Vergelding en afrekening bestaan niet alleen in de populaire cultuur, maar ook tussen landen. Dat zijn serieuze zaken.. Maar jammergenoeg weten we er niet altijd het fijne van.
Neem nou het bombardement op het Finse Oulo op 21 februari 1944. De datum doet ertoe. Bovenste foto toont de verwoestingen. Oulo brandt. Wie had dat bombardement uitgevoerd? Sovjets of Duitsers? Aan de brand is het niet af te lezen.
Duitse troepen hadden oorlogsziekenhuizen in Oulo. Het westelijk gelegen Oulo lag ver van het Sovjet-Finse front en was een stad waar militairen met frontdienst op adem konden komen. De Sovjets bombardeerden Oulo.
Toen Finnen en Sovjets op 19 september 1944 een wapenstilstand sloten verlieten de Duitse militairen vreedzaam Oulo. Maar daarmee was de oorlog nog niet ten einde.
Tussen september 1944 en april 1945 waren de Finnen in oorlog met de Duitsers. In de zogenaamde Laplandoorlog, in Noord-Finland. Daarom doet de datum van het bombardement op Oulo ertoe.
Vergelding en afrekening wordt dat altijd afgerond? Terugtrekkende Duitsers maakten zoveel mogelijk kapot, maar werden verslagen. De provinciale hoofdstad Rovaniemi werd volledig afgebrand door de Duitsers. De Duitse generaal Lothar Rendulic werd door de geallieerden aangeklaagd maar vrijgesproken tijdens de processen van Neurenberg.
De vereffening was dat de Duitsers in april 1945 Finland werden uitgejaagd. Revanche kregen de Finnen niet. Het recht is niet altijd eerlijk.
Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 29 juni 2011.
Ooit vroeg de eigenaar van een Brugs jazzcafé wat ik wilde horen. Nog in de tijd van de elpee. Bird with Strings antwoordde ik. Hij legde Laura op zijn Dual. De versie van zomer 1950. Charlie Parker met Strings was toen zo populair dat de studioband een working band werd en het tot in Carnegie Hall bracht. Ik bestelde nog een trappist.
Laura is film en song. De film noir van Otto Preminger uit 1944 met Gene Tierney en Dana Andrews was er het eerst. David Raskin maakte een jaar later de muziek, Johnny Mercer de lyrics. Film en song, Bird en Frank Sinatra, Woody Herman en Dick Haymes lopen door elkaar. Daar tussendoor loopt Laura. Dat is de Amerikaanse cultuur waar alles op een hoogtepunt samenwerkt en dromen verkoopt. Zo ontstaan standards.
Laura is the face in the misty lights Footsteps that you hear down the hall The laugh that floats on a summer night That you can never quite recall
And you see Laura on the train that is passing through Those eyes how familiar they seem She gave your very first kiss to you That was Laura but she’s only a dream
1944: Dana Andrews puts the spotlight on Gene Tierney during the interrogation scene of the film noir, ‘Laura‘, directed by Otto Preminger.
Het is nog niet zo makkelijk om te bepalen wat we hier zien. Het is duidelijk dat het militairen betreft. De militair rechtsonder schrijft op een kist en noteert klaarblijkelijk gegevens. Hij heeft een Amerikaans uniform aan. Hij is dus een Amerikaan. Een G.I. .
De twee mannen die voorin de rij staan om hun gegevens te laten noteren hebben Duitse uniformen aan. Het zullen dus wel Duitsers zijn. Maar is dat wel zo? Opvallend is dat de tweede man in de rij de eerste jonge man met een Aziatisch uiterlijk kritisch bekijkt.
Misschien geeft het bijschrift bij deze foto duidelijkheid. De National Archives Catalog zegt: ‘Dismay and loneliness is written on the face of this young Japanese man, wearing a Nazi uniform, in a roundup of German prisoners on the beaches of France. The Japanese man is giving his name and number to an American Army captain.’
