Vrijheid van meningsuiting rechtvaardigt het beledigen van godsdienst

Schermafbeelding van deel artikel ‘Iran: Salman Rushdie heeft aanval aan zichzelf te wijten‘ van de NOS, 15 augustus 2022.

Een woordvoerder van het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken meent volgens bovenstaand bericht dat de vrijheid van meningsuiting het beledigen van een godsdienst niet rechtvaardigt. Dat is een bewering die gebaseerd is op een sjiitische projectie op de wereld. Dat is een ongeldige redenering. De vrijheid van meningsuiting rechtvaardigt het beledigen van een godsdienst. De Iraanse regeringswoordvoerder heeft het mis.

Rushdie noemde religie ooit een middeleeuwse vorm van onredelijkheid die in combinatie met moderne wapens een echte bedreiging voor onze vrijheden wordt. Hij ziet in wat in naam van de islam gebeurt een dodelijke mutatie in het hart van de islam. Met tragische gevolgen ook voor hemzelf. Het conservatief-islamitische Iraanse regime is daar het voorbeeld van.

De kern is wat Rushdie ooit zei over ‘het respect voor religie’. Dat is uitgegroeid tot en omgeslagen in ‘angst voor religie’. Ook in Nederland waar religie nog steeds een streepje voor heeft. Religies verdienen echter als alle andere ideeën en menselijke constructies kritiek, satire en onverschrokken gebrek aan respect.

De reactie op religie moet niet het terugdringen ervan zijn, maar wel het bekritiseren ervan en het duidelijk maken aan gelovigen of pseudo-gelovigen die in naam van religie geweld plegen en andersdenkenden proberen te intimideren dat ze niet boven of buiten de wet staan. Religie is net zo bijzonder als elke andere menselijke geestelijke constructie. Niet meer en niet minder.

De enige constructieve reactie op de framing door radicale ‘gelovigen’ zoals de Iraanse regeringswoordvoerder is een samenleving die eensgezind religie erkent als idee dat gelovigen inspireert, maar tegelijk religie niet als iets erkent dat vanuit een hoger beroep meer respect verdient dan willekeurig ieder andere menselijke constructie, gedachtengoed of levensbeschouwing. Religie verdient het om beledigd te worden.

Geloof is bedoeld voor intern gebruik. Het belijden van een godsdienst kun je anderen niet dwingend opleggen. Achting ervoor is het hoogst haalbare en daartoe zijn de meeste andersdenkenden wel te porren. Religie is een fictief verhaal, een mythologisering die niet gelijk gesteld kan worden aan historische feiten. Op een religieuze constructie kan geen eis aan anderen afgedwongen worden die gelijk is aan historische feiten omdat de basis van religie denkbeeldig is. Godsdienst is niet alleen een menselijke constructie, maar ook een constructie die beperkt geldig is voor gelovigen alleen.

Men kan beweren dat door belediging een godsdienst sterk wordt. Gedwongen wordt om uit de schulp te kruipen om in gesprek te gaan met andersdenkenden. Het is sterker om goede tegenargumenten op een belediging te formuleren dan verbolgen en agressief te reageren en op te roepen tot het uitschakelen van degene die beledigt.

Ondeugdelijke reacties op belediging van islam door Nupur Sharma

Opmerkzaam aan de religieuze controverse in India met een felle reactie van islamnaties is dat de feiten niet genoemd worden. Niet bij de NOS, The Guardian of The Washington Post. Het is de vraag of dat omfloerst duiden goede of slechte journalistiek is. Voor wie geen Hindi spreekt zijn de feiten niet te achterhalen. Het is gissen waarom de westerse media in raadsels spreken. Zijn ze zelf bang geworden om de feiten te noemen?

De controverse gaat om Nupur Sharma die onder meer de nationale woordvoerder van de rechts-hindoeïstische Bharatiya Janata Party (BJP) is. Tien dagen geleden maakte ze in een nationaal televisiedebat opmerkingen die opgevat werden als een belediging van de profeet Mohammed of de islam of de koran of de islamitische wereldgemeenschap.

