Tuinontwerp Oud-Amelisweerd is kwalitatief nog niet op orde

Uit de presentatie van bureau Copijn over de tuin van Oud-Amelisweerd blijkt dat tekst ondergeschikt is. Er staat geen zin in met een begin, midden en eind. Foto’s, schetsen, pijlen en citaten zetten de toon. Niet wordt duidelijk gemaakt wie eraan gewerkt hebben en wie ervoor verantwoordelijk zijn. Een landschapsarchitect met cultuurhistorische kennis, een architect zonder die kennis of een stagiaire? De expertise of juist het gebrek eraan blijken wellicht morgenavond uit de informatieavond over de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen.

Vanwege bijzondere cultuur- en natuurwaarden zijn de landgoederen op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. Evenals landhuis en koetshuis. Dat vraagt zorgvuldigheid omdat de monumenten beschermd zijn. De status van het schetsontwerp van Copijn is onduidelijk. Belangengroep De Vrienden van Amelisweerd is geschrokken van de voorlopige schets van het tuinontwerp: ‘In een tijd dat de gemeente in de stad aan bewoners vraagt hun tuinen vooral natuurvriendelijk in te richten, komt men met een tuinontwerp dat vooral uit een stenen voorplein bestaat. Wij roepen de gemeente en het MOA op hier nog eens goed over na te denken.’ Vraag is overigens of een exploitant als MOA iets over het ontwerp van een Rijksmonument te zeggen dient te hebben.

De Vrienden vinden dat de gemeente Utrecht onduidelijk is over de plannen, de uitvoering, de procedure en de inspraak. Gezien de hoge kosten vinden ze dat ongewenst. Omwonenden, belangengroepen en inwoners van Utrecht en Bunnik behoren in hun ogen volgens de normale gang van zaken inspraak te hebben.

De RCE is op afstand betrokken. In de procedure zijn historisch onderzoek en ontwerp uit elkaar gehaald. Mede om te voorkomen dat de beschrijving en de waardering van de historische gegevens worden beïnvloed door vooropgezette plannen of verborgen agenda’s van de opdrachtgever. Daarnaast gaat de RCE ervan uit dat onderzoekers inventiviteit en ontwerp vaardigheid missen om een goed inrichtingsplan te maken. Door historische onderzoekers/landschapsarchitecten wordt hier bezwaar tegen gemaakt. Een goed plan vraagt juist geen strikte scheiding tussen onderzoek en ontwerp. Samenwerking tussen historische onderzoekers en ontwerpers leidt in deze visie tot meer diepgang en betere resultaten. Voorzover niet verenigd in een persoon.

Bij een gescheiden traject is overdracht van onderzoeker naar ontwerper onontbeerlijk, maar niet afdwingbaar. Daar hapert de procedure. Dat lijkt zich nu te wreken. Bureau Copijn is los van het historisch onderzoek door ecologisch adviesbureau Maes en landschapsarchitecte Anja Guinée aan de slag gegaan. Werken aan een Rijksmonument stelt hoge eisen. Daarom is het gebrek aan afstemming dat zich nu voordoet onacceptabel.

Foto 1: Schermafbeelding van het schetsontwerp voorplein Oud-Amelisweerd door bureau Copijn.

Foto 2: Schermafbeelding van de kaart van de belangrijkste historische elementen als uitgangspunt voor een ontwerp door Anja Guinée in: ‘De tuin van Oud Amelisweerd – uitgangspunten voor inrichting en beheer‘, 2012. Historisch onderzoek in opdracht van de gemeente Utrecht.

Museum Oud-Amelisweerd nog steeds zonder goed onderbouwde exploitatiebegroting

Sinds vandaag is het voorstel Kredietaanvraag Museum Oud Amelisweerd van het Utrechtse college openbaar. Het college stelt de raad voor om 1,666 miljoen euro eigen geld beschikbaar te stellen voor Oud-Amelisweerd en het landhuis aan de Stichting Museum Oud-Amelisweerd (SMOA) in beheer te geven. De termijn moet in een gebruiksovereenkomst tussen Centraal Museum, SO Vastgoed en SMOA nog worden vastgelegd.

