Laat het duidelijk zijn, ik ben een aanhanger van het secularisme en daarom per definitie niet tegen godsdienst. Een voorstander ervan ben ik overigens evenmin. Secularisme is een politieke filosofie die zegt dat religies en levensovertuigingen volgens de wet in gelijke mate door de overheid gegarandeerd zijn en verdedigd moeten worden. Kortom, vrijheid, blijheid. Iedereen is vrij om een geloof, overtuiging, gemoedsstemming, zienswijze of standpunt te kiezen en is ook vrij om daar weer afstand van te nemen.
Daarmee is niet gezegd dat godsdienst geen kwakzalverij is. Als vanouds is dat het ‘strikt genomen het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunde’, zoals Wikipedia uitlegt. Volgens een uitspraak uit 2007 komt iemand een kwakzalver noemen overeen met iemand een bedrieger noemen. ‘Zeggen dat de vermeende voordelen van een geneeskundige behandeling ongegrond zijn, betekent dat er geen onweerlegbaar bewijs van werking is. Dit betekent gewoonlijk dat de behandeling niet wetenschappelijk werd getest, dat het wetenschappelijk bewijs voor de werking bijzonder zwak is, of dat de behandeling herhaaldelijk de wetenschappelijke toets niet heeft doorstaan‘, aldus de omschrijving in Het woordenboek van de Skepticus.
Dat opent een zienswijze die een direct verband legt tussen kwakzalverij en godsdienst. Want evenmin als de claims van de kwakzalverij kunnen religieuze en spirituele overtuigingen die godsdiensten claimen getoetst worden. Zoals bij testen de claims van de kwakzalverij niet bewaarheid kunnen worden, kunnen de claims van godsdiensten dat evenmin. Het is dat de term kwakzalverij aan geneeskunde is voorbehouden, maar anders zou godsdienst kwakzalverij kunnen worden genoemd. Via een omweg kunnen stafleden van godsdienst bedriegers worden genoemd. Dit alles betekent nog niet dat zij zwendelaars zijn, maar wel dat ze een geloof promoten waarvan het geclaimde voordeel of de werking ongegrond is. Met dat uitgangspunt valt het commentaar uit 2011 van bestuurslid Henk Timmerman van de Vereniging tegen de Kwakzalverij te lezen.
In 2011 had Henk Timmerman zoals hij zelf aangeeft een christelijke overtuiging. Hij was toen voorzitter van de Raad van Kerken in Oegstgeest. Hij meent dat ‘christenen zich tegen elke vorm van bedriegerij en oplichterij moeten verzetten’. Timmerman gaat voorbij aan religieuze en spirituele claims, en de werking van godsdienst. Want het valt niet te rijmen dat christenen die lid zijn van de Vereniging tegen de Kwakzalverij zich tegen het bedrog in de geneeskunde verzetten, maar niet tegen het bedrog in de godsdienst. Zijn commentaar is tegenstrijdig en komt voort uit het hanteren van een dubbele standaard. Want het patroon is dat testen de claims van godsdiensten keer op keer weerleggen. Een godsdienst die claimt het bovennatuurlijke te ondersteunen wordt door geen enkele wetenschappelijke studie hierin gevolgd.
Het lijkt er sterk op dat Timmerman aan wishful thinking doet en redeneert vanuit een blinde vlek. Hij is kritisch op bedrog in de geneeskunde, maar sluit zijn ogen voor bedrog in de godsdienst. Zo combineert hij een wetenschappelijke geest met fantasie. Dit roept de vraag op of hij dan lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij kan zijn als hij het bedrog in de godsdienst goedpraat of via een omweg sanctioneert door godsdienst boven kritiek te stellen. Zijn instinct waarmee hij zo kritisch is op het bedrog in de geneeskunde praat het bedrog van zijn eigen christendom goed. Hij redeneert in dit commentaar uit 2011 dubbelhartig door de geneeskunde langs de lat van de wetenschap en de wetenschappelijke methode te leggen, maar de godsdienst langs de lat van de fantasie en het wensdenken. Dat is onbetrouwbaar en onecht omdat de claims van de godsdienst volgens dezelfde wetenschappelijke methode als de kwakzalverij getoetst kunnen worden.
Het is gezien de afbakening van de kwakzalverij, die zich immers richt op de geneeskunde, begrijpelijk dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij zich niet waagt aan de vraag of godsdienst bedrog is. Om deze reden had Timmerman er in het commentaar verstandiger aan gedaan om godsdienst niet uit de wind te houden of goed te praten door te suggereren dat er een tegenstelling met kwakzalverij is. Zo smokkelt hij legitimiteit voor godsdienst binnen. Hij had er verstandig aan gedaan om dit commentaar niet te schrijven omdat hij de claims en de werking van godsdienst wetenschappelijk niet kan ondersteunen door ze te toetsen, zoals hij evenmin de claims van kwakzalvers kan ondersteunen. Het is aanbevelenswaardig als er een Vereniging tegen de Claims van Godsdiensten opgericht zou worden die even kritisch naar godsdienst kijkt als de Vereniging tegen de Kwakzalverij naar geneeskunde kijkt. Dan kunnen valse claims van godsdiensten weerlegd worden.
Foto’s: Schermafbeeldingen van commentaar ‘Lidmaatschap Vereniging tegen de Kwakzalverij en religie’ van Henk Timmerman op Vereniging tegen de Kwakzalverij, 14 januari 2011.
George Knight 