Communicatieadviseurs vluchten in praten over vluchtelingencrisis. Zonder inhoud

Een bericht van Cyril Rosman in het AD: ‘Een steen door de ruit van een Syrisch gezin, een uitgebrande politieauto, een kogelbrief op het gemeentehuis en een dood varken aan een boom. De grimmige toon van het asieldebat brengt communicatieadviseurs in heel Nederland in verwarring. Ze kwamen vrijdag samen. ‘Alle regels die we kennen, werken nu niet meer. Dit is anders.’’ Overheden zitten met de handen in het haar en weten niet meer wat ze moeten doen. Beducht voor mondige en boze burgers die zich miskend voelen.

Opvallend aan de bijeenkomst is dat het op het niveau van ‘communicatieadviseurs’ besproken wordt. Met de suggestie dat de vluchtelingencrisis een kwestie van geven van informatie is. Ofwel, het nogmaals uitleggen aan de burger hoe het zit. Met het idee dat als dat goed gebeurt het wel goed komt. Maar dat is niet het geval.

Die opvatting tekent waarom het om twee redenen zo ontspoort in de relatie van burger en overheid bij de vluchtelingencrisis. De overheid wil praten en niet luisteren, en communicatie kan de inhoud niet vervangen. De burger wil in de besluitvorming meepraten over de inhoud en de overheid vergadert erover wat het moet zeggen om de vorm optimaal ‘over te brengen’. Het zijn twee werelden die volkomen langs elkaar heen gaan.

Het ziet er niet best uit als communicatie (of voorlichting, marketing, reclame of hoe het in bestuursjargon heet) het enige is dat overheden op dit moment te bieden hebben. Wel logisch omdat er over de inhoud geen overstemming bestaat en communicatie dus overblijft. Zelfs de contouren van de vluchtelingencrisis staan niet vast. Communicatie is niets anders dan de verbinding tussen zender en ontvanger, en geen wondermiddel dat de inhoud kan vervangen. Of de suggestie kan geven dat het de inhoud kan vervangen. Deze communicatie bij gebrek aan inhoud is zinloos en roept alleen maar meer onwil bij burgers op. Het is ontluisterend voor hun situatie dat overheden het denken te kunnen redden door met elkaar te vluchten voor de werkelijkheid.

Een burgemeester is er in de eerste plaats voor de burgers. Is dat de praktijk?

Een commentaar van Michael bij een artikel in Binnenlands Bestuur over het afscheid van de no-nonsense burgemeester Driek van de Vondervoort (CDA) van het Brabantse Bergeijk. Een gemeente die onsterfelijk werd gemaakt door George van Houts in Radio Bergeijk. Michael: ‘Spijker op de kop: ‘De burgemeester is er in de eerste plaats voor de burgers, niet voor de provincie of het rijk” (citaat uit de papieren BB). Bij zo’n uitspraak denkt je direct:: ” Dachten al de collega’s van Van der Vondervoort er maar zo over. Bv. die van Geldermalsen, Katwijk of Loon op Zand. Daar zitten helaas benoemde (!) bestuurders die precies het tegenovergestelde denken en doen. Desnoods met uitschakeling van het proces van democratische besluitvorming.’

Is het zo simpel? Burgemeesters moeten in de eerste plaats de belangen van de eigen inwoners en die van de gemeente behartigen, maar in veel gevallen gebeurt dat niet en behartigen burgemeesters ‘hogere’ belangen. Die van de landelijke overheid of van de provincie. Ja, zo doodsimpel is het. Bij een actueel onderwerp als de vluchtelingen hinken burgemeesters op meerdere gedachten. Ze denken teveel met de politieke partijen in Den Haag mee aan wie ze vaak hun functie te danken hebben. Daardoor zijn ze onder druk te zetten en niet meer vrij om te handelen. Dit pleit tegen een benoemde en voor een gekozen burgemeester die vooral de belangen van de burgers dient. Waarmee niet gezegd is dat een burgemeester -of: een college- geen rekening moet houden met hogere belangen. Maar deze mogen nooit op de eerste plaats gezet worden. Nooit. 