Het college laat zich slecht overtuigen door SMOA en geeft nog steeds gemengde signalen af. In een commissiebrief van 13 december 2011 kreeg dat vorm in het opnemen van een zogenaamde terugvaloptie. Nu in een kanttekening die zegt dat de exploitatieopzet van het museum ‘enige risico’s‘ blijft inhouden. Uit alles valt af te leiden dat het college de plannen van SMOA onvoldoende vindt. De gemeente moet er zelfs eigen eisen voor bijstellen. Zo worden ‘concrete eisen (..) van een goed onderbouwde exploitatiebegroting‘ uit de collegebrief van 31 mei 2011 in de toelichting gereduceerd tot ‘een exploitant met een sluitende exploitatie begroting‘. De ‘goede onderbouwing‘ laat het college in deze procedure vallen als harde eis.

Wat is de reden dat het college toch akkoord gaat met de SMOA die overduidelijk nog steeds geen goede onderbouwing overlegt? Stilzwijgend neemt het college deze beoogde exploitant op de koop toe. Utrecht laat het geld van de gemeente Amersfoort en sponsors voor zich werken. Over de aanpassingen aan het landhuis zegt het: ‘Ook bij een andere exploitant met een andere publieksfunctie zouden deze aanpassingen nodig zijn‘. Dit is de sleutelzin. Het gebrek aan overeenstemming zoals die uit de collegestukken en de SMOA-stukken blijkt is groot. Het college noemt de ‘Armando-collectie‘ geen enkele keer, de SMOA zwijgt niet over Armando die het presenteert als een panacee die zelfs haar ongezonde exploitatiebegroting zal genezen.

De cijfers van SMOA over bezoekersaantallen, inkomsten, exploitatie en dekkingsplan staan buiten de werkelijkheid en hebben weinig waarde in zichzelf. Ze dienen in de besluitvorming een kosmetisch doel. In vergelijking met de cijfers en de verantwoording uit 2011 van Amersfoort-in-C is er geen voortgang, maar achteruitgang geboekt. Cijfers zijn minder concreet geworden zodat de verwarring toeneemt. Zo redeneert de rekenschap van de bezoekersaantallen naar verwachtingen toe die uitblinken in stapeling en associaties, maar niet op feiten, vergelijkingen en tellingen gebaseerd zijn. Van een toegangsprijs voor volwassenen van 12,50 euro moet afgewacht worden of het realistisch en concurrerend is. Evenals van 100 kinderfeestjes per jaar.

De hoogte van de huur voor het landhuis van 49.000 euro verdient aparte aandacht van de raad omdat deze niet marktconform is. De huur voor het ensemble wordt 109.000 euro. Dit betekent dat De Veldkeuken voor het koetshuis 60.000 euro huur betaalt. Woordvoerder Jeroen Bosch zei najaar 2011 namens wethouder Lintmeijer dat Utrecht geen cent aan de exploitatie zou bijdragen. Nog op de raadsinformatieavond van 31 januari 2012 zei bestuursvoorzitter SMOA James van Lidth de Jeude rekening te houden met een huur van 100.000 euro. Nu blijkt dat De Veldkeuken meer betaalt voor het koetshuis dan SMOA voor het monumentale landhuis. Deze maatregel is een extra aanwijzing dat een goed onderbouwde exploitatiebegroting van de Stichting Museum Oud-Amelisweerd nog steeds ontbreekt en dat kosten op derden worden afgeschoven.

Foto: Subsidie aan de kunst

Protesteert GroenLinks ook tegen Museum Oud-Amelisweerd?

