Schaduw en de rijzende zon. Japanse-Amerikanen als tussenvorm

‘Photograph of two people posing behind a sheet‘. Collectie: Yuriko Domoto Tsukada Collection.

Schaduwen. Tussenvorm. Geen lichaam en geen ziel, maar iets ertussenin. Schaduwen hebben de vorm van het lichaam en dienen om de ziel te onthullen.

Dat klinkt dik aangezet. Zo zal geen normaal mens deze foto’s met schaduwen beschrijven. Dat komt omdat ik dit losjes overpen van het lemma ‘shadow‘ uit een beeld- en symboolwoordenboek dat ik in 1977 kocht voor 110 gulden. Toen een gigantisch bedrag. Dat weet ik omdat de prijs er met potlood nog steeds staat ingeschreven. Met een valuta die niet meer gebruikt wordt.

De Densho Collectie bewaart documenten van Japanse Amerikanen. Met veel Amerikaanse westkunst (California, Oregon) en Hawaï. Daar kwamen immers veel Japanners terecht. De beschrijvingen van deze collectie zijn niet altijd betrouwbaar, zoals op een foto van eind 1940 marcherende NSB’ers worden benoemd als ‘Dutch soldiers marching in a parade‘.

Klassiek is de onderste foto van een fotograaf die zich richt op een object, vader die zijn auto poetst, maar zichzelf onbewust fotografeert. Teruggebracht tot of overgebleven als schaduw.

‘A man kneeling in front of an automobile near a group of buildings. The shadow of the photographer is partially visible. Caption above: “Dad.“‘. Collectie: Ichikawa Family Collection.

Bestaat er verschil tussen de man bij de auto, de schaduw van de fotograaf, en de man en vrouw achter het laken in een schaduw- of schimmenspel dat Nederlanders al snel aan het Javaanse Wajang zal doen denken? Welnee, het betreft in alle gevallen opnames van gebeurtenissen uit het midden van de 20ste eeuw.

Foto’s van personages zijn evenzeer schaduwen als die schaduwen zelf. Ach, misschien is hun lichaam en ziel nog iets tastbaarder. Maar dat is een subtiel verschil.

De beschrijving van deze foto’s is niet volledig zonder te verwijzen naar de Japanse-Amerikaan mensenrechtenactivist Fred Korematsu. Hij nam het op voorJapanse-Amerikanen die vanwege hun afkomst tijdens de Tweede Wereldoorlog geïnterneerd werden. Dat is het grote schaduwspel van de toenmalige Amerikaanse regering dat deze foto’s overkoepelt. Het wordt er steeds betrekkelijker op.

Trump wil geen nieuwe moslims. Herhaalt de geschiedenis zich?

Donald Trump wordt door zijn uitspraken steeds meer in verband gebracht met het fascisme van de jaren ’20, ’30 en ’40 van de 20ste eeuw in Italië. Wegens verwarring van historische begrippen bedoelen velen met ‘fascisme’ het Duitse nationaal-socialisme van de NSDAP. Feitelijk een hardere variant van het fascisme. Het is één ding dat iemand zoiets zegt, het is een ander ding dat velen hem daarin steunen. Cenk Uygur van The Young Turks verwijst naar de internering van Amerikaanse staatsburgers van Duitse, Italiaanse en Japanse herkomst tijden de Tweede Wereldoorlog. Een beschamende episode in de Amerikaanse geschiedenis die Trump met zijn uitspraken over moslims opnieuw in herinnering brengt. En zelfs wil laten herleven.

In 2013 citeerde ik in een commentaar over de internering van Japans-Amerikanen -met een bijrol voor de huidige minister Lodewijk Asscher- opperrechter Hugo Black aan wie de volgende uitspraak toegeschreven wordt: ‘the need to protect against espionage outweighed individual rights‘. Dus de noodzaak om tegen spionage te beschermen weegt zwaarder dan individuele rechten. De hedendaagse variant van deze uitspraak luidt: ‘the need to protect against terrorism outweighs individual rights’. Ook politieke modes veranderen.

Spionage dat afgelopen jaren door de regering-Obama tegen de klokkenluiders Chelsea Manning, Edward Snowden en Julian Assange in stelling werd gebracht wordt nu rechts ingehaald door Trump. Een interessante ontwikkeling die de belangstelling voor het ‘Diepe Amerika’ in het centrum van de publieke opinie zet. Is het een reden voor Obama om voor het aflopen van zijn tweede termijn met de oneigenlijke verwijzing naar spionage de vervolging van klokkenluiders te staken? Als dat zo is, dan heeft Trump toch nog zin gehad.

Korematsu, Patriot Act, Fourth Amendement en Asscher

Update 3 oktober 2014: Is minister Lodewijk Asscher het tegendeel van de wetenschapper Lodewijk Asscher die voor privacy pleitte? Het lijkt er sterk op. Sociale Zaken koppelde zonder wettelijke basis bestanden aan elkaar om fraude op te sporen, zo bericht NRC. Waar waren sinds 2008 de toezichthouder en kritische kamerleden om minister Asscher te herinneren aan de principes van de jurist en wetenschapper dr. Asscher? 

In een discussie over de praktijken door de Amerikaanse overheid zoals die blijken uit de recente onthullingen wijst jurist Darren Hutchinson in een tweet naar Korematsu. Vraag is hoe het Fourth Amendement van de grondwet het sleepnet van onderzoek en opslag van persoonsgegevens onder de Patriot Act kan legitimeren.

‘Het Fourth Amendment beschermde oorspronkelijk het huis, de eigendom, en de papieren tegen doorzoeking en inbeslagname‘, aldus Lodewijk Asscher in zijn proefschrift ‘Communicatiegrondrechten. Een onderzoek naar de constitutionele bescherming van het recht op vrijheid van meningsuiting en het communicatiegeheim in de informatiesamenleving’ uit 2002. De laatste jaren zoekt het juridische debat een antwoord op de vraag hoe computervrijheid en privacy zich verhouden tot het Fourth Amendement. Hoe dan ook lijkt de praktijk die onder president Obama is gegroeid te grof en in strijd met de bescherming van de levenssfeer. Vice-premier Asscher is deskundig om een wetenschappelijk juridisch geluid over de bescherming van persoonsgegevens in het kabinet te laten horen. Tegenover minister Ivo Opstelten die zich tegenwoordig profileert met Veiligheid.

Fred Korematsu gaat over de internering van Japanse-Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een aan opperrechter Hugo Black toegeschreven uitspraak uit de video blijft resoneren: ‘the need to protect against espionage outweighed individual rights‘. Dus de noodzaak om tegen spionage te beschermen weegt zwaarder dan individuele rechten. Spionage wordt nu opnieuw door Amerikaanse aanklagers in stelling gebracht tegen klokkenluiders als Bradley Manning, en vermoedelijk ook tegen Julian Assange in een geheime aanklacht. Het recht van het individu dat ondergeschikt wordt gemaakt aan andere belangen, is niet meer hetzelfde recht.

Foto: Ansel Adams, ‘Loading bus, leaving Manzanar for relocation, Manzanar Relocation Center, California‘. 1943.