Referendum over associatie-overeenkomst met Oekraïne op zoek naar nuance

Gisteren werd de Oekraïense president Petro Porosjenko op staatsbezoek ontvangen in Den Haag door premier Mark Rutte. Van de weeromstuit sprong Rutte in de campagne-stand. Zijn eerdere afstandelijkheid over het raadgevend referendum dat Nederland wacht op 6 april 2016 wisselde hij in voor een pleidooi voor associatie met Oekraïne. Het Nederlandse kabinet dat de overeenkomst al geratificeerd heeft en af heeft laten kondigen in het Staatsblad benadrukte bij monde van buitenlandminister Bert Koenders dat het zich het recht voorbehoudt de uitslag naast zich neer te leggen. Het is immers een niet-bindend, raadgevend referendum.

Porosjenko meent dat het referendum over de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne koren op de molen van president Putin is. Zoals bekend voert het Kremlin een beleid dat er alles aan doet om de EU te verzwakken en steun geeft aan organisaties die daaraan dienstbaar zijn. Zoals extreem-linkse en -rechtse politieke partijen zoals Front National of Jobbik die als zand in de machine van de EU opereren en daartoe geld van het Kremlin krijgen. De nieuwssite GeenStijl dat deelnam aan de campagne GeenPeil en graag tegen gevestigde machten aanschopt werd er door sommigen ook van beschuldigd Putin te dienen. Op het artikel ‘Porosjenko: GeenPeil ‘koren op molen Poetin’’ antwoordde ik met volgende reactie (27-11-15 | 11:19):

President Porosjenko heeft gelijk. Of het nou wel of niet zo bedoeld is door de initiatiefnemers, het referendum speelt president Putin in de kaart. Ik vermoed trouwens dat ze het niet zo bedoelden, maar wel de strekking van hun actie onvoldoende overzien hebben. Of het mogelijk wel overzien hebben, maar als razende reporters vol bravoure het risico nemen dat ze meer overhoop halen dan ze zelf beseften.

Er past trouwens een onderscheid tussen GeenStijl en Thierry Baudet. De laatste heeft de eerste op dit spoor gezet. GS hobbelt mee.

Want GeenStijl moet als poot van TMG (De Telegraaf) constant aan de weg blijven timmeren om zich commercieel waar te maken. Net winstgevend of zelfs net verliesgevend -daarover verschillen de verklaringen van TMG- moet GS de vlucht naar voren nemen om zichzelf waar te maken. Ten koste van alles wat zich voordoet. Thierry Baudet probeert zich te profileren als conservatieve denker. Beide grepen het referendum aan ter eigen profilering. Daar is niets mis mee, maar het is jammer dat GeenStijl en Baudet dat niet gewoon toe willen geven en met ingewikkelde verhalen over democratie, invloedssferen en Rusland hun ware bedoelingen verhullen. Echte mannen zijn oprecht en komen eerlijk voor hun motivatie uit.

Inhoudelijk was de campagne van GeenPeil gebaseerd op verkeerde aannames waarvan het vanaf het begin duidelijk was dat ze niet klopten. Zoals het idee van een Russische invloedssfeer waarin Oekraïne zou liggen en waaraan het niet zou mogen of kunnen tornen. Klinkklare onzin. Een land van meer dan 40 miljoen inwoners wordt op deze manier mentaal aan een ander land overgeleverd. Wat zouden Nederlanders ervan vinden als andere landen zeiden dat ze zich in een Duitse invloedssfeer bevinden en dat Den Haag maar moet doen wat Berlijn over Nederland beslist? Net als de Oekraïners zouden Nederlanders een dikke middelvinger laten zien.

En een associatie-overeenkomst is geen lidmaatschap. De EU heeft vele associatie-overeenkomsten met vele landen, maar dat leidt niet automatisch tot een lidmaatschap van de EU zoals GeenPeil suggereerde. Zo’n houding van wantrouwen toont ook weinig zelfvertrouwen. Want Oekraïne kan nooit lid worden van de EU als de Nederlanders daar niet mee instemmen. En als ze het een slecht idee vinden dan blokkeren ze een aanvraag voor lidmaatschap. Maar met een associatie-overeenkomst heeft dat niks te maken.

Ik ben trouwens -zoals de kaarten nu liggen- voor een associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne, maar fel tegen een EU-lidmaatschap van Oekraïne. Want ik ben van mening dat de EU zich eerst moet hervormen door verdieping, dan naar verbreding te streven.