GroenLinks Utrecht roept onder de titel ‘Wandelen nu het nog kan!‘ op tot een protestwandeling op zondag 25 maart op landgoed Amelisweerd. Aanvangstijd 13.00 uur bij de ingang van Nieuw-Amelisweerd. Met de wandeling protesteert het tegen de bedreiging van dit gebied: Het is namelijk niet duidelijk hoe lang bewoners van Utrecht en omliggende plaatsen nog kunnen genieten van dit mooie stukje Nederland. GroenLinks ziet kabinetsplannen als de ‘forse‘ verbreding van de A27 als grootste bedreiging van dit natuurgebied.

Op de site van GroenLinks Utrecht lacht cultuurwethouder Frits Lintmeijer ons tegemoet. De man die er alles aan gelegen is om in rijksmonument Oud-Amelisweerd een Museum Oud-Amelisweerd te huisvesten als onderdeel van de Culturele Hoofdstad 2018. Als legitimatie daarvoor verdraait-ie zelfs de waarheid over het verleden en positioneert-ie zich als redder van het rijksmonument. Consolidatie en restauratie ervan worden echter zonder hem al sinds 1990 onder de hoede van beheerder Centraal Museum gefaseerd aangepakt.

Oud-statenlid voor GroenLinks Jos Kloppenborg en ‘Vriend van Amelisweerd‘ is initiator van de wandeling. Op een Raadsinformatieavond van 31 januari 2012  over het Museum Oud-Amelisweerd door de Gemeente Utrecht gaf-ie zijn grenzen aan: Een nieuwe functie moet specifiek passen binnen het karakter van het landgoed waar het wordt gerealiseerd. De nieuwe functie mag geen onevenredig grote publieksaantrekkende werking hebben. En het autoverkeer en de parkeerdruk mag niet of nauwelijks toenemen. 

Politieke partijen wegen af en stellen prioriteiten. Maar ze zijn niet altijd eenduidig. GroenLinks Utrecht bekritiseert de aantasting van de landgoederen door de geplande verbreding van de A27. Maar in 40.000 bezoekers per jaar aan een Museum Oud-Amelisweerd in een natuurgebied ziet het geen overwegend bezwaar. Het neemt het zelfs niet mee in de protestwandeling. GroenLinks Utrecht laadt de verdenking op zich dat het de kleur van de indiener van plannen bepalender laat zijn voor de afweging dan de plannen zelf.

Foto: Nieuw-Amelisweerd met zichtlaan

Koewaarheden, melkkoeien en koehandel bij Oud-Amelisweerd

Op 31 januari stond in het Utrechtse raadshuis het beoogde Museum Oud-Amelisweerd op de agenda van een raadsinformatieavond. Er waren meepraters, raadsleden en betrokken burgers, waaronder veel medewerkers van het Centraal Museum. Eerder die avond stond de verzelfstandiging van dat museum op de agenda. En een borrel na. Voor velen veruit het belangrijkste agendapunt. Niet alleen vanuit alcoholisch oogpunt, maar ook om contacten te leggen en gedachten uit te wisselen. Al met al een voor velen tamelijk succesvolle formule.

Cultuurwethouder Lintmeijer hield een gedegen inleiding, maar gaf op een essentieel onderdeel opnieuw een verkeerde voorstelling van zaken. Namelijk over het verband tussen verwaarlozing, cascoherstel, restauratie, openstelling en bestemming. Of het moedwil of misverstand is dat-ie steeds opnieuw de waarheid verdraait is onduidelijk. Het lijkt er sterk op dat-ie zijn keuze voor de huisvesting van de Armando Collectie achteraf geloofwaardigheid probeert te geven. Alleen degenen die de restauratie van dichtbij volgden weten dat de wethouder het verkeerd voorstelt. Anderen die het evenmin op de voet volgden praten hem gewillig na.