Na een actie op sociale media met een montage van haar uitspraken van het debat zwol de binnen- en buitenlandse kritiek aan. Ze werd daarop geschorst door de BJP. De partij wil de economische relatie met de rijke Golfstaten en andere islamnaties blijkbaar niet riskeren.

Nupur Sharma wordt van alles beschuldigd. Het lijkt te draaien om een uitspraak over Aisja die tijdens haar huwelijk met Mohammed 6, 7, 8 of 9 jaar oud was. De bronnen daarover zijn vaag.

Wat Nupur Sharma in dat debat precies gezegd heeft doet er eigenlijk niet toe. Een godsdienst als de islam of het christendom staat niet boven de wet, en kan en mag beledigd worden. Uiteraard hoeft dat niet, maar het is niet verboden om een godsdienst te beledigen.

Men kan beweren dat door belediging een godsdienst sterk wordt. Gedwongen wordt om uit de eigen schulp te kruipen om in gesprek te gaan met andersdenkenden. Het is sterker om goede tegenargumenten op een belediging te formuleren dan verbolgen te reageren en op te roepen tot het cancellen van degene die beledigt.

Maar het is makkelijk praten vanuit het seculiere Nederland waar alle godsdiensten en levensovertuigingen voor de nationale wet gelijk zijn. De ergste godsdiensttwisten dateren in Nederland van eeuwen terug. Het is geen toeval dat in India de moslims die in een minderheidspositie verkeren zich sterk maken voor het secularisme. Daar zien ze een garantie door de staat in voor het bestaan van hun godsdienst en een bescherming van hun leven. Verder dan dat lijkt hun geloof in het secularisme niet te gaan.

Bovenstaande video van de Pakistaans-Britse Zeeshan Ali kiest een relativerende toon. Hoewel hij Nupur Sharma verdacht maakt door ze te framen als heetgebakerd. Door het kindhuwelijk van Mohammed te vergelijken met de praktijk in de heilige boeken van andere godsdiensten probeert hij de aanval van Nupur Sharma te counteren. Maar hij komt er niet aan toe om te stellen dat in een rechtsstaat een godsdienst stoffeloos beledigd mag worden. Hij gaat de kern van de kwestie Nupur Sharma uit de weg. Dat is een kwestie van emancipatie.

Petitie ‘Strafbaar stellen beledigen van de profeet’ is ongewenst. Voorrechten voor godsdiensten moeten afgeschaft worden

Moslims voelen zich bijzonder vanwege hun profeet. Bovenstaande petitie die oproept de belediging van de profeet strafbaar te stellen is al meer dan 115.000 keer ondertekend. Moslims vragen om voorrechten voor zichzelf. Cartoonist Cortés vindt deze inperking van de meningsuiting vanwege gevoeligheden van gelovigen een slecht idee en zegt volgens een bericht van RTL Nieuws: ‘Je kweekt dan ook een samenleving die wordt aangemoedigd om – figuurlijk – alles met rubberen tegels te bedekken, in plaats van eelt op de ziel te kweken. Ik vind het zorgelijk dat mensen met een imaginair vriendje in de wolken voorrang hebben op gekwetst zijn.’

Deze petitie van Nederlandse moslims kan niet worden los gezien van de uit de VS overgewaaide cancel culture die verboden stelt aan als onaangenaam en onrechtvaardig ervaren uitingen en gedragingen van anderen. In die zin is de petitie een modeverschijnsel. Het is een reflectie van de emancipatie van Nederlandse moslims. Dat gaat niet altijd in een rechte lijn naar burgerschap, relativerings- en incasseringsvermogen. De afwijzende reactie van critici erop dat de petitie die pleit voor het inperken van de vrijheid een zorgelijke ontwikkeling is moet in perspectief worden geplaatst. Het is eerder een poging om actief mee te doen aan de moderne samenleving. Dat moet toegejuicht worden. Dat dit met vallen en opstaan gaat en wellicht het overspelen van de eigen hand is ondergeschikt. Hiermee gaan moslims in gesprek met andersdenkenden.