De eerste man in de rij zou dus een jonge Japanse man zijn die een Nazi-uniform draagt. Een uniform van de Duitse Wehrmacht wordt een Nazi-uniform genoemd. Doorgaans denkt men tegenwoordig bij dat laatste eerder aan de zwarte uniformen van de SS.
Een ander item van dezelfde foto in dezelfde National Archives Catalog geeft een andere omschrijving: ‘Photograph of Captured Japanese Soldier Wearing Nazi Uniform‘. De eerste man in de rij zou dus een gevangen genomen Japanse soldaat zijn die een Nazi-uniform draagt.
Hoe kan een Japanse soldaat een uniform dragen van een vreemde krijgsmacht? Hoe een Japanse soldaat een Japanse soldaat kan zijn in een uniform van de Duitse Wehrmacht is onduidelijk. Hoe kan iemand tegelijk in twee legers dienen? De eerste man in de rij in Duits uniform is toch geen Japanse soldaat?
Het wordt er weer anders op als we het oorspronkelijke bijschrijft achterop de foto lezen. Dat heeft als titel ‘Jap in Nazi uniform captured‘. Er wordt niet gezegd dat het om een Japanse soldaat gaat, zoals de titel bij de foto zegt. De oorspronkelijke beschrijving en de publiciteit over deze foto lopen uiteen.
Dat er ontzetting en eenzaamheid (‘Dismay and loneliness‘) op het gezicht van de jonge Japenner zouden zijn af te lezen is een te vrij interpretatie van dit beeld. Hij lijkt eerder tamelijk gelaten en vlak de procedure te ondergaan. Ook nog eens in het besef dat hij op de korrel genomen wordt door een oorlogsfotograaf van de Coast Guard.
De term ‘Jap‘ wordt door Japanners opgevat als scheldwoord. Als teken van minachting. De Japanse man wordt in het oorspronkelijke onderschrift (‘caption‘) correct omschreven als Duits (krijgs)gevangene. Onjuiste toevoegingen zijn interpretaties die afbreuk doen aan de foto en de situatie die de fotograaf vastlegde. Op het Normandische invasiestrand in 1944.
Te vrije, verwarrende en onjuiste interpretaties in bijschriften zouden uit archieven verwijderd moeten worden. Ze zijn alleen van belang om de verdraaiing van de feiten van toen te archiveren. Maar ze zitten de oorspronkelijke bronnen in de weg.
Lijkt deze foto vooroordelen te bevestigen? Het is een beeld van de bevrijding van Parijs. Datum is 26 augustus 1944. De titel luidt: ‘Portret van kolonel Jean-Stanislas Rémy (1899-1955), commandant van het 1ste Marokkaanse marsregiment Spahis (1ste RMSM) van de Leclerc-divisie, Place de l’Hotel-de-Ville, 4e arrondissement, Parijs.’ Het 1ste squadron van de RMSM bezat tanks en halftrack (rupsvoertuig) infanterie met anti tank kanonnen. Dit verkenningsregiment was een belangrijk en sterk opgetuigd onderdeel.
Kolonel Jean Rémy overleed in 1955 aan zijn verwondingen die hij in de Tweede Wereldoorlog had opgelopen. Op deze foto ziet zijn gezicht er zwaar geschonden uit. Hij werd verschillende maten onderscheiden. Zijn loopbaan volgde de Franse militaire expansie in de 20ste eeuw, van Tunesië, Syrië, El Alamein, Normandië en Berchtesgaden, Duitsland tot Algerië. Dit regiment met Marokkaanse militairen is daar een teken van. Twaalf jaar later werd Marokko onafhankelijk van Frankrijk. Kolonel Rémy was een ijzervreter die respect afdwong.
