QAnon of Biblebelt? Een gesloten orthodox-christelijk wereldbeeld heeft alle kenmerken van een sekte, maar wordt niet zo genoemd. Waarom niet?

Schermafbeelding van deel artikel ‘Inwoners Staphorst laten zich stiekem vaccineren‘ van RTL Nieuws, 23 oktober 2021.

Twee prominente berichten die vandaag het nieuws halen hebben op het eerste gezicht niets met elkaar te maken, maar bij nader inzien wel. Ze roepen de vraag op wat een sekte is. Waar gaat sociale dwang, ofwel dwingende machtsuitoefening van de gemeenschap over in een gesloten waardesysteem waaruit geen ontsnappen mogelijk is?

Het eerste bericht gaat erover dat inwoners van het orthodox-christelijke Staphorst zich in het geheim laten vaccineren omdat ze ‘doodsbang’ zijn voor het oordeel van de gemeenschap. Een van oorsprong Afghaanse, niet gelovige huisarts gaat stiekem bij deze inwoners langs. De gemeenschap dwingt de gelovige inwoners zich uit religieuze redenen niet te laten vaccineren voor COVID-19, maar ze willen zich vanwege gezondheidsredenen wel laten vaccineren. dat kan dus alleen in het geheim.

De ironie is dat strijdbare anti-vaxxers de overheid deze dwang verwijten waar ze in praktijk elkaar mee gijzelen. De overheid in Den Haag is de bliksemafleider die verwijten gemaakt wordt die in wezen bedoeld zijn voor de buurman of geloofsgenoot. Maar die door onmacht en sociale druk niet openlijk aan de eigen kring gericht kan worden.

Schermafbeelding van deel artikel ‘Inwoners Staphorst laten zich stiekem vaccineren‘ van RTL Nieuws, 23 oktober 2021.

Het tweede bericht gaat over de 72-jarige kungfu-leraar René L. die dertig jaar lang ongeveer vijftig volgelingen manipuleerde en zich opstelde als ‘een soort god’. Twee Volkskrant-journalisten hebben het uitgezocht en er een podcast met die naam over gemaakt. Op maandag 25 oktober 2021 staat René L. voor de rechter in Roermond, op verdenking van zware mishandeling en bedreiging met een vuurwapen.

Schermafbeelding van deel artikel ‘HOE BELANDEN MENSEN IN EEN SEKTE? ‘IK KON OP DAT MOMENT GEEN NEE ZEGGEN‘ op Linda, 23 oktober 2021.

Veelzeggend is de wending in een bericht van de Linda over deze kwestie. Dat gaat zo: ‘Bij het woord sekte denk je al snel aan een Bhagwan-achtige commune van mensen die in gekleurde gewaden in een kring mediteren. Maar de leerlingen van L. blijken heel gewone, intelligente mensen (…).

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar bij het woord sekte denk ik niet aan mensen in gekleurde gewaden. Dat is iets van 40 jaar geleden. Ik denk tegenwoordig vooral aan extreem-rechtse complotdenkers die in een gesloten wereld leven en niet meer voor rede of andere opvattingen vatbaar zijn. Vaak hebben ze in het leven een afslag gemist door een gefnuikte carrière, stukgelopen relatie of een existentieel gevoel van miskenning en zijn verbitterd geraakt. Ze kunnen intelligent zijn of dom. De overeenkomst is dat ze geen nee durven te zeggen tegen de leiders van de gemeenschap waar ze deel van uitmaken.

Denk aan de QAnon-beweging en voormalig president Donald Trump die aanhangers laten geloven in alternatieve theorieën en complotten die aantoonbaar in tegenspraak zijn met de werkelijkheid. Daarnaast worden deze gelovigen door hun leiders bewust afgesloten van de buitenwereld en dagelijks gevoerd met misleidende berichten waardoor ze steeds verder een alternatieve fantasiewereld worden ingetrokken waaruit mentaal bijna geen ontsnappen meer mogelijk is.