Foto: ‘Dutch Prime Minister Mark Rutte (R) receives Ukrainian President Petro Poroshenko at his official residence Catshuis in The Hague, the Netherlands, on November 26, 2015. AFP PHOTO / ANP / JERRY LAMPEN’

Hans Dieleman is blind voor politieke en verdrachtsrechtelijke aspecten van Oekraïne

Op The Post Online (TPO) dat ooit in reactie op Joop ontstond en sinds 2012 de huidige naam heeft kan iedereen een bijdrage plaatsen. Zo’n website zonder veiligheidsnet maakt TPO onvoorspelbaar en spannend. Het is intern tamelijk pluriform en dat is in het nog steeds verzuilde Nederlandse medialandschap bijzonder. Voor dat redactiebeleid verdient TPO hulde. Een bijkomstigheid is dat bijdragen die nog het meest een karikatuur van zichzelf zijn niet uitgefilterd worden. Dat maakt het vaak hoogst vermakelijk om TPO te lezen. Ook het opinieartikel ‘Redenen om tegen het samenwerkingsverdrag met Oekraïne te zijn’ van ‘Prof. Dr. Hans Dieleman‘ valt in de categorie vermaak. Tot en met de ondertekening: ‘hoogleraar social sciences (Sustainability, Art and Transdisciplinarity) verbonden aan de Autonomous University of Mexico City.’

Hoe vermakelijk ook, het artikel smeekt om een reactie door de eenzijdigheid en het metamodernisme dat zich uit in vrijblijvendheid, het losgezongen zijn van de realiteit en een linkse hoogleraar die de ideeën van een conservatieve denker omarmt zonder dat hij de strekking daarvan volledig lijkt te beseffen. Praten over politiek zonder nog politiek te willen nadenken in het reservaat van de cultuurrelativisten. Lachen of huilen?

Enfin, hier mijn reactie:

Een eenzijdig betoog dat alles koppelt aan economische belang en cultuurverschillen, en de termen soeveriniteit en territoriale integriteit ongenoemd laat. Anders gezegd, waar blijft het streven naar eigenheid van Oekraïne in zo’n verhaal dat alles opsluit in economische belangen en cultuurverschillen?

Wat Dieleman zegt is van een verregaand fatalisme en opportunisme en voor wie verder nadenkt met verschrikkelijke gevolgen. Vervang in zijn verhaal Rusland door Duitsland, en Oekraïne door Nederland. Zouden Nederlanders het accepteren als in Duitsland beslist zou worden over de koers van ons land, inclusief de behoefte van de Nederlanders om wel of niet lid te worden van de EU of de NAVO? Ik vermoed van niet. Maar waarom zouden Oekraïners dan wel moeten accepteren dat ze van het Kremlin geen eigen beslissingen over hun buitenlandse politiek zouden mogen nemen?

De observatie van Dieleman dat president Poetin het spel niet volgens de Westerse regels zou willen spelen is te simpel gedacht. Het is een miskenning van het feit dat Poetin alle internationale regels schendt. Zoals bleek uit de wereldbrede veroordeling in maart 2014 van de onrechtmatige bezetting van de Krim door de Russische Federatie in VN-resolutie 68/262.

De EU is trouwens bij uitstek een organisatie waarbinnen verscheidenheid en diversiteit een plek kunnen vinden. Finnen zijn geen Grieken, en Ieren geen Bulgaren, maar toch proberen ze binnen de EU hun cultuurverschillen te overbruggen. Hoewel dat niet altijd lukt, maar de intentie om de verschillen te overbruggen is onlosmakelijk onderdeel van de EU.

Het grootste gemis van het betoog van Dieleman is dat hij vergeet of bewust onder het tapijt veegt dat het succes van Oekraïne een veiligheidsprobleem is. Vandaar de niet aflatende druk vanuit de EU en de VS op de Oekraïense regering om nu eindelijk eens tempo te maken met de hervormingen. Het is in het grootste belang van de EU om stabiele buitengrenzen te hebben. Daarbij hoort een zich stabiliserend Oekraïne. Een nieuwe vluchtelingenstroom uit een land met een bevolking van meer dan 40 miljoen mensen richting EU is een politiek, economisch en strategisch schrikbeeld.

Ik ben voor het associatieverdrag met Oekraïne (en trouwens tegen iets wat heel iets anders is: EU-lidmaatschap van dat land) omdat het de hervormingsgezinden in dat land de nodige logistieke, financiële, juridische en mentale steun geeft om de samenleving en overheid te hervormen. Zonder de stok achter de deur van het associatieverdrag gaat dat stukken lastiger.