Zomer 2010 waren cascoherstel en restauratie zover gevorderd dat het moment was gekomen om serieus na te denken over een bestemming. De bestuursopdracht die Lintmeijer in 2010 aan CM-directeur Edwin Jacobs gaf wijst erop dat de restauratie in een volgende fase was gekomen. Ofwel, het dak is dicht, en verf, vloeren, plafonds, deuren en ramen hersteld. Deze feiten weerspreken niet het idee dat zorgvuldig gebruik het beste behoud is. Maar de keuze voor de Armando Collectie volgt er niet direct uit, zoals Lintmeijer suggereert.

Typisch aan zo’n raadsinformatieavond is dat meepraters hun tekst voorlezen. Slechts bevlogen sprekers komen  verder. Bestuursvoorzitter van de Stichting Museum Oud-Amelisweerd James van Lidth de Jeude gaf zijn optimisme diepte door te erkennen dat mislukking mogelijk is. Alleen met zijn verwijzing naar Chinese contacten leek het alsof-ie een Museum voor Chinoiserie aanprees. Kunsthistorica Lucia Albers deed iets wat tot nu toe geen enkele betrokkene deed. Zowel een behang-, buitenplaatsen-, Rococo-, Lodewijk Napoleon- of Chinoiseriemuseum vond ze een meer vanzelfsprekende ‘inwonende’ dan Armando. Ze sprak niet over een onsje meer of minder, maar plaatste kanttekeningen bij de combinatie Oud-Amelisweerd en Armando.

Meepraters Anneke Visscher (Buurtschap), Juliette Borggreve (Veldkeuken) en Yvonne Ploum (Armando Museum) behartigden goed hun belang. Jos Kloppenborg (Vrienden) stelde zich echter zo gouvernementeel op dat het leek alsof-ie in het overleg met de wethouder al tot afspraken was gekomen. Goede luisteraars konden trouwens opvangen dat Lintmeijer en Van Lidth de Jeude in dezelfde termen praatten (‘Horeca geen melkkoe’) en dezelfde accenten legden. Dat wijst op vooroverleg of bijzondere empathie tussen beide heren.

Hoe verder? In tegenstelling tot het debat in de Amersfoortse raad zijn Utrechtse raadsleden niet gebonden aan een akkoord. De besluitvorming is een vrije kwestie. Raadsleden mogen individueel beslissen, waardoor fracties verdeeld kunnen stemmen. Dat opent het perspectief op een zakelijke discussie. PvdA en D66 hoeven Lintmeijer niet te volgen. In Amersfoort leeft bij raadsleden van de collegepartijen D66 en Groen Links nog steeds ongenoegen omdat ze tegen hun zin in moesten stemmen met een bruidsschat van 1 miljoen euro en een slecht onderbouwd ondernemingsplan. Maar het college-akkoord telde daar zwaar. In Utrecht niet dus.

Foto: Zondagochtend in de herfst in Amelisweerd. Credits: L.W. Muller

Toekomstvisie landgoederen onzeker over Museum Oud-Amelisweerd

In de Toekomstvisie 2011-2013 Landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen wordt zijdelings ingegaan op de bestemming van landhuis Oud-Amelisweerd. Er bestaan plannen om de Armando Collectie daar onder te brengen omdat het huidige college van de gemeente Amersfoort het Armando Museum niet langer wil bekostigen. De visie beschrijft mooi het karakter van de landgoederen en de kansen voor de toekomst.

De Toekomstvisie ziet ruimte voor de landgoederen. Ontwikkeling binnen het herstel en behoud van de bossen is voorwaarde. De opgave is het vinden van het evenwicht tussen de cultuurhistorische, ecologische en recreatieve aspecten. Merkwaardig is trouwens dat hoewel Utrecht beheerder en gedeeltelijk eigenaar van de landgoederen is ze deels op Bunniks grondgebied liggen. Daarvan geven enkele kaarten een vervormd beeld.