Wat is het verschil tussen het gesloten wereldbeeld van de orthodox-christelijke gemeenschap van Staphorst dat strikt verticaal-hiërarchisch is ingericht en de gemeenschap van rechtse complotdenkers die de buitenwereld als bedreiging ziet, de eigen kring als redding en zich afsluit voor informatie van buitenaf? Het gaat in beide gevallen om een gesloten waardesysteem dat de kenmerken van een sekte vertoont. Ze vluchten precies de richting op die ze niet zouden moeten gaan. Alsof iemand die zegt voor een uitslaande brand te vluchten zalig de vlammen inloopt onder de verwensing dat de rest van de wereld in brand staat.

Waarom wordt het maatschappelijk meer aanvaard om over degenen die deel uitmaken van de QAnon-beweging te zeggen dat ze in een sekte zitten en over orthodoxe-christenen die evenzeer lijden aan een gesloten wereldbeeld niet? Dat is onwillekeurig en onverklaarbaar. Het verschil valt louter te beredeneren vanuit een verschil in maatschappelijke acceptatie en niet vanuit de zaak zelf.

Sionkerk op Urk houdt zich niet aan coronaregels, maar kan dat doen door de uitzonderingspositie die het van het kabinet kreeg

De gereformeerde Sionkerk in Urk is volgens een bericht in Trouw ontevreden met het overheidsbeleid inzake de bestrijding van de COVID-19 pandemie. Zo laat de kerkenraad de afstandsregels los, omdat het tegemoet wil komen aan ‘de nood en het geestelijk welzijn’ van de gemeente. Ouderling en voorlichter H. Snoek zegt daarover het volgende: ‘We willen gehoorzaam zijn aan de overheid, maar wel in samenhang met Gods geboden. We doen dit vanwege het zielenheil van de mens.’

Kerken worden naar het oordeel van het kerkbestuur achtergesteld, zo zegt het bericht van Trouw. In werkelijkheid is het omgekeerde waar. Volgens de maatregelen van de Rijksoverheid geldt er voor ‘het belijden van godsdienst of levensovertuiging’ een uitzondering voor bijenkomsten in een binnenruimte van maximaal 30 personen. Om dat te legitimeren wordt er verwezen naar de vrijheid van godsdienst. Dat is merkwaardig omdat allerlei grondrechten tijdelijk zijn ingetrokken in de bestrijding van COVID-19. Daarom is het bizar dat religieuze organisaties een uitzonderingspositie in mogen nemen van het kabinet. Het is nog absurder dat kerkbesturen in die bevoordeling een achterstelling zien. Zij zijn ermee de kijk op de realiteit kwijt. Zo geldt voor culturele instellingen, zoals schouwburgen, archieven en musea de uitzondering niet. Dit zijn doorgaans professionele instellingen met een goede organisatie die veel hebben geïnvesteerd in de ontvangst van gasten. Maar toch mogen ze niet opengaan.

Opvallend is dat in de recente publiciteit over de aanpak en maatregelen de Rijksoverheid de uitzondering die voor kerken geldt niet meer expliciet noemt. Het is onduidelijk waarom dat zo is. Maar de brede kritiek op de voorrechten van kerken die mogen wat culturele of commerciële instellingen niet mogen heeft er mogelijk mee te maken. Dit voorrecht voor kerken is slecht te beredeneren. Het is niet alleen slecht te verdedigen, maar wordt er onhoudbaar en potsierlijk op als kerken in de slachtofferrol kruipen en menen dat ze achtergesteld worden.

Het kabinet Rutte III heeft deze rechtsongelijkheid en bedreiging voor de volksgezondheid over zichzelf afgeroepen. Het kan niet ingrijpen omdat het de kerken een uitzonderingspositie heeft gegeven. Daar is de fout gemaakt. De Sionkerk in Urk of andere orthodoxe kerken in de biblebelt nemen de ruimte die het kabinet hun heeft gegeven. Deze kerken treft weinig verwijt. Dat ze niet maatschappelijk handelen, het algemeen belang van de volksgezondheid niet zwaar laten wegen en vooral op zichzelf gericht zijn was vooraf te voorzien geweest.