Ik ben het volledig oneens met Baudet omdat hij een onderwerp aangrijpt dat hem nauwelijks interesseert -zoals hij zelf heeft toegegeven- enkel en alleen om zijn pijlen op de EU te richten. Trouwens, geen slechte zaak, want ook de EU kan wel wat hervormingen gebruiken. Maar hoe iemand als Dieleman die zich als linkser beschouwt dan Baudet uitkomt bij het steunen van Baudet die het uiteindelijk te doen is om het herstel van de natiestaat en het ontmantelen van de supra-nationale EU geeft aan hoe het links van Dieleman in verwarring is gebracht en geen antwoorden op de concrete uitdagingen die de wereld stelt heeft die verder gaan dan abstracties over culturele waarden.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Redenen om tegen het samenwerkingsverdrag met Oekraïne te zijn’ van Hans Dieleman voor ThePostOnline, 16 november 2015.

Thierry Baudet blijft onzin verkopen over Oekraïne. Hoe serieus is dat?

Thierry Baudet is een publicist die zich er op voorstaat conservatief te zijn. Hij vindt dat de democratische rechtsstaat alleen kan functioneren binnen de context van de natiestaat. Supranationalisme, zoals dat onder meer in de Europese Unie tot uitdrukking komt, is volgens hem fundamenteel onverenigbaar met de democratische rechtsstaat. Die idee stuurt het denken van Baudet die met die gedachte ook anderen op sleeptouw neemt. Zoals onlangs de website Geen Stijl dat zich via de campagne Geen Peil sterk maakte voor een referendum over het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Het misverstand is dat de kritiek van Baudet niet zozeer Oekraïne betreft, maar de EU. Het referendum vraagt echter niet naar de hervorming of zelfs ontbinding van de EU, maar naar Oekraïne. Baudet gebruikt Oekraïne om z’n kritiek op de EU aan te scherpen. Dat had willekeurig welk ander land geweest kunnen zijn. Oekraïne (samen met Georgië en Moldavië) was toevallig het eerste land dat de mogelijkheid bood om een referendum over te houden.

Baudet is geen Rusland-, Oost-Europa- of Oekraïne-deskundige, maar meent zich wel verregaande uitspraken over Oekraïne te kunnen veroorloven. In bovenstaande tweet zegt hij dat Oekraïne geen natiestaat is omdat 20 van de 45 miljoen inwoners Russisch zouden zijn. Zelfs als Baudet daarmee Russisch-taligheid of etnische Russen bedoelt slaat hij de plank volkomen mis. Want vele etnische Russen of Russisch-taligen zijn voorstander van de eenheidsstaat Oekraïne. En zoals de kaart leert heeft het overgrote deel van Oekraïne het Oekraïens als moedertaal. Een taal die in de Sovjet-Unie stelselmatig werd onderdrukt en gekleineerd door de machthebbers die vanuit het Kremlin werden aangestuurd. Wat tot februari 2014 gebeurde voordat de Maidan-opstand daar een eind aan probeerde te maken. Zoals dat nu nog steeds in de Russische Federatie gebeurt in Tatarstan, Karelië, de Kaukasus en vele etnisch en taalkundig niet-Russische gebieden.

Waarom  Baudet de zogenaamde volksrepubliek DNR beschouwt als een van de Russische delen van Oekraïne is onduidelijk. De bewoners hebben zich daarover nooit vrij kunnen uitspreken, dus Baudet kan dat niet weten. Zelfs in de DNR is de meerderheid van de bewoners Oekraïens en voorstander van de eenheidsstaat Oekraïne. Laten we evenmin vergeten dat in voorjaar 2014 de leiders van de zogenaamde volksopstand in Donetsk Russen uit Moskou of Petersburg waren die als GRU- of FSB-officieren de zogenaamde burgeroorlog moesten coördineren. Maar zoals een leider van het eerste uur Igor Girkin achteraf teleurgesteld constateerde sloeg die inmenging vanuit de Russische Federatie niet aan en hield de bevolking van de DNR zich afzijdig.

Het is eerbaar dat Baudet zich verzet tegen de supranationale EU die volgens hem niet verenigbaar is met de natiestaat. Maar dat hij vervolgens allerlei onwaarheden over Oekraïne debiteert om zijn gelijk te halen, maakt hem ongeloofwaardig. Baudet zou zich beter uitspreken over zaken waarvan hij verstand heeft. De EU verdient wel wat impulsen om te hervormen. Over Oekraïne vertelt hij vooral onzin. Dat zand in de machine gooien is waarschijnlijk ontzettend aardig voor de achterban van Baudet, maar een waarheid is er niet mee gediend.