De nota bevat nog meer onzekerheden. Zo zegt het op p.16 over Recreatie en landhuis Oud-Amelisweerd: ‘Het leegstaande landhuis krijgt na restauratie een museale functie.’ Dat roept twee vragen op. Wordt een onbewoond rijksmonument vol cultureel erfgoed correct beschreven met ‘leegstaand’? En waar komt de zekerheid vandaan dat het landhuis na restauratie een ‘museale functie’ krijgt? Op p.73 wordt de ontwikkeling van de museale functie van het landhuis trouwens een lage prioriteit gegeven. Dus niet echt noodzakelijk.

Op p.69 worden voorwaarden voor nieuwe functies omschreven. Deze moeten dienstbaar zijn aan de landgoederen. De functies moeten bij het karakter passen, niet tot aantasting leiden, zich voegen in de aard en historie, slechts tot minimaal extra autoverkeer leiden of enige extra parkeerdruk en geen onevenredige publieksaantrekkende werking hebben. Als voorbeeld wordt het gebruik van landhuis Oud Amelisweerd en Koetshuis als representatieruimte genoemd. Dit lijkt wat anders dan een museale functie. Hoe zit dat?

Wie de voorwaarden voor nieuwe functies legt naast het Onderneming- en huisvestingsplan van  een beoogd Museum Oud-Amelisweerd moet concluderen dat Toekomstvisie en plannen in hun huidige opzet niet overeenkomen. Want 40.000 nieuwe museumbezoekers vanaf 2016 en een groei van de bezoekers aan de Veldkeuken van 48.000 nu naar 80.000 of 90.000 heeft een onevenredige publieksaantrekkende werking. Het is aan de politiek om de voorwaarden van de Toekomstvisies 2011-2013 te aanvaarden of op te rekken.

Foto: Landhuis Oud-Amelisweerd. Credits Gemeente Utrecht

Amersfoort laat zich Oud-Amelisweerd inrommelen

Altijd lachen met de politiek. Op maandag zegt het A en op dinsdag B. Maar als het vertrouwen in de politiek afneemt dan is dat de schuld van de calculerende burger. Ik heb me afgewend van deze politieke partijen. Los van het feit dat slechts 2% van de bevolking er lid van is en ze alle functies in het openbaar bestuur voor zichzelf claimen. Met een variatie op de slogan van de Occupy-beweging over 1% haves en 99% have nots. 

In Amersfoort krijgt de soap rond het Armando Museum absurde trekken. Het college stemt ondanks alle bezwaren toch in met een miljoen bruidsschat. Coalitie noch oppositie zien trouwens veel in de onderbouwing voor een nieuw op te richten Museum Oud-Amelisweerd in een Bunniks rijksmonument. Maar ze willen zich er ‘niet in mengen’. De VVD speelt het het allerbelabberts. Woordvoerder Cultuur Hetty Hessels zegt op maandag het Armando Museum geen miljoen mee te willen geven en stemt er op dinsdagavond mee in.

Staat de Amersfoortse raad zich nog echte reflectie toe? Kansen om de opbouw van de Amersfoortse museumsector breed te bespreken zijn gemist. Nu dreigen claims van AiC en laat het college zich blijkbaar bang maken. Wie de openbare stukken terugleest ziet slechts intentieverklaringen en toezeggingen onder voorbehoud, maar nergens formele besluiten. De toekenning van het miljoen tekent dus een democratisch tekort omdat besluitvorming een projectie wordt van het voortraject. Da’s vanaf het begin het bestuurlijk falen geweest. Intenties en verkenningen wegen uiteindelijk zwaarder dan een open besluitvorming zonder last.

Met dit miljoen is de huisvesting van de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd nog niet definitief. Er is maatschappelijke tegenstand zoals van de omwonenden van de Buurtschap. Ze pleiten voor organische groei. Ook kunstliefhebbers zien weinig in de combinatie Armando en een 18de eeuws landhuis. Het zal van een onthutsende lelijkheid zijn. Erfgoedmensen verbazen zich over de logica om een publieksmuseum in zeldzaam erfgoed te huisvesten. Ethici verbazen zich over de bestuursopdracht van wethouder Lintmeijer die Edwin Jacobs bij zijn partner Ploum deed uitkomen. Utrecht moet in college en raad dit dossier nog afronden. Hopelijk weten zij wel tot een fundamenteel debat te komen. In Amersfoort is het tot nu toe niet gelukt.