Een misverstand in de petitie is het beroep op het fatsoen. De petitionaris wil vanwege de dogmatiek van een specifieke godsdienst, te weten de islam grenzen stellen aan de vrijheid van meningsuiting onder verwijzing naar het begrip fatsoen. Deze verwijzing is om verschillende redenen ongelukkig, maar ook verhelderend omdat de petitionaris ermee uit de kast komt als een moralist. Naast het feit dat de petitie oproept om de de meningsuiting in te perken en vrijheid te vervangen door burgerlijkheid is fatsoen ook een subjectief begrip waarvan de interpretatie niet bij voorbaat vaststaat. Goede smaak, fatsoen of goede zeden is niet meer dan een normatieve opvatting van een specifieke groep waar de petitionaris zich een vertegenwoordiger van maakt. Dat kan niet zomaar aan anderen opgelegd worden omdat die andere normen over fatsoen hebben.

De religieuze dogmatiek van een godsdienst over een opperwezen of stichter is voorbehouden aan de gelovigen die zich aan betreffende godsdienst verbonden hebben. De werking van de dogmatiek kan niet uitgebreid worden tot buiten de godsdienst omdat dit een interne geloofskwestie betreft. Een geloof kan niet alleen om juridische redenen niet aan andersdenkenden opgelegd worden, maar psychologisch werkt het niet. Het is onmogelijk om iemand die de dogmatiek van een godsdienst niet gelooft die ondanks dat ongeloof op te leggen. Om deze reden is het strafbaar stellen van het beledigen van de profeet onhaalbaar. Waarschijnlijk weet de petitionaris dit en heeft hij een andere reden om deze petitie op te stellen en openbaar te maken.

De verworvenheid van de Nederlandse pluriforme samenleving is immers dat iedereen een andere kijk op de wereld kan hebben en zijn of haar zegje mag doen over van alles en nog wat. Moslims mogen anderen beledigen en anderen mogen moslims beledigen. Zolang dat geen oproep tot geweld inhoudt is beledigen toegestaan. In dit geval gaat het dan ook nog niet eens om de belediging van een persoon, maar om het bespotten van een godsdienst. De Nederlandse samenleving heeft als politieke filosofie het secularisme. Dat betekent dat alle godsdiensten en levensovertuigingen gelijk zijn en dat leden ervan door de nationale rechtsstaat zijn gegarandeerd om een godsdienst of levensovertuiging te kiezen of niet te kiezen. In theorie heeft een specifieke godsdienst niet meer rechten dan andere godsdiensten en levensovertuigingen.

Voorrechten voor godsdiensten moeten niet ingevoerd, maar afgeschaft worden. Want dat is in strijd met het uitgangspunt van het secularisme over fundamentele gelijkheid van alle godsdiensten en levensovertuigingen.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘Strafbaar stellen beledigen van de profeet’ van Ismail About Soumayyah op petities.com, 1 november 2020.

Extremistische islam in Europa: Wat te doen?

Is Frankrijk in staat om de soennitische islam in eigen land te herstructureren? Ik betwijfel het. Die roep om de extremistische islam in te perken klinkt na de onthoofding door een islamitische extremist van leraar Samuel Paty. Wat is ervoor nodig behalve het verbieden van extremistische islamitische organisaties? Dat is tamelijk makkelijk, maar wat als ze ondergronds gaan? Een land als Frankrijk heeft een groot veiligheidsapparaat, maar lijkt toch niet echt bij machte om de extremistische islam te kunnen neutraliseren. Mede omdat techgiganten als YouTube en Facebook en omroepen in het Midden-Oosten en Turkije opruiende taal blijven verspreiden die in Europa wordt opgepakt via internet of schotelantennes. Het is een hopeloze strijd die niet te winnen lijkt. Niet met verboden, met onderwijs, met voorlichting, met media-educatie of wat dan ook.