Foto 1: Tweet van Thierry Baudet, 6 november 2015.

Foto 2: Meest gebruikte moedertaal volgens de volkstelling van 2001 (blauw – Oekraïens, rood – Russisch, groen – Roemeens, blauw-groen – Krim-Tataars, oranje – Hongaars, paars – Bulgaars, geel – Gagaoezisch, cyaan – Pools, lichtoranje – Albanees).

Geen Peil was beter dicht bij huis gebleven voor campagne over referendum

Als het referendum over het associatieverdrag van de EU met Oekraïne er komt, dan wordt de ratificatie door Nederland opgeschort en kan het associatieverdrag formeel niet in werking treden. Vijf jaar geleden was de horizon voor lidmaatschap van Oekraïne 2020. Maar in vijf jaar tijd is Oekraïne mede door de oorlog weinig opgeschoten met regulering, de rechtsstaat en de aanpak van de corruptie. Voordat Oekraïne lid wordt moet het nog aan een lijst voorwaarden van regelgeving en handhaving voldoen. Het was wellicht constructiever geweest als de initiatiefnemers van het referendum zich gericht hadden op de hardheid van de voorwaarden die aan Oekraïne moeten worden gesteld. Dat er in het meest corrupte land van Europa veel winst te halen valt is duidelijk. Daarover valt te praten en die druk om te hervormen helpt de democratisch gezinden in Oekraïne.

Nu heeft Geen Peil met allerlei misinformatie over kosten die uit het associatieverdrag zouden volgen maar die daar niet uit volgen en West-Europese projecties over de Oekraïens-Russische oorlog vermoedelijk onbewust gediend als nuttige idioot voor Rusland en de democratisering van Oekraïne niet gediend. Het is jammer dat Geen Peil zo losjes en onnauwkeurig uit de heup schoot en niet in staat was om verschillende doelstellingen te combineren. Zoals democratisering in Oekraïne, de veiligheidssituatie van Europa, het terugdringen van de Russische agressie, de democratisering van de Europese instellingen en de machtsdeling met de burger. Want het raadgevend referendum dat sinds 1 juli 2015 bestaat is een prima nieuw democratisch instrument.

‘Als de meerderheid tegen de wet stemt én de opkomst is hoger dan dertig procent, dan moet de overheid de wet opnieuw in overweging nemen.’ zegt de toelichting. Gezien de belangen die er op het spel staan is het nu al in te schatten dat het niet aannemelijk is om te veronderstellen dat de Nederlandse regering tot een andere overweging gebracht wordt als het referendum geldig is en een meerderheid tegen de wet stemt. Dan staat Geen Peil met lege handen en heeft het het associatieverdrag van de EU met Oekraïne niet tegengehouden. En heeft het het ongenoegen over ‘de politiek’ eerder aangewakkerd dan geblust. Beredeneerd vanuit Geen Peil is dat jammer omdat het alle energie, prestige en creativiteit die het in de campagne heeft gestopt beter had kunnen besteden aan een dichter bij huis liggend onderwerp over de democratisering van Nederland of de EU.

Foto: Publiciteitsmateriaal campagne Geen Peil.

Reden waarom migratiepolitiek van de EU faalt: de geschiedenis

De keerzijde van het globalisme wordt niet evenwichtig betaald. Al sinds de 15de eeuw trekken Engelsen, Spanjaarden, Portugezen, Nederlanders, Russen, Japanners, Amerikanen en ander volkeren andere landen binnen. Kolonialisme of imperialisme werd het genoemd. Soms lag daarbij het accent op militaire, soms op culturele of economische hegemonie. Hoe dan ook gingen landen hun land te buiten om de ander uit te buiten. In het koloniserende land profiteerde niet iedereen daar in gelijke mate van, hoewel wel iedereen enigszins meeprofiteerde. De aandeelhouder, scheepsbouwer of wapenfabrikant behaalden het meeste nut.

In een artikel beschrijft Politico dat de migratiepolitiek van Europa om vijf redenen faalt. Angelsaksische media houden van lijstjes en opsommingen. Het bedoelt daarmee de EU, maar verwart dat steeds met het continent.