Er is nog veel meer aan te merken op de huisvesting van de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd. Steeds weer wreekt zich het feit dat men niet begonnen is met een inhoudelijk debat over wenselijkheid, noodzaak en logica. Maar deze kritiek kent geen focus en geen forum. De politiek verzaakt haar maatschappelijke plicht en concentreert zich op zichzelf. En voelt zich immens belangrijk omdat het zichzelf vertegenwoordigt.

Foto: Draaimolen op de kermis

Bewoners Buurtschap Amelisweerd bepleiten passende groei

In het debat over de voorgenomen verhuizing van het Armando Museum naar Oud-Amelisweerd laten velen zich horen. Raadsleden, wethouders en hun woordvoerders, directie van het Armando Museum Bureau of Amersfoort-in-C en zelfs deze kritische blogger. Maar wat is de mening van de bewoners van de Buurtschap die de gevolgen van de veranderingen in hun dagelijks leven het meest zullen merken?

Hun stem heeft nog nauwelijks in de openbaarheid geklonken. Omdat de onderbouwing van de plannen voor het Museum Oud-Amelisweerd pas onlangs is gepubliceerd heeft de ‘Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen’ in reactie nu een persbericht naar buiten gebracht. Titel en inhoud blijven dicht bij de eigen werkelijkheid, maar geven bezorgheid over de ontwikkelingen weer: ‘Zorg om toekomstig Museum Oud-Amelisweerd.’ 

De Buurtschap is positief over de openstelling van het landhuis Oud-Amelisweerd, maar betwijfelt of het Armando Museum Bureau er een passende invulling aan zal geven. Beredeneerd vanuit een geleidelijke ontwikkeling van de landgoederen ziet de Buurtschap liever andere varianten uitgewerkt. Die kleinschalig zijn en organisch aansluiten bij de plek. De Buurtschap ziet geen meerwaarde in de combinatie landhuis en Armando omdat het geen meerwaarde voor de plek oplevert. Het ziet bij een kleinschalige variant het Centraal Museum als enige beheerder, zoals het dat sinds 1990 met kleinschalige openstellingen al was.

De Buurtschap zet vanuit de kennis van de omgeving vragen bij de onderbouwing door het Museum Oud-Amelisweerd zoals dat uit het ‘Ondernemings- en huisvestingsplan’ blijkt. Naar het idee van de Buurtschap is de aanname van het aantal bezoekers van een toekomstig museum slecht onderbouwd. Het is niet onderzocht. Maar de aanname van 40.000 bezoekers aan het museum en 90.000 aan de horeca vertaalt zich rechtstreeks in de exploitatie. En als dit aantal bezoekers gehaald wordt, dan is de omgeving niet geschikt te maken om parkeerdruk en transportproblemen op te vangen. Slechts met voorbijgaan aan het karakter.

Zorg van de Buurtschap is dat de concentratie van museum en horeca rond een nieuw Museum Oud-Amelisweerd het karakter van de plek aantast. Uiteraard kunnen bestuurlijk voorwaarden opgerekt worden, maar vraag is wat er dan uiteindelijk over blijft. Da’s niet alleen een zorg van de bewoners, maar ook van de stiltezoekers in dit natuurgebied. De Buurtschap maakt vanuit de bewoners de afweging tussen de groei die het Museum Oud-Amelisweerd voorstaat en een organische ontwikkeling van het gebied. En kiest overduidelijk voor dat laatste.

NB: Zie voor het persbericht van de Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen onder reacties

Foto: Charles Donker, Rhijnauwen, ets, 2000