Tegen geloof legt de ratio het af. En zekere de radicale varianten ervan. Geloof claimt dat het boven de wet staat. Daar is het overigens niet uniek in voor wie alle complot- en dwarsdenkers in beschouwing neemt. De enige oplossing die praktisch onmogelijk en ongepast is en tegen de grondwet ingaat is om alle moslims Frankrijk uit te zetten. Maar dat middel is erger dan de kwaal. Wat resteert is een cosmetische operatie van de Franse regering die daadkracht suggereert. Maar die nergens landt en structureel niets zal veranderen.

De leraar wilden zijn leerlingen informeren. Het ging er hem niet om om anderen te beledigen. Hij stond bekend als zachtaardig en niet confronterend. Dat anderen zich blijkbaar beledigd voelen als er een afbeelding van een voor hen heilige persoon uit hun religieuze dogmatiek wordt vertoond valt de leraar niet aan te rekenen. Dat is hun subjectieve beleving. Het is onmogelijk om in de Franse, pluriforme samenleving rekening te houden met de mogelijke bezwaren van allerlei groeperingen, omdat dan het publieke debat tot stilstand komt. Ook de overdracht in het onderwijs wordt dan onmogelijk doordat allerlei groeperingen hun specifieke taboe hebben. Daarbij dient onderwijs om leerlingen te wapenen, informatie bij te brengen en een mening te laten vormen. De les over de vrijheid van meningsuiting diende niet om te spotten met anderen, maar om de leerlingen bij te brengen wat spot en belediging is en hoe ze daar mee om moeten gaan.

Foto: Demonstratie in Parijs tegen de onthoofding van leraar (‘prof’) Samuel Paty door een moslimextremist, 18 oktober 2020.

Reacties op carnavalslied ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ en de belediging van Maxima schieten hun doel voorbij in beknotting

Er is een relletje ontstaan over bovenstaand carnavalslied ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ van Rotterdamse Toon dat ’s nachts op radio 10 werd uitgezonden. Op zijn Facebook-pagina legt Lex Gaarthuis van Radio 10 uit dat het bedoeld was als satire en niet als discriminatie. Hij zegt het nummer niet meer te zullen draaien en offline te halen. Onderstaande petitie ‘Wij zijn geen virussen, reageer op het discriminerende lied’ roept de regering op afstand te nemen van racisme, Radio 10 zich publiekelijk te laten verontschuldigen en kennis over het coronavirus te verspreiden. Aan de verontschuldiging door Radio 10 is inmiddels al voldaan.

Wat zegt de reactie op dit carnavalslied over het publieke debat in Nederland? Dit doet denken aan een uitspraak over een 63-jarige uit Utrecht die op 23 januari 2020 door de politierechter veroordeeld werd voor het beledigen van koningin Maxima. De man zou haar hebben beledigd door haar uit te maken voor ‘kankerhoer’, ‘dochter van een moordenaar’ en ‘kankerwijf’. De politierechter zei het met de officier van justitie eens te zijn dat deze woorden van de man niet vallen onder de vrijheid van meningsuiting omdat ze niet bijdragen aan het publieke debat. De politierechter: “Deze woorden gaan zodanig ver dat dit niet geaccepteerd hoeft te worden”. Waar de politierechter de aanname op baseert dat de woorden van de man niet vallen onder de vrijheid van meningsuiting ‘omdat ze niet bijdragen aan het publieke debat’ is de vraag.

De politierechter schiet in de kramp en verklaart de vrijheid van meningsuiting buiten werking als er een mening wordt verkondigd die niet uitkomt en controversieel of beledigend. De politierechter voelt zich plaatsvervangend beledigd. Dit geeft aan dat in Nederland de vrijheid van meningsuiting sterk ingeperkt wordt. Het is overigens goed verdedigbaar dat de uitspraak ‘dochter van een moordenaar’ juist wel bijdraagt aan het publieke debat. Jorge Zorreguieta was als representant van de machtige landbouw-lobby een steunpilaar onder het Videla-regime en had weliswaar geen bloed aan zijn handen, maar maakte de moord op meer dan 9000 ‘verdwenen’ personen indirect mogelijk. Dat ter discussie stellen dient het publieke debat.