De EU is niet bij machte om snel te schakelen vanwege de complexe problematiek. Het zal wel dat het aanbod te groot is, een EU-leider ontbreekt die het voortouw neemt, het EU-establisment verdeeld is (Tusk tegenover Juncker), er een wig bestaat tussen volk en elite en er geen militaire oplossing is. Maar dat is niet de essentie.

De EU heeft geen antwoord door de geschiedenis die Europa haar eigenheid en diversiteit gaf. De paradox van een rijk verleden. De zesde reden is bepalend. Europa zit klem in haar verleden dat het heden blokkeert. EU- lidstaten hebben geen voor de hand liggende reactie op de migratiepolitiek omdat ze geen gemeenschappelijk verleden hebben. De EU of haar voorlopers bestaan nog geen 60 jaar. De verschillen van het verleden zijn nu te groot om tot een makkelijke oplossing te komen die verschillen tussen landen en binnen landen overbrugt.

Foto: Cartoon op FB-pagina Europe says OXI.

Liquid Feedback 3.0 is bruikbaar voor de democratie. Nu al

Nederland wordt niet alleen een participatiesamenleving als het aan de regering ligt, maar mogelijk ook een E-participatiemaatschappij. Wat dat inhoudt is de vraag. De Haagse wethouder Ingrid van Engelshoven (D66) nam op 28 januari het boek ‘The Principles of LiquidFeedback‘ in ontvangst. Drie dagen later werd het in Berlijn gepresenteerd. Een initiatief van de ‘Verein zur Förderung des Einsatzes elektronischer Medien für demokratische Prozesse‘. Een zaak van transparantie, communicatie, burgerschap, participatie en machtsdeling. Door de piratenpartijen is LiquidFeedback afgelopen jaren hoog op de politieke agenda gezet.

Hoe pakt de Nederlandse politiek dit Duitse initiatief op? Wethouder Van Engelshoven is welwillend, maar moet duidelijk nog wennen aan de vergaande strekking ervan. Ze denkt vanuit het bestuur en (nog) niet vanuit het belang van de burger. Ofwel, ze zit met haar gedachten nog in LiquidFeedback 1.0. Uit haar begeleidende woorden blijkt dat ze er nog niet meer dan een aanvulling op de democratie in ziet.

Binnenlands Bestuur doet verslag. Woorden schieten tekort. ‘Er is een toolkit e-participatie aan ambtenaren beschikbaar gesteld waarmee ze beleidstrajecten kunnen ondersteunen. Deze toolkit bevat nu vooral software die voor zichtbare en concrete projecten kan worden ingezet, zoals een moodboard waarmee kinderen een speeltuin kunnen ontwerpen en een budgetschuif waarmee bewoners samen een budget kunnen verdelen’. Commentaar overbodig, democratie als macramé.

De Nederlandse politiek moet nog wennen aan elektronische middelen die voor de democratie ingezet kunnen worden. Van Engelshoven ziet LiquidFeedback ‘op termijn als een zinvolle aanvulling voor de ondersteuning van een traditionele ‘inloopavond’. Het is een groeimodel, en ik denk dat we eerst moeten zorgen dat we voldoende hebben gewerkt met de huidige middelen uit de toolkit’. D66 dat ooit voluit voor staatkundige vernieuwing ging praat nu over ‘toolkit’, ‘beleidsparticipatie’ of ‘beleidstraject’. De Nederlandse Piratenpartij moet D66 maar eens uitleggen wat LiquidFeedback en E-democratie echt inhouden.

Foto: Illustratie bij ‘Online democratieplatform wellicht bruikbaar voor E-participatie‘ in Binnenlands Bestuur.

Museum Flehite en het noodlot van Amersfoort: anti-politiek

Een filmpje van Rabobank TV uit april 2013 over Museum Flehite valt te lezen als de aankondiging van een ramp. Als het noodlot dat als gevolg van een besluit van een hogere macht onafwendbaar is. Het lot slaat op enig moment toe omdat het in zijn aard ligt. In Amersfoort is die hogere macht geen verticale macht die als het ware achter de wolken huist, maar een gezelschap dat voortkomt uit de plaatselijke politiek en zich aan de normale democratische controle onttrekt. Een middelgrote gemeente met 150.000 inwoners is blijkbaar net groot genoeg om zo’n informeel netwerk in stand te houden, maar te klein om het te kunnen corrigeren.

