De nadelen van het pakketdenken. Hoe ermee om te gaan?

De meeste mensen denken in groepen. En in pakketten. Of in modellen van het type de vijand van de vijand is een vriend. Maar vaak blijkt zo’n vriend de ergste vijand te zijn. Ik geef drie voorbeelden van pakketdenken.

1) In 2010 liepen kunstenaars en kunstliefhebbers te hoop tegen de bovenmatige bezuinigingen op cultuur die door de VVD in gang werden gezet. Ik was vanaf het begin een geharnast tegenstander van die kaalslag omdat het toenmalige kabinet Rutte I het belang van cultuur onderwaardeerde en anders voorstelde dan het was. Zelfs met genoegen een neerbuigende houding jegens de kunsten toonde. Ik vond dat onaanvaardbare politiek. Maar toch was ik in november 2010 tegen de acties Nederland Schreeuwt om Cultuur en de Mars der Beschaving en nam daar afstand van. In 2011 was er op het binnenplein van Boijmans een manifestatie  waarop ik het verkeerde protest zag vol verwijten, claimen van eigen rechten en groteske overdrijvingen.

2) Gisteren werd ik voor het eerst ontvriend op Facebook. Hoewel uitleg volgde weet ik toch niet waarom. Aanleiding was een gedeeld artikel over de Portugese socioloog Boaventura de Sousa Santos op de site van De Ommekeer/ De Onafhankelijk Pers dat ik niet serieus nam en van cynisch commentaar voorzag. Niet omdat ik geen tegenstander ben van de ongelijkheid in de samenleving, de neveneffecten van de globalisering, het neo-liberalisme en de graaicultuur bij banken en multinationals. Daar spreek ik me bij herhaling tegen uit. Maar omdat ik de boodschapper De Ommekeer/ De Onafhankelijk Pers zie als een communistische mantelorganisatie die verre van onafhankelijk is en weliswaar in de meeste gevallen opkomt voor het ‘goede’ doel, maar onwaarachtig is in haar bedoelingen. Met leidsman Tilasmi Frigge had ik een aanvaring.

3) Op de FB-pagina van Robert van Voren die ik waardeer om zijn inzet voor de mensenrechten in Rusland en zijn politieke stellingname had ik een aanvaring over Edward Snowden. Van Voren en de meeste reageerders zijn felle tegenstanders van het bewind van Putin en zien Snowden als een verrader omdat hij voor de Russen zou werken. Wat Snowden ontkent en waarvoor geen bewijs is. Ik moet evenmin iets hebben van Putin die in mijn ogen zijn land laat onderpresteren en mogelijk naar de verdoemenis helpt, maar zie Snowden als held. Hij is tegen zijn zin in Rusland gestrand doordat de Amerikaanse regering zijn paspoort introk en had geen documenten bij zich die hem tot collaboratie verplichtten. Hij heeft de bewustwording over spionage vergroot die tot wetgeving leidde die burgers meer bescherming biedt. Bij de tegenstanders van Putin valt dat onderscheid weg. Op weg geholpen door spookverhalen van westere inlichtingsdiensten die op wraak zinnen.

Zo zijn er meer voorbeelden te geven die onderstrepen dat veel mensen graag in pakketten denken. Gisteren betrapte ik zelfs een fractieleider van de SP in het Europarlement op lui pakketdenken. In groepsdenken uiten mensen hun individualisme. Begrijpelijk dat het zo gaat. Het is niet altijd makkelijk om de nuance in een kwestie te vinden of weerstand te bieden aan de sociale druk op sociale media. Mensen zweren bij  consensus en duidelijke meningen. Wie daaraan voorbijgaat wacht hoon, onbegrip, ontvriending of sociale isolatie.

Foto: Kerkconsult: ‘Een pakket is een samenstelling uit onderstaand aanbod afgestemd (..)’. 

De Telegraaf: VVD eist excuus voor kunstprotest 2011. Gekunsteld?