Dat kerken en andere religieuze organisaties voorrechten genieten is een maatschappelijk onrechtvaardigheid. Onlogisch is dat religieuze organisaties als meer gelijk worden gezien dan niet-religieuze organisaties. Ze hebben voorrechten die anderen niet hebben. Dit is des te merkwaardiger omdat artikel 6 van de Grondwet over de vrijheid van godsdienst het kabinet een wettelijke grond geeft om in te grijpen: ‘De wet kan ter zake van de uitoefening van dit recht buiten gebouwen en besloten plaatsen regels stellen ter bescherming van de gezondheid’. Waarom heeft het kabinet daar geen gebruik van gemaakt?

Voor de uitzonderingssituatie van religieuze organisaties in de bestrijding van de pandemie is geen rechtvaardiging te vinden. We mogen de kerkenraad van de Sionkerk in Urk dankbaar zijn dat het de absurditeit van het kabinetsbesluit om kerken een uitzonderingspositie te geven via een omweg onder de aandacht brengt. Het raakt aan een maatschappelijk probleem van een land waarvan de bevolking zich in meerderheid niet-godsdienstig verklaart, maar waar de godsdiensten nog proportioneel veel invloed hebben. Alsof het verleden nog voortkabbelt.

Macht wettigt verschil tussen eredienst en theatervoorstelling. Kop ‘Seculier Nederland valt over vrijheid van godsdienst’ is misleidend

Een commentaar in het RD van kerkjournalist Klaas van der Zwaag die tevens verbonden is aan de SGP gaat over de reactie op de commotie die is ontstaan door de bijeenkomst in de kerk van de Hersteld Hervormde Gemeente in Staphorst. In drie diensten kwamen daar op 4 oktober 2020 in totaal 1800 mensen samen. Dat was op het moment dat de maatregelen om COVID-19 te bestrijden pas waren aangescherpt en de volgende dag 5 oktober nog verder zouden worden aangescherpt. De kritiek daarop was breed tot en met de politieke leider van de ChristenUnie en het CDA Staphorst dat vond dat deze kerk haar verantwoordelijkheid voor de hele gemeente niet nam. De grootste protestante kerkorganisatie PKN maakte bekend het overheidsbeleid te volgen en geen diensten met meer dan 30 personen te houden.

Van der Zwaag toont zich verbolgen over de kritiek en maakt er een anti-religieus verhaal van als hij de kritiek reduceert als afkomstig van seculier Nederland. In protestant-orthodoxe kringen is het bewust verkeerd weergeven van wat het secularisme is een terugkerend thema dat wordt gebruikt om kerkpolitieke redenen. Dit vijandbeeld dient om de gelovigen te motiveren om hun belangen te verdedigen omdat die onder druk zouden staan. Dat betreft echter niet hun rechten die onder de wet gegarandeerd zijn, maar hun informele voorrechten die dateren uit de tijd dat Nederland nog niet pluriform was en de protestanten tot diep in de 19de eeuw de lakens uitdeelden. Die tijd van voorrechten begint echter geleidelijk voorbij te raken. Dat wordt door sommige protestanten onverteerbaar gevonden. Ze willen de klok terugdraaien of de gelijkgeschakeling van hun geloof met andere godsdiensten en levensovertuigingen zoveel mogelijk vertragen.

Het secularisme als politieke filosofie of seculier Nederland als sociale bevolkingsgroep, die onderhand zo’n 55% van de bevolking uitmaakt, staat echter niet vijandig tegenover godsdienst of zou atheïstisch zijn. Het secularisme staat neutraal jegens alle godsdiensten en levensovertuigingen en heeft per definitie geen voorkeur voor het een of het ander. Van der Zwaag stelt dus het secularisme bewust verkeerd voor, blijkbaar omdat het een welkom vijandbeeld ter motivatie van een orthodox-reformatorische achterban is.