De economische crisis kastijdt het land. Onder druk van lastenverzwaringen, belastingverhogingen en de zich steeds mondiger opstellende burgers kiezen op landelijk en gemeentelijk niveau colleges voor een eerlijke verdeling van de pijn. Handen aan het bed, blauw op straat of voeten in de modder worden gespaard terwijl sectorinstituten of voorwaardenscheppende instellingen worden gekort of gesloten. In Amersfoort is dat besef nog onvoldoende doorgedrongen. Laat de burger zich er onvoldoende horen en blijft-ie te braafjes?

De gemeente Amersfoort faalt vaak in de uitvoering omdat het blijft steken in een papieren werkelijkheid van beleidsplannen. Met het Eemhuis of grondaankopen waarmee trouwens veel gemeenten door overmoedigheid de fout in zijn gegaan. Doorgaans hebben niet eens de goedwillende politici in de raad, maar het gezelschap achter de schermen het voor het zeggen. Tegen de schijndemocratie is geen oppositie mogelijk. Of correctie.

Het filmpje is illustratief voor de gesloten bestuurscultuur waarin taken en verantwoordelijkheden niet goed gescheiden zijn. Wie heeft het laatste woord? In de kunst is er de koepel Amersfoort-in-C (AiC) waarvan het bestaan in rijkere tijden verdedigbaar was, maar dat allang niet meer is. Het afgenomen volume rechtvaardigt geen bovensteuning meer. Daarbij komt dat AiC een op afstand gezette instelling is waarover de raad niets te zeggen heeft. Feitelijk beslist een partner van advies- en managementbureau BMC dat Amersfoort jaarlijks nog steeds voor zo’n 17 miljoen euro diensten laat inhuren. Dat wordt verkocht onder de slogan: ‘Meer Zelfstandigheid, Minder Overheid‘ die vooral de politiek verzwakt. En er bijvoorbeeld de voorwaarden voor creëerde dat het in Amersfoort gevestigde Armando Museum naar een rijksmonument in Bunnik kon verhuizen met een politieke besluitvorming waarin begin en eind van de procedure werden omgewisseld. 

BMC en een type als oud-burgemeester Albertine van Vliet (D66) die zelf AiC opgetuigd heeft en nu in het bestuur zit, houden de illusie in stand dat zo’n koepel ook nu nog verstandig is. De oppositie krijgt er geen vinger tussen omdat de besluiten achter de schermen worden genomen. Of worden voorgekauwd. Dus als straks medewerkers van een Amersfoorts museum gekort of ontslagen worden dan is dat niet omdat het onafwendbaar is. Hoewel dat zo zal worden medegedeeld. Maar omdat een illuster gezelschap dat onder elkaar beslist. Vanwege hun eigen economisch belang, reputaties die samenhangen met ooit genomen besluiten en een gevoel van belangrijkheid om de hotemetoot te kunnen spelen. Als in een gevangendilemma zwijgen ze samen om er beter van te worden. Deels buiten de echte politiek om, deels ermee verknoopt.

Foto: Paulus Bor, Aanbidding der koningen, 1634, Collectie: Museum Flehite, Amersfoort.

Rutte’s welkom van de participatiesamenleving is niet inhoudelijk

Uit de Troonrede die de koning namens de regering uitsprak blijkt dat de verzorgingsstaat geprivatiseerd wordt. VVD en PvdA laten Willem-Alexander spreken over een ‘participatiesamenleving‘: ‘Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.’

Onduidelijk is hoe het tekort van de overheid zich verhoudt tot de afbraak van de verzorgingsstaat en de participatie van de burgers aan de samenleving. Wat hebben het een en het ander met elkaar te maken? Als de burgers mondiger, zelfstandiger, geïnformeerder, beter opgeleid en betrokkener worden zoals de regering meent, wat is dan de maatregel van het kabinet-Rutte om deze burgers meer te betrekken bij de samenleving?

Dat zou goed kunnen door ze mee te laten delen in de macht en ze eigen verantwoordelijkheid te geven in de besluitvorming. Zodat hun burgerschap wordt geactiveerd en burgers echt aan de samenleving kunnen deelnemen. Zodat ze meer zijn dan klant van de overheid of een sta in de weg bij het terugdringen van het overheidstekort. Die maatregel ontbreekt. De woorden over de participatiesamenleving die de koning mocht uitspreken klinken daarom plat, vals en ongeloofwaardig. Opnieuw schiet de bijziende visie van Rutte tekort.

Foto: Transformatie (omsmelten van iets waardevols in iets anders). Joseph Beuys, Wandlung, Documenta 7, 1982.