‘Gemeente van Stilte’ zwijgt in stilte over censuur

Vanaf 19 januari ‘viert’ Annet Gelink op de groepsexpositie Chasing Rainbows het boek ‘Sessizlik Belediyesi / Municipality of Silence’ van Sarah van Sonsbeeck. Op 20 december 2012 werd het in het Stedelijk Museum gepresenteerd door Rudi Fuchs. De zoektocht naar stilte hangt in de lucht zoals ook uit een tentoonstelling in het Utrechtse Kuub blijkt. Schrijnend aan het boek is dat de zoektocht eindigt met censuur, of anders gezegd een subtiel gebruik van macht om te zwijgen. Een en ander geeft de publicatie een onvoorziene meerwaarde.

Eind 2012 wilde GroenLinks-kamerlid Liesbeth van Tongeren opheldering van het ministerie van Buitenlandse Zaken over een artikel dat uit dit door de overheid gefinancierde boek was geschrapt, aldus Nu.nl. ‘Sessizlik Belediyesi / Municipality of Silence’ kwam in opdracht van het Nederlandse consulaat in Istanbul tot stand. Het weigerde de publicatie te financieren tenzij een tekst werd verwijderd. Van Sonsbeeck is mede bekend door haar presentatie Informational Weather in het Van Abbemuseum waarin ze het politieke klimaat verbeeldt.

Het gewraakte artikel was van abortusactiviste Rebecca Gomperts van Women on Waves. ‘Door aan te dringen op de verwijdering van de tekst door Gomperts heeft het Consulaat de Nederlandse buitenlandse politieke mensenrechten agenda, die zich richt op vrijheid van meningsuiting, ernstig geschonden’, zo meent ze. Van Tongeren zei in december 2012 kamervragen te stellen om te weten te komen of er sprake van censuur is, maar heeft dit tot nu toe niet gedaan. Van Sonsbeeck erkent dat ze de afweging moest maken tussen het schrappen van het stuk van Gomperts en de inperking van de vrije meningsuiting op de koop toe te nemen, en het risico dat de volledige publicatie niet zou verschijnen. Van Sonsbeeck koos eieren voor haar geld.

De verantwoordelijkheid wordt door Buitenlandse Zaken bij de kunstenares gelegd: ‘In goed overleg tussen Consulaat-Generaal, de kunstenares en Turkse organisatie is besloten dat een dergelijke aanklacht niet past binnen dit kunstproject’, aldus een woordvoerder op Nu.nl. Maar het is bedenkelijk of zij zich wel zo vrij voelde. De opstelling van het Nederlandse consulaat in Istanbul roept veel vragen op. Waar is het bang voor?

Deze kwestie kent alleen verliezers. Buitenlandse Zaken die een kunstenares onder druk zet om een kritische tekst te schrappen. Sarah van Sonsbeeck die in theorie kritisch is over het politieke klimaat bindt in als haar project gevaar loopt. Liesbeth van Tongeren stelt geen kamervragen die ze zei te zullen stellen. Evenmin stellen andere Turks kritische partijen als de PVV of de VVD of het voor de meningsuiting en de kunst opkomende D66 vragen aan minister Timmermans. Turkije staat opnieuw te boek als een land waar veel mis is met de mensenrechten. En Rebecca Gomperts’ tekst wordt niet geplaatst in het boek. Daarom hier:

“How can you ask for silence when you actually offer a safe place to speak, here within but outside Turkey?

In no other country in the world are there so many journalists in prison, or is there such violation of the freedom of expression. As many as 5,000 criminal cases were pending against journalists at the end of 2011. Turkey increasingly filters opposition and pro-Kurdish media and imposes broad bans on websites. The government tries to influence court proceedings and uses pressure tactics to promote self-censorship. At least 76 journalists are in prison, 61 in direct relation to their work on terrorism or anti-state charges. Erdoğan himself publicly criticizes journalists and urges media outlets to discipline or fire critical staff members. He filed numerous high-profile defamation lawsuits. Turkey’s imprisonments of journalists surpass the next most repressive nations. Iran had 42 journalists in jail, Eritrea 28 and China 27.

How can you ask for silence when so many Turkish women are silenced by force?

At least 42 percent of women in Turkey experience physical and/or sexual violence by their husbands or partners at some point in their lives. The very few women who are brave enough to report to the police are humiliated and send back to violent husbands or family by the Law enforcement officers. Turkey’s family violence protection system is flawed and leaves women and girls across the country unprotected against domestic abuse according to Human Rights Watch.

How can you ask for silence when the government of Erdogan plans to make abortion illegal?

Four women who protested against the abortion ban have been taken to court and are charged with “assaulting police officers.” The prosecutor even demands up to three years in prison for the women.

Are those that finally want to break the silence and self-censorship also welcome on the bench in the garden of the Dutch consulate?

Prosecuted journalists, battered women and those seeking a safe and legal abortion will occupy your bench in the Dutch consular garden and become political refugees. Because Consular premises are also inviolable according to article 31 of the Vienna Convention on Consular Relations, they could actually seek asylum on your bench in the consular garden as Julian Assange did in the Ecuadorian embassy in London.

So why would they remain silent? They will not only speak or shout, they will amplify their dissident voice. Article 35 of the Vienna Convention on Consular Relations protects freedom of communication on the part of the consular post.  Although it is not allowed to install a wireless transmitter, they can still use a megaphone or broadcast over internet radio from your bench, so that everybody in Turkey can hear them. They can say everything, and still be safe.  They can reclaim their human rights in Turkey from the bench in the garden of the Dutch consulate. 

Instead of a Municipality of Silence, the bench will become a space for the freedom to decide over ones own body, freedom to think, freedom to express, freedom to be any gender, any minority, any oppressed; a space for dissent.”

Foto 1: Omslag Municipality of Silence van Sarah van Sonsbeeck.

Foto 2: Sarah van Sonsbeeck met Onno Kervers (Consul-Generaal in Istanbul) en Marja van Bijsterveldt (toenmalig minister van OC&W) zittend op de stilste Nederlandse bank in Istanbul. November, 2012. Credits: Titia Ex.