Zij waren tegen. Eindelijk groen licht voor Collectiegebouw Boijmans door uitspraak Raad van State

In een uitspraak heeft de Raad van State de meeste bezwaren tegen het Collectiegebouw van Museum Boijmans van Beuningen in het Museumpark te Rotterdam ongegrond verklaard. Het bestemmingsplan schiet volgens de Raad op enkele punten tekort, maar blijft grotendeels in stand. Dit houdt in dat het museum kan gaan bouwen. Ruggengraat van de tegenstand was het Erasmus MC dat grenst aan het Museumpark en vreesde ‘voor het welzijn van de patiënten van de kinderpsychiatrische kliniek die tegenover het geplande collectiegebouw ligt’. Twee andere organisaties, te weten Erfgoedvereniging Bond Heemschut en Vrienden van het Park Stichting, en een omwonende hadden cultuurhistorische bezwaren.

In een commentaar schreef ik eerder: ‘De belangen en bezwaren van de aanklagers zijn niet identiek. Zo lijkt het Erasmus MC dat in Rotterdam functioneert als een staat in de staat vooral machtspolitiek te bedrijven. Het bestuur heeft geen last van bescheidenheid, (..). Het is opmerkelijk dat het Erasmus MC zich in het openbaar op deze wijze tegen de gemeente Rotterdam blijft verzetten. Waarom gemeente, museum en medisch centrum niet gewoon rond de tafel kunnen gaan zitten om de zaak uit te praten is het grote raadsel. De bezwaren van de Erfgoedstichting en de stichting Vrienden van het Park zijn van een andere orde. Ze sluiten direct aan bij hun doelstellingen. De omwonende vreest voor aantasting van zijn woongenot.‘

Opvallend is dat de tegenstanders nauwelijks de achtergrond van HAL Investments en de familie Van der Vorm in hun kritiek betrokken. De financiering is deels geprivatiseerd. Geldschieter Stichting De Verre Bergen is gelieerd aan HAL Investments, een investeringsmaatschappij van de Rotterdamse familie Van der Vorm. Dat tekent het opportunisme bij voor- en tegenstanders. Het debat had fundamenteler kunnen zijn door dit erin te betrekken. Vermenging van publiek en privaat geld is blijkbaar onmisbaar om grote projecten te realiseren.

Het is goed dat het Collectiegebouw er komt. Want in de museumsector die snel internationaliseert is stilstand achteruitgang. Een groot museum met een grote collectie en grote ambities als Boijmans van Beuningen moet in beweging blijven om relevant te zijn. Nederlanders zijn dol op hun musea zoals stijgende bezoekcijfers uitwijzen. Dat botst op pleidooien voor kleinschaligheid. Daarnaast moest Boijmans vrezen dat bij stortbuien de depots onderliepen, zoals nog in juni 2016 gebeurde, zoals RTV Rijnmond in een bericht optekent.

Foto: Still ‘Wij zijn tegen’ uit ‘Aller-aller-allerlaatste aflevering Boijmans TV: het Collectiegebouw’.

Raad van State behandelt bodemprocedure tegen Collectiegebouw

Vandaag 31 mei 2016 diende bij de Raad van State de bodemprocedure tegen het bestemmingsplan van het Collectiegebouw aan de noordzijde van het Rotterdamse museumpark. Een initiatief van de gemeente Rotterdam, stichting de Verre Bergen en Museum Boijmans van Beuningen. Het werd door vier partijen aangespannen, te weten het Erasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam, de Stichting Vrienden van Het Park, de Erfgoedvereniging Bond Heemschut en een omwonende. De uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State volgt over zes weken. De procedure zorgt voor vertraging.

De belangen en bezwaren van de aanklagers zijn niet identiek. Zo lijkt het Erasmus MC dat in Rotterdam functioneert als een staat in de staat vooral machtspolitiek te bedrijven. Het bestuur heeft geen last van bescheidenheid, zoals het profiel van voorzitter Ernst Kuipers leert. Het is opmerkelijk dat het Erasmus MC zich in het openbaar op deze wijze tegen de gemeente Rotterdam blijft verzetten. Waarom gemeente, museum en medisch centrum niet gewoon rond de tafel kunnen gaan zitten om de zaak uit te praten is het grote raadsel. De bezwaren van de Erfgoedstichting en de stichting Vrienden van het Park zijn van een andere orde. Ze sluiten direct aan bij hun doelstellingen. De omwonende vreest voor aantasting van zijn woongenot.