Wat doet de spahi met zijn hand? Wil hij zijn kolonel voor de foto op een symbolische manier hier voor het Parijse stadhuis feliciteren met de inname van Parijs? Het lijkt alsof de hand botweg geweigerd wordt, maar waarschijnlijk ziet Rémy de hand niet en staart hij onbestemd voor zich uit. Vol gemengde gevoelens want twee weken daarvoor had hij bij gevechten in het Forêt d’Écouves in Normandië zijn 18-jarige zoon Roger verloren die ook deel uitmaakte van dit onderdeel. De bevrijding van Parijs is een tussenstap op weg naar een volgende tussenstap. Fotograaf Jean Séeberger uit een dynastie van fotografen maakt het beeld compleet. Zijn familie was afkomstig uit Beieren, er is een kolonel met een Poolse moeder die in Polen was opgegroeid en trouwde met een vrouw met de Russische naam Anastasia Merkoulov en er zijn de Marokkaanse militairen.
Foto: Gebroeders Séeberger, waarschijnlijk Jean, ‘Libération de Paris – 26 août 1944 – Portrait du colonel Jean-Stanislas Rémy (1899-1955), commandant du 1er régiment de marche de spahis marocains (1er RMSM) de la Division Leclerc, place de l’Hôtel-de-Ville, 4ème arrondissement, Paris.’ Collectie: Musée Carnavalet, Histoire de Paris
Zelfs als Oekraïne niet had gewonnen, dan had de Russische Federatie nog niet gewonnen. Australië dat nu als tweede eindigde zou dan hebben gewonnen. Dus het argument van sommige Russen over een vermeende gemanipuleerde jurering van het Eurovisie Songfestival is op z’n minst onvolledig en niet de enige verklaring.
Sommige Russen suggereren nu dat Oekraïne meer vrienden in Europa heeft dan Rusland. Maar dat is nog maar helemaal de vraag. Toen in 2014 de Russen de Oekraïense Krim bezetten bleef het Westen tamelijk stil op wat voorzichtige sancties na. De VS en het Verenigd Koninkrijk kwamen hun garanties van het Boedapester Memorandum 1994 niet na. Met ook een garantie van Frankrijk. Maar als Oekraïne werkelijk meer vrienden in Europa heeft, dan moeten Russen zich afvragen waarom ze bijna al hun Europese vrienden hebben verloren.
Nog geen vier jaar geleden waren de relaties tussen het leiderschap in het Kremlin en de leiders van de EU-lidstaten redelijk goed. Vooral tijdens het presidentschap van de liberaal gezinde Dmitri Medvedev die het redelijk kon vinden met president Obama en Europese leiders. Maar die relaties verslechterden snel vanaf najaar 2013 door de druk van president Putin op de toenmalige Oekraïense president Viktor Janoekovitsj om geen associatie-overeenkomst met de EU te sluiten. En daarna ging het bergafwaarts door de Russische bezetting van de Krim, het beginnen van een oorlog in de Donbas en het neerhalen van de MH17 in juli 2014. En door de snel verslechterde mensenrechten en het hardhandig optreden tegen oppositie en kritische media.
Geen land kan in welke competitie dan ook met gegarandeerd succes vooraf de overwinning claimen. De reactie van sommige Russen dat ze bestolen zouden zijn is dan ook dwaas. Zelfs Cliff Richard kon niet winnen in 1968 en 1973 hoewel hij een ster was en huizenhoog favoriet. Wellicht werd hem in 1968 de overwinning ontstolen door toedoen van de Spanjaarden. Dat is de terugkerende logica van het Eurovisie Songfestival. Het gaat niet alleen over populaire muziek, maar ook over de goede relaties tussen landen. Over de factor om een vertegenwoordiger van een ander land iets te gunnen. En over landen om zich in zo’n gunstige positie te manoeuvreren. Als delen van de Russische bevolking zich nu in de steek gelaten en tekort gedaan voelen door Europa, dan moeten ze hun leiders vragen hoe het zover heeft kunnen komen. Die vraag is aan de orde.
Update 15 mei 2016: Oekraïne heeft het Eurovisie Songfestival 2016 gewonnen met een politiek getinte song.