Een opmerkelijk bericht met alleen een indirecte bron: De Telegraaf. Het bericht dat de VVD excuus zou eisen voor de protesten tegen de bezuinigingen op cultuur die in 2011 resulteerden in de ‘Mars der Beschaving’ is vooralsnog bij de VVD niet terug te vinden. Sinds 2011 is de mantra van de VVD: ‘Door minder subsidie werden instellingen gedwongen naar het publiek te kijken in plaats van naar de overheid als geldverstrekker.’ De vraag of bezuinigingen tot een kwaliteitsverhoging leidden is lastiger te beantwoorden dan de VVD claimt.

De ‘Mars der Beschaving’ was een aanfluiting. Tenenkrommend en beschamend. Ik schreef op 30 juni 2011: ‘Acties als Nederland schreeuwt om Cultuur en de Mars der Beschaving vliegen uit de bocht als ze komen met verwijten, claimen van eigen rechten en groteske overdrijvingen. De juiste weg is een smal pad. Gelukkig wordt er veel verstandigs gezegd, met passie en maatschappelijke betrokkenheid. Maar iemand die voor zichzelf werkgelegenheid eist is ongeloofwaardig.’ Daarmee is echter niet gezegd dat de mars niet succesvol was. Hoe valt dat te meten? Wellicht hield het de VVD af van het nemen van hardere bezuinigingen. Na de eerste bezuinigingsronde onder leiding van toenmalig staatssecretaris Zijlstra werden de kunsten redelijk gespaard. Mede door de halfslachtige en tegensputterende D66 en PvdA die het zo wel genoeg vonden.

Daarbij komt dat de cultuurbezuinigingen ongewenste gevolgen hadden omdat ze niet geleidelijk ingevoerd werden en fors waren. Ze waren gewoonweg slecht doordacht. Dat riep protest op. Toenmalig voorzitter van de Raad voor Cultuur Els Swaab stapte in 2011 op omdat ze zich niet kon vereenzelvigen met de manier van bezuinigingen. Ze legde dat uit: ‘Door de keuzes die dit kabinet maakt, wordt de schade die de bezuinigingen veroorzaken groter dan noodzakelijk is. Dat is voor mij niet aanvaardbaar. Ik wil geen leidinggeven aan het tot stand komen van subsidieadviezen  voor instellingen, waarbij dit kabinetsbeleid het uitgangspunt is.‘

De VVD kan uit de toename van het bezoek, fondsenwerving en sponsoring niet concluderen dat de kunsten er prima voorstaan. Wel dat ze marktgerichter opereren. Dat zegt iets over financiering en organisatie van instellingen. Niet over de gezondheid van de kunsten en de voorbereiding op de toekomst. Kunstinstellingen halen inderdaad meer inkomsten uit de markt. Maar de opbrengsten zijn minder dan de VVD het in 2011 voorspiegelde. Consensus bestaat dat dit te weinig is om het verlies aan subsidie-inkomsten te compenseren.

Beredeneerd vanuit de eigen logica heeft de VVD gefaald door kunstinstellingen niet klaar te maken voor de markt. De VVD wilde dat de kunsten ondernemerschap toonden, maar tegelijk stond in het toenmalige regeerakkoord dat het BTW-tarief op podiumkaartjes werd verhoogd. Fiscale maatregelen om de kunsten te steunen werden pas in 2012 ingevoerd met de Geefwet. Een initiatief van de VVD. Door belastingverhogingen en lastenverzwaringen van de kabinetten Rutte werd het voordeel van de Geefwet teniet gedaan omdat gevers minder te besteden kregen. Het bericht in De Telegraaf verwart krom marktdenken met kunst. Typisch VVD.

Foto: Schermafbeelding van bericht ‘VVD eist excuses voor kunstprotest’ in De Telegraaf, 2 december 2014.

Cultuur en het smalle pad van het juiste protest

Anna Tilroe is bijzonder hoogleraar Kunst en cultuur aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze bezet voor een periode van 1 jaar de Anton van Duinkerken-wisselleerstoel die is ingesteld door het Nijmeegs Universiteitsfonds. Afgelopen zondagmiddag 26 juni was ze een van de sprekers op de protestdag Boijmans Bezet op het binnenplein van museum Boijmans. Ze trok fel van leer.