Voor het museum en de gemeente is deze procedure een onwelkome kink in de kabel van de planning. Want hoewel dit soort procedures in Nederland lang kunnen lopen maakte Museum Boijmans al in juli 2007 bekend dat het een Collectiegebouw wilde realiseren. Waarna rechtszaken elkaar opvolgden. Over de locatie, het bouwplan en aanbestedingsregels. Sommige kritiek lijkt ingegeven door de emotie zoals deze video uit 2014 met toenmalig directeur Jelle Reumer van het Natuurhistorisch Museum verduidelijkt. Hoe nu verder? Wachten.

Rotterdamse raad stemt in met Collectiegebouw in Museumpark

De Rotterdamse gemeenteraad stemde afgelopen donderdagavond in meerderheid (33 van de 45 raadsleden) in met de herziene voorstellen over het Collectiegebouw. De financiering is geprivatiseerd. De Stichting De Verre Bergen is gelieerd aan HAL Investments, een investeringsmaatschappij van de Rotterdamse familie Van der Vorm. Zie ook hier. Wethouder Adriaan Visser (D66) die vanwege persoonlijke omstandigheden eerder dit jaar afstand nam van de portefeuille cultuur bleek tot op het eind een steunpilaar voor de plannen.

De bouw kan nog vertraging oplopen als het Erasmus MC bezwaar aantekent. Zo komt een lastig dossier met vele soorten tegenstand in rustiger vaarwater. Die tegenstand varieerde van musea die concurrentie vreesden, tot de adviserende Kunstraad (RRKC) die op de stoel van de politiek ging zitten, omwonenden die zich zorgen zeiden te maken om hun leefomgeving, landschapsarchitecten en milieu-activisten die de aantasting van het Museumpark vreesden, calculerende raadsleden die het risico wilden uitsluiten dat de gemeente met een strop werd opgescheept en allerlei opinieleiders die graag hun zegje wilden doen om in de stad gehoord te worden.

Het is goed dat het Collectiegebouw er komt. Want in de museumsector die snel internationaliseert is stilstand achteruitgang. Een groot museum met een grote collectie en grote ambities als Boijmans van Beuningen moet in beweging blijven om relevant te zijn. Nederlanders zijn dol op hun musea zoals stijgende bezoekcijfers uitwijzen. Dat botst op pleidooien voor kleinschaligheid. Opvallend is dat de tegenstanders nauwelijks de achtergrond van HAL Investments en de familie Van der Vorm in hun kritiek hebben betrokken. Dat tekent het opportunisme aan beide kanten en de vermenging van publiek en privaat geld dat blijkbaar onmisbaar is om grote projecten te realiseren. De terugtredende overheid en haar vertegenwoordigers hebben het nakijken.

Komst collectiegebouw Boijmans: opstapeling bezwaren en bezwaartjes

Het nog te bouwen collectiegebouw van Boijmans zorgt in Rotterdam al sinds 2008 voor weerstand. Ook bij directeur Jelle Reumer van het Natuurhistorisch Museum die voorbijgaat aan de publieksfunctie ervan. Van je collega’s moet je het maar hebben. Wat het echte bezwaar is wordt niet helder. Angst voor de macht van Boijmans dat een een-tweetje met de gemeente aangaat? De onderlinge verhoudingen lijken bol te staan van naijver en kinnesinne. Het Museumpark is nog niet volmaakt en kan flink verbeterd worden. Onder meer door de Museumparkweg te bevorderen tot groene zone zoals Boijmans-directeur Sjarel Ex en projectdirecteur Petra Verspui eensluidend voorstellen. Eerder liep de aanbesteding vertraging op toen Ex Winnie Maas van MVDRV een kennisvoorsprong gegeven zou hebben. Door koudwatervrees schrapte de gemeente toen MVDRV uit de aanbesteding. Dat spande een kort geding aan dat het won. Hoge gebouwen vangen veel wind.

Foto: Bouwput voor het Museum Boijmans aan de Mathenesserlaan, 1929-1933. Met op de achtergrond de Remonstrantse kerk. Collectie Stadsarchief Rotterdam.

Depotgebouw: Rotterdam vat aanbestedingsrecht beperkt op

Update 4 februari: Architectenbureau MVRDV mag toch het nieuwe museumdepot van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam ontwerpen. Het bureau heeft geen kennisvoorsprong gekregen op andere architecten door met museumdirecteur Sjarel Ex te praten, oordeelde de rechtbank in Rotterdam. MVRDV had in een kort geding bezwaar gemaakt tegen uitsluiting. De rechter wijst de gemeente Rotterdam terecht. Dat vatte het aanbestedingsrecht te eng op. Rotterdam is tevreden met de uitspraak en zegt niet in beroep te gaan. 

In Rotterdam wordt gewerkt en vallen spaanders. Directeur Sjarel Ex van Museum Boijmans van Beuningen wil uitbreiden met een depotgebouw. Hij probeert van de nood een deugd te maken. Nieuwbouw maakt een eind aan de af en toe onder water lopende kelders waar objecten uit de collectie zijn opgeslagen. De opslag van particuliere collecties, een tentoonstellingruimte om de restauratie-in-progress te tonen en vrij toegankelijke publieksruimtes maken het meer dan een gebouw op een industrieterrein. Beoogde locatie is het museumpark en beoogd architect Winnie Maas van MVDRV. Al in 2008 presenteerde hij een ambitieuze versie, oneerbiedig gezegd model Lack, dat door bezuinigingen niet doorging. In mei 2013 deed Boijmans een nieuwe poging. Er kwam een niet-openbare aanbesteding met de gemeente als opdrachtgever en aanbestedende dienst.

Uit De Volkskrant blijkt dat directeur Ex op 5 september 2013 een fout heeft gemaakt. In een gesprek met Maas over een tentoonstelling in Boijmans van het 20 jaar bestaande MVRDV stipte Ex het depotgebouw aan. Het bericht zegt niet om welke informatie-uitwisseling het ging. Enkele weken later meldde Ex dit in een voortgangsgesprek met de gemeente. De Volkskrant citeert directeur vastgoed van dienst Stadsonwikkeling Petra Verspui: ‘Ex wilde het even melden omdat hij dacht dat het onschuldig was‘. Ex trok zich terug uit de procedure. MVRDV zou door het gesprek met Ex een kennisvoorsprong hebben gekregen en werd door de gemeente uitgesloten. Nadat het de aanbesteding had gewonnen. Maar Maas vond die uitsluiting onterecht en stapte naar de rechter om het besluit van Rotterdam aan te vechten. Op 4 februari doet de rechter uitspraak.

Zoals in De Volkskrant de advocaat van MVRDV aanvoert ligt het niet zo simpel als de reactie van Petra Verspui doet vermoeden. Er is geen eenduidigheid op nationaal en Europees niveau en evenmin tussen rechtbanken. En los van de vraag of er een kennisvoorsprong was, hoe kan een architect als Winnie Maas waarmee Boijmans al in 2008 contact had over het depotgebouw geen kennisvoorsprong hebben? Erik Verweij omschrijft dat in een stuk over aanbestedingsrecht als ‘geen algemene verplichting om alle mogelijke voordelen te neutraliseren‘. Dat voordeel is inherent aan deze situatie. Is de mededinging door Ex verstoord?

Opmerkelijk is dat de aanbestedende dienst uit zichzelf de conclusie heeft getrokken dat de mededinging is verstoord door het contact van Ex met Maas zonder dat een ander deelnemend architectectenbureau klaagde over verstoring van de mededinging. Hoewel dat nog had kunnen volgen. Rotterdam heeft de procedure niet kunnen voorkomen. Da’s jammer. Het had na interne afweging tot de slotsom kunnen komen dat de risico’s op verstoring van de mededinging gering waren en de voordelen voor MVRDV niet onaanvaardbaar groot waren geworden. Zodat het paste binnen een ruimere opvatting van het aanbestedingsrecht. Vraag die blijft is waarom de relatie tussen Rotterdam en Boijmans deze verstoring van de mededinging niet kon lijden.

Foto: ‘Museum Boymans van Beuningen aan de Mathenesserlaan, verlicht ter gelegenheid van de opening op 6 juli 1935‘.

Museumdirecteuren uitgebeeld: Rotterdam en Amsterdam

Museumdirecteuren en museumdirecteuren. Met lieslaarzen in het water of niet. Met stoere brandweermannen aan het werk of niet. Een serieus vak dat vakmanschap vraagt. Vakmanschap is meesterschap, zo klinkt het. Boijmans weet als geen ander museum het gezegde uit te beelden het water is tot aan de lippen gestegen. Op weg naar ’n depotgebouw. Paul Klemann tekent z’n fascinatie voor Ann Goldstein die bij het Stedelijk opstapt.

Foto: Paul Klemann, ‘De directrice en de condoomzwaaiende knuffelbeestjes van Mike Kelley‘, 65 x 45 cm, 2012. Vanaf 29 november op Het Gelders Balkon van Museum Moderne Kunst Arnhem.

Boijmans bouwt depotgebouw, bouwt depotgebouw, bouwt

Precies vijf Kunstrai’s geleden pakten directeur Sjarel Ex en toenmalig zakelijk leider Eric van Ginkel (nu Rijksmuseum) van Museum Boijmans van Beuningen groots uit. In mei 2008 presenteerden ze hun plannen voor een ‘groot depotgebouw’ in het Museumpark. Al in juli 2007 maakte het museum bekend dat bureau MVDRV de opdracht kreeg. Voor een collectiegebouw dat zowel de museumcollectie als  particuliere collecties kon huisvesten. Daarbij kwamen publieksruimtes als een restaurant, terras en beeldentuin. Lastig was het prijskaartje: 50 miljoen euro. Maar in Rotterdam gaan zoals bekend onder het motto ‘niet lullen, maar poetsen’ de handen uit de mouwen. Op de Kunstrai 2008 presenteerde architect Winnie Maas van bureau MVRDV een schaalmodel. Dat niet in een containerhaven zou misstaan. Of in een Ikea-winkel (model Lack).

In oktober 2010 liet de Rotterdamse cultuurwethouder Antoinette Laan weten dat het geld op was. Door de bezuinigingen was de door het vorige college gereserveerde 23 miljoen euro niet meer beschikbaar. Nog in augustus 2010 werd het depot in de kelders van het museum ernstig geteisterd door wateroverlast. Hoewel het meeste onvervangbaar is en daarom de waarde van de collectie van 140.000 werken moeilijk is in te schatten wordt gedacht aan een waarde van miljarden euro’s. Eigendom van de gemeente en beheerd door het museum. Uiteraard zijn er veilige depots voor de topwerken. Andere depots zijn afgeschreven. Toch zou men denken dat een gemeentelijke investering van 20 of 30 miljoen euro alle overlast en onveiligheid waard is.

De opvolger van Van Ginkel en sinds vorige maand hoofd sector Collectie en onderzoek Patty Wageman (voorheen Groninger Museum) laat vandaag RTV Rijnmond weten dat Boijmans een nieuw depotgebouw gaat neerzetten. Mogelijk om de gemeente te herinneren aan de toezegging van een jaarlijkse bijdrage van 2,5 miljoen euro gedurende tien jaar vanaf 2013. Uit de uitleg van Wageman blijkt dat het programma van eisen in de tussentijd is gewijzigd. De plek in het Museumpark is nog verre van definitief, de architect moet nog gevonden worden, de oppervlakte is met 2000 vierkante meter verhoogd naar 14.000 vierkante meter, er komt een tentoonstellingruimte om de restauratie-in-progress te tonen en tussen de regels door blijkt dat de opslag van de particuliere collecties is afgeschaald. Wageman rekent erop dat het gebouw er in 2017 staat.

Foto 1: Ontwerp nieuw depotgebouw Boijmans door WVRDV, 2007-2008.

Foto 2: Pieter Breugel de Oude, De Toren van Babel. Circa 1565. Collectie Museum Boijmans van Beuningen.