Oekraïne stuurt Jamala, artiestennaam van Susana Jamaladinova naar het Eurovisie Songfestival in Stockholm met het lied ‘1944’ over de deportatie van Krim-Tataren door de Sovjet-Unie. Ze won de nationale competitie door de publieksstem. De tekst is in het Engels en Krim-Tataars, een Turkse taal. De song bevestigt de trend van het politieke lied als subgenre met verwijzingen naar de eigen geschiedenis. Zo kwam voor Armenië de gelegenheidsgroep Genealogy in 2015 met het lied ‘Face the Shadow’ over de Armeense genocide in 1915.
Turkije dat de Armeense genocide ontkent had weinig mogelijkheden om dat te verhinderen doordat het onder druk van de islamitische regering van president Erdogan zich afkeert van Europa en sinds 2012 niet meer meedoet aan het Eurovisie Songfestival. Maar met de Russische Federatie dat wel meedoet is het dit jaar anders. In de Duma gaan stemmen op om de organisatie te verzoeken Jamala te verhinderen deel te nemen omdat het erop gericht zou zijn de Russische Federatie ‘te steken’. In een bericht doet Ukraine Today verslag.
De regels van het Eurovisie Songfestival zeggen in 1.2.2 (h) ‘No lyrics, speeches, gestures of a political or similar nature shall be permitted during the ESC. (..). No messages promoting any organization, institution, political cause or other, company, brand, products or services shall be allowed in the Shows and within any official ESC premises (..). A breach of this rule may result in disqualification.’ De officiële presentatie van ‘1944’ door Jamala op het You-Tube kanaal van de Eurovisison Song Context zoals deze uitgevoerd zal worden in Stockholm mist de verwijzingen uit bovenstaande video naar de deportaties en het optreden van de Sovjet-autoriteiten. Het bevat eerder een humanistische, dan een politieke boodschap. Daarom valt niet in te zien dat een verbod op verzoek van de Duma kans maakt omdat er formeel geen regels overtreden worden.
De subtext van de video is explicieter en heeft een politieke boodschap. Maar omdat de video formeel niets met de officiële presentatie van Jamala te maken heeft kan de zangeres noch de Oekraïense delegatie daarop afgerekend worden. De video is een montage van de audio track van ‘1944’ met fragmenten uit de film Haytarma (‘Хайтарма’) van Viktor Borisov uit 2013 over de deportatie van de Krim-Tataren door de Sovjets in het dorp Alupka op 18 mei 1944. Zie hier de volledige film op YouTube. Met na 51’’ de video-fragmenten.
When strangers are coming… They come to your house, They kill you all and say, We’re not guilty not guilty.
Where is your mind? Humanity cries. You think you are gods. But everyone dies. Don’t swallow my soul. Our souls
Yaşlığıma toyalmadım Men bu yerde yaşalmadım Yaşlığıma toyalmadım Men bu yerde yaşalmadım
We could build a future Where people are free to live and love. The happiest time.
Where is your heart? Humanity rise. You think you are gods But everyone dies. Don’t swallow my soul. Our souls
Yaşlığıma toyalmadım Men bu yerde yaşalmadım Yaşlığıma toyalmadım Men bu yerde yaşalmadım
Foto: Still uit film film Haytarma(2013)van Viktor Borisov.
Alleen voor liefhebbers. Cultuurgeschiedenis. Modernistisch en nostalgisch tegelijk. Afleidende abstractie van de Brits-Poolse publicist Stefan Themerson en zijn vrouw Franciszka. In een bijzonder jaar: 1944/45. Wat zegt het ons? Herinneringen aan de rimpelingen van Olafur Eliasson. De films van Hans Richter. De City Symphonies uit het interbellum. En 10 jaar later van Alain Resnais: ‘Toute la mémoire du monde‘ (1956) over de Franse Nationale Bibliotheek. Europa lijkt economisch een verloren continent, maar heeft een rijke cultuur. Dwars zoals het uitkomt. En zoals het hoort. Luister. En kijk. Dit zijn we zelf. Ondanks de waan van de dag.
George Knight 