Haar ongenoegen nam zulke nuances aan dat ze de uitspraak Als ik het woord Cultuur hoor, dan trek ik mijn pistool die ze aan Joseph Goebbels toeschreef door haar lange toespraak vlocht. Mogelijk om ons wakker te schudden. Een klassiek geval van de Wet van Godwin. Een populaire analyse in rechtse kringen.

Na haar kwam Job Cohen die meteen het citaat van Tilroe pareerde. Hij distantieerde er zich fijnzinnig van door er een citaat van Winston Churchill naast te zetten. Met de strekking Waar vechten we nog voor als we korten op Cultuur. Cohen vond de goede toon.

Tilroe en Cohen markeren uiterste posities in het cultuurprotest. De eerste schamperend, de laatste diplomatiek. Waarschijnlijk helpt het een noch het ander om een bres te slaan in de verdediging van de regering. Maar Boris van der Ham (D66) en Job Cohen proberen een kloof te overbruggen en eigen initiatieven te nemen.

Acties als Nederland schreeuwt om Cultuur en de Mars der Beschaving vliegen uit de bocht als ze komen met verwijten, claimen van eigen rechten en groteske overdrijvingen. De juiste weg is een smal pad. Gelukkig wordt er veel verstandigs gezegd, met passie en maatschappelijke betrokkenheid. Maar iemand die voor zichzelf werkgelegenheid eist is ongeloofwaardig. Of Goebbels van stal haalt.

In november 2010 schreef ik: Bij vakbondsacties kan ik me doorgaans verenigen met het doel. Maar actiemiddel en pamfletten bekoren me minder. Bij malle petjes, oranje hesjes en gescandeer van leuzen kijk ik liever opzij. Ik begrijp echter dat versimpeling nodig is om de publiciteit te halen.

De bezuiniging op het cultuurbudget met 200 miljoen en de lastenverzwaring van 13% BTW-verhoging op theaterkaartjes vind ik een verkeerde doelstelling. Zelfs van een grote onnozelheid waarmee VVD en CDA voor mij door de mand vallen.

De actie Nederland schreeuwt om Cultuur roept mijn scepsis op. De site stapelt argumenten zonder dat het een overtuigend betoog wordt. De verantwoording doet denken aan een haastklus en gelegenheidsargumenten. Kunst die slecht in vorm is. Kortom, aan een sector die nog niet toe is aan nadenken over de eigen toekomst.

Juist daarom steun ik de actie. Dus op voorwaarde dat de cultuursector de komende tijd benut om een omslag naar de toekomst te maken. Want da’s onvermijdelijk. De sector moet even de tijd kunnen nemen. Schreeuw daarom allen mee om cultuur. 

Ruim een half jaar later heeft de cultuursector nog steeds geen omslag naar de toekomst gemaakt. Analyses zijn gemaakt en alternatieven gezocht. Sectoren steunen elkaar tot aan de hoek van het Malieveld. Topinstellingen die gespaard blijven gaan hun eigen gang. Talentontwikkeling en postacademisch onderwijs zijn op zichzelf aangewezen. Regio’s stellen het eigen orkest boven kwaliteit.

De sector is nog steeds intern verdeeld. Eensgezindheid en denken over de eigen positie is ook lastig. Cultuur is een sector met uiteenlopende vertegenwoordigers en belangen. Nederland kent veel betrokken en ambitieuze kunstenaars, kunstliefhebbers en denkers over kunst. Overschreeuwen helpt niet om die verschillen te overbruggen. In kunst gaat het om het vinden van de goede vorm. In cultuurpolitiek ook.

Over de uitspraak van Goebbels valt het nodige te zeggen. Bijvoorbeeld dat-ie helemaal niet van Goebbels is. Noch van Hermann Göring. Het komt uit het toneelstuk Schlageter uit 1933 van Hanns Johst: Wenn ich Kultur höre … entsichere ich meinen Browning. 

Foto 1: Le Son du Tonnerre (Het geluid van de donder), Sarkis 
Foto 2: Na het protest tegen de cultuurbezuinigingen, Den Haag, 27 juni 2011