Van der Zwaag laat zich kennen als een volksmenner als hij stelt dat seculier Nederland de vrijheid van godsdienst hekelt. Deze generalisatie doet pijn aan de ogen en aan het gezond verstand. Zoals gezegd, de kritiek op genoemde kerkdienst in Staphorst kwam ook van niet-orthodoxe protestanten. Probeert Van de Zwaag te suggereren dat CDA en CU de vrijheid van godsdienst hekelen? Daarmee zouden we belanden in een interne strijd binnen de protestante zuil. De kritiek van wat Van der Zwaag seculier Nederland noemt betrof echter niet de principes van de vrijheid van godsdienst, maar het gebrek aan verantwoordelijkheid van het Staphorster kerkbestuur om in een tijd dat iedereen moet afzien van sociale contacten de maatregelen zonder veel maatschappelijk gevoel en met gebrek aan fijngevoeligheid in zichzelf gekeerd naast zich neer te leggen.

Essentieel is het citaat van Sophie van Bijsterveld over privileges van kerken: ‘Mensen accepteren niet makkelijk dat sommige clubs anders worden behandeld dan anderen. Of het nu kerken zijn of andere organisaties, maakt niet veel uit.’ Dat is een weerlegging van Van der Zwaags bewering dat seculier Nederland de vrijheid van godsdienst hekelt. Een andere deskundige van wie Van der Zwaag gedachten parafraseert is Teunis van Kooten. Van der Zwaag geeft die zo weer: ‘Kerken zouden op dit vlak volgens Van Kooten moeten nadenken hoe zij het beeld dat kennelijk van godsdienst bestaat –namelijk dat een eredienst een vergelijkbaar iets is als een theatervoorstelling of andere culturele zaken– kunnen bijstellen (..).

Dit is een normatieve stellingname van Van Kooten. Wie teruggaat in de theatergeschiedenis en aanbelandt bij de vroegste fase ervan zal zien dat vanuit rituelen de toenmalige (hol)bewoners van de Aarde met hun creativiteit en zelfbezwering om de onzekere en onveilige werkelijkheid op afstand te houden twee disciplines hebben ontwikkeld: religie en theater. Ze putten uit dezelfde bron en wie een kerkdienst bijwoont zal de overeenkomst met een theatervoorstelling niet ontgaan. Een eredienst is dus historisch-dramaturgisch goed vergelijkbaar met een theatervoorstelling. Door de politieke en juridische macht van christelijke kerken is hun eredienst vele malen beter beschermd dan de theatervoorstellingen van culturele organisaties. Waarom dat verschil bestaat valt echter niet goed te beredeneren. Het is namelijk geen principieel, maar een willekeurig verschil dat uitsluitend vanwege de machtsvorming van de christelijke kerk in Nederland zo is gegroeid.

Van der Zwaag sluit af met Willem Ouweneel die verstandige opmerkingen maakt en niet van mening is dat de kerken worden bedreigd. Hij zegt dat geloofsvrijheid door de overheid sterker dan ooit gewaarborgd wordt. Het is interessant als hij zegt dat die vrijheid door de overheid ‘sterker dan volgens de grondwet strikt geboden is’ gewaarborgd wordt. Waarom zou de overheid geloofsvrijheid sterker beschermen dan volgens de grondwet nodig is? Volgt dat trouwens niet vooral uit een culturele vooringenomenheid van ambtenaren en rechters die de wet toetsen, maar met hun normen en waarden mentaal nog in het verleden verkeren?

Dit gaat om informele voorrechten voor kerken en het accent op de christelijke godsdienst zoals dat volgt uit de interpretatie van artikel 6 van de Grondwet, de vrijheid van godsdienst. Het eerste zou er niet moeten zijn omdat de grondwet dat niet voorschrijft en het laatste zou breder geïnterpreteerd moeten worden omdat dit artikel tot stand is gekomen vanuit een 19de eeuws christelijk perspectief om het christendom en protestante organisaties te beschermen. De 20ste eeuwse toevoeging om de levensovertuiging en de niet-christelijke godsdiensten te beschermen en op gelijke hoogte te stellen met die christelijke traditie wordt als een wassen neus gevoeld. Het zou nog niet gerealiseerd zijn. Dat is de kritiek op de godsdienstvrijheid die wat uitvoering betreft nog te veel in het verleden hangt. Seculier Nederland hekelt niet de vrijheid van godsdienst, maar de beperkte en corrupte interpretatie ervan. Klaas van der Zwaag doet net alsof hij dat niet begrijpt en probeert de achteruitgang van christelijk Nederland seculier Nederland in de schoenen te schuiven. Dat is potsierlijk.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Seculier Nederland valt over vrijheid van godsdienst’ van Klaas van der Zwaag in het RD, 16 oktober 2020.

Staphorst gaat massaal naar kerk tijdens coronacrisis. Iedereen is gelijk, maar religieuze organisaties zijn meer gelijk dan anderen

Volgens de aangescherpte maatregelen van de Rijksoverheid geldt er voor ‘het belijden van godsdienst of levensovertuiging’ een uitzondering voor bijenkomsten in een binnenruimte van maximaal 30 personen. Om dat te legitimeren wordt er verwezen naar de vrijheid van godsdienst. Maar dat is merkwaardig omdat allerlei grondrechten tijdelijk zijn ingetrokken in de bestrijding van COVID-19. Daarom is het bizar dat religieuze organisaties een uitzonderingspositie in mogen nemen van het kabinet. Zo geldt voor culturele instellingen, zoals schouwburgen en musea de uitzondering niet. Hoewel een gemeente ontheffingen kan verlenen.

Voor godsdiensten geldt een algemene uitzonderingssituatie. Dat ging dit weekend mis in Staphorst waar in een orthodox-protestantse kerk zich driemaal 600 gelovigen verzamelden. Daarop kwam vanuit politiek en samenleving veel kritiek. Want als iedereen in vrijheid wordt beknot, waarom de kerken dan niet? De eveneens protestante minister Carola Schouten (ChristenUnie) stelt dit voor als incident. Maar dat is een afleiding en daar gaat het in de kern niet om. Onlogisch is dat religieuze organisaties als meer gelijk worden gezien dan niet-religieuze organisaties. Ze hebben voorrechten die anderen niet hebben. Dit is des te merkwaardiger omdat artikel 6 van de Grondwet over de vrijheid van godsdienst het kabinet een wettelijke grond geeft om in te grijpen: ‘De wet kan ter zake van de uitoefening van dit recht buiten gebouwen en besloten plaatsen regels stellen ter bescherming van de gezondheid’. Waarom maakt het kabinet daar geen gebruik van? Voor de uitzonderingssituatie van religieuze organisaties is bij nader inzien geen enkele rechtvaardiging te vinden.

Fleur Bloemen, het pesten en de sociale media

De 15-jarige Fleur Bloemen uit Staphorst sprong afgelopen dinsdag in Meppel voor de trein. Het doet denken aan de Amerikaanse Felicia Garcia die dat op 24 oktober ook deed. Omdat ze gepest werd. Volgens haar docente Janet Nijland had Fleur het twee jaar geleden naar haar zin toen ze een poëzieprijs won met dit gedicht over pesten, aldus een bericht in de Meppeler Courant. Het gaat over de tijd dat ze op de basisschool werd gepest. Met het onheilspellende slot: ‘Diep van binnen ben ik bang/ want straks herhaalt het zich weer/ dan voel ik die pijn weer/ en dat wil ik nooit meer’. Zelfmoord als medicijn. Voor het eind aan de pijn.

Sociale media wordt een rol toegedicht in de zelfmoorden van de laatste tijd. Zoals door Amanda Todd of Tim Ribberink. Burgemeester Joop Alssema van Staphorst ziet ‘sociale media alsmede SMS berichten als mogelijke oorzaak van toename van pesterijen in Nederland.’ Maar zolang het niet meer dan een vermoeden is blijft het onduidelijk of het werkelijk zo is. Evenzeer zouden sociale media voor de afname van pesterijen kunnen zorgen. Jammergenoeg heeft de sociale psychologie alle geloofwaardigheid verloren door de affaire-Stapel om het te onderzoeken. Het is altijd verleidelijk om met de vinger naar het nieuwe te wijzen bij een schuldvraag. Sociale media verdienen een afgewogener oordeel dan een vermoeden dat gevoed wordt in de emotie van het tragische verlies. De school waar Fleur op zat, AOC Terra start een onafhankelijk onderzoek naar de oorzaak.

Foto: Fleur Bloemen, Gedicht