Over het carnavalslied van Rotterdamse Toon kan men zeggen dat het smakeloos, flauw en weinig fijnzinnig is. Het is beledigend voor Chinezen. Maar om het te benoemen als racistisch, zeer discriminerend of inhumaan en op te roepen het te verbieden is een weg die we beter niet op kunnen gaan. Want dat blokkeert juist het publieke debat. Iedereen kan zich op enig moment gekwetst voelen door een grap of een opmerking.

Dat betekent voor de vrijheid van meningsuiting en het publieke debat dat de uitzonderingen de regel gaan bepalen. Terwijl iedereen in Nederland de mogelijkheid heeft om zelf of via anderen krachtig weerwoord te geven op een belediging door er een andere mening tegenover te zetten. Straks mag niets meer gezegd worden omdat altijd wel iemand zich beledigd voelt. Dan wordt alles als discriminatie ervaren en opgevat als misdrijf tegen de openbare orde. Dat is een heilloze weg die het publieke debat beslissend op slot gooit.

Uiteraard is oproepen tot geweld in combinatie met haatzaaien wettelijk strafbaar. Dat moet hard aangepakt worden. Het is tekenend voor het maatschappelijke klimaat dat de Utrechtse politierechter niet beseft zelf het publieke debat in te perken onder verwijzing naar de bescherming van het publieke debat. Rotterdamse Toon en Radio 10 hebben zich belachelijk gemaakt met dat carnavalslied, maar het is te zwaar om de meningsuiting in te perken onder verwijzing naar begrippen als discriminatie. Bij een open, tolerante, diverse samenleving horen incasseringsvermogen, zelfvertrouwen en beheerste kalmte. Dat pas tekent het volwassen debat.

Foto 1: Schermafbeelding van deel petitie ‘Wij zijn geen virussen, reageer op het discriminerende lied’ van Yeersheng Alafate op Petities.nl.

Foto 2: Schermafbeelding van persverklaring ‘Taakstraf voor beledigen koningin Maxima’, van de Rechtbank Midden-Nederland, 23 januari 2020.

Openbare spot en minachting van de islam? Aanklacht in Denemarken wegens verbranden koran

In Denemarken is de aanklager een strafzaak wegens godslastering begonnen tegen een 42-jarige man uit Noord-Jutland die in december 2015 op de Facebook-pagina JA TIL FRIHED – NEJ TIL ISLAM (‘Ja tegen vrijheid, nee tegen de islam’) een video postte waarin hij een koran verbrandde. De aanklager beroept zich hierbij op overtreding van artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht. In een persbericht van 22 februari 2017 zegt Mikkel Thastum (vertaald in het Engels): ‘It is the prosecution’s view that the circumstances of the burning of holy books like the Bible and the Qur’an implies that in some cases it may be a violation of blasphemy provision, which deals with public mockery or scorn against a religion.’

De aanklager geeft als reden openbare spot of minachting van een religie. Iemand verbrandt in zijn achtertuin een koran, maakt daar een video van, zet er een tekst bij, maakt daar een posting van op een openbare FB-groep en wordt aangeklaagd. Wie door de FB-pagina JA TIL FRIHED – NEJ TIL ISLAM scrollt wordt niet vrolijk van de aanvallen op de islam en de steun voor tegenstanders van de islam. Maar daar gaat het niet om. Het is de vraag of dit gebrek aan nuancering de actie van de aanklager onder de verwijzing naar spot en minachting rechtvaardigt. De 42-jarige man is nog niet veroordeeld en de rechter moet uitmaken of er sprake is van godslastering volgens het Wetboek van Strafrecht. Dus af te wachten valt hoe het staat met de vrijheid van meningsuiting in Denemarken en hoe heet de deze week opgediende soep uiteindelijk gegeten wordt.

Het is lastig om iemand voor openbare spot van een religie te veroordelen. Want spot of belediging hoort bij een dynamische samenleving met weerbare burgers die zich tegenover elkaar uitspreken. Georganiseerde religieuze instellingen hoeven geen extra juridische bescherming. Hoewel in de rechtstoepassing die voorrechten in westerse samenlevingen nog steeds bestaan. Een open samenleving heeft een publiek debat waarin het kan spetteren. Laat maar botsen. Een uitzondering kan gemaakt worden voor groepen die niet voor zichzelf op kunnen komen, zoals kinderen, hoogbejaarden, gehandicapten of laagbegaafden. In die gevallen kan de overheid inspringen. Pas waar spot overgaat in haatspraak en aanzetten tot geweld wordt een grens overschreden. Het oogt gekunsteld om te veronderstellen dat minachting van een wereldreligie die tientallen landen in haar greep heeft en meer dan 1,6 miljard volgelingen heeft aan de orde is. De gelovigen van de islam zijn ook in Europese landen sterk en krachtig genoeg georganiseerd om voor hun geloof op te komen.

Waarom de aanklager meent hier een zaak van te moeten maken is onduidelijk. Het kan het omgekeerde betekenen van wat het lijkt. In dit soort zaken bestaat altijd het vermoeden dat druk uit islamitische landen en een dreigende boycot van Deense producten op enigerlei manier van invloed zijn op de beslissing van een aanklager om er een zaak van te maken. Mogelijk op aanwijzing van het ministerie van Justitie. Als dat zo is, dan is het de verkeerde reden. Maar het omgekeerde kan ook, namelijk dat de Deense samenleving aan de islamitische kritiek subtiel duidelijk wil maken hoe genuanceerd en evenwichtig een westerse rechtsstaat werkt. Met de stille hint om die nuanceringen in de islamitische landen over te nemen. Als God het wil. 

Foto: Schermafbeelding van deel FB-pagina JA TIL FRIHED – NEJ TIL ISLAM.

Russische kunstenaars veroordelen in open brief gang van zaken rond film ‘Matilda’

De uitbreng van de met staatssteun gemaakte Russische film Matilda van regisseur Aleksey Uchitel laat op zich wachten en wordt nu voorzien voor oktober 2017. Terwijl eerst nog 30 maart 2017 als uitbrengdatum genoemd werd. Russische regisseurs hebben een open brief gepubliceerd waarin ze protesteren tegen de gang van zaken rond de film. Onder druk van conservatieve krachten in het parlement zond plaatsvervangend aanklager Natalia Poklonskaya in november 2016 een verzoek naar algemeen aanklager Yury Chaika om deze film te toetsen. Bovenstaande trailer was voldoende voor dit protest. Het lijkt erop dat de film op de plank wordt geschoven. Niet een op zichzelf staande censuur is hoofdzaak, maar de strijd tussen maatschappelijke krachten die de film als middel aangrijpen. Dat is een reflectie van de afnemende vrijheden in het land.

Het verhaal over de affaire van tsaar Nicolaas II en de groothertogen Sergej Michajlovitsj en Andrej Vladimirovitsj met ballerina Mathilde Ksjesinska speelt zich af vanaf 1890. Het zou de nationale veiligheid bedreigen, pornografie zijn en de door de Russisch-orthodoxe kerk heilig verklaarde Nicolaas II in een kwaad daglicht stellen. Hoewel de episode met Nicolaas zich afspeelt voor zijn huwelijk in 1894 met Alexandra Fjodorovna. In de brief merken de filmmakers op dat de organisatie ‘Orthodoxe staat – Heilig Rusland’ door te dreigen met brandstichting en gewelddadige acties distributeurs onder druk zet de film niet uit te brengen.

Volgens de regisseurs past de gang van zaken rond Matilda in een verslechterend cultureel klimaat waar zogenaamde orthodoxe activisten ruimte krijgen voor hun dreigementen, terwijl de kerk en het Ministerie van Cultuur geen officieel standpunt innemen. Ze wijzen onder meer op het verbieden van de opera Tannhäuser van Boris Mezdrich in Novosibirsk in 2015 waarbij ook gevoelens van gelovigen zouden zijn beledigd. En naar het ongenoegen over het tentoonstellingsbeleid in de Peterburgse Hermitage. Ze roepen op tot een seculiere democratie waar geen plek is voor censuur. Vooral oudere filmmakers zeggen zich de communistische censuur te herinneren die de kunst in haar ontwikkeling belemmerde. De geschiedenis herhaalt zich. 

Zie voor actueel Russisch cultuurnieuws op Colta.ru.

De kunst van ‘Boef’

Sofiane Boussaadia uit Tilburg noemt zich met zijn artiestennaam ‘Boef’. Hij is een Algerijns-Nederlandse rapper met een Franse nationaliteit. Hij heeft van de politierechten in Breda op 11 januari 2017 een taakstraf van 80 uur en een geldboete van 150 euro gekregen voor het beledigen van twee agenten en het zich ‘niet houden aan een gedragsaanwijzing’. Een bericht in het AD doet verslag van de rechtszitting.

Interessant is wat de officier van justitie zegt: ‘De overheid moet een krachtig signaal afgeven richting mensen die de politie treiteren en vernederen. Er is totaal geen sprake van kunst, van rappen. Hij spuit gewoon zijn onvrede.’ Dit is echter een idee van kunst dat te kort door de bocht is. Want deze officier suggereert een tegenstelling tussen kunst en ‘het gewoon spuiten van onvrede’. Maar dat slaat het fundament weg onder kunst die zich niet verzoent met de gevestigde orde, zich daartegen verzet en ‘gewoon onvrede spuit’.

‘Boef’ lijkt evenmin te begrijpen wat kunst is. Zelfs in grote lijnen lijkt hij geen idee te hebben wat kunst is als hij zegt: ‘Ik ben artiest. Misschien had ik het anders moeten verwoorden. Het is kunst. Het is goed voor m’n imago. Een imagoboost. Alles wat ik zeg is enigszins kunst.’ ‘Boef’ verschuilt zich achter kunst en verwart dat met de beeldvorming die het oproept. Hij benadert kunst van de buitenkant en ontspoort met een antwoord op een vraag van de officier: ‘Mensen vinden het grappig. Als het grappig is in ogen van anderen, is het toch artistiek.’ Maar grappigheid maakt een uiting nog niet tot kunst. Dan zou elke grappenmaker kunstenaar zijn.

De definitie van kunst is lastig en gebonden aan tijd, achtergrond en cultuur. De opvatting van kunst verandert continu doordat er nieuwe kunstvormen ontstaan of met elkaar versmelten en oude verdwijnen. Rap is een muziekstijl met een lange voorgeschiedenis. Via de worksongs van de Afro-Amerikaanse slaven, het scat zingen van jazzzangers als Cab Calloway en Ella Fitzgerald, de hiphop van de jaren ’80 en de nederhop.

Daarnaast maakt een scheppende activiteit een individu nog niet tot kunstenaar. Vele individuen maken foto’s, schilderijen, gedichten, spelen in bandjes of koren, maar zijn daarmee nog geen kunstenaar. Dat vraagt kennis, geschooldheid en vakmanschap. De vraag of ‘Boef’ een kunstenaar is die kunst maakt kan niet beantwoord worden aan de hand van zijn argumenten voor de rechtbank. Die juist tegen hem pleiten door de onnozelheid. ‘Boef’ heeft in elk geval geen benul van wat kunst is. Samen met de officier van justitie.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘80 uur werkstraf voor rapper Boef’ van NOS, 11 januari 2017.

Rechter verbiedt passages uit satire Jan Böhmermann. Zwarte dag voor Duitse democratie

Het is een zwarte dag voor de Duitse democratie. Volgens een bericht van Der Spiegel heeft het Landgericht Hamburg bijna alle passages uit het smaadgedicht over de Turkse president Erdogan van Jan Böhmermann verboden. Ze zouden volgens de rechter ontoelaatbaar zijn. Böhmermanns advocaat zegt in beroep te gaan.

Het is een merkwaardig om sommige delen van een satire toe te staan en andere niet. Het is alsof van een schilderij  delen moeten worden afgeplakt, maar andere zichtbaar mogen blijven. Of dat van een film van 100 minuten 95 minuten op zwart moeten. Doorgaans wordt dan het hele schilderij of de hele film verboden. Maar de Hamburgse rechter kiest voor een compromis wat geen compromis is, maar een beschamende vertoning.

Als deze uitspraak in hoger beroep niet wordt vernietigd dreigt het einde van de argeloze omgang met de vrije kunst of satire in Duitsland. Zelfs als het artikel over majesteitsschennis waarop dit kort geding was gebaseerd uit het wetboek wordt geschrapt, dan is de vanzelfsprekende vrijheid weg. De uitspraak van de Duitse rechter steekt des te meer omdat president Erdogan de vrijheid van meningsuiting in een ander land probeert te onderdrukken. En voorlopig lijkt het hem nog gelukt ook. Het is absurd dat een autoritair leider als Erdogan zich succesvol mengt in het tot zwijgen brengen van satire in een Westerse democratie. Het is een dwaze uitspraak die de Duitse politiek, kanselier Merkel en de Duitse justitie te kijk zet en voor de hele wereld belachelijk maakt. Dit is geen toepassing van de beginselen van de rechtsstaat, maar het verwerpen ervan.

Foto: ‘The goat on the left has a short goat tail, but the Greek satyr on the right has a long horse tail, not a goat tail (Attic ceramic, 520 BC).’

Hans Teeuwen voegt zich in de kritiek op Erdogan. De affaire Böhmermann

In Duitsland ligt kanselier Angela Merkel onder vuur omdat ze te toeschietelijk zou zijn geweest naar de Turkse regering in de affaire Böhmermann. Hans Wansink zegt in een commentaar in De Volkskrant: ‘Het was dan ook een blunder van Merkel om Erdogan afgelopen zondag te laten weten dat zij de satire ‘bewust kwetsend’ vond. Ze liet zo twijfel bestaan aan het belang van de vrijheid van meningsuiting, in de ijdele hoop dat Erdogan het erbij zou laten zitten. Maar die rook zijn kans om politieke munt uit de affaire te slaan.’

De Duitse politiek inclusief het kabinet van CDU/CSU en SPD is verdeeld. Links vindt dat Merkel pal voor Böhmermann had moeten staan en is vergeten de vrijheid van meningsuiting in haar reactie voorop te zetten. Ook wordt opgemerkt dat Merkel nu een rechtsstatelijk zuivere oplossing heeft gekozen door het terug te verwijzen naar de rechter. Zie de analyse van politicoloog Tilmann Mayer. Maar de publicitaire schade voor Merkel valt niet meer weg te poetsen. Het is nu aan de openbare aanklager of Böhmermann vervolgd wordt.

Merkel heeft dus geblunderd of zich in elk geval onnodig kwetsbaar gemaakt. De kritiek op haar wordt van verschillende kanten gevoed. Er zijn de vrijdenkers en verdedigers van de rechtsstaat die het ontoelaatbaar vinden dat een Duitse satiricus niet kan zeggen wat hij van de Turkse president vindt die hij ziet als een despoot die een loopje neemt met de mensenrechten, kritische journalistiek met geweld het zwijgen oplegt en de Turkse democratie om zeep helpt. In een reactie vindt de Antwerpse burgemeester en N-VA-leider Bart De Wever dat Merkel zich te afhankelijk heeft gemaakt van Turkije en daar in deze affaire nu de wrange vruchten van plukt. Maar critici van een verenigde EU grijpen de affaire aan om Merkel die de EU symboliseert aan te vallen zonder dat ze zich anders bekommeren om mensenrechten of vrijheden. Het is aan ons om deze soorten reacties goed te onderscheiden. In elk geval, hoe meer kritiek op Erdogan hoe beter. Hij